Comunicar en tota securitat

October 15, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Còntra lo fanatisme, per una cultura occitana de la patz

≪ Previous: L'escritura de l'-l finala per la derivacion

Qualques jorns aprèp la dintrada, quand arribèri a l’intrada del vilatge, lo carri s’i veni d’arrestar. Ne devalava una tropelòta de dròlles e de dròllas, la saca sus l’esquina, la masqueta sul nas.

Se presentavan sul marchapè, sautavan sul quitran, e traversavan la rota sul passatge subrenauçat, sus doas rengas, los uns darrièr los autres, mas desseparats d’un brave mètre, per rejónher l’abric qu’una veitura los i vendriá quèrre, o lo caminòl pedonièr que mena al centre del vilatge. Un anar responsable, respectuós de las consignas sanitàrias, que los adultes ne podián préner grana.

Totes caminavan, lo telefonet a la man, l’escotaire a l’aurelha, sens gaitar ni a dreita ni a esquèrra, los uèlhs clavelats sus la tela, sens un agach suls companhs, sus las veituras qu’esperavan; pas pus res semblavan existir a l’entorn d’eles; èran endacòm mai, ailà, benlèu a de centenats o de milierats de quilomètres.

Mas quicòm me tafurava: se ne cresiái las entrevistas, aurián regretat, del temps de l’acantonament, la classa e lo rescontre fisic ambe los autres. Aquò èra segur, me deviái enganar! E me tornèron totas las practicas de comunicacion a distància, qu’èran a s’espandir ambe la crisi sanitària: tele-trabalh, amassadas en visiò conferéncias, las crompas, las consultas medicalas... Non, aqueles jovents, qu’èran a toquetejar lo telefonet, comunicavan pas ambe locutors del cap del monde: parlavan de causas e autras ambe los qu’èran de còsta: las novèlas tecnologias, los S.M.S. pebrats d’emoticònas, los zooms e autres eskipes, los permetián de comunicar ambe l’autre, sens contacte, sens risque de li escupir dessús lo virús o de l’onchar de micròbis en lo tocant.

Comprenguèri tanben, perqué, aital lo desvelopament de la 5G deveniá una urgéncia sanitària.

↧

Còntra lo fanatisme, per una cultura occitana de la patz

October 16, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Intervista dab Julien Théry, istorian “deconstruccionista” de las eresias a l’Edat Miejana

≪ Previous: Comunicar en tota securitat

Aquest article, l'escrivi quauqueis oras après apréner l'òrre assassinat d'un professor d'istòria-geografia francés, dins la banlèga parisenca, que pareis d'èsser copable, ais uelhs criminaus de son agressor, d'aver mostrat en classa de caricaturas de premsa dau profèta de l'islam, en nom de la defensa de la libertat d'expression.

Ara ne'n sabèm pas tot, e au fons ne'n sabèm ren. Coma se passèt lo cors dau paure professor? Quinei reaccions manifestèron seis escolan·a·s? Coma anèt que d'aqueu cors ne'n siguèsse assabentat lo jovenòme de dètz e uech ans que l'assassinèt? Quina es l'istòria d'aqueu jovenòme d'origina chechèna nascut a Moscòu? Se saup que son país lo marquèron d'annadas de violéncia, mai que s'endevenguèt per que devenguèsse un assassin? Siáu conscient de mon ignorància e m'es de grèu qu'un còp de mai, la polícia ague tuat, coma tostemps en França, lo presumit terrorista avans que se conegue, dins un jutjament public, lei motivacions que lo compeliguèron a levar de maniera coarda la vida a un òme. Crenhi que l'ignorància noirigue l'emocion e que leis esmogudas descadenen l'òdi.

Sensa desencusar un crime que m'indigna, sensa oblidar la dolor dei pròches de la victima mai pereu de l'assalhidor, que belèu comprenon ges son gèst dessenat, preferissi de tenir lo sang freg, e mai me bolhigue dedins. Dins l'istòria umana, es tristament banau que religion e politica s'apàrien e mainaden lo mostre dau fanatisme, qu'es tanben la figura de la volontat de dominacion.

Leis occitans ne'n sabèm de l'intolerància religiosa aliada a la politica, de l'exterminacion dei catars, dau secutament dei vaudés ò dei jusieus, puei dei protestants tre l'epòca dei guèrras de religions qu'ensagnosiguèron nòstre país. Entendèm lo desir d'unificacion, d'uniformizacion en nom dau poder estatau, e França a finit qu'a installat una religion dau dieu Estat, amb sa Lenga Unica, son Istòria Oficiala, sa trinitat Republica-Estat-Nacion. Belèu, precisament, quau se reconeis pas dins aquela religion, sovent perque es luench dau poder, voudriá tant afortir una identitat autra que tombariá dins un fanatisme invèrs?

Aquesta nuech, mentre qu'escrivi aquestei linhas, pensi a un pastor reformat que coneguèri a París. Li disián Aimé Esposito-Farèse. Pintre, un còp convidat a la ràdio per Jacques Chancel quand sa glèisa èra en region parisenca, coautor d'un libre sus Cesar e Jèsus-Crist qu'ai pas legit pr'amòr que ne'n desconeissiáu l'existéncia fins a ièr, a l'azard d'una recèrca, èra un pènegre anticolonialista qu'encara parlava arabi amb lei dònas que venián ajudar a netejar. S'interessava en tot, coneissiá de París estant Lluís Llach, parlava amb totei, crestians non protestants, jusieus, musulmans, agnostics, atèus, en nom de la ferma cresença en lo dialògue dei culturas. Aimavi aquel òme dei Mediterranèas, uei sepelit a Montpelhier, e me siáu jamai consolat de sa mòrt; li aviáu pas pogut dire adieu.

Pensi a tu, Aimé. Que diriás d'aquela violéncia? Te coneissiáu ben, a tu que visquères la violéncia de la guèrra d'Argeria, auriás pas tengut un mot còntra l'islam, e auriam charrat ensems sus l'istòria dei pòbles e dei colonizacions. Auriam pregat per la patz, e auriás convidat un responsable musulman per ne'n parlar amb nosautres. Jamai ai oblidat coma parlaves dei catars: disiás que lei crosats li avián donat rason en pensant que lei chaplar fins au darrier èra la solucion. Se siam violents, demostram tostemps qu'avèm tòrt.

E amb tu que ton còrs repausa ara en Occitània, auriam parlat de civilizacion occitana, dau besonh de trobar la patz sus nòstre gran de poussa, e ieu, ara que siáu occitanista, t'auriáu dich que cresi en lo dialògue dei culturas que presicaves coma practicaves, per bastir un autre país. Cèrtas, se i condemnariá lo fanatisme e l'integrisme, e sei potencialei violéncias, mai totei se i demandarián, avans de lei reprimir, coma empedir qu'espeliguèsson.

Se luchariá per que degun de senat tròbe normau de tuar per una caricatura, per que degun se senta identificat au murtre en nom d'una identitat.

Encara mens en nom d'un Dieu qu'un tèxte sagrat li ditz misericordiós.

↧

Intervista dab Julien Théry, istorian “deconstruccionista” de las eresias a l’Edat Miejana

October 17, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Consideracions sus la Val d’Entraunas (III)

≪ Previous: Còntra lo fanatisme, per una cultura occitana de la patz

En 2018 e 2019, duas mustras que hasón drin de debat dens aquestas colonas e dens lo mitan occitanista: la de Montpellièr Les Cathares, une idée reçue e la de Carcassona, les cathares, un patrimoine écrit. Aquestas duas mustras qu’amuishavan tèsis diferentas sus l’istòria de las eresias a l’Edat Miejana en Occitania.

En efèit, despuish las annadas 90, ua navèra escòla d’istorian(a)s que contèsta un cèrte nombre de causas qui pensàvam seguras sus l’eresia combatuda per la crosada e l’inquisicion en tèrras occitanas: en particular lo fèit que l@s eretic(a)s avossen avut credenças dualistas hèra esluenhadas deu catolicisme de l’epòca.

Lo fèit qu’arrés ne’us aja pas aperats catars a l’epòca e qu’aqueth mot sia apareishut mantuns sègles après que hè, per contra, consensus au demiei deus cercaires.

Si las reaccions dens lo mitan occitanista estón meilèu en favor de l’escòla “tradicionala” e aperèn “revisionistas”, de còps dab drin de mesprètz, l@s istorian(a)s de l’escòla navèra, ne podoi pas a l’epòca léger ni escotar lo punt de vista d’aqueths darrèrs dens nat media en lenga nosta.

La crosada qu’ei un subjècte qui m’a tostemps interessat e qui daubuns emplègan tà crear un sentiment nacionau occitan. Tanben que’m semblava important d’escotar tots los punts de vista scientifics suu subjècte… en tot se raperant que, tant que n’estudiam pas las mèmas honts dab las mèmas metòdas, lo noste punt de vista n’ei pas autant esclairat com lo deus expèrts, que las loas conclusion nos agraden o pas.

Qu’estói donc content que l’ensehaire e cercaire Julien Théry acceptèsse de viéner parlar de las soas recèrcas dab jo sus las ondas de Radiò País.

Aquesta intervista que hè partida de la seria Pensada Critica, un abecedari de la zetetica e deu scepticisme scientific, qui podetz escotar cada dimars a 16h sus País e en redifusion sus soundcloud.

E ne serà dilhèu pas la darrèra sus aqueste subjècte passionant e plan mei scientific que non pas ideologic.

Radio Pais · Pensada Critida : E com eresia. En compania de Julien Théry .

↧

Consideracions sus la Val d’Entraunas (III)

October 18, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (XXII)

≪ Previous: Intervista dab Julien Théry, istorian “deconstruccionista” de las eresias a l’Edat Miejana

De Casternòu au pònt de la Barlata (seguia)

Dau costat de la Valiera Sibort, i es un pònt. Es aicí un sector qu’an creissut totplen de pins. Una bèla pinea i es avura. Dins lo grand viratge de la Valiera Sibort,

Quaranta ans fa, li eran manco un aubre. Se trobam sobre la Portissòla. Aquò vòl dire probablament qu’es una pòrta, una baissa, un còl, un pas... unic passatge per anar de Guilhermes en Casternòu, de França en Savòia. Après davalam fins au viratge dals Clovés/ Clovets?Ai pas trobat aqueu nom dins lo cadastre...

Sembla que la Valiera Baron si sòne lo Cloet (rapòrt amb Clovets...?). Arribam après dins lo luec lo Conh aut, es conoissut coma las “Boucios” las Bochas. Aquí lo pastre disia qu’i era manco un cai per si metre la testa a l’ombra. Compreno pas perqué si sòna coma aquò. S’agisse d’una entraa de trauc? Li sèm aquí ont èra lo solet aubre, lo vièlh aubre dau Conh^[1].

D’aquí se vei los Trucs que son de rochasses nièrs, son quasi caires. Lo nom de Truc se retròba autra part en Losera per exemple. E benlèu que lo nom de familha Truc, toscanizat en Trucchi, vendria d’aquò tanben.

I es lo Pichon Conh qu’es en fàcia dau Conh e la Valiera dau Conh. Vilanòva d’Entraunas se vei ben en aut. La linha drecha, mena au tilhul, qu’èra lo solet aubre dau canton dau Conh. Es a la frontiera la mai lònga de França sus aquest chamin. Perqué Sant Martin e Entraunas son restaas dos ans de mai francés que lo rèsta de l’entorn. Après que lo Comtat de Niça sige estat prestat a Loís lo 14en.

Pi son los laces, li son 9 per daval.

D’amont se vei la Ribiera, e lo morcèl de seuva qu’a cremat l’an passat. La Pèira de Rei deu èstre au sobran. Mas se vei pas d’aicí. Benlèu au fond d’un viratge. Dins lo temps los gents prenian l’escorcha dals laces per davalar, qu’anavan mai lèu qu’una veitura. E quora lo chamin de la Portissòla èra encara dubèrt, èra encara mai lèu. Perqué poiètz pas chaminar per davalar. Ja que las pèiras anavan mai lèu que tu. Te chalia córrer!

Rèsta un quilomètre de chamin benlèu sus la rota principala. Siám partit de Casternòu a Guilhèrmes. E avura lo darrier viratge mena au Clòt d’Ilhons (francizat en “Clôt d’Yons”).

Quora los obriers fasian lo barri lor avio dich que l’embrachamenr vendria dangeirós, mas an respondut que los ingenhors sabian çò que fasian. Li a chalgut tres (o mai) ferits grèus per qu’an fach una ièra de retornament. Alora, avura, chal puar fins a l’iera, fin l’iera qu’es tròup pichona pi passam davans lo chamin de Casternòu. E arribam au pònt de la Barlata ont los alemands son pas anats mai luenc dau temps de la segonda guèrra mondiala. Fa pensar a l’autre luec de Gavotina sonat Barle dins las cluas dau meme nom, en amont de Dinha.

La Ribiera es un massatge de Guilhermes

De seguir...

[1]. Conh, quasi prononçat “coni” fa pensar au Pimont occitan e la vila de Coni, bastia coma un conh entre los rius.

[2]. Revista en occitan vivaroaupenc dau Val d’Entraunas Lo Lanternin [Lou Lanternin] en linha aicí.

↧

Manganas (XXII)

October 19, 2020, 6:00 pm

≫ Next: A la recèrca de las mieus originas e originalitats. Lo rapòrt a la religion, e a l’islam en particular (I)

≪ Previous: Consideracions sus la Val d’Entraunas (III)

—Avem de pròvas de tot aquò?

— Sabem que Dulac a mandat, a sa demanda, un certificat de bona conducha d’un cèrt Szonek, per escalfar sos antecedents ambe la justicia. E n’èran nombroses! Era al printemps 1979. Las datas son importantas.

Aquel Szonek èra nascut en 1937 a París. Sos parents moriguèron a Auschwitz. Foguèt condemnat per raubatòri dins las annadas 50 e per proxenetisme dins las annadas 60. L’an alara fòrabandit de París! Venguèt doncas a Bordèu onte tornamai foguèt acusat de proxenetisme. En 1970 anèt a Niça mas tornèt a Bordèu tres annadas puèi. Contunhèt amb las filhas fins al mes de julh de 1979.

Venguèt alara informador pels servicis secrets espanhòls del nòu director de la Comisaría General de Información Manuel Ballesteros.

Amb tres òmes del mitan bordalug, foguèron los primièrs arrestats e condemnats per l’assassinat de membres d’ETA sul territòri francés.

— Qual èran los autres?

— Delpeyrat de Cauderan. Aviá començat a 16 ans son ascencion dins la mafia bordalesa. Foguèt arrestat mai d’un còp per falsificacion de documents, raubatòri o conducha sens permés de menar.

I aviá Ruiz tanben, un pè negre, condemnat per trafic d’armas en Alacant a set annadas de preson. A sa sortida, s’èra installat a Tolosa onte lèu foguèt condemnat a 4 annadas de carcer per proxenetisme. Venguèt puèi a Bordèu onte foguèt recercat per engana e falsificacion de documents. Tornat en Espanha, entrèt en contacte amb “Levy” que li prepausèt de far de moneda contra “un trabalh al Bascoat”.

“Levy” tanben faguèt de preson per engana e falsificacion de documents. Pendent mai d’una annada visquèt mercé d’argent vengut d’Espanha. Abans trabalhava per SADEVIC, una entrepresa de locacion de veituras, mercé lo Szonek que ne coneissiá e la presidenta e la gerenta. D’unas veituras logadas d’un biais irregular al prèp de SADEVIC foguèron utilizadas a Anglet e a Sant Joan de Lutz en 1979 per d’atemptats contra de membres d’ETA.

Condemnats e empresonats, Szonek e “Levy” tornèron al tribunal per presompcion de proxenetisme ambe... la gerenta de SADEVIC. Aquí tanben Dulac testimonièt de sa bona conducha...

E per n’acabar amb el, cal saber que Dulac èra un dels dirigents d’una entrepresa de seguretat qu’emplegava Pedro Sánchez, arrestat dins una de las primièiras afars del GAL, la de Segundo Marey.”

↧

A la recèrca de las mieus originas e originalitats. Lo rapòrt a la religion, e a l’islam en particular (I)

October 21, 2020, 6:00 pm

≫ Next: L’escupit del diable

≪ Previous: Manganas (XXII)

A vosautres mos companhs de classas

Eriam dins un quartier en riba de mar, subretot en riba de l’aeropòrt de Niça e la passeaia dals Angleses d’un costat, la via rapida e lo camin de ferre de l’autre. Dins un quartier qu’es totjorn popular. E de passatge, de movement. Gaire luenh de l’obraor fòto dal nèrvi Albèrt Spaggiari, defendut per l’avocat Peyrat, futur cònsol de Niça. Gaire luenh nimai de Carràs, dal sieu pichon pòrt de pesca e de la sieu fèsta de la Sant Joan d’estiu. Un monde que parla occitan e de monde que ven de totplen de païses vesins. La sintèsi dins la cançon “Lo Mauro de Carràs”. Mas tanben just avans lo Pargue Phenix e la bastison de L’Arenas, un terren germ. Vesin dal quartier dals Molins tanben. De joves per tot plantar en tèsta. Un terraire d’avenir. Un front pionier. Cal dire que l’avengua se ditz “la Califòrnia”.

Ieu, demoravo un pauc mai aut, dins un quartier de classa meana tot en anar a l’escòla aicí.

A cada eveniment europèu o pròche oriental, aviam de ressons de ce que se passava per d’arribaias de gents novèls.

Tot aquel monde èra ensèm dins la cort. A escotar ce que nos disiam los grands. A cantar de cançons. Sabiam qu’èran “d’arabis”, de còups un cantava la cançon de Vincenç Lagaff’ “La Zobida” e d’autres per se trufar “Arabie couscous…”. Era inacceptable, coma de se trufar de l’accent occitan quora se refasia un foncionari de polícia tipe. Los escolans en las escòlas son de monde sensa pietat, dur. Mas jamai i aguèt de problèmas sus la question de la religion. O dal mens per ce que me’n aviso. Pasmens, i èra tanben la guerra dal Gòu, la guerra al Couèit (Koweit), un jove avia ben menat un cemedanî per far lo malin mas l’institutor convoquèt lo paire que lo corregèt segurament a veire que se levèt la cinta just après d’aver passat la pòrta de l’escòla... Se ditz que d’autres escolans o portavan en protestacion. E la bastison de l’Union Europèa que s’estendia. Eriam entrevistats per Canal 40, la tv locala de Niça. De pantais de captar per los autres.

Lo mieu primier contact amb l’islam foguèt d’un biais indirècte, per los sieus portaires, los mieus cambaradas a l’escòla primària. Eran d’amasigs, d’amasigs arabizats la màger part dal temps e se cresian quasi tots d’arabis –dal mens d’après ce que disian-.

Vos sonaviatz amb de prenoms d’origina magrabina, o d’origina iogoslava o francesa. Zobida, Nauèl, Jamèl, Roshdi amb Laurença, Florença, Marion, Tomàs, Miquèl... èran los mieus amics.

Jamèl jugava sempre en classa ambals sieus estilos, coma s’èran d’avions. Cal dire que l’escòla es ben plaçaia en rapòrt de l’aeropòrt... La pòrta dal pantais. Un paraís? Quora lo mestre vòl parlar al meme temps que l’avion, es sempre l’avion que ganha. Ancara pèjor s’es lo Concorde. Es la french touch qué. Mas cal dire que Jaume Medecin avia promés al quartier que los avions arrestarian lor rotacion après 22 h de sera. I es que de veire d’estiu coma se passa, mas aiçò es una autra istòria, quora juguèro al balon tres segondas amb Medecin, totjorn generós amb nòstres sòus coma disia l’autre.

L’institutor recebia de còups de pastissons magrabins plegats dins un mocaor dal temps d’una fèsta.

Eriam luènh ancara de ce que veguèro pi ambal temps e la reculada, quora entre doas filanhas dal supermercat de quartier veguèro una anciana amiga d’aquela escòla velaia que me susprenguèt. Ela me reconoissèt ren o fasia ben bus, e la volguèro ges destorbar qu’èra amb sa familha. Coma dins un autre monde. Mas me faguèt estranh.

Lo monde èra a picar lo balon, a provar de puar dins los arbres, quitament la figuiera, a se córrer après, a observar de pròche las autras, las filhas. A s’escondre darrier lo bartàs de la sebissa de ciprèsses de l’avengua Paez, a aver paur d’un enlevaire d’enfant qu’espiava de l’autre costat de la barranha. A s’arrestar de parlar quora un avion s’enlairava, coma un omenatge collectiu a la tecnologia, fàcia al saber coma al jovent.

Se cercaviam un futur. Jaume Medecin “Jaco”, venia picar lo balon amb nosautres dal temps d’una visita de l’escòla, disia quarques mots d’occitan niçard. Avia promés que los avions s’arrestarian de volar après 10 oras de sera. E pi partia. Tota promessa es facha per estre degalhaia e se redurre tranquil segurament.

Las platanas èran protectoras, gigantas. Totjorn aquí.

I èran los carnevals qu’adobaviam per anar plaça dal traite a la Contea de Niça, Massèna. Una marina umana de fèsta. Sensa pensar a autra causa ancara.

***

I aguèt après lo collègi. La presença de l’islam me foguèt quasi estrangiera dins lo collègi qu’i èro. Qualques mots d’arab dialectal per far ben, de còups prononciats per de “rapatriats” pe-negres (al patronimes italians, catalans o castilhans): “zarma”, “zbob”, “zòbi la mosca” en mai dals tradicionals “tobib”. Un collèga “Olivier” escaisnomenat “Ziton”. Ren de mai.

Los collegians d’un autre sector geografic qu’avian paur dals escolans originaris de la mieu escòla partits per lo collègi vesin. Un conformisme social regnava, al contrari de la mieu escòla. Una nullitat intellectuala, congostaia dins la societat de consomacion, l’esquichatge de l’autre en cas que non foguesse vestit coma l’ordenava la television. Un monde principalament de classas socialas favorizaias o meanas qu’an de pretencions socialas. Gaire de confrontacion a la diferéncia sociala ni culturala. Mas de bestiesa en plen. De violéncia a gratis tanben.

Dos amics, bessons, arabs crestians libaneses refugiats de la guerra de Liban amb un paire responsable politic important. Una nuància dins un monde de nonren simplificanta. Un contact enriquissent. Ero lor amic, n’aviam pauc d’autres me sembla. Sus la brua ja. Manjaviam ensèm, parlaviam. Emparavo de causas al mens.

***

E i aguèt lo licèu. Un endrech mesclat, en plen centre ciutat, de luecs cargats d’istòria e de gents. Amb mai de diversitat. De cercas garrolhas tanben. Mas amb mai d’ans en la tèsta. I èran de joves de pertot. Una recerca de saber. Saber legir lo monde, saber sus se. De gotics, d’esportius, de musicians, d’intellectuals, de fashions, de rastas, de tot. Eriam dins l’espèra de melhor e d’avenir.

Cercaviam nòstre avenir. Escotaviam las ràdios. O m’enregistravo sus caissetas aquels tròces qu’escotavo dins lo bus. De temps mens perdut. Escotavo sovent Skyrock e l’ora “Raggae- Rai” amb de tròces de “Rap algerian”. Me’n aviso qu’escotavo tan “1,2,3 Soleils” de Rashid Taha, Khaled e Faudel. Se cantava “Abdelcader”, un amic, emparèt quitament de còr la cançon per las paraulas en fonetica “Abdelcader ia bo aálam”.

Aquel quite amic èra curiós de tot e me demandèt quitament coma se disian de paraulas en occitan “bònas fèstas” èra lo melhor de dire. Un jorn, se bastonèt amb un magrabin perqué l’auria agachat de travèrs o per una filha. Aquò es una causa susprenenta, la susceptibilitat d’aquel autre jove. Un jorn, un jove me diguèt “Qu’as de rire? Quita de m’agachar dins los uèlhs, baissa los uèlhs o te matrasso!”.

Arribava qu’un se faguesse picar per un agach devèrs qualqu’un que devenia alora “un marrit agach” de non respèct e que devia entrainar d’excuse o una bastonaia. Me’n avisarai de se far escupir sus en esperar lo bus.

Un jorn, en plena sortia de licèu, un licean que grilhava tot lo monde e doblava la fola tranquila ambal sorire diguèt a tot lo monde ben fòrt après qu’un ague rospetat de se far doblar “Vos aurèm a la bragueta. Nadin a mòc”…

I èra tanben de musica ràdio amb de Rap Argerian. Me’n aviso d’un tròç de musica que repepilha sensa cessar Latifa, cantava “Insh ala”. E me sentio volar amb de Reggae coma Bob Marley & Funk Star Deluxe “Sun is shining remix”.

D’unas filhas d’origina cristiana fasian lo “ram” ramadan en solidaritat amb lors calinhaires musulmans.

Una amiga cristiana d’origina metèt lo vel negre dos ans après lo licèu. Ce que m’estonèt sovent es que lo vuide laissat per la decristianizacion aicí entraïnèt un apèl. O de situacions desparieras: la mama cambiava ges de religion mas devia ges manjar de pòrc dal temps qu’èra prensa. Mas quasi cada cobla que conoisso qu’un es musulman –quitament non practicant- e l’autre non musulman (cristian d’origina), se un se convertisse, es lo cristian d’origina que se convertisse a l’islam e personalament conoisso degunament l’invèrs. Crestians practicants, non practicants o atèus... De còups lors enfants son elevats dins la religion islamica mas quasi tots an un prenom islamic. A la diferença dals asiatics e jusius que sovent pòrtan un prenom crestian o al mens biblic coma Benjamin, Jerèmia, Nathan... Legiguèro senon que d’arquis (harkis) avian de prenoms cristians.

En comparason, dins un parèl amb un occitanista, aquel qu’es ges occitanista o deven ren tan aisiament nimai se mete a parlar occitan. Per donar un prenom occitan als enfants, es ren ganhat en general. E per transméter la lenga, es possible quitament s’es ren evident. E lo reget dals enfants per l’occitan o l’occitanisme es possible...

La religion islamica me foguèt mai visibla al licèu. D’aquel temps, de collègas magrabins èran mai a mostrar lor islamitat. Esquicha man classic seguit d’un còup de ponh sus lo pitre costat senèca. E avio tendença a los voler imitar de los veire de lònga far ansin e de los frequentar. Arribava que se saluessiam en se méter la man sus lo còr après aver esquichat la man per saluar. Era s’inscriure dins una tradicion, una originalitat, de rasigas dins aquel monde comercial e d’individualisme. Ambal còr. Cadun èra capable de tot. Tot èra nòstra musica, tot èra nòstra patrimòni.

En particular lo tròç “Abdelcader”, me donava de fòrça, avio l’impression d’èstre un indigèna e que ma cultura e lenga començavan d’èstre reconoishuas gràcias a la musica. Donava de nhaca. Non sabiam lo sens de la cançon, mas quitament cantaviam lo primier coblet.

L’amic Taric cantava en arab dialectal amb son cosin Zobir. Li escriguèro una cançon en occitan e la cantèt. Era ben simpatic.

(de seguir)

↧

L’escupit del diable

October 22, 2020, 6:00 pm

≫ Next: 10 d’octòbre de 2020, per que viven nòstras lengas

≪ Previous: A la recèrca de las mieus originas e originalitats. Lo rapòrt a la religion, e a l’islam en particular (I)

D’unes cap d’establiments escolars se planhon de la tenguda dels collegians e liceans, en particulièr de las dròllas que vestidas —un biais de parlar— d’una bracièra corteta (crop top en francés), se daissan veire lo monilh, aquel monilh que segond l’evangèli de Barnabè, es « l’escupit del diable sus lo bard que Diu ne pastèt lo primièr òme e la primièra femna ».

La responsa del ministre foguèt que lor caliá demandar de « se vestir republican ». Un concèpte que li caldriá demandar de precisar. Se vestir coma se vestisson los menaires dels partits que se dison totes d’aquel nom, costumes tres pèças, de còps que i a costós e fòra portada de la borsa del pòble menut ? O se vestir coma del temps de la Revolucion e de la primièra Republica : la boneta frigiana, simbòl de l’esclau afranquit, pels òmes las largas cauças raiadas en plaça de la culòta e dels debasses de l’aristocracia e de la borgesiá, per las femnas la gonèla longa e ampla, vestits del pòble, vestits de l’egalitat, vestits de la fin dels privilègis ? O se tornar vestir de la blòda per totes, dròlles e dròllas de las escòlas de la tresena Republica, la meteissa per totes, a la portada de totes, per amagar las inegalitats de condicion que revelavan las fardas d’en dejós ?

Plan segur que dins totes los cases lo monilh seriá aital amagat.

Mas es a se demandar se, çò que seriá lo mai urgent d’amagar, seriá pas l’ostentacion d’expausar, se son de las bonas, sa posicion sociala e sa situacion per mainatges interpausats, en seguissent los canons del consum e de la mòda, impausant las marcas de la grandas pels vestits e l’equipament de l’escolan.

Benlèu, que lo vertadièr escupit del diable sus la creacion divenca, es pas lo monilh, mas l’argent que ne cal aver o far semblant de n’aver mai que lo vesin.

↧

10 d’octòbre de 2020, per que viven nòstras lengas

October 22, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Valors republicanas? Valors democraticas e umanas!

≪ Previous: L’escupit del diable

“Per que viven nòstras lengas”, qu’es aquò?

Es un eslogan, e es mai qu’un eslogan.

Un vòt, e mai qu’un vòt, una exigéncia d’accion.

E promier de tot es lo nom d’un collectiu entre totas las lengas de França, totas las que son menaçaas per las “refòrmas” d’aqueu govèrn,en particulier las de Blanquer. Una iniciativa que chau saluar, que d’estructuras comunas entre aquelas lengas, n’i a pas gaire (la FLAREP per l’ensenhament public, ne fan part la FELCO e Oc-bi, Eskolim per l’associatiu…).

Lo collectiu “Pour que vivent nos langues” s’es fondat l’i a aüra un an, a l’iniciativa de dos elejuts, lo deputat breton Pau Molac e lo deputat europenc (còrso) Alfonsi, amb la convergéncia de bona part de las grandas associacions culturalas de las diversas regions concernaas. Aqueu collectiu avia organizat a l’auton 2019 una manifestacion parisenca davans lo ministèri, e avia recidivat en junh de 2020, un còp lo confinament acabat, amb una delegacion a l’Elisèu portaira d’una letra, qu’a recebut puèi una respòsta en forma de non-respòsta d’un serviciau dau president actuau. Dau temps que se programava una segonda jornaa de manifestacions larjas, per lo 10 d’octòbre. Es sus aquò que chal aüra far lo ponch, drant de pensar a çò que poirè sègre.

Per un bilan del 10 d’octòbre

Pichòt album fòtos

La FELCO siam d’aitant mai legitims per faire aquela debuta d’analisi que siam dins lo processus despuèi la debuta. Lo collectiu PQVNL a regularament organizat de conferéncias telefonicas. A chasque còp o quasi la FELCO èra representaa. La FELCO avèm tanben ajuat a l’elaboracion dels corriers e dels manifestes, coma au rechampament de las signaturas d’elejuts e de sindicats, indispensablas a l’un còp per eslargir au delai dels dos iniciators e per obténer de sostens utils dins las negociacions indispensablas amb lo govèrn.

Eriam doncas presents, un pauc pertot, amb los sòcis de nòstres CREOs academics, aquí ont s’organizava, en país d’òc, una manifestacion (ne poèm comtar a priori una bona quarantena). Lo mens que se pòsche dire es qu’anava pas de se, amb l’amenaça dau covid 19. D’unes nos an dich qu’avian trantalhat drant de venir (mas son venguts, los avèm vistes). D’autres avian explicitament dich que vendrian pas e que chalia pas venir (e los avèm pas vistes). Pertot avia chalgut negociar aspre amb la prefectura o la municipalitat, prene l’engatjament solemne de respechar las famosas distàncias, tot aquò. Un pauc pertot suu net poètz trobar de liams e de fòtos sus aquestos moments de rescontre revendicatiu. Aquí parlarei d’aqueu ont èro, a Montpelhier, ont se retrobavan de monde de la Region, los qu’èran pas à Besiers o Narbona o Carcassona o Castel-nòu d’Ari o Lodèva etc… Eran tanben venguts en delegacion de collègas dau CREO Tolosa particularament matiniers e que s’ameritan doncas d’estre particularament saluats.

A començat a las 11 dau matin, dins una sala somosta per la municipalitat, ont, dins lo limit de 80 personas, èra permés de tenir un achamp preliminari. Los que l’i eriam avèm doncas pogut escotar las presas de paraula de la presidenta dau CREO Lengadòc e co-segretària de la FELCO, MJ Verny, d’abòrd qu’es ela qu’amb aqueu CREO avian assegurat la preparacion concreta de l’eveniment. Puèi de representants de la municipalitat (2 adjonches que l’una representava lo conse Mickaël Delafosse) e de la Region, e un del SNES: s’atròba qu’un cert nombre de sindicats despartimentaus o academics de la FSU, e la segretària nacionala del SNES avian sostengut e signat lo manifeste de “Pour que vivent nos langues”. O chau d’aitant mai sotalinhar qu’en defòra de 2 seccions de Sud e del SIAES, los autres sindicats d’ensenhaires son estats d’una grand discrecion…

Après aquel achamp, se siam engatjats dins un passa-carriera discret e brèu entre lo luec de l’achamp e l’esplanada de Montpelhier, acompanhats eficaçament per de musicians amics amb bandieras, bandieròlas, e plancardas ont figuravan los noms dels diverses establiments primaris, segondaris, o superior de l’academia, ont exista encara un ensenhament de l’occitan. Lo tot amb un public de 150-170 personas segon la polícia, 200 segon los organizaires, en conformitat amb un rituau vièlh coma lo monde. An pres aquí la paraula un tresen adjunt de la comuna e los representants dau CREO Tolosa, de l’IEO regionau, e de Calandreta.

Compte tengut dau contèxte (Montpelhier èra a mand de passar en alerta escarlata, o purpurina, sabèm pas tròp) poèm considerar que la jornaa es estaa una capitaa. Era dificil d’imaginar quauque ren de mai massis: de fach, a Tolosa se tenia una manifestacion “pour tous” anti PMA, qu’èran 750 o 800, pas talament mai que nautres a Montpelhier, per una causa que mobiliza de militants benlèu mai afogats que non pas los nòstres: es pas la sason dels moviments impausants… Poèm doncas felicitar los que se son despaçats, a Montpelhier e alhors. E la FELCO coma sos CREOs s’ameritan elos tanben de felicitacions, amai d’unes aguessen tendéncia a o pas creire

Ressons mediatics…

Lo resson mediatic es estat… çò qu’es sempre dins aquelas endevenenças: discret, e mai inexistent sus la vila de Montpelhièr. Doas minutas sus FR3 Montpelhier, en fin de jornau dau sera. Pas ren dins l’edicion “Montpelhièr” del quotidian emblematic de la region Midi Libre (sic). Pas ren dins La Gazette…

Dins d’autras regions veèm qu’es un pauc melhor. Mas per l’ensems dau moviment totas regions mesclaas, pas ren dins los medias nacionaus me sembla. La rotina. Es, un còp de mai, lo limit de l’accion, coma en son temps per “Anem òc”. L’i a una paret mediatica particularament opaca –vos diso pas la dificultat per far passar quand foguesse qu’una tribuna d’opinion dins aquelos medias… Lo got es doncas a meitat vueide, d’aqueu ponch de vista.

Empacha pas que lai eriam, presents e actius… e lo combat contunha

E un pauc pertot en país d’òc, çò que desmultiplica lo pichon impact qu’avèm pogut aguer. O disiam, sens n’estre escotats, dau temps de “Anem, òc”: un grand passa-carriera dins un endrech unic, per grand e majestuós que sieie, tòcha una region, aquí ont se debana, amb aquò pas mai.

De manifestacions escampilhaas un pauc pertot permeton benlèu na visibilitat mai granda.

Aquò dich, lo combat contunha.

Contunha amb “Pour que vivent nos langues”.

Contunha tanben a nòstre nivèu, dins totas las academias. Dins quaques jorns, de delegats dau CREO Tolosa son recebuts a Matinhon. Veirem ben quentas respòstas son donaaas en cò dau promier ministre dels “territòris”.

O chau repetar un còp de mai: nos daissarem pas tòrcer.

Felip Martel

↧

Valors republicanas? Valors democraticas e umanas!

October 23, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Los crosets (e III)

≪ Previous: 10 d’octòbre de 2020, per que viven nòstras lengas

Fa uèch jorns qu'assassinèron Samuel Paty, d'un biais òrre que vòli pas tornar dire aicí, per respècte de la vida perduda d'un òme e de la dolor dels que l'aimavan. Contra aquela esfraiosa manifestacion del fanatisme religiós mai dessenat, d'unes ja parlan del respècte de las "valors republicanas".

Per èsser sincèr amb vosautres, soi pas brica segur que l'assassin volguèsse atacar una republica; me pareis puslèu que coma fanatic insensible a la dignitat umana en nom de l'idolatria de sa fe pervertida, cerquèt a l'encòp d'amudir per tostemps una votz per el rebèlla e d'esglasiar d'una manièra totalitària los opausants a sa fòla ideologia. Pasmens, s'admetèm que sa tòca foguèsse de nafrar indirèctament un sistèma de valors contradictòri al sieu, de qué parlam?

La Republica Francesa, o sabèm totes, revendica la libertat, l'egalitat e la frairesa coma valors màgers. Mas qual s'opausariá explicitament a la libertat? Qual proclamariá l'inegalitat coma principi fondamental? Qual voldriá la guèrra civila? Son de valors a mon vejaire universalas, que las pòdon enaurar fòrça societats dins lo Mond, republicas o non. Tanben, qual sap que la republica d'Haití a la meteissa devisa? Benlèu i es mai legitima qu'en França, puèi qu'aquel estat prenguèt son independéncia de l'estat bonapartista autoritari e colonialista que succediguèt a la Revolucion de 1789. Qual proclama mai legitimament la libertat e l'egalitat? Un estat que se liberèt de l'esclavatgisme?

O un estat coma França? Quinas èran las valors de la primièra republica, qu'impausèt un calendièr organizat en decadas e non en setmanas per que totòm trabalhèsse mai, en se pausant cada dètz jorns e non pas cada sèt? Qu'enebiguèt las associacions d'obrièrs? Quinas èran las valors de la segonda republica que, mai favorabla al poble, finiguèt que lo reprimiguèt en junh de 1848? Quinas èran las valors de la tresena republica encara glorificada, que colonizèt massissament e avièt l'assimilacion de nòstre pòble? E mantenguèt exclusas del vòte las femnas? Se la quatrena faguèt melhora òbra sociala, volguda per la resisténcia al nazisme, capitèt mal la descolonizacion. Quant a la cinquena, mesa en plaça per de pressions militaras, fòrça ne veson los limits, amb una monarquia presidenciala sovent contrària als principis democratics mai elementaris. Tanben nos podèm demandar quinas son las valors d'una republica amiga de l'Arabia Saudita que finança e difusa l'islamisme mai radical?

Me desencusaretz doncas per mon scepticisme, en tot saber, coma occitan, que ma lenga, per l'article 2 de la Constitucion francesa, es pas republicana. Cossí volètz que defenda ieu una republica per la quala, quand reclami lo drech de parlar e de transmetre ma lenga en perilh, soi pas pus un republican?

Per ansin, sabi pas de verai çò que son las "valors republicanas". Cresi fòrça mai universalas las valors democraticas. Per natura, s'opausan al totalitarisme dels unes e dels autres: d'aparar la democracia es voler que se respècte dins una meteissa societat tant las majoritats per decidir coma las minoritats qu'an drech de s'exprimir coma son dins la convivéncia; d'aparar la democracia es doncas resistir, d'un caire, al culte d'un estat qu'a pas sovent aplicat sos bèls principis e los a sovent desnaturats, e d'autre caire als fanatics que vòlon impausar per la violéncia lor ideologia. Contra lo fanatisme, o escriguèri la setmana passada, me sembla mai eficaça la practica del dialòg de las culturas que fa desaparéisser ignorància e prejutjats, que de principis abstraches als quals arribariam pas de donar de contengut. Tanpauc la laïcitat es pas tan clara coma nos agradariá: s'es evident que l'estat e l'administracion devon èsser nèutres per servir totes los ciutadans, e s'es evident tanben que cap de religion o de doctrina antireligiosa deu pas èsser oficiala pel respècte de las cresenças de totes, d'unes voldrián que las cresenças s'exprimiguèsson sonque de manièra estrictament privada, coma se degun aguèsse pas pus drech de ne parlar en public. S'entend, per aquela rason, qu'aquela interpretacion de la laïcitat s'opausariá a la libertat individuala.

E al fons, mai que de valors democraticas, sèm pas totes d'acòrdi que l'assassinat d'un professor que fa son mestièr es simplament contrari a las valors umanas? Pensi als romans, pòble sovent crusèl que tenguèt una republica fòrça imperfiècha: per eles, totun, humanus significava pas solament "uman" mas tanben "civilizat". Coma occitanista, pensi que nos cal portar un projècte de civilizacion dins lo qual lo dialòg de las culturas e lo respècte de çò que sèm cadun bastirián una societat mai justa ont degun poiriá pas justicar una pensada o una accion fanatica o totalitària. Per imitar una frasa de l'escrivan francés Sartre (del nom d'ostal ben occitan), l'occitanisme es un umanisme, non pas solament per l'idèa de defendre los umans coma son, mas tanben coma projècte de civilizacion.

Cossí que siá, es pr'amor d'un projècte de civilizacion que soi vengut occitanista.

↧

Los crosets (e III)

October 24, 2020, 7:00 pm

≫ Next: Quauques ponches de dire clar

≪ Previous: Valors republicanas? Valors democraticas e umanas!

Crosets de carn amb l’andolha

Ingredients: 300 g de farina, 1 andolha, òli e sal.

Preparacion: d’en primièr metrem la farina sus la taula, ne farem un cròs al mièg, i metrem tres quarts de veirat d’aiga, mièg veirat d’òli e un pecic de sal e o barrejarem e pastarem fins que n’ajam tirat una massa ferma e elastica, massa que nos caldrà pastar e prautir coma se fasiam de pan (se cal, i apondrem un pauc mai d’aiga o de farina). Quand serà prèsta, ne farem una bòla e, amb l’ajuda del bestortièr, l’estendrem en totas direccions fins que i aja una lama rectangulara de l’espessor d’un millimètre, a quicòm prèp. Plegarem alavetz un dels bòrds del rectangle (de la part mai alongada) sus el meteis, ne plegarem l’autre per dessús (de sòrta que i aurà tres sisas de pasta) e, amb un cotèl, la coparem en bendas de la largor d’un det. En acabant metrem d’aiga abondanta dins una ola e la daissarem sul fuòc. O salarem, i apondrem l’andolha e, lo bolh pres, rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Al cap d’aperaquí vint minutas, quand l’andolha serà cuècha, i apondrem los crosets e aumentarem lo fuòc. Quand tornarà levar lo bolh, rebaissarem la flama e o daissarem a fuòc doç un autre còp. En daissant passar tres o quatre minutas o trairem, n’escamparem l’aiga (o la gardarem per aprestar quicòm mai) e o servirem.

Variantas: la quantitat d’andolha es variabla.

Autras denominacions

Crosets: crosetons (Daufinat, Provença), crosetins au forn (Naut Daufinat, Comtat de Niça), crosetins (Naut Daufinat, Comtat de Niça, Vals Vaudesas), crosetons au forn (Provença), crosets au forn (Provença, Comtat de Niça), sogelhis, sogelhis au forn (Val de Ròia). “Crosets” es una denominacion que s'emplega per tot l’airal de localizacion del plat.

Crosets amb de burre d’alh: crosets amb de burre d’alhet, crosetins amb de burre d’alh, crosetins amb de burre d’alhet (Naut Daufinat), crosets amb de burre d’alhet (Ubaia), “Crosets amb de burre d’alh” es una denominacion que s'emplega dins lo Naut Daufinat.

Crosets amb de formatge: crosetins amb de fromatge (Naut Daufinat), crosets amb de formatge, crosetons amb de formatge (Provença), crosets emb de formatge, crosetins emb de fromatge (Comtat de Niça). “Crosets amb de formatge” es una denominacion que s'emplega en Daufinat.

Crosets amb de noses: crosets amb de noses (Provença), crosets emb de noses (Comtat de Niça), corsets amb las notz (la Gàrdia). Al Comtat de Niça, se lo plat s’aprèsta amb d'espaguètis, li dison espaguètis emb de noses. “Crosets amb de noses” es una denominacion que s'emplega en Daufinat.

↧

Quauques ponches de dire clar

October 25, 2020, 7:00 pm

≫ Next: Manganas (XXIII)

≪ Previous: Los crosets (e III)

- Biaisses de dire

Un jorn en lo bus d’Entraunas ai charrat amb un jove que montava en Estenc. Disia ben las -s finalas de plural pas coma en niçard e provençal. E gardava ben tanben las - s- entre vocalas coma dins "fasia" e non faiá o faía.

Coma aicí la R ben rotlaa. Nos semblan aquelos dals Pirenèus.

Mon paire disia Casternòu e non Chastèrnòu. Sabo pas perqué. Vist que aicí es de vivaroalpenc que fa tot o quasi en CHA. Chanebe, chamba, chabra...

Sabio ja que Guilheumes n’avia pas lo meme biais que son canton. Es ver qu’es mai aisat d’anar de Bochanieras en Casternòu o en valaa auta de Tuebi qu’en Guilheumes.

Ai quarque Lanternins, veire fòto.

Seria ben de publicar una nòva seria!

Se ditz òc o òi entre Antraunas e Molieras de Val de Blora.

- Romanizacion

Sio anat a una conferéncia dau patrimòni en lo MAMAC a Niça. Lo bus èra en avança e m’a passat sota lo nas. Ai mancat un pauc mai que los discorses e sio arribat quora parlavon dals Alps Maritimes e Alps Cotians. Ai provat de demandar quauquaren sus las frontieras entre las doas. Mas lo baudo ma dich que èra de sortir un librion. Despí espero totjorn. Vau anar un còup de mai en lo Senat per demandar.

Encueil mi sembla que los Alps Cotians èran fin las partas autas de valaa de Tiniá, Vesubiá e Var e los Alps Maritimes èran sota de A Torbia fins a Ambrun.

- Mapa de la comuna de Casternòu d'Entraunas:

↧

Manganas (XXIII)

October 26, 2020, 7:00 pm

≫ Next: Una politica per l’occitan dins las regions en 2021

≪ Previous: Quauques ponches de dire clar

—E Carlos, doncas?

— Aviá netejat las carrièras de Bordèu en matar una par de peisses gròsses del mitan. Era passat per Alemanha puèi Magrèb abans de s’installar sus la Costa del Sol en 1977. En Espanha d’aquesta passa èra lo periòde de la transicion democratica, de la montada en potença de l’ETA... e del contra terrorisme. Aqueste aviá començat tre 1972 amb l’operacion E doble.

A la debuta èran d’ex-membres de l’OAS que foguèron contactats. Espanha e OAS, èra d’istòria anciana. Ja foguèt creada en 1961 a Madrid amb lo sosten del franquisme. Sas armas venian d’Algeria e èran desbarcadas a Malaga o Alacant d’ont anavan en França jos escòrta dels servicis d’espionatge espanhòles. Aquò s’arrestarà aprèp un acòrdi entre los gobernaments... mas los contactes demoraran. Los mercenaris de l’OAS avian l’experiéncia dels atemptats, dels raubatòris e del sequestrar. Avian conservada una ret de cooperants. Amai avian de contactes amb lo mitan d’Africa del nòrd onte se trapava un cèrt... Carlos. El coneissiá fòrça manganas de

Bordèu, d’autres avian de connexions amb Marselha.

A la debuta èra mai que mai de rensenhament... fins a la mòrt de Carrero Blanco puèi aquela de Franco. A partir de 1975 lo contra terrorisme gausarà l’assassinat de membres d’ETA (e las cagadas que van de cotria). En 1978 los primièrs assassinats sul territòri francés seran òbras de Carlos. La justìcia francesa lo reclamarà mas jamai serà pas inquietat en Espanha. Sospechat mas pas jamai

arrestat...

Per escapar a las perseguidas judiciàrias se botèt al servici del governament socialista de Felipe Gonzalez en guerra contra ETA, una guerra sala, coordenada per las mai nautas autoritats, que n’èra un dels braces armats ambe la mission de dirigir los mercenaris al sen del GAL, d’ont un tipe implicat dins l’atemptat del Petit-Clamart per exemple.

— De tuaire ven recrutaire: pren de galon, qué.

— Creses pas tant dire!

↧

Una politica per l’occitan dins las regions en 2021

October 27, 2020, 7:00 pm

≫ Next: A la recèrca de las mieus originas e originalitats. Lo rapòrt a la religion, e a l’islam en particular (e II)

≪ Previous: Manganas (XXIII)

Una politica lingüistica adaptada a la situacion reala de l’occitan e de la legislacion francesa es possible dins las regions administrativas francesas d’Occitània: Nòva Aquitània, Auvèrnhe-Ròse-Aups, Provença-Aups-Còsta d’Azur e Occitània Pirenèus-Mediterranèa.

En primièr, coma per lo breton e lo còrse, las regions occitanas devon votar per reconéisser lo francès e l’occitan dins sas varietats localas, coma lengas de la region (en França, las regions non pòdon donar d’estatut de lenga oficiala a lor lenga regionala). En seguida, las regions Auvèrnhe-Ròse-Aups e Provença-Aups-Còsta d’Azur devon elaborar una politica regionala d’amainatjament lingüistic, tal coma l’Esquèma Regional de Desvolopament de l’Occitan de la region Occitània Pirenèus Mediterran o l’Amassada, conselh de desvolopament per la lenga occitana de la region Nòva Aquitània. Aquelas politicas d’amainatjament lingüistic devon èsser elaboradas en concertation amb los actors de la lenga e cultura occitana.

Un dels objectius es de bastir l’identitat plurala dels territòris regionals per que tota la populacion compartisca un estacament a las lengas e a culturas de lor territòri.

Dins cada region, lo budgèt especific atribuit a l’occitan dèu èsser al mens de 3 € per an e per abitant, un nivèl similar a lo del breton, e inferior a lo del basc o del còrse, mas partèm de pro bas.

En defòra d’aquel budgèt, un principi de transversalitat deu èsser instaurat per la presa en compte de la cultura occitana per totes los servicis de las Regions:

— dins lo sosten a las practicas culturalas amatoras,

— dins las ajudas als films, tal coma lo doblatge e a la filièra numerica,

— dins l’estrategia de desvolopament toristic

— dins la promocion de las formacions de l’universitat

— dins la formacion contunha al servici del mercat de l’emplec (ensenhament, animacion, jornalisme…)...

Las politicas regionalas d’amainatjament lingüistic devon s’acompanhar d’un sosten a la cultura occitana jos totes sos aspèctes, dont las musicas ditas tradicionalas e eveniments populars, en assegurant la visibilitat dels instruments locals (autbòis, cabretas, percussions…) amb de mejans per lor ensenhament en escòla de musica e a l’escòla.

Las convencions region-rectorat devon èsser renegociadas per obrir d’un costat plan mai de sites bilingües publics o associatius (Calandreta), D’un autre costat cal generalizar la sensibilizacion dels escolans a la lenga e cultura occitana dins l’ensenhament public per bastir una coneissança compartida de la culturala occitana.

Las regions deuran assegurar una preséncia publica de l’occitan dins las publicacions dins los territòris occitan de las regions coma dins los mèdias locals (TV, ràdio), en particular los medias en occitan tal coma las ràdios o Jornalet.

Las regions pòdonlançar un projècte de generalizacion de la senhaletica bilingüa occitan / francés dins las garas e las linhas TER regionalas. Cal generalizar progressivament la senhaletica bilinga orala junta a l’escrit: es una necessitat per respectar la fonetica corrècta correspondent a la grafia originala de la toponimia mas tanben un mejan de salvar e promòure los dialèctes locals amb la riquesa de la diversitat de lors parlars. Las regions ajudaràn lo bilingüisme per la senhaletica de la toponimia e micro toponimia dins totas las comunas.

Las quatre regions deuran s’investir fortament dins las accions de l’Ofici Public de la Lenga Occitana (ÒPLO) subre l’ensem del territòri occitan. Lo finançament interregional del Congrès deu permetre de bastir las aisinas lingüisticas per normalizar l’occitan dins sas modalitats regionalas. Deu ajudar tanben a definir la toponimia e la micro toponomia d’Occitània.

Las regions devon aumentar lors contribucions a las euroregions Pirenèus-Mediterranèa, Nòva Aquitània Euskadi Navarra, Alps- Mediterranèa per espandir los escambis e collaboracions amb Catalonha, la Val d’Aran, las valadas occitanas del Piemont et Euskadi.

Tot aquò es possible, baste aver d’elegidas e elegits a las regionalas de 2021 e d’associacions per organizar una pression publica e mediatica fòrta...

un principi de transversalitat instaurat per l’ensems dels servicis administratius del conselh regional de presa en compte sistematic de las culturas catalanas e occitanas, per exemple:

— lo sosten a la creacion, la difusion e al desvolopament dels practics amators,

— l’ajuda al desvolopament d’espleches dedicats al doblatge e a la filière numerica,

— l’integracion de l’occitan e del catalan dins l’estrategia de desvolopament toristic de la region

— la promocion de las formacions diplômantes e qualifiantes dins l’encastre de l’universitat o de la formacion contunha destinada a respondre als besonhs de detlo mercat de l’emplec (ensenhament, animacion, jornalisme…).

— l’ensems de las politicas culturalas, dont las practicas artisticas occitanas e catalanas tradicionalas o contemporanèas; las iniciativas existentas seràn reforçadas .

La linha budgetària especifica al catalan e l’occitan deu èsser portat a 3 èuros coma es lo cas pel breton, lo còrs o lo basc.

La renegociacion de las convencions region-rectorat integrarà un chiffrage sistematic de la dubertura de sits bilingües publics o associatius (Calandreta, Bressoles) aital coma una generalizacion de la sensibilizacion que tòca sonque una petita part dels escolans, un sosten mai fòrt la produccion de material pedagogic innovant.

La region deurà installar una preséncia publica de l’occitan e del catalan dins sas publicacions e la signalétique de la region tot coma dins las mèdias localas (TV, ràdio).

Lo renfortiment de las accions de l’Ofici Public de la Lenga Occitana (ÒPLO) son una necessitat.

La culturas occitana justifica un renfortiment dels mejans d’Euroregion Occitània Pirenèus Mediterranèa per espandir los escambis e collaboracions amb Catalonha e la Val d’Aran.

Per la lenga e la cultura occitana, serà léser de faire lo bilanç de las politicas lingüisticas per o contra l’occitan e de ne prepausar per la mandatura venenta.

↧

A la recèrca de las mieus originas e originalitats. Lo rapòrt a la religion, e a l’islam en particular (e II)

October 28, 2020, 7:00 pm

≫ Next: Jogar a ne pèrdre lo cap

≪ Previous: Una politica per l’occitan dins las regions en 2021

Dreiçam la tèsta, occitan, pron de somission

(seguia)

Dal temps dal licèu, i èra lo popular Tarkan amb “Şımarık” cantat en turc e “Je danse le Mia” ja un pauc ancian d’IAM, amb un pauc d’occitanitat escundua dedins. M’i retrobavo per una part, sensa saber perqué. A l’epòca començavo de saber ce qu’èra Occitània. Aviam los modèls mediatizats e positius de convertits a l’islam coma lo rapaire dal grop IAM Akhenaton. Ne’n parlaviam, èra èsser un opausant, un rebèl. Era original, èra aver d’originas. Se parlava personalitats importantas convertias, mediatics, mediatizats e esportius coma Mike Tyson, lo basquetaire Olivier Saint-Jean devengut Taric Abdol-Uaad, ben avans Riberi- Bilal Yusuf Mohammed, o d’autres coma Abd al Malic, ben après Maurice Béjart. Una tendéncia, a la mòda, brancat. E d’autres, Souha Arafat la frema de Iasser Arafat o ancara Mona Ayoub. Dins lo sens dal monde. Sensa pensar als petrodollars. E en 1998 ieu escotavo tanben Nux Vòmica “Capitan Nissa”. Era mens fighter, mens seriós per un ado, èra mai carneval. Ero lo solet o quasi. Mas, un amic me demandava de li cantar de temps en quora “Capitan Nissa”.

***

A la facultat, Disiz e lo sieu títol “J’pète les plombs”. Aquel rapaire es mestís d’un paire senegalés e elevat per sa maire belga. Parla de banlega, d’agach critic sus lo rap, la societat e lo poler politic. Ren de rap de gangsta mai capitalista que lo cantaire de carriera amb de clips per d’argent, de veituras clinquantas. A l’ocasion, parla de la vita normala e de la religion musulmana.

Me laissèro créisser la barba. Fasia rire lo gròs còrso.

D’estiu bramaviam amb d’amics en riba de mar entre Niça e Cànoa “Allah ò acbar” per lo tech dubèrt de la veitura. Aviam sentit aquò per la television, Chechenia fasia parlar d’ela. Vesiam arribar los primiers refugiats, ingoshes tanben.

A la facultat de Drech, una amiga originària de Dinha, la man de fatima a l’entorn dal còl. Ero a costat. A observar coma darrier una veirina. A me pausar de questions. Qual es? Qual sio? Ont anam?

L’individualisme nos laisha solets quora la jornaia es acabaia e que lo solelh se corca.

Me n’aviso de rescòntres estudiants a París. Crosaviam de joves d’organizacions musulmanas, èro susprés de descubrir una estructuracion melhora qu’aquela dals occitans. Un imatge, dins los comuns, un jove que se lèva las sabatas e se passa d’aiga sus las caucetas avans de se méter de caire dins una ària d’arrèst d’autorota per pregar. Valorizavan ren lo sofisme coma una escòla de libertat e d’espiritualitat dubèrta…

Qualquas annaias pi, degueriam far d’òbras interioras. Lo gipier èra magrabin, sa frema sortia jamai de l’ostal que parlava quasi ges francés. Mas lo sieu enfant òc, èra escolarizat. Ma maire li donèt pi de corses de mesa a nivèl per lo collègi en benvolença. Un jorn li demandèro d’aver un Coran en francés e me’n trobèt quant e quand. M’o regalèt malgrat lo fach que volguèro pagar.

Un autre moment, lo paire me regalèt un cotèl marrocan encadrat dins un tablèu amb una letra de rengraciament e una fòto de sa neça coma en presentacion. Me faguèt estranh… Me metèt mal d’aise.

M’interessèro après als còptes, als assirocaldeans o ancara als arabis palestinians crestians que cantavan dieu en arabi “allah”, coma totes los crestians de Malta. M’interessèro tanben als Crestians nestorians de Turquestan e de China. Avio tanben un amic armèni que mi parlava de sa familha chaplaia en actuala Turquia, sus lo platèl armèni. A lor drech de reparacion e de retorn sus lors tèrras trimillenàrias.

Epilòg

Me’n avisarai totjorn d'una autra amiga d’escòla d’origina magrabina qu’un jorn per astre retrobèro velaia dins un parc d'enfants. E d'una cambaraia de licèu d’origina occitana que retrobèro velaia tanben.

Una frema que visquèt mal lo temps dal collègi, un manca d’integracion sociala e amicala, un isolament, non èra “in”, de classa sociala meana. Era ja en marge de la populaça collegiana conformista. Se convertiguèt, se velèt e donèt un prenom arabi a sos enfants. D’autres donarian ben un prenom american… mas qual dona un prenom occitan? Ont es lor occitanitat aicí dintre, perdua? Emparan la lenga dal Coran, l’arabi literari qu’es manco l’arabi dialectal parlat en Magreb, e ancara mens l’amasig.

Qualquas annaias mai tardi ancara, una amiga provençala de l’epòca avia sa pichina sòrre que fasia “ram” (ramadan) en solidaritat ambals sieus amics, perqué èra dur. Perqué èra ben amiga amb un qu’o fasia. Non o disia a sos parents, mas non manjava a la cantina. Es lo collègi qu’o diguèt. Fasia ben, èra un biais de far part d’un grop dins aquela jovença de superficialitat a agachar l’autre solament per la marca dals sieus vestits e sabatas. Era mai subversiu, còntra los parents quitament. Un supòrt per justificar e estructurar una actitud rebèlla, una recèrca? L’adolescéncia?

Una recèrca de fòrça, de proteccion e de grope. Una recerca de fons e d’esperitualitat dins una societat d’aparéncia, d’invidualisme e de solitud urbana. Çò que o Culte d’a Rason e de l’Esser suprèm dins una religion de l’estatisme francés non posquèt rempiaçar. E que la laïcitat catolica permetèt d’exprimir?

Una recerca de raices, de memòria, d’istòria, de sensa d’a vita. Una recerca de fresiment, de cambiar de vita, d’aver de poler sus la sieu vita, de cambiar las causas que se crema… coma de pions dins los interèsses d’autres. De caps, de sheics, de muftis, de grand tobabs qu’elos, coma de costuma, se trobaràn jamai al primier reng. Assetats sus de petròli, coma de caps d’estats.

Paure pòble, manipulat. Quora lo vesin es lo shla, amasig o allemand. Aüra imperialista arabi o autre. E subretot alora perqué far esperar un Curdistan promés despí un sègle e perqué non sostenir la diversitat culturala amasig al Magreb? Perqué manipular lo monde? Coma dal temps de l’empèri franconapoleonian, coma en quatòrze? L’istòria oficiala a ges de memòria, levat la sieu istòria oficiala de pacotilha?

E pi, la confirmacion que la cultura e la lenga occitana èra un tresaur, un potz sensa fons. Una valor e una lenga totjorn presenta ancuei malgrat ce que lo monde nos vòlon far creire. Un camin devèrs l’origina.

↧

Jogar a ne pèrdre lo cap

October 29, 2020, 7:00 pm

≫ Next: Unitat de totei leis ensenhaires per l'occitan, unitat dau pòble

≪ Previous: A la recèrca de las mieus originas e originalitats. Lo rapòrt a la religion, e a l’islam en particular (e II)

Lo Guston se congostava d’avança de la serada que s’èra programada: un policièr de las tres estelas èra anonciat sus la Tres. Carat dins lo cadieràs, a nòu oras petant, quichèt sul 3 de la zapeta. Difusavan una partida de tennis. Pr’aquò, en bas de la tela, s’afichava: «Maintenant, Crimes parfaits». Se levèt per verificar sul programa papièr se s’enganava pas: non pas, devián difusar a nòu oras lo policièr, just aprèp «lo jornal de Rotland Garròs».

— Lo jornal çò diguèt lo Guston, s’escampa e se son chapat l’ora. Rai, s’acabarà lèu.

Coma li agradava pas aquel espectacle de las doas domaisèlas que corrián de dreita a esquèrra per tornar far passar la palma que recebián, en pantaissar a cada còp de raqueta, coma se l’esfòrç los desrasigava las tripas, aviá cambiat de cadena, en tornant de quora en quora sus la Tres que las doas pimparèlas i contunhavan lor anar-venir.

Mas al cap de vint minutas, lo Guston acabèt que comprenguèt que difusavan en dirèct tot una partida. E coma lo documentari que seguissiá, aital, sus l’autra cadena, l’estrambordava pas, amortiguèt lo pòste e se’n anguèt al lièit.

L’endeman de maitin aprenguèt que la partida de las femnas èra estada seguida d’una autra dels òmes, e qu’aquò aviá durat dincas a punta d’alba.

L’agrandiment (zoom en francés) que seguissiá lo jornal contava que los Amerindians, ja 2500 av. J.C, fasián a la palma. Aquel jòc, segond las legendas, seriá estat inventat pels Olmècas, un pòble de Mesò-America. Auriá agut una valor rituala: opausava dus jogaires que lo vençut seriá estat escapitat en sacrifici als diusses.

— Tè, sosquèt lo Guston, aquò los deviá bravament motivar, e benlèu que las partidas duravan antan coma a Rotland Garròs. Mas aicí, es puslèu lo que se ganha lo torneg que, de còps que i a, ne pèrd lo cap!

↧

Unitat de totei leis ensenhaires per l'occitan, unitat dau pòble

October 30, 2020, 7:00 pm

≫ Next: Signes d’espèr

≪ Previous: Jogar a ne pèrdre lo cap

En de temps complicats, es costuma de parlar d'unitat, e especialament per lei defensors de la lenga nòstra, l'unitat nos sembla d'èsser una absoluda necessitat, en generau, cèrtas, mai pereu en particular sus lo tèma de l'ensenhament. Dins Jornalet avèm agut legit de tras que dureis atacas, d'amars comentaris, de còps desesperats. Lei compreni, pr'amòr que coma se satisfar de l'impression de regression de la preséncia de l'occitan, impression confirmada per lei successiveis atacas ministerialas francesas, reforma après reforma?

Lei compreni ben, mai leis apròvi ges, primier en nom de l'unitat d'accion qu'ai tostemps desirat e aparat. Es un principi aritmetic simple: devesits, siam mai febles, mai impotents, e per ansin mai desesperats e mai amars... e mai devesits. E arriscam de desparéisser mai lèu.

Per principi, non cèrqui ges d'aleiçonar degun. D'autres luchèron mai lòngtemps que ieu, amb mai de valentiá, e jamai non mancarai de respècte an aquelei que dins l'ombra ò dins la lutz fan tot çò que pòdon per que l'occitan existigue dins l'ensenhament.

Pasmens, dins aquest article d'opinion, m'agradariá de vos prepausar quauquei draias. Ne'n faretz, de segur, çò que voudretz, mai cresi que devèm avançar.

Per començar, cresi indispensable de considerar leis ensenhaments public e privat (associatiu, especialament) coma complementaris, non solament perque leis escolans pòdon passar d'un sistèma a l'autre, mai pus fondamentalament perque desvolopar d'escòlas associativas pòu èsser una respònsa ai desengatjaments ò non-engatjaments de l'estat. L'estat non vòu pas garentir un ensenhament digne? E ben creem d'escòlas per li far veire que l'ensenhament public pòu pèrdre d'escolans se tracta pas corrèctament l'occitan. Me diretz se m'engani mai es aquela estrategia qu'a foncionat au Bascoat. Aguem pas, adonc, paur d'ajudar au desvolopament d'escòlas d'un autre sistèma educatiu, pron que se develope dins lo meteis movement la lenga nòstra. Aquò implica, evidentament, solidaritat e collaboracion recipròcas de totei, per bastir una estrategia comuna que siegue pas concurréncia destruseira.

Per una estrategia comuna, fa mestier tanben un pauc mai d'ambicion. Ai ja defendut aicí la tòca de l'ensenhament obligatòri, non que cregui que siegue aisada, vista la situacion d'ara, mai coma objectiu que deu mobilizar nòstreis energias. Me pareis que, seissanta nòu ans après l'autorizacion de l'ensenhament de l'occitan, es pas exagerat de luchar per aquò, en prenent en còmpte lei grandeis inegalitats territorialas de l'espaci occitan: s'ensenha mai l'occitan au sud e a l'oèst qu'au nòrd e a l'èst, e ieu que vivi au nòrd-èst, ne sabi quauqua ren, ailàs. Delà l'ensenhament obligatòri, perqué reclamar que l'occitan se tracte coma lo latin au licèu mentre que seriá preferible d'exigir l'egalitat amb lei lengas vivas? Dins quin cervèu malaut se pòu creire que basta d'una ora setmaniera per estudiar plenament una lenga? Tanben, perque lei professors de còrse son monovalents, mai pas lei d'occitan? Es mai simple per l'administracion de suprimir d'oras s'a la capacitat d'afectar un professor de "lenga mespresada", çò diriá Mistral, a de leiçons de francés ò d'istòria, pas' rai?

D'unei me respostaretz que cau una basa sociala, una basa populara per pretendre a l'ambicion. Siam consents! Mai coma aténher una basa sociala e populara s'una part significativa de l'occitanisme passa son temps a negar que i ague un pòble occitan (una lenga sensa pòble, franc de l'esperanto, ne'n coneissi pas ieu)? S'es agut dich ja, mai se disèm sovent "la lenga nòstra", es que comprenèm ben que lo melhor argument que posquem donar es que l'occitan es la lenga d'en nòstre, e qu'en fin finala, lei bèus arguments dau bilingüisme, dau respècte de la diversitat, de l'aprendissatge d'autrei lengas romanicas, totei vertadiers, jamai non remplaçaràn lo dire que l'occitan es la lenga dau país e que la devèm aimar coma aimam lo país onte vivèm. Vos ai parlat adès dau Bascoat, que desconeissi, per èsser onèst amb vosautres, mai si que coneissi perfiechament Corsega: se lo 36% deis escolans i seguisson de leiçon de lenga insulara, bensai o explicarem per lo fach que lei còrses an pas renonciat a èsser un pòble.

Un pòble unit jamai non serà vencit, çò s'es agut cantat.

↧

Signes d’espèr

October 31, 2020, 7:00 pm

≫ Next: Per chamins en la Gavotina de Contea: la Totsants e entorn d’aquò

≪ Previous: Unitat de totei leis ensenhaires per l'occitan, unitat dau pòble

Avís de cambiaments per la lenga nòstra.

De segur sèm encara dins lo trauc a luchar “contra suberna” e per la part màger dels decidèires, avem pas ges de futur.

Pasmens, pasmens, qualques signes fan vesidor un cambiament prigond de vejaire per l’occitan. Es un movement lent que se fa dempuèi qualquas annadas.

La jornada d’accion dau collectiu Per Que Viscan Nòstras Lengas capitèt plan. En resson d’aquesta, lo Francis Cabrel diguèt son sosten a Antenne 2 e lo tornèt afortir dins los medias. Per un còp un apuech net d’una vedeta.

Un autre signe mai espantant ven dau sénher Tirole, lo Nobel francés de l’economia. Bailejèt lo trabalh d’una còla d’especialistas dau gròs grun per pensar l’avenidor de Tolosa plan pertocada qu’es per la crisi de l’avion. Aquesta còla saberuda menada per lo “pontife” de l’economia sortiguèt un plan de 11 punts. Figuratz-vos qu’un d’aquestes es “Valorizar la lenga e la cultura occitana”. Sens èstre “tirolatre” vaquí un avís que tinda diferentament de çò qu’ausissèm de longa dels politics e directors d’administracion.

Autre ventolet benvengut: l’enquèsta menada per l’OPLO (Ofici Public de la Lenga Occitana) per las 2 Regions, Occitània e Aquitània Novèla. 92% de la populacion vei favorablament la lenga-cultura occitana e son a 80% per mai d’accion publica per lor donar d’avenidor. E òi, 80% es un brave nivèl!

Vaquí de lusidas d’espèr dins la negra lucha que nos mena lo Blanquer, lo sinistre de la diversitat. E un pauc de vent dins la vela occitana.

↧

Per chamins en la Gavotina de Contea: la Totsants e entorn d’aquò

November 1, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (XXIV)

≪ Previous: Signes d’espèr

En montanha, chal viure amb una part de dangièr

Quora avèm passat lo pònt de Barlata, li son plus de passapès (trepaors). Alora, ven dangeirós d’anar fins a Guilhermes a pè. Los dos escorchons de Casternòu menon totes en la Ribiera. Per davalar en Guilhermes, chal anar per la dralha, chal la prendre sota la Nogiera de’n Casternòu, passar entre Peira Ronchon e los Clòves pi als Trucs, au Pichon Conh.

Après arribam au Plan dals Infernals.

Si sòna coma aquò perqué es fòrça daval. Es gaire aisat d’i anar.

Après chal passar Var au Pònt de Panièrs, pi prendre lo chamin de riba drecha. Sus lo prumièr ostal de la Ribiera es pintaa la devisa de Guilhermes[1]: Los cinc dets de la man son pas parièrs, mas son totes units. Li èran ben 5 parròquias en Guilhèrmes amb una que si sonava “Châteauvieux” Chastervièlh, Castervièlh? Sabo pas. Ai trobat dos Chateauvieux pas luenc de C9 (Casternòu d'Entraunas per los branchats), un en Guilhermes citat davans lo chastel e un darrier la Ròcha de la Maire.

Après aquel ostal li es l’escòla anciana. Pi l’abitat ven pus dispèrs. A la debuta de la linha drecha, li èra la gara bassa dau teleferic per davalar los bidons de lach de’n Bochanieras. Pi arribam als 5 tunèls ont es lo mai dangeirós per los pedons. Davant lo darrier tunèl, se ve la centrala anciana, pròcha la rota dau Sauve.

Alora, arribam en Guilhèrmes, passam davant de la colonia de Sant Bertomieu ont ai trabalhat per lo retir e quarque pítols. Pi passam la plaça de Guilhèrmes fin a l’arrèst dau car que nos i a menat Madama Car. Madama Car, es tanben lo nom de la menaira, esquasi taxi, perqué lo transpòrt a la demanda comença a 7:30 e lo car per Niça parte a 7:30!

Denant de continuar sus lo chamin, coma veno de manjar de raviòlas de cogordas, vau parlar avura de cauvas qu’ai auvias e legias que son de sason.

Biaisses de far entorn de Totsants

Una amiga qu’a novanta e subla ans sus l’eschina e que ven de Tinea auta (ela ditz Tiniá en vivaroalpenc tinean) m’a contat que quora èra la sason das cogordas, metián davant la fenèstra de cogordas cavaas amb de candèlas dintre.

En la meana valaa de Var a Malaussena (e non Malàussena coma dison en vila de Niça) li èra una tradicion coma aquela que los celtes sònan alòoin. Si sonava “ermeta”, faire l’ermeta, benlèu dau nom dau diu grègo ermes perqu’èra psicòpompe. Menaire dals mòrts qué.

Lo jorn dals mòrts, lo 2 de novembre, los pichons malaussenencs un còup sortits dals oficis religioses, anavan demandar l’aprèsdisnar de lepetarias a cada ostal. Èra de tradicion de li donar de fruchas sechas.

Malaussena es pas luènc das gòrjas de la Mescla, perque Mescla? Perqué las aigas de Var e Tinea si mesclan.

Avura, Var si sòna coma aquò fins a Estenc. Mas dau temps que Berta filava las gents disián las doas Tineas. Aquest nom ven de la tribú dals Ectini qu’èran localizats despí Tinea fins a l’aut Var. En l’Auta valaa de Var, mi sembla que se vei en seguent los mariatges, qu’es sus la riba senestra qu’èran los ectinis. Perqué de memòria e d’archius se ve que las gents se mariavan totplen amb de monde d’autras comunas de l’èst e gaire amb lo monde de la riba drecha de Var. Quauqu’un a escrich que li era una autra tribú ligura entre Var e lo Verdon aut. Mas...

[1] Guilhèrmes sensa l’-s finala dicha en vila, es solament per lo luec màger. Degut segurament a son estatut de vila.

E Guilhèrmes amb l’-s finala es dicha coma de’n pertot: masatges de Guilhèrmes (Bochanieras, Sant Breç, Veinas, Vilatala, Vilaplana, los Barèls, Barzès, eça.) coma las comunas dau nòrd au sud e de l’èst a l’oèst (sauvenc, daluisson, eça.). Perqué si prónoncia l’-s finala de plural de’n pertot dins lo sector... fòra aquela vila.

Per Los Barèls veire lo trabalh de Laurenç Revèst

[2] Chal parlar dals dos elements dau nom de Poget Teniers/Teniás, francizat en Puget Theniers.

— Poget, una montanheta, sota la forma d’un diminutiu de puèg;

— Tenièrs o Teniás, per lo flume... Var. D’efièch, la meana valaa de Var èra sonaa Tinea, coma son afluent la Tiniá, a l’Atge Mean. E doncas se parlava de las Doas Tineas.

Segon Charles JACQUET dins son libre “Puget-Théniers Moult Noble cité et ancienne” (pagina 2) lo nom vendria de: Podium Tinearum (Plan dals Ectini).

Los Ectini èran lo pòble que vivia en aquelos luecs. Se retròba aquèu nom inscrit sus la trofèa dals Alps en amont dau vilatge de la Gavotina maritima A Torbia.

[3] Quora la Convencion creèt los departaments, Var (departament) tocava Var (flume) sus solament 15 quilomètres.

↧

Manganas (XXIV)

November 2, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Òsca als corregidors

≪ Previous: Per chamins en la Gavotina de Contea: la Totsants e entorn d’aquò

“I aviá mai d’un GAL: lo de la polícia espanhòla (lo blau), lo de la Guardia Civil (lo vèrd), lo dels militaris e dels servicis secrets (lo marron), lo de la polícia francesa (lo blanc) qu’èra directament concernit per las accions perpetradas sus son territòri... e lo GAL de Carlos, lo roge!

Aqueste foguèt lo mai actiu dins la “guerra sucia”: compausat de mercenaris professionals, d’ultradrechistas, de neonazis, de neofascistas, de criminals professionals, d’assassins, d’ex-legionaris e d’ex-membres de l’OAS, doncas, èran pagats pels meteisses servicis centralizats que lo GAL blau (format per la polícia e los servicis d’informacion del Ministèri de l’Interior, los mai actius en Iparralde) mas tanben, sustot, pagats per una còla d’entrepreneires rics d’Espanha e del Bascoat. Objectiu: l’eliminacion fisica dels etarras, notadament los qu’avian l’estatut de refugiat politic en França, e la fin de l’impòst revolucionari d’ETA. Que jamai obtenguèron pas malgrat tota la moneda despensada e tota la guerra sala del GAL roge. Nombre presumit de victimas: un trentenat.

— Cossí es possible que jamai foguèt pas perseguit?

— En Espanha èra in-to-ca-ble. Un exemple: en abrial de 1985 Licata, que serà comdemnat per aquel delicte, anèt pròche Marbella onte reçaupèt per part de Carlos e de son conhat e associat Didon l’argent per pagar los mercenaris qu’avian assassinat lo jornalista Galdeano. Una comission rogatòria arribèt al tribunal del canton per investigar sus aquelas relacions. La responsa foguèt clara: “discutatz del sèxe dels àngels”.

— Aquò te fa rire...

— E ben òc! Mas son contacte màger èra dins la polícia, un cèrt Elmut. Coma Carlos èra arribat dins la region en 1977 mas per integrar una seccion policièra especializada dins la lucha contra lo narcotrafic sus la Costa del Sol. Puèi, pendent mens d’una annada, foguèt lo cap de la Brigada d’informacion de Bilbao e doncas lo superior ierarquic del José Amedo Fouce e del Michel Dominguez, los responsables operacionals del GAL. Aprèp tornèt sus la Costa del Sol onte foguèt nomenat comissari d’una vila mejana pròche Marbella, aquela onte demorava Carlos. Elmut, lo patron dels servicis de la polícia nacionala d’aquela ciutat, aviá una autra fonccion, oficiosa aquela d’aquí: èra responsable dels “contactes” amb los òmes del GAL. Sabem per exemple qu’a l’estiu 1987 s’amassèron a Marbella Carlos, Elmut, Amedo Fouce e Julio Hierro Moset, davancièr d’Elmut al pòste de Bilbao e condemnat dins l’afar Segundo Marey. Es Elmut que los metèt en relacion ambe Carlos.”

↧

Òsca als corregidors

November 3, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Arstak (I)

≪ Previous: Manganas (XXIV)

Coma d’unes o sabon aquí, acabi de m’inscriure sus Facebook. Ne’n aviái pas gaire enveja fins ara, ça que la, me diguèri que seriá una brava escasença per escambiar mai “interactivament”, e amb de monde de totas parts. Es interessant de penetrar l’univèrs del “web-occitanisme” mas tanben l’univèrs dels anti-occitanistas (per melhor los comprene... e los combatre).

E doncas aguèri la suspresa, tanlèu facha una primièra publicacion, d’aver un messatge d’un sénher nomenat Xim-xim Smongoc, que me porgiguèt sul pic de correccions a respècte d’un article meu. A mai aquò dependa del contèxte, soi pas brica contra lo fach d’èsser corregit en public sus internet. Atencion, parli de correccions dins la lenga nòstra; segur qu’en francimand me fa pas gaire plaser d’èsser corregit quora parli amb l’accent occitan o quora usi un occitanisme, e Dieu sap a qual ponch aquò m’arribèt!

Veguèri qu’i aviá vertadièrament l’unanimitat per se trufar d’aquel paure òme que, lo mai sovent, corregissiá a rason, per far evoluir la normalizacion de la lenga nòstra, e mai individualament per melhorar lo nivèl lingüistic de cadun. Aquel òma, fin finala, fa de servicis bèls per la lenga nòstra (o disi d’un biais un pauc plasent, ça que la o me pensi!)

Soi crestian coma En Barceló (que fa el tanben la tasca ingrata de corregidor, sense la maladreça del Xim-xim, çò que li dona la sòrta d’èsser mai respectat aürosament), e pensi pas que siá crestian de se trufar del Xim-xim. A-n-aquel l’encoratgi a perseguir son òbra sense se mainar dels trufarèls. L’encoratgi a èsser sense tròp de pietat amb los antinormistas (coma o ditz el, “fan fòrça mal a la lenga”). A far tot aquò benevolentament, aquel òme de Dieu s’aurà plan ganhat lo Paradís!

↧