Tauromaquia e occitan

September 22, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Diaspòra occitana en l’oèst canadian 2: Alberta; e luecs isolats

Abans la covid, passèri de vacanças al colcant d’Occitània, del caire de Castèl Jalós, Grinhòls, Cocut Mont... Alai, amai pus al miègjorn dins Landas, se i trapan sovent d’arenas. Alara una soscadissa me venguèt pel cap: me metèri a far un parallèl entre la tauromaquia e la lenga nòstra. Dins los dos cases, avèm de mond favorables, de mond que fan empach, mas sempre la discutida es afogada.

Me soveni d’una anecdòta que, coma la darrièra, se debanèt del temps qu’èri jove. Fa bèl brieu mas ça que la soi pas tan vièlh! Aviái doncas un oncle occitan (lo marit d’una tanta mieuna, èra d’Armanhac) que presava las idèas occitanistas; voliá que nòstre país foguèsse enfin liure e aquò’s el que foguèt lo primièr que me faguèt realizar aquò. Coneissiá un pauc lo regent de sa comuna (del centre d’Occitània ont demorava) que, el, èra un fotut jacobin qu’aviá la marrida costuma de picar suls dets dels escolans que vos sortissián sens o far exprès un “je me le suis mangé” o “ça sent à l’ail”.

Vos podètz doncas dobtar que los dos òmes se lançavan dins de bèlas discutidas a non pas acabar, e plan segur arribavan pas jamai a se convéncer l’un l’autre. Mas tenètz-vos plan: sempre escambiavan en lenga nòstra!!! Èra pro risolièr d’ausir lo regent ultrajacobin, antioccitanista, s’escridar (en version originala): “Mas mon paure, avèm pas besonh del patoàs! De qué nos venes far cagar a nautres los joves! L’avenir, aquò’s lo francés! Tòrna dins ton trauc del temps que io agachi davant!” E, a cada còp, tot aquò fenissiá al torn d’un brave repais amb de bon vin de Caurs (o qualque còp de Galhac...).

Moralitat: los “per”, los “contra”, fasián tots servir la lenga. Fagam la meteissa causa quora o podèm!

Mas me pèrdi un pauc dins mos sovenirs... Ara tòrni al sicut de la tauromaquia. Es, coma la practica de l’occitan, quicòm qu’es mespresat pel centralisme parisenc urban e globalizador. La tauromaquia e l’occitan son totes dos menaçats de desaparicion, l’una pels defenseires d’una natura alisa, sense sang, ont cal pas tocar la mendra bestiòla, l’un pels defenseires d’un paisatge lingüistic unifòrm. Alara, sense voler estar iperlocalista, disi òsca als que luchan contra la globalizacion!

↧

Diaspòra occitana en l’oèst canadian 2: Alberta; e luecs isolats

September 23, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Actualitat en discors

≪ Previous: Tauromaquia e occitan

Dins la província d’Alberta es encara un pauc possible de trobar de traças de diaspòra occitana o de referéncias a de gents d’origina occitana. Totun en mens grand nombre que dins la província de Saskatchewan, qu’es la província de l’oèst canadian la mai marcaia per de traças d’occitan.

Mas veirem que dins lo rèsta de l’oèst canadian, valent a dire en Colombia Britanica, n’i a quasi ren.

— Balzac, de l’autor d’origina occitana (veire autra part Zola)

— Bordenave, masatge de Bonnyville francizacion grafica de l’occitan Bòrdanava patronime d’un colon occitan gascon (toponime e patronime per extension)

— Breynat, patronime occitan vivaroalpenc de valentinés, francizacion grafica de Breinat, missionari

— Lacombe, dal patronime occitan francizacion grafica de Lacomba, missionari

— Lafond francizacion grafica de Lafònt patronime o toponime la fònt

— Miquelon Lake dal patronime Miquelon, pichon Miquel

— Villeneuve de Vilanòva (tip occitan e non Neuveville) possible, toponime e patronime per extension

Colombia Britanica:

— Durieu forma occitana probabla restablia Del Riu

Dobtes:

— Belcarra

— Cassin

— Garibaldi, un omenatge a l’òme qu’èra naissut niçard e occitanofòne totun

— Riondel

Nòta:

Avèm ren parlat dal centre de Canada fins aüra. Mas Manitoba es una província que se tròban gaire de traças occitanas a nòstra coneissença:

— La Jonquière forma francizaia dal patronime occitan Jonquièra, d’un nom de luec (vegetacion), de Jacques-Pierre de Taffanel de La Jonquière

— Egalament nom de luec en Saskatchewan e Quebèc

— Montcalm veire opinion precedenta

— Notre-Dame-de-Lourdes d’après l’aparicion de Maria en lenga occitana gascona a Lorda

Patronimia:

A Sainte-Anne (Manitoba) notar la familha Chaput d’origina alvernhata

Referéncias:

— http://www.edukits.ca/francophone/fr/elementary/infomania_text_french.html
— https://www.erudit.org/fr/revues/pa/2017-n31-pa04751/1062005ar.pdf

↧

Actualitat en discors

September 24, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Occitanisme: unitat e umilitat

≪ Previous: Diaspòra occitana en l’oèst canadian 2: Alberta; e luecs isolats

La màger part del temps, lo biais de presentar l’actualitat dins lo bulletins d’informacion es simplòt: una enumeracion dels eveniments màgers, dins un òrdre d’importància del mai bèl al mai menut, plan segur segond lo vejaire del jornalista. Aital, sovent nos desgrunan un capelet d’eveniments sens ligam los uns ambe los autres, e quitament, de còps que i a, que se trucan o se copan.

Es l’impression qu’aguèri, aquel matin, quand, en dejunant, ausiguèri lo bulletin d’informacion de uèit oras. I èran enumerats en primièr la progression del covid, lo pòrt de la masqueta, las incertituds de la dintrada, lo plan de relança de l’economia. Seguissián lo rendut compte de la conferéncia de premsa de la conse de Marselha, acompanhada de la presidenta de la metropòli e del professor Raoult, e lo punt sus las universitats d’estiu e la dintrada dels partits politics. En tresen reportavan una iniciativa per contenir la marèia negra dins lo gòlf del Mexic: amassar tot lo pel que se copa a San Francisco, New-York e Chicago per n’emplenar debàsses de nilon e ne constituir una restanca que se beuriá lo petròli que s’escampa.

Vesiái pas gaire de ligams entre aqueles sicuts. Mas tot s’esclairèt quand, lo bulletin clavat, ausiguèri la reclama que seguiguèt: un laboratòri prepausava un producte per arrestar la casuda del pel e mai per lo tornar far créisser. E aital lo bulletin d’informacion deveniá un discors bastit, estructurat, una bastison intellectuala segura, un rasonament en tres punts clarinèl coma l’aiga de la font: se la crisi sanitària e economica vos fa pèrdre lo pel, o se lo vos desrabatz de desesper, podètz, en lo reculhissent participar al salvament de la planeta, e pas la pena de lo vos copar en quatre que lo laboratòri R... F... vos tornarà la vòstra cabeladura.

 

↧

Occitanisme: unitat e umilitat

September 26, 2020, 2:45 am

≫ Next: Los crosets (I)

≪ Previous: Actualitat en discors

Uèi es la Jornada Europèa de las Lengas, e cresi que sens ma lectura jornadièra de Jornalet o auriái pas sauput, dins ma vilòta sud-daufinenca e nòrd-provençala ont lei soletei piadas de la lenga son tres panèus en grafia mistralenca amb lo nom de l'endrech, una carriereta discreta amb un nom bilingüe de la grafia estranha e una tartuga de carton e plastic que cada rintrada escolara fa de seguretat estradièra en disent "vai plan" (vai d'aise). Fa gaire, an tornat issar una bandièra provençala a l'intrada de la vila. Sovent, los escolans que m'an pas en classa me demandan sens se trufar quina diferéncia i a entre lo latin e l'occitan, e pauques sabon çò qu'es la crotz occitana, mentre que la region dicha Occitània se situa a qualques quilomètres. Fòrça luènh, doncas, son las guèrras picrocolinas intraoccitanistas, e l'influéncia de l'occitanisme, sovent anecdotica per tota Occitània, i es practicament nulla.

Totun, coma o ai agut dich e escrich, refusi de plorar perque plorar seriá abandonar la lucha e abandonar la lucha reconéisser la desfacha. Me pensi que i a encara un pauc pertot de bonas volontats, de gents valentas que luchan per la subrevivéncia de la lenga nòstra. Mas tanben cresi que perdèm nòstre temps.

Lo perdèm perque, mentre que l'estat francés nos mesprèsa, en tuant non solament lo pauc de lenga occitana a l'escòla mas tanben los espacis rurals ont s'èra melhor servada, capitam pas a trobar lo camin de l'unitat sens lo qual contunharem d'aver pauc d'existéncia. Entendètz-me plan, sens vos comandar: se tracta pas d'èsser d'acòrdi sus tot e la diversitat de las opinions condiciona la libertat umana. Pasmens, soi segur de degun se satisfà pas de la situacion de nòstras lenga e cultura: en 2020, 69 ans après la lei qu'enfin autorizava l'ensenhament de l'occitan, dins quantas escòlas primàrias o segondàrias se pòt aprene l'occitan? Avèm qualques mèdias mas fòra de qualques ràdios de difusion limitada se tròban mai que mai sus Internet, se l'usatgièr s'afana de los cercar. Ont es la cadena de television occitana vertadièra que revendicàvem?

Constati que n'i a demest nosautres que renóncian a la politica, d'amics me dison que se cal acontentar de parlar de la lenga per "far societat", e vos confèssi que ne foguèri temptat, davant lo descoratjament. Totun, qual pòt negar que l'occitan resistisca melhor en Val d'Aran qu'endacòm mai precisament perque i a una accion politica qu'a fach de l'aranés la lenga de basa de l'ensenhament? Me diretz que tot aquò s'explica per l'actitud benvolenta de la Generalitat de Catalonha, mas qual pot negar qu'aquela actitud siá pas la consequéncia de luchas valentas e testardas?

Arrestem doncas d'o voler opausar tot a tot: lo domeni politic e lo domeni cultural, l'ensenhament e la transmission de la lenga, l'escòla e las activitats socialas per practicar l'occitan, lo public e lo public: nos cal tot, nos cal totòm per que i aja encara un espaci per la lenga qu'aimam e que volèm aimar viva e non mòrta!

De solucions? Fòrça causas se son dichas, benlèu fòrça mens se son fachas mas las realizarem sonque se trobam enfin lo mejan de recobar l'unitat d'accion. Fa qualques ans, d'unes avián prepausat d'assembladas per que l'occitanisme trobèsse de solucions ensems. Per malastre, capitèron pas, e me demandi se n'es pas responsable un autre poblèma que patissèm: la manca d'umilitat, perque cal d'umilitat per acceptar de parlar amb d'autres que nos semblan d'aver tòrt. Sèm segurs d'aver rason? Quin es lo bilanç de l'occitanisme?

Bensai ai tòrt ieu, mas soi convencut que sens unitat e umilitat i arribarem pas.

↧

Los crosets (I)

September 26, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (XIX)

≪ Previous: Occitanisme: unitat e umilitat

Es una pasta fòrça anciana e la trobam ja dins d’estatuts del capítol de la catedrala de Niça de l’an 1233, escriches en latin, ont ditz que se podiá servir de crosete per manjar. L’airal de localizacion va del Bas Daufinat fins a las Vals Vaudesas, tot en passant pel Naut Daufinat, per la Provença e lo Comtat de Niça. Uèi se pòt trobar, dins las botigas, de farina de blat sol o barrejat amb de fajòl, mas tanben n’i a que la fan encara a la man per çò que la pasta que se ven d’aprestar es la mai apreciada. Per qualques endreches ne fan de sopas, mas se pòt tanben presentar assasonada amb de noses e de formatge o barrejada amb de formatge raspat, de crèma e de lach (e cuècha al forn). Lo nom proven del fach qu’ancianament semblariá qu’òm i fasiá una pichona crotz amb lo poce. E, coma contenon sovent de formatge, las gents lor dison crosets amb de fromatge. Dins la Val Varacha (Vals Vaudesas) ne fan per carnaval, mas i a de luòcs de la Provença alpenca e del Daufinat ont es un dels plats tipics del Sopar gròs de Nadal. Aquela darrièra costuma se mençona dins lo libre Noël en Provence, de Gustau Arnaud d’Anhèu e Leopòld Dòr:

A Dinha e dins la granda majoritat dels vilatges de la Provença alpenca aprestavan a l’ostal de pastas finas e amplas, comparablas a las lasanhas actualas, e conegudas dins la region pel nom de crosets. Aquela manja èra lo plat principal del Sopar gròs. La costuma s’es servada per qualques endreches fins als nòstres jorns.

E, segon çò que dison aprèp, los crosets participavan tanben al ritual del cachafuòc, semblable al tió de Nadal dels catalans:

La benediccion del cachafuòc preniá una forma particulara dins qualques regions alpencas, principalament a Uvernet e Forns (Ubaia), ont la populacion, reducha a l’ora d’ara a qualques fogals, es restada fidèla a las costumas ancianas. La nuèch de Nadal, tota la familha, abans de s’entaular, anava al lenhièr per se causir lo melhor teson d’arbre fruchièr, lo mai san e mai gròs, qu’entre totes transportavan fins al lindal; lo pepin lo benesissiá en tot l’asagar amb lo bolhon de còire los crosets, que n’avèm parlat abans e qu’èran lo plat principal del Sopar gròs en Provença alpenca.

A l’Oesen (Naut Daufinat) los aprèstan de manièra un pauc diferenta, amb de farina e de patana bolhida, e es per aquò que los explicam a despart. Son tanben coneguts dins la localitat de la Gàrdia, importats segurament de las Vals Vaudesas al sègle XII, quand una partida dels sieus estatjants s’installèron dins divèrsas populacions de Calàbria en fugir las persecucions religiosas, mas, per metatèsi, lor dison empr’ailà corsèts, un mot que, a l’ora d’ara, es sinonim de pasta e designa generalament los espaguètis; la costuma es de los assasonar amb un saurengat de noses rotas e de fuèlhas de baselic, e finta qu’aquò es bon. Los corsèts de can, al sieu torn, son una sòrta de talhatèlas, aprestadas a la man, que i a la costuma de far còire dins lo bolhon ont aurà bolhit una andolha; lor dison corsèts de can amb l’andolha.

Crosets

Ingredients: 300 g de farina, 2 uòus, formatge raspat (parmesan, edam, gruièra), crèma, lach e sal.

Preparacion: per començar metrem la farina sus la taula, ne farem un cròs al mièg, i metrem los uòus, un quatren de veirat d’aiga e un pecic de sal e o barrejarem e pastarem fins que n’ajam tirat una massa ferma e elastica, massa que nos caldrà pastar e prautir coma se fasiam de pan (se cal, i apondrem un pauc mai d’aiga o de farina). Quand serà prèsta ne prendrem de bòlas e, amb la palma de la man, las quicharem pendent qu’i fasèm un movement de va e ven, fins que prengan la forma d’un cordon de l’espessor d’un gredon. En seguida, talharem aqueles cordons en bocins d’un centimètre de long, tornarem enfarinar la taula e los aplanarem amb lo poce amb un movement de drecha a esquèrra, de sòrta que la pasta, esclafada e estirada, ne rèste al centre fòrça fina e amb de plecs pichons. Estirarem fin finala un pauc aqueles crosets amb los dets, los enfarinarem e los estendrem sus la taula o sul marbre de la cosina (enfarinat), pr’amor que s’eissuguen un pauc.

En acabant los farem al forn: metrem fòrça aiga dins una ola e la daissarem sul fuòc. O salarem e, lo bolh pres, i metrem los crosets. Quand tornarà levar lo bolh rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Al cap de doas o tres minutas, quand los crosets seràn cuèches, o trairem del fuòc, n’escamparem l’aiga e los metrem dins un tian (caçairòla plana de tèrra cuècha) que pòsca anar al forn (graissada prèviament amb d’òli o de burre). Los metrem per plafons: d’en primièr un lièch de crosets e, dessús, una sisa de formatge; i metrem puèi un autre plafon de crosets e una autra sisa de formatge, e aital fins que s’acaben, e metrem per dessús la darrièra sisa de formatge. I apondrem un veirat de crèma e un autre de lach, o enfornarem a fuòc mejan (200º) e o trairem al cap de vint o vint e cinc minutas, quand seràn un pauc daurats per dessús.

Variantas: i podèm apondre una esposcada de pebre. Podèm cambiar l’aiga de la pasta per de lach. D’unes, simplament, rebaissan la pasta amb lo bestortièr e après la talhan en cairats de tres o quatre centimètres de costat. Podèm bolhir la pasta dins un bolhon de galina o de polet en luòga d’aiga. Entre plafon e plafon s’i pòt apondre un ponhat de noses, picadas prèviament al mortièr. Dins la Val de Ròia (Comtat de Niça) lor dison sogelhis e los acompanhan, de còps, amb de patanas bolhidas (fachas en rondèlas espessas); d’autres lo fan simplament bolhit e assasonats amb de formatge raspat e de burre fondut, o amb una salsa de tomata.

Al Daufinat, en Provença e dins lo Comtat de Niça d’unes fan de crosets amb de noses: un còp bolhits los asagarem amb un rajòl d’òli e los barrejarem amb de noses picadas al mortièr e de formatge raspat (o de formatge de cabra amicalhat). I podèm apondre un parelh d’alhs, un rajolat de crèma o una esposcada de pebre. Se manjan aital, sens enfornar; per qualques endreches, totun, los empolveran amb de gruièra raspat e los fan rabinar qualques minutas. Al País de Verdon (Provença) d’unes i apondon a la pasta un rajolat d’òli; d’autres autres pican las noses amb un gisclet d’aiga. Al Comtat de Niça d’autres tanben l’aprèstan aital (amb de noses) los espaguètis (espaguètis embe de noses, ne dison). A la Gàrdia tanben ne fan: aprèstan un saurengat de noses rotas (picadas dins lo mortièr) e una rameta de baselic e i barrejan los corsèts (espaguètis) prèviament bolhits; la costuma es d’emplegar d’òli o de lard.

En Naut Daufinat e l’Ubaia d’unes fan de crosets amb de burre d’alh (d’alhs picats dins lo mortièr e barrejats amb de burre). S’enfornan pas tanpauc.

Dins los parçans orientals del Naut Daufinat ne fan de boletas e las fan rodar sus la taula amb la palma de la man fins que i aja una sòrta de fils, coma s’èran de bocins de cordèl; en acabant i fan un bolh, los trason, los meton dins la caçòla, i apondon de lamas de formatge (blau, toma), o asagan amb de burre fondut e o enfornan. En Guilhestrés los enfornan amb una barreja de lach, de crèma e d’un mujòl batut.

↧

Manganas (XIX)

September 28, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Quatre grandas entrepresas occitanas de nivèl internacional

≪ Previous: Los crosets (I)

Fasiá quinze minutas qu’èri a esperar dins aquela androna quand las pòrtas darrièr las cosinas del Lion Burger se dubriguèron. Ai vist dins lo retrò l’òme gaitar a man drecha, a man esquèrra e me veire. Era el, de segur: semblava l’òme de la fòto. S’afanèt, s’engulhèt entre la paret e la veitura, dintrèt e barrèt la pòrta. Vamos!

Soi sortit plan planet de l’aglomeracion puèi avem pres per las departamentalas de las Lanas de Gasconha.

Leunhan. Saucats. Ostens. Velhada. Lucsèir. Poesia de la toponimia.

Sul camin de Labrit, dins lo pinhadar en plen, me demandèt de m’arrestar e de sortir de la veitura. Me palpejèt del cap als pès puèi passèt la man jols sètis, dubriguèt la bòstia de gants, los parasolelhs, los saquets sus la banqueta arrièra ont i avià d’afars per nautres. Pas res. Alara me demandèt se i avià qualqu’un dins la mala.

— “De segur!”

Me fintèt dins los uèlhs e aguèt aquel riset...

— “Anem! Perdem pas tròp de temps.”

Pensavi traversar Shalòssa, passar l’Ador a Pèirahorada e la frontièra a Dancharia mas el volià pas.

— “Per Roncesvals alara?
— Vòli pas passar pel Bascoat, ja t’ai dich.
— Es pas lo Paìs Basco, es Navarra.
— Te trufes pas de ieu. Passarem pel Sompòrt.”
— Doncas serà l’Aragon, la Castilha abans d’arribar en Andalosia.

Semblava tròp joine lo K. per aver viscut o al mens conegut lo terrorisme en Bascoat. D’onte venià aquela paur? N’avià ausit parlar dins son clan? Quizás, quizás, quizás... çò cantava la radiò.

— “El Jefe es una leyenda en Burdeos, ¿lo sabías? “

Entamenar una convèrsa èra pas aisit. Se mesfisava encara. Per el una Peugeot 308 quitament negra èra pas lo tipe de veitura que s’ameritava per traversar Espanha.

Per semenar la Guardia Civil, segur èra pas çò milhor, mas èra discrèta, digús la guinhariá pas e per que siague pas raubada aviai pensat a qualques antipanatòris, escampats sus la tauleta de darrièr: “Accidents” de Manciet, “Car” de Harry Crews, “Funky guns” dins la colleccion Soul Fiction, “Qualques balas dins la pèl” de Franc Bardòu e “Patria” que venià de sortir dins la colleccion Babel.

Benlèu foguesse per aquò que lo K. avià pas dubèrta la mala. Quizás, quizás, quizás...

Entamenar una convérsa èra pas aisit. Aprofiechèt pas l’oportunitat de parlar lecturas. D’evidéncia m’i coneissiai pas en veitura. I avià lo fotbòl (encara que calià seguir lo meteis campionat...). La nuèit venià. Era l’ora dels contes e de las legendas.

— “Vòli pas parlar del Jefe. Per contra te pòdi parlar de Carlos.”

↧

Quatre grandas entrepresas occitanas de nivèl internacional

September 30, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Un complòt de la bragueta?

≪ Previous: Manganas (XIX)

Doas dins lo nòrd d’Occitània

Legrand: L’origina de l’entrepresa remonta a 1860 amb l’installacion d’un atalhier de porcelana de Limòtges camin de Lion a Limòtges. En 1919, la societat s’associa amb Jean Mondot, artisan de Limòtges qu’aviá montat a Eissiduelh una pichona usina d’interruptors utilizant de bois e de porcelana. Lo sèti social es a Limòtges.

Michelin: André e son fraire Édouard Michelin reprenon en 1886 l’entrepresa familiala Barbier-Daubrée. Aquesta manufactura auvernhat espécializada despuèi sa creacion en 1832 dins los tudèls e correjas de frens per carretas. En 1889, deven Michelin et Cie. L’usina de Clarmont d’Auvèrnhe, s’estend sus un terren de 12 ectares e emplega d’aquel temps 52 personas. Lo sèti social es sempre installat al meteis emplaçament.

En agenés

Los establiments de formacion amb una etica protestanta explican benlèu aquela productivitat?

UPSA: L’Union de farmacologia scientifica aplicada es fondada en 1935 per lo doctor Camille Bru. Aquest radiològue, originari d’Òlt e Garona, constata als raions X que las bevendas gasosas accelèran los movements del tube digestiu. Crèa lo premièr medicament efervescent còntra los trèbols gastrics, lo Normogastryl. L’UPSA es creada a Agen per produire e comercializar aquest medicament. Lo sèti social es ara a Rueil-Malmaison.

GIFI: Gifi es l’abreviacion de Ginestet Philippe, GiFi, es una entrepresa de distribucion creada en 1981 de produches a pichons preses per l’ostal e la familha, pròche d’hard-discount nonalimentari. Lo sèti social es a Vilanueva d’Òlt/ d’Agen.

Nòta: la marca BioCoop, cooperativa de distribucion de produches biologics, precursora en la matèria, es estada fondada al Pòrt de l’agenés. Mas a encara ren una talha mondiala.

↧

Un complòt de la bragueta?

October 1, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Separatista

≪ Previous: Quatre grandas entrepresas occitanas de nivèl internacional

Lo Guston, per anar al borg, reglar un pichòt afar a la banca, s’èra quitat los vestits de trabalh per se cargar una camiseta e un parelh de cauças candas. Abans de dintrar a la banca decidiguèt d’anar als comuns escampar d’aiga, que l’espèra, òm sap pas, podiá èsser longueta. Mas quand se volguèt tornar braguetar, lo cursor de la zimpeta desralhèt e lo Guston deguèt caminar dins la carrièra, la botica alandada. Aviá pas léser de se’n tornar a l’ostal per se cambiar de cauças, que se seriá mancat lo rendètz-vos. Se resignèt doncas a se presentar desbraguetat davant lo director de l’agéncia. Mas aital èra pas al siu avantatge per negociar una autorizacion de descobèrt!

Pr’aquò, soscava lo Guston, aquelas cauças èran gaireben nòvas, lavadas pas qu’un còp! Vertat, las aviá pas pagadas car, qu’èran en sòldas e que venián d’Asia, aviá legit sus l’etiqueta. Mas perqué una tala marrida qualitat del producte? La cèrca del mendre còst de produccion? Segur. Mas se s’i ajustava una volontat de portar tòrt? Aqueles países, fornisseires de l’Occident, òc-ben, mas de còps que i a gaireben en guèrra ambe el, se poirián servir de cremalhièiras de marrida qualitat per lo destabilizar. En efècte, un cap d’estat o de governament que se sietariá a la taula d’una conferéncia al som desbraguetat, i perdriá tota autoritat, e lo prestigi del siu país ne patiriá bravament.

Mas s’es aquò los Asiatics s’enganan d’estrategia: los òmes politics dels nòstres países son a l’abric d’una bragueta que se crinca. Per se vestir fan pas las sòldas e se pòdon pagar de costumes costoses, a la bragueta segura. De mai, de còps que i a , per los aparar, de benfaitors lor fan present de costumes a mai de 30 000 euros lo parelh, que lor estàlvian lo pensament de la bragueta que lasca.

 

↧

Separatista

October 3, 2020, 3:45 am

≫ Next: Perspectiva per las regionalas de 2021 en Occitània Pirenèus Mediterranèa

≪ Previous: Un complòt de la bragueta?

Es una de las novetats de la presidéncia Macron: ara la "Republica" lucharà contra lo "separatisme". Sabèm totes qu'aquel mot denóncia en realitat lo fondamentalisme musulman que cercariá d'impausar sas pròprias leis a la rèsta de la populacion, o almens de se n'isolar. Rai, los fanatismes religioses son tostemps estats una menaça per la libertat; e mai cresent en Dieu, sosestimi pas la realitat liberticida de la religion, especialament quand se mescla de politica e de las frustracions o revòltas socialas davant l'injustícia e las discriminacions. Coma sovent, çò poiriam tanben remarcar, los extremismes se noirisson entre eles: per de musulmans la radicalizacion es una responsa al racisme totjorn que mai descomplexat dins la societat francesa, coma o mòstra l'editorialista ultranacionalista e violentament xenofòb Éric Zemmour, convidat dins los mèdias malgrat sas condemnacions judiciàrias per provocacion a l'òdi, e a lor torn de ciutadans jonhon l'extrèma drecha coma reaccion a un islam que lor pareis una menaça. An aqueste prepaus, vos recomandi la lectura d'aqueste grand —e long— article de la jornalista catalana Alba Sidera.

Luènh de baissar la tension, la referéncia al "separatisme" illustra l'endurciment del discors oficial, que fa gaire parlava puslèu de "comunautarisme", per estigmatizar las "comunautats" que voldrián viure segon lors leis. Amb lo mot de separatisme, lo discors oficial se radicaliza, en acusant de grops socials de voler, benlèu per la violéncia, formar de microestats dins lo sant estat francés.

Tornarmai, defendrai ieu lo principi del dialòg de las culturas per favorir la compreneson recipròca, e criticarai l'òrdre social neoliberal que paradoxament quita pas de crear de desòrdres portats per las injustícias socialas e economicas. Tot l'opausat de la politica del govèrn de França, a l'encòp supremacista francesa e pròcapitalista. Una politica de pompièrs piromans.

E ieu, occitan mas tanben catalan e còrs, me pausi aquesta question: se n'i a que se vòlon separar del Reialme dels Francs, perdon: de la Republica Francesa, de qué sortís aquela volontat? A ieu me còsta de demorar unit a un estat que contunha d'exterminar las culturas que fan qual soi uèi. A quinas formacions politicas francesas me pòdi identificar se gaireben totas s'escandalizan amb çaganh quand se prepausa d'oficializar una lenga nòstra al costat de la santa lenga d'Uc Capet? Quand totes refusan quitament las nocions d'autonomia o d'autogovèrn? Quand nos cal estudiar l'istòria del Reialme, perdon: de la Republica, a partir del sol ponch de vista de París? Quand la libertat, l'egalitat e la frairesa, ja mai teoricas que vertadièras, s'arrèstan sul pic quora reclaman de poder viure un pauc en occitan? Quinas amiras nos prepausa una França que nos ofrís pas pus l'espèr del progrès social?

Alavetz me disi que nos caldrà ben separar d'una organizacion politica que nos escantís. Perque volèm pas sonque viure al país: volèm viure.

↧

Perspectiva per las regionalas de 2021 en Occitània Pirenèus Mediterranèa

October 3, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Tot va ben per tu d’amont?

≪ Previous: Separatista

En març de 2021, i aurà d’eleccions regionalas dins la part francesa d’Occitània, dins las regions administrativas Nòva Aquitània, Auvèrnhe Ròse Aups e Provença-Aups-Còsta d’Azur. Per la lenga e la cultura occitanas, serà léser de faire lo bilanç de las politicas lingüisticas per o contra l’occitan e de ne prepausar per la mandatura venenta.

Vau temptar una analisi de la situacion electorala en Occitània Pirenèus Mediterranèa.

En decembre de 2015, al primièr torn de las eleccions regionalas:

• Lista Reynié - dreita e centrista	19%
• Lista Aliot - Front Nacional	31%
• Lista Delga - PS e PRG	24%
• Lista Onesta EELV, FG e regionalista	10%
• Lista Saurel populista èx PS	05%

Al segond torn de 2015:

• Lista Reynié UMP e centrista sola	21%
• Lista Aliot FN sola	34%
• Lista Delga amb fusion amb la lista Onesta	45%

En Occitània Pirenèus Mediterranèa, lo rassemblament Nacional demòra fòrça fòrt e non laissa pas mai d’espaci à la dreita, mentre que la fusion permet a l’esquèrra de ganhar.

Atal, dempuèi 2015, es la socialista Caròla Delga que dirigís la region amb una coalicion de 3 grops politics diferents subre un total de 158 elegits:

— un grop PS e PRG (Partit Radical d’Esquèrra) que amb 82 elegits a la majoritat; es en general indiferent a las lengas regionalas, l’occitan e lo catalan,

— un grop EELV (Europa Ecologia Los Verts ) e POC (Partit Occitan) amb 20 elegits, que sosten de politicas lingüisticas activas pel Catalan e l’occitan

— un grop FG (Front d’Esquèrra) amb 11 elegits que majoritàriament francistas, non vòlon pas de de politicas lingüisticas per lo catalan e l’occitan

Es atal que lo PS, PRG e lo Front d’Esquèrra votèron per manténer las avançadas dels precedents mandats amb un sosten a Calandreta, las escòlas bilingüas, lo CIRDOC, l’Ofici Public de la Lenga Occitana, lo Congrès, Total festum, mas s’opausèron a EELV e POC contra de novèlas avançada en defòra de la creacion de l’Ofici Public de la Lenga Catalana, qu’èra sostengutda per un movement catalanista revendicatiu en Catalonha Nòrd.

En 2017, per las las presidencialas e legislativas, France Insoumise fa en Occitània un fòrça bon resultat a 22% mentre que lo RN se manten fòrça aut a 23%. Es una reculada fòrta per lo PS, la dreita e los ecologistas.

A las europèas de 2019, lo FN fa 26 %, En marcha 20 %, EELV 13 %, lo PS 7,5 %, França Insoumise 7,5 %, la dreita amb Los Republicans 7 %.

A las municipalas de 2020, dins lo contèxte de la pandemia del COVID19, lo FN demòra aut tant coma EELV e las listas participativas qu’an de bon resultat dins las ciutats, mentre qu’en zòna rurala, los candidats PS e de dreita en plaça consèrvan lors sètis amb una fòrta abstencion, en particular de la joventut. Sembla que la crisi del Coronavirus aja desmobilizat los joves mentre que los vièlhs an agut un fòrt reflèxe conservator.

Per las regionalas de 2021, la mobilizacion dels uns o dels autres pòt tot capvirar, en causa d’una abstencion que deuriá èsser fòrta.

Per lo Rassemblament Nacional, Loís Aliot, lo nòu cònsol de Perpinhan sembla preferir confortar son sèti e laissar un autre faire lo trabalh. Julien Sanchez, lo cònsol de Bèucaire dins las Costièras, radicalament francista seriá candidat.

La dreita amb los Republicans (LR) cerca un candidat de qualitat per participar e perdre las eleccions. Es çò que faguèt l’emerit Reynié en 2015. per lo moment, serià en principi Aurelian Pradié, conselhièr regional per Olt.

Caròla Delga es candidata a sa succession per lo PS amb una subrepresentacion del PRG (Partit Radical d’Esquèrra) que contraròtla tota la premsa regionala.

Per En Marche, se parla d’una collaboracion entre lo ministre de l’agricultura Julien Denormandie nascut a Caurs e Nicòla Belloubet, anciana primièra cònsol de Tolosa e ministra de la justicia de Macron.

Los ecologistas d’EELV e los regionalistas occitans e catalans deurián faire de lista mai ciutadana tal coma France Insoumise. Non an pas encara designat lor cap de lista.

Lo primièr sondatge dona lo Rassemblament Nacional en tèsta al primièr torn, amb 25% dels vòtes contra 22% a Carole Delga, 11% per Europa Ecologia Los Verts, 9% per France Insoumise. 14% per Los republicans e 11% per En Marche.

Segon aquel sondatge, los partits nacionalistas francistas demòran fòrt en Occitània Pirenèus Mediterranèa, mas l’esquèrra deuria benlèu conservar lo poder, dins una configuracion ont PS e PRG non consèrvan pas lor majoritat absoluda, çò que poiria laissar un esper per una politica mai occitanista a l’entorn d’EELV.

Del costat dels occitanistas, es per lo moment lo movement Occitanie Pais Nòstre que se mobiliza en seguida de son trabalh per sosténer los candidats favorables a l’occitan a las municipalas de 2020. Non a pas encara definit lor estrategia per las regionalas.

↧

Tot va ben per tu d’amont?

October 4, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (XX)

≪ Previous: Perspectiva per las regionalas de 2021 en Occitània Pirenèus Mediterranèa

Sovent es un SMS devèrs un amic que comença ansin “Tot va ben per tu d’amont?”.

Al contrari, son d’amics occitanistas que mi mandon un messatge: Adieu Laurenç, espèri que tot va plan per tu e tota l’ostalada. Amistats. Giraud.

Mercés d’aquels messatges. Òc nosautres va, mas Gavotina va mal. D’autres dins las valaas vesinas an agut ben caud. Enfin docha violenta, coma un lamp, e freia. Mi veo encara caminar o pilhar la veitura sus tal pònt o tal endrech de las nòstras vias dal país Gavòt. Un ròc gròs coma una maion calat en plen camin en Tiniá o Ròia. M’imaginar estaire dins tala maison, alberc, en riba de riu de Vesubiá e qu’aüra i es plus ren que lo voide en Esteron o Var.

Espero encara de retorns. Penso a tots aquels desapareissuts. Subretot, reflèx uman, a d’amics qu’ai, que per l’occitan vivaroalpenc, an un grand valor. E la sieu pèrdia seriá un còup dur de mai, subretot brusc, per la lenga. Mas tot aquò recòrda que, dal país, al final que restariá?

Coma après lo confinhament, tot deu tornar coma enant. Repartir, contunhar de fach. Sensa ren cambiar. Laissar bastir de maions dins de pòstes (luecs) que son de mai en mai acrobatics. En pendas mai rastas, en la maire d’un riulet. Senon en plenas tèrras cultivablas, las pauc que restavan. Manjarem de petròli un jorn en plaça vai! E quora n’aurem plus, uf. Serà dins longtemps. Après ieu lo deluvi.

Òc. Voèi. Si. Segur... Lo nas sus lo guidon, las eleccions per nos amusar.

Mas lo deluvi es aüra. E devèm s’i confrontar.

Al juec de la lei dal mai fòrt, serà la natura o los elements que ganharàn totjorn. Avèm just la man per un moment. Separatisme amb la natura o non. E la natura va amb la cultura. Ja etimologicament. E mai perqué devèm pensar al luec que nos environa per trobar nòstra justa plaça.

La destruccion culturala es una premícia a la destruccion de la planeta.

Lo climat “non càmbia”... Arf. Avèm encara de trabalh. Greta vista coma la pichona impertinenta, rebecant als grands potents, a perdut una partiá. Mas es probable que l’addicion, qualqu’un la pagarà.

↧

Manganas (XX)

October 6, 2020, 12:45 am

≫ Next: Lo camisòt dau vergonha

≪ Previous: Tot va ben per tu d’amont?

— Carlos? Lo terrorista?

— Non. Sabes quicòm de l’istòria de l’organizacion?

— Pas tròp... Soi novèl. Conoissi las mans petitas del quartièr. Lo luòctenent. Lo bòsso. Tu. E sabi qu’obedissem al Jefe. Vaquì. Pas mai.

— D’acòrdi. De qué t’agrada dins aquela vida de mangana? De qué te balhèt envèja de ne far partida?

— La moneda, primièr. La promessa d’una vida de luxe e de luxúria. Lo risc e l’adrenalina. La libertat e lo poder.

— OK. Quantes còps as vist Scarface? Carpinhi. La libertat e lo poder... Dins una organizacion auràs pas ni l’una ni l’autre. Aimas la violéncia?

— Aimar? Es pas lo mot. L’emplegui se necite.

— Es per aquò que siás un menaire de veitura... que non pas d’òmes. Mas remarcaràs, es necite... “

Los dits se crispèron sul volant. Me forcèri d’agachar la rota e lo paisatge de western que desfilava.

— La violéncia es primièra. Devèrs tu. Devèrs los autres. Devèrs la vida que t’es prepausada. L’aimas pas aquesta vida. Los aimas pas los autres qu’aiman aquesta vida. L’aimas pas aquel tipe qu’aima pas los autres qu’aiman aquesta vida. Es sorga de mal estar. De confusion. De pérdia. Sola una mira clara, plan enquadrada, que sià una banda, l’armada o una organizacion, canalizarà aquel sentit.

— Me vòls dire quicòm amb aquela leiçon?

— Podèm pas èsser comunistas coma ton Carlos. Sèm pas del costat d’aqueles qu’aiman las gents. Volèm pas d’aquesta pastura. E sèm pas solets! Los enemics de nòstres quites enemics son doncas nòstres amics. De circonstància... Lo patronat. La politicalha. L’Estat amb son armada e sos policièrs. Dison que son aquí per las gents mas que n’an paur. Vòlon pas s’i mesclar, aiman de se sentir diferents, amb sos secrets. Coma nautres. Sèm mailèu del costat del poder.

— E doncas, ton Carlos?

— Sias lèst d’escotar malgrat tot çò que veni de t’explicar? Se te conti aquela istòria te deuriái matar aprèp. Coma dins las “1001 Nuèits”...

↧

Lo camisòt dau vergonha

October 6, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo temps de las questions

≪ Previous: Manganas (XX)

Lo principi d’aqueu camisòt: quan una escolana se presenta embe una tenuda jutjada inapropriada dens aqueu establiment escolar en Soïssa (praus 11 – 15 ans), diu portar aqueu camisòt dit “dau vergonha”, aperat atau prau còs ensenhaire e l’administracion tanben. Siga un “camisàs” XXL “J’ai une tenue adéquate!”.

Quan hèdes das crompas, ne sús pas supausat auger un unifòrme. Au cinèma tanpòc. A l’escòla deuré estar la medisha causa. Au tribalh divem das còps portar un unifòrme, representam una enterpresa, una institucion. Loas escolan·a·s, collegian·a·s, licean·a·s, ne son pas das representant·a·s d’un establiment escolar. N’an pas per ròtle de miralhar l’imatge d’una societat (manca privat). Ne son pas representant·a·s de digun manca d’eths/eras medish·as, dens un establiment qu’an per obligacion de frequentar per beneficiar dau dret fondamentau qu’es l’educacion.

Las gojatas concernidas ne van pas en cors vestidas en tenuda de serada, vestidas d’un biais sexy o ne sèi pas qué: parlam de shòrts e desbardaires. Dempuish quan ne son pas das vestits com fau? Las hilhas alavetz diven portar aqueu daquòs si que non son tornadas de casa de fòrça: la tenuda das hemnas compta mei que lor dret ad auger accès a l’educacion. En teoria concernís tot·a·s loas escolan·a·s mes n’i a pas nat gojat qui fut tornat de casa de fòrça, o forçat de botar aqueu camisòt.

S’un gojat punta, ne’s passarà pas ren. S’una gojata punta, aurà das remarcas sus son non pòrt de pòrtapopas e serà jutjada provocaira. Son còs alavetz serà sexualizat e dit com factor de desconcentracion das gojats, qu’an forçadament das pulsions en dehòra de tot contraròtle e qui son ipnotizats a la vista d’una popeta simpla o d’un shòrt (e es una desencusa emplegada prau còs ensenhaire eth medish). Dempuish l’escòla, donc, te hèden compréner que lo còs das hemnas es un problèma qui perturba l’espaci public si n’es pas pro cobèrt. [MES si n’es tròp, com embe lo pòrt dau carrat per exemple (çò qui pausa enqüèra problèma a l’escòla o per rua), seràs jutjada com tròp vestida, tròp conservatritz – au minimum. Ne respèctas pas la Republica e las valors dau Republica.] Es donc a la hemna de s’adaptar ad aqueras environas pr’amor es son còs lo problèma. Diu s’adaptar au hèit que son còs siga percebut d’un biais problematic per l’espiar das gojats qui n’es forçadament destabilizat. O d’un espiar “sexualizator” das òmis. Parlam d’escolanas.

E a la collegiana qui diu subir l’umiliacion de portar aqueu camisòt, çò que li poirén díder pendent la recreacion? Que volut hèser la salòpa? Es aqueu estil de comportament (e de perméter a la causa de’s hèser) qu’apèra a la cultura dau forçament: “si te hèdes shèguer après los cors, l’auràs plan cercat, sús vestida cortet totun”.

Aqueraistòria hèi rebom emb e una dauna qui’s vedut refusada l’entrada au musèu d’Orsay a l’encausa dau descoletat d’una rauba: dens aqueu musèu, i a hèra de nuds, qui per la majoritat representan lo còs femenin. Donc pòden emplegar lo còs das hemnas per mira artistica, o per véner das veituras, tant que mena dau benefici. Mes quan es una hemna qui decidís era medisha de son còs, n’es pas mei possible? Çò qu’es lo messatge? Si te vestisses com ec vòs, ne pòdes pas mei anar a l’escòla o au musèu? Que’n fau subretot pas aperar l’espiar das òmis, mes non pas hèser la pruda tanpòc? Que la sola representacion das còs das hemnas se diu hèser segon un espiar masculin? Qu’es normau que sigas insultada pr’amor embe ton shòrt tas camas son visiblas? Que sigas umiliada a l’escòla o privada d’educacion? Atacada per rua?

Article hont: ‘Au cycle de Pinchat, «le t-shirt de la honte»’ (Le Courrier 23.09.2020)

↧

Lo temps de las questions

October 7, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Retorn a la lantèrna

≪ Previous: Lo camisòt dau vergonha

Totjorn de desapareissuts, de maions e de tèrras escafaas dal cadastre, de meses senon d’ans de trabalhs de reparacion, per totes los pònts... Consequéncia? Cambiar per evitar de novèls dramas.

A partir d’aicí, parton las questions en seguiá de la tempèsta Alex dins los Alps Maritimes. Aquel tempier qu’a sagatat los vilatges de las valaas d’Esteron, Var, Vesubiá, Tiniá e la val a mitat francesa de Ròia. Desastre parier costat italian d’alhors.

Lo fenomène risca de se reproduire? Òc, mai que probable dion los meteorològues... Alora qué far?

E es solament lo principi, semblan dire los especialistas. Cu va los escotar?

Entretenir los beals, rius, ribièras e flumes. Cu va pagar per tot aquò? Denant, los ancians faián aiçò a gratis, cadun èra ligat a la tèrra. Mas aüra los mestiers manuals, tocar la tèrra e se brutar... Buèi! Es gaire French tech for the future. Cal cambiar d’actitude e implica totes, subretot las grandas entrepresas e las estructuras de massa. Que los salariats ne’n dependon. Arrestar de pantaiar de viatjar a l’autre bot dal monde tanben.

Arribam doçament a se trobar al pè de la muralha. Òc, perqué, coma degun a sauput o far denant, las consequéncias dal rescaudament climatic arriban en plena tèsta. E las consequéncias socialas, coma lo sector aeronautic, ja entamenaas ambal Covid-19.

Mediterranèa resta cauda de mai en mai tardi e las plueias pican còntra los Alps amb una addicion de quantitats d’aiga. Mai que de costuma. Conoissèm los episòdis mediterranèus o cevenòls de segur, dins l’istòria, de sègles fa. Tala valaa que pontualament a perdut de pònts, portats per l’aigaa, ok. Tal quartier de Recabruna Cab Martin que ne’n rèsta la dicha “Recabruna s’es avaraia, un ginèst l’a arrestaia” o Recabilhera lo vièlh parcialament destrucha per una lavina, e d’aquí la bastison de Recabilhera actual, Saorj que deu se’n calar un jorn... ok. Mas aüra dins totas las valaas, simultaneament e d’aquel ample?

Maions bastiás en zònas aigablas o dins l’axe d’escolament de las aigas, tròup pròchas dal riu, en terrens mòbles, pressions per l’urbanizacion sus las comunas en cauva dal prètz aut dal foncier sus la riba de mar...

E mar que benlèu deu se’n auçar de qualques centimètres en cauva de la fonda dals pòles...

Se cambiam ren de per nautres, i serem totun constrenches. Occitània país montanhòl e ribairenc al primier plan...

↧

Retorn a la lantèrna

October 8, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Afortir son identitat

≪ Previous: Lo temps de las questions

Un filosòfe del sègle IV av. J.C. se passejava dins las carrièras d’Atènas en plen miègjorn, una lantèrna a la man, «en cèrca d’un òme vertadièr, bon, sabi», çò disiá.

Nos poiriam demandar se, un Diogèna modèrne, en cèrca, dins la molonada de las carrièras de las nòstras vilassas, non pas ara d’un òme mas d’un èsser uman vertadièr, se serviriá d’un telefonet 5G e dels motors de recèrca e aplicacions divèrsas. Segurament pas, que lo filosòfe de l’antiquitat, minimalista abans l’ora, s’èra desbarrassat de tot çò que fa pas mestièr, dincas a l’escudèla que s’en servissiá per beure, lo jorn que vegèt un drollet beure dins lo cròs de las mans. De mai, semblariá qu’a la nòstra epòca, dincas ara, las novèlas tecnologias nos an pas pron esclairats per nos permetre de trapar un òme o una femna vertadièrs, sabi, avisat, onèste, respectuós dels sius engatjaments e fisèl a la siá paraula, a l’escota dels conselhièrs, dels especialistas, de las instàncias consultativas e del monde de sens. Demòra totjorn amagat dins l’escurina, quitament dins lo nòstre país, que se ditz per d’unes, dempuèi lo sègle XVIII, lo de las lutzes.

Se torna parlar, ara, del retorn al temps del calelh. Conselharai ça que la, als que vòlon caminar dins las piadas del filosòfe de l’antiquitat, per aparar lo lum de las ventòrias e revolumadas, d’alucar dins las carrièras non pas un luquet, mas una lantèrna, a l’espròva de las tempèstas que las pòdon balejar.

↧

Afortir son identitat

October 9, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Los crosets (II)

≪ Previous: Retorn a la lantèrna

La setmana passada, vos parlèri dels diches separatismes, e i voldriái apondre qualques mots, butat per la nòva de la publicacion de neologismes dins lo diccionari de l'Institut dels Estudis Catalans. Segon aquestes mots novèls, seriái "monosexual eterosexual cissexual". Fa de temps que lo tèrme eterosexual s'es integrat a la lenga modèrna, mas supausi qu'a monosexual e cissexual fan mestièr qualques explicas: soi monosexual perque m'atrason sexualament sonque lo mond d'un sèxe, non de dos, e soi cissexual perque me definissi d'una manièra parièra a mon sèxe definit per ma naissença, que me senti òme, non pas femna o ni òme ni femna.

Per badinar, poiriái escriure qu'ara soi un monosexual eterosexual cissexual mentre qu'abans me pensavi simpletament uman.

Es vertat que pòt far sorire aquel besonh aparentament contemporanèu de se donar d'etiquetas per afortir son identitat. En mai d'aquò, cresi que l'orientacion sexuala o l'identitat de genre son d'elements d'una persona qu'al fons an tanta importància que lo ciutadanatge, las originas, las opinions filosoficoreligiosas, la classa sociala, los gostes personals; cap de persona se pòt pas resumir a sos sentiments amoroses o sos desirs sexuals. Avèm tostemps mai d'una identitat per formar nòstra personalitat.

Pasmens, perqué afortir son identitat? Perqué, per exemple, los mitans LGBTI volguèron organizar de passacarrièras per proclamar lor fiertat d'èsser çò que son? Pr'amor que vivián dins de societats ont se caliá escondre per viure confòrmament a çò qu'èran. Perqué se creèt dins l'estat francés un Conselh Representatiu de las Associacions Negras? Pr'amor que dins aquel estat coma dins fòrça del mond occidental es mai complicat d'èsser negre que blanc. Perqué tantes arabomusulmans senton la necessitat de s'afortir coma musulmans? Pr'amor que l'arabomusulman es sovent suspècte dins nòstra societat.

Coma tanben los occitans sèm obligats d'afortir nòstra identitat dins d'estats que i a, en particular lo francés ont venèm contrariar la religion de la lenga d'Uc Capet. Lo "ciutadan del Mond" nos vendrà acusar d'èsser identitaris e se pretendrà el universalista, mas coma es aisit de se dire ciutadan del Mond quand lo Mond nos aperten! Coma es aisit de se dire universalista quand çò universal ten la lenga que parlam e la color de nòstra pèl!

Se doncas volèm un Mond ont la sola etiqueta siá d'èsser uman, nos caldrà suprimir las opressions qu'empachan fòrça umans d'èsser çò que son.

↧

Los crosets (II)

October 10, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Consideracions sus la Val d’Entraunas (II)

≪ Previous: Afortir son identitat

Crosets (Oesen)

Ingredients: 200 g de farina, 200 g de patanas, 1 uòu, formatge blau (sassenage), formatge raspat (gruièra, parmesan, edam), pebre, 100 g de lard e sal.

Preparacion: d’en primièr metrem las patanas dins una ola, las cobrirem d’aiga e las daissarem sul fuòc. Lo bolh pres, rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Al cap d’aperaquí trenta minutas tirarem l’ola del fuòc, n’escamparem l’aiga e daissarem las patanas dins un estorridor. Quand seràn refregidas, las pelarem e las passarem per la passadoira. En acabant, las metrem dins una bacina, i apondrem la farina e l’uòu e o salarem e pebrarem. En seguida, o pastarem fins a ne tirar una massa que se desempegarà dels dets, e ne farem après de bòlas de la pagèla d’un uòu. Amb la palma de la man farem rodar las bòlas fins que ne resulte un cilindre coma un gredon mas un pauc mai fin. Los talharem alavetz a bocins d’un det e mièg de long e seguidament i farem la forma crespada d’una virgula. Quand seràn totes aprestats, botarem fòrça aiga dins una ola e la daissarem sul fuòc. O salarem e, lo bolh pres, i metrem los crosets. Quand tornarà levar lo bolh, rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Al cap d’aperaquí cinc minutas los trairem e n’escamparem l’aiga. En seguida, oncharem amb de lard una caçòla e i metrem un lièch de crosets. Los empolverarem amb de formatge raspat, ne metrem un autre tet, los tornarem empolverar amb de formatge e aital fins que s’acaben e i metrem la darrièra sisa de formatge. Fondrem fin finala lo lard, n’asagarem los crosets e los enfornarem, a 200º. Los trairem al cap d’aperaquí vint minutas, quora seràn daurats un pauc per dessús.

Variantas: podèm cambiar lo lard per de noses o de burre (la pasta pòt tanben conténer un rag d’òli de noses). D’unes los bolhisson amb de bolhon de carn. D’autres s’esparnhan lo formatge blau. Per qualques luòcs i balhan pas cap de forma als bocins. Podèm assasonar los crosets amb de formatge blau e de gruièra, mitat e mitat.

Crosets (Vals Vaudesas)

Ingredients: 300 g de farina de segal, 40 g de levam, formatge raspat (de feda), burre e sal.

Preparacion: per començar dissolverem lo levam en tres quarts de veirat d’aiga tebesa e o abocarem en una bacina. I apondrem la farina, o salarem e o pastarem fins a ne tirar una massa que se desempegarà dels dets (se cal, i apondrem un pauc mai d’aiga o de farina). En acabant o cobrirem amb de servietas e o daissarem s’amolir per espaci de tres o quatre oras. Quand serà amolit, o tornarem pastar e ne farem de bòlas de la pagèla d’un uòu, de bòlas que farem rodar amb la palma de la man fins que ne resulten de bastonets d’un centimètre d’espessor. Talharem alavetz los bastonets a bocins d’un centimètre de longor e, amb lo poce, los espotirem gaireben de tot en tot. Quand seràn aprestats, metrem fòrça aiga dins una ola e la daissarem sul fuòc. O salarem e, lo bolh pres, i metrem los crosets. Quand tornarà levar lo bolh, rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Al cap de tres o quatre minutas, quand seràn cuèches, trairem l’ola del fuòc, n’escamparem l’aiga e los metrem sus la sièta. Enfin, los empolverarem amb lo formatge, los asagarem de burre fondut e los portarem a taula.

Variantas: o podèm far amb de pasta maire (pasta de pan) en luòga de levam. La pasta pòt conténer un pauc de burre. Lo formatge pòt èsser de vaca.

Ne fan tanben una sòrta de sopa o escudèla: metrem a bolhir una patana e un pòrre (tot atalhonat), i apondrem un bocin de burre e, al cap de vint o vint e cinc minutas d’ebullicion i apondrem los crosets. Cinc minutas mai tard, trairem l’ola del fuòc e o servirem.

Dins la Val d’Estura los assasonan amb de banha grisa (e son “crosets amb de banha grisa”, segur): saurengarem amb de burre una ceba chaplada, i apondrem mièg litre de lach, qualques bocins de formatge e un pauc de pebre e o daissarem bolhir a fuòc doç per espaci d’aperaquí dètz minutas.

Dins las vals del sud d’unes los fan mitat farina (de blat) e mitat patana bolhida. O pastarem, ne farem de cordons, los talharem d’una longor d’un centimètre e mièg, los espotirem amb lo poce, los farem bolhir e los daissarem dins un estorridor. Metrem puèi un bocin de burre dins una padena, i saurengarem un pòrre (chaplat), i apondrem un veirat de crèma, o salarem e, lo bolh pres, i metrem los crosets. O daissarem bolhir a fuòc doç per espaci de dos o tres minutas e o servirem.

Dins la Val Grana tanben ne fan amb de farina (de blat) e de patana bolhida. O pastarem, ne farem de cordons, los coparem a talhs d’aperaquí dos centimètres, los espotirem amb la poncha de la forqueta, los farem bolhir e los metrem sus un plat. En acabant fondrem un bocin de burre dins una padena, i apondrem un veirat de crèma e cent gramas de formatge de Chastèlmanh (bricalhat), o salarem, daissarem que lève lo bolh e assasonarem amb aquò los crosets.

↧

Consideracions sus la Val d’Entraunas (II)

October 11, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (XXI)

≪ Previous: Los crosets (II)

En premier chal parlar de la Ròcha de la Maire. Un baudo m’avia dich qu’una maire s’èra jitaa d’aquí perqué son(s) enfant(s) seria(n) estat(s) mòrt(s) en la guerra de 1914. Mas l’etimologia es quauqua ren d’autre. La maire d’un riu se ditz per luec ont passa l’aiga. D’autres dison que la racina *MR seria una marca d’autessa coma Mercantor o Mauriena.

Sota un dals champs, i es Belussa. Es en Banta o benlèu la forma seria Bantas, un masatge de Vilanòva d’Entraunas.

E Banta “le haut” per Los Issaliers. Serian los sordats de 1940 qu’aurián chambiat lo nom.

Après lo riu de Bantas es la Tèsta de ‘Bòu’, benlèu lo Bauç que seria estat modifiat (a la demanda d’un antenat). Chalrà que d’archeològues venguèsson per veire.

Subre i es Mirabel.

A costat de Mirabel si vei lo ver Chanabàs ont èra cultivat lo chanebe. Benlèu un pichon ponch blanc es una de 3 ostals ruinats.

Dessota es la roïna de l’ostal de l’Adoç:

e daval la sosta (ièra) de La Sanha:

Ai comptat las ieras dals masatges màgers de Casternòu. Li son dètz amb una sosta en lo vilatge e au mens 2 o 3 de mai e mièg dals escarts pròches n’en an una.

Sus Chanabàs la chalancha en fòrma de cintura amb la Bauma au Fornet. L’ IGN a mes Chanabàs en plaça de la Blachiera. Coma si pòl faire venir de chanebe dins la blacha? (rores blancs). La Blachiera es darrier l’aubre.

Sobre la Blachiera si tròba lo luec dich “colle de cen”. L’IGN a mes Colet de Sen sus lo pichon còl qu’es entre lo Bauç e la Coleta.

La Bauma dau Fornet es esquasi un jaç amb una granda dubertura per entrar e una pichona coma un fenestron en la chalancha.

Chal dire que la Blachiera es entre la valiera de l’Adoç e l’areniera ont passa lo GR 52A en seguent lo GR arribats en Champ de Martras qu’es tanben dominat per una chalancha en fòrma de cinta. Fins a las annaas 40 li èran manco un aubre defòra la Blachiera e la Pinatela qu’es sus una partia d’aquela chalancha. Senon pròche dau vilatge li èra un païsatge de bocatge amb de fruchiers.

Casternòu amb lo Conhàs

En lo cadastre de 1868 en grafia italiana per l'occitan vivaroalpenc, lo canton que lo monde sòna avura ‘ le haut du Cogne’ es marcat Las “Boucios”. Las Bochas doncas, l'entraa d'un avenc. Vòl dire qu’en lo temps l’-a finala si prononçava -o.

S’en anant dau canton e passant lèu a costat de la faça est dau Conhàs, i èra la cabarela de la mòta castrala que a donat a Casternòu son nom. Pi prenon la revòuta de l’agrioatier. Pi passam sota lo Canton qu’es despí devengut un ponch reond sembla una torre de l’atge mejan -mancan que las archeras e los merlets- passam a l’endrech d’ont va encuei faire un auberja. Laissam a man drecha, lo campàs de la Paran e li sèm pròche de la Còla, sabo pas d’ont es en lo canton mas li era un clapàs reond a man drecha dessota. Coma las peiras dau clapier son estaas usaas per un ostal, se ve au mitan una pèira coma d’un cementèri , ben orientaa. Pi passam en valiera Baron. D’aquí se ve aquel serre que mon paire sonava lo serre dau Rei, pèira Ronchon e d’autre costat dau Vielh Clovús qu’es cubert de chivusses d’àngels las o los Cloves qu’es benlèu lo site ancian de Casternòu.

Nòtas

— Per A cò de conh, es beleu un conh entre doás valieras e una chalancha, coma lo conhàs dau vilatge. Mas prefero l’autra explicacion... Rires.

— Sant Martin la Noiera es lo nom ancian de Sant Martin d’Entraunas.

↧

Manganas (XXI)

October 12, 2020, 6:00 pm

≫ Next: L'escritura de l'-l finala per la derivacion

≪ Previous: Consideracions sus la Val d’Entraunas (II)

— “Sem pas segurs de sa data ni de son luòc de naissença. Pròche Bordèu, aquò rai. De qué faguèt pendent la guèrra? Es qu’èra ja dins lo mitan? Tot es fosc dins aqueste periòde fosc... Çò segur es que foguèt gardacòs del Chaban. Aquò li permetèt de rescontrar un amic personal del cònsol màger de Bordèu: Dulac. Siá doas personas que faguèron tota la lora carrièra dins la capitala girondina. Doas personas que sabem çò que faguèron pendent la guèrra.

Chaban, conoisses. Per contra Dulac mens. Foguèt resistent del costat d’Arcaishon puèi aguèt de responsabilitats dins la resisténcia aquitana. Li permetèt de rescontrar Rey, nomenat per De Gaulle Comissari Regional de la Republica a Bordèu. Aquel Rey que causiguèt coma director de cabinet a la Liberacion un cèrt... Maurici Papon. Cal notar que los dos òmes an testimoniat a son procès en favor de Papon.

Mas abans s’èran retrobats en Africa dins las annadas cinquanta. Rey, Naut Commissari de la Republica, aviá nomenat e cargat de sa proteccion Dulac, passat pel Rensenhament, lo Contra-espionatge e la DST. Era del temps de la mesa en plaça de çò que se nomenarà mai tard la Françafrica... Aprèp sa carrièra dins lo public, Rey trabalharà dins lo petròli mentre que Dulac organizarà en febrièr 1971 la visita de Pompidou en Africa, a l’epòca ont son Primièr Ministre èra... Chaban.

Seguisses?

— Mai o mens. De solidaritats e d’amistats se son fargadas pendent la guèrra qu’an servit lo gaullisme... quitament dins son aspècte pauc glorios.

— Vaquí! Aprèp l’Africa Dulac foguèt policièr a Bordèu.

Costat cara: una carrièra de mai de vint ans dins la meteissa vila (fach rarissim) que lo menarà al grade d’inspector general (fach rarissim fòra París a l’epòca).

D’estatisticas de deliquéncia de jos-prefectura que non pas las d’una metropòli regionala. Los actes de banditisme èran totjorn lo fach del mitan d’autras vilas occitanas...

La retirada se presentava ben, entre l’ostal sul bacin e un ròtle de conselhièr tecnic al prèp de Chaban.

Costat crotz: malaja! Un còp partit, son arrestats un bookmaker e sos associats. Lo ser de la garda a vista, malgrat l’isolament necessari a l’instruccion, son suspreses a Castejà la filha e lo rèire-filh del boc... en companhiá de Dulac! Anavan vèire l’inculpat principal d’aquel afar, blocada tant que Dulac èra a las comandas.

Se parla alara d’una pacha entre èl e lo mitan: daissava faire certes delictes coma lo proxenetisme o las jògas contra l’assegurança que i aja pas de reglaments de compte ni de violéncia dins las carrièras de Bordèu. Pel bonur de Chaban...

Mas sas relacions amb lo mitan s’arrestavan pas aquí: recrutava de manganas pel còmpte del SAC. E lo trobam encara mesclat a de monde pròches de çò que vendran los GAL.

↧

L'escritura de l'-l finala per la derivacion

October 14, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Comunicar en tota securitat

≪ Previous: Manganas (XXI)

En occitan oriental, avèm besonh d’una -l finala mua que sierve per la derivacion.

— Títol > titolatge

— Bràndol > brandolar
— Cònsol > consolessa
— Còdol > codolet
— Ròdol > rodolet

pron coma dins d’autres airals de l’occitan. Es una letra etimologica.

Senon d’autres parlars an causit de remplaçar per una.-e, simplifican en cònse, còde, ròde.

Mas avèm tanben de mòts coma:

— Chícol > chicolon, chicolin
— Tràntol > trantoliar
— Bícol > bicolin

Per d’autres mòts, resulta de l’evolucion dal grop BL (coma BR, fabre) en UL (coma UR, faure)

— Diaul > diaulet

Après avèm mai o mens ligat lo grop de variants:

— Tórdol, arcaïsme semblant de tordre
— Nèspol varianta de nèspola quora un parlar reduise lo proparoxiton
— Móscol (dins la valaia de’n Tiniá) varianta de móscola quora reduise lo proparoxiton, deribat en moscra
— Píbol, varianta de píbola, simplicat en pibla (país grassenc) quora reduise lo proparoxiton
— Mas feriglo varianta de ferígola quora un parlar reduise lo proparoxiton coma a Torama.

Avèm ren besonh de notar dins:.

— Fin > afinolir
— Branca > brancolar
— Vir > virolar
— Cap > capolier, al contrari de Capo > capoan (al cap d’un luec per exemple).

Etimologicament, de còups, s’explica coma ambal toponim Antíbol > antibolenc, mas de còups, sembla non etimologica e es plaçaia per una fin de derivacion.

— En patronimes avèm Jàcol > Jacolin, Jacolet
— Pètol > Petolin

Notam que localament, l’-l finala pòl servir de letra de derivacion non etimologica: Todon, todolenc (gavòt de la valaia d’Esteron que fa -n finala mua), La Bauma (ancian vilatge restachat a Castelana) > baumalenc.

Al revenge, avèm un doblet lo sòcle / lo sòcol inexplicat, per lo moment...

↧