Jornalet

— Perfièch, Kevin: un crane trabalh. Doncas, per resumir: avèm un editorialista, lo Z., qu’èra en vacanças sul Bacin. Lo darrièr còp que foguèt vist liure sortissiá d’una discotèca. Solet. Era lo dissabte 10 d’agost, a 1 ora del matin. Lo darrièr endrech onte son telefonilhet bornèt es lo pilat de Camicàs. Seriá un luòc de rescontre lo ser vengut. Aquò demòra aquí. Arrestem de sorire...

Pel moment sabem pas onte se tròba sa veitura.

Es un amic, l’animator telè N., en vacanças sul Bacin el tanben, que venguèt senhalar sa disparicion a l’ostal de polícia d’Arcaishon lo dimars seguent. La familha foguèt prevenguda e la sòrre venguèt far una denòncia lo lendeman. Còp sec una perquisicion foguèt facha a l’ostal que l’editorialista logava per l’estiu: pel moment avèm pas res trobat de solide qu’ajude a l’enquista. Uèi divendres 16, lo Figaro dins sa Una parla d’aquela afar. E dins la serada avem aquela videò...

Lo Z. es un polemista fòrça conegut: aurem drech a totas las televisions, als mèdias de tota mena, a haters e trolls aquí ne vòls aquí n’as, a totes los Sherlock Holmes en èrba. Vòli de disciplina de la vòstra part: res deu pas sortir d’aquí. Soi ieu que farai un ponch premsa cada ser. M’avetz comprés?

Bon. Alara: Kevin, vòli tot çò que poiràs trapar sus l’organizacion de Chicago. Miquèl, me cal conoisser las abitudas del Z. sul Bacin. Los geeks, trabalhetz sul telefonilhet e la videosusvelhença per tracar sa veitura. Nos retrobarem aquí deman matin a 8 oras. Anem! Au malh! “

Desmembram sovent una curiositat de nòstre continent: es lo qu'a mens de republicas, e en consequéncia lo mai de monarquias: Mónegue, Belgica, Luxemborg, los Païses Basses, lo Reialme Unit, Norvègia, Suècia, Danemarc, Liechtenstein e Espanha, coma monarquias ereditàrias, e los cases particulars del Vatican e d'Andòrra, coma monarquias non ereditàrias, amb l'originalitat del país catalan d'aver coma coprince lo president d'una republica. De segur, en general, sèm luènh de l'epòca de l'absolutisme anterior a la revolucion de 1789, e aquelas monarquias son sovent mai democraticament avançadas que fòrça republicas, coma o demòstran especialament los reialmes escandinaus.

Pasmens, se dins lo país catalan paradoxalament escaissat "principat" fòrça cèrcan ara la realizacion d'una republica, aquela revendicacion se deu comprene coma reaccion a una estranha monarquia, l'espanhòla. Durant de decennis dins tota Euròpa se lausava la monarquia espanhòla coma un modèl de reüssida: Joan Carles, totun eiretièr d'un dictator reaccionari e putschista, avián salvada la dicha "Transicion" en rebutant lo còp d'estat de 1981; sa familha pareissiá mai tranquilla que la britanica marcada per de conflictes intèrnes; aviá plan capitat lo passatge de la sorna dictatura nacionalcatolica sostenguda pel nazifaissisme a una democracia plena banhada del solelh de Castelha.

Pauc a cha pauc, ça que la, se fendasclava lo risolent imatge de la carta postala del país de las vacanças etèrnas: lo rei escandalizava en caçant d'espècias protegidas, suspreniá e mai trucava son enriquiment personal espectaclós a còps de comissions internacionalas de transaccions comercialas, se sospechava d'escàndols sexuals a son entorn e se metiá en dobte son onestetat; e lo rei aflaquit finiguèt qu'abdiquèt en favor de son filh. Prenguèt lo títol insolit de "rei emerit", coma l'èx-cardenal Ratzinger, un an abans, èra vengut "papa emerit"; aquò bastèt pas per far calar las rumors totjorn que mai precisas de corrupcion. S'anonciava una tempèsta.

Ièr-delà, l'auratge crebèt. Per fugir la justícia, mai la soïssa que l'espanhòla, l'èx-rei "se sacrificava" en partissent en exili per ajudar a son filh Felip, e aqueste non solament lo condemnava pas mas lo mercejava! Encara de pièger comprene: lo govèrn espanhòl, "lo mai progressista de l'istòria", coma o dison de longa sos partisans, coneissiá aquela partença, l'aprovava e saique n'aviá participat als preparatius. Tot un regim aparava sens autocritica un rei corromput e fugitiu! Ont an passat las valors democraticas d'egalitat davant la lei? Quin seriós pòt pretendre davant la comunautat internacionala un estat que son cap protegís la corrupcion? Se deu recordar que dins lo meteis temps se secuta per terrorisme de rapaires trufandièrs, s'enseguís d'independentistas catalans per aver fach un referendum, se daissa en preson l'èx-presidenta d'un parlament colpabla d'aver organizat un debat, dos presidents d'associacions que lor crime es d'aver cridat a manifestar, e se considèra coma los piègers enemics d'Espanha tot un govèrn regional exiliat o encarcerat?

Espanha es la sola monarquia europèa ont un rei emerit visiblament corromput a drech a las aclamacions, mentre que son filh, en octòbre de 2017, prenguèt lo poder, inadmissible dins una monarquia constitucionala modèrna, de cap de la repression, en atacant amb duresa un partida del pòble que n'es sobeiran e en refusant d'obrar per lo dialòg democratic. Estranha monarquia, l'espanhòla; estranha Espanha que, mentre qu'escrivi aquesta linhas, tròba normala aquela situacion. Estranha Euròpa, que refusa pr'amor de sos interèsses economics, d'èsser lucida sus un de sos sòcis.

Me desesperarai pas, totun. Desiri als espanhòls que comprengan la natura poirida del regim d'aquela Transicion qu'a pas jamai existit; desiri als europèus democratas qu'agachen en consciéncia çò que se passa en Espanha; desiri a mos fraires e mas sòrres de Catalonha que ganhen lèu-lèu la libertat meritada.

Grimaldi Superiore, 18h30. I sema. Après u tapes d’a Riviera- Còsta d’Usura que conoishe plus de frontiera ni de temps, aquer viraron de patz ese coma desmentegat au nome totun conoishut, de Mónego a Grimaud (ancara que sigue ren segur per aquesto) darríer Esterel, es enfin arribat a nosautres. A plhòja es aquí per rir se d’u stereotipes. E pura Menton ese talament pròcha e Ventemilha tan luènh. Coma aquesto camin. A “Società” nos ese minga d’un “gran secors”. Palheta, lo vièlh darríer comunista dau virar damb o curat es assetat pròche d’a glheisa nos gardea coma se fossa l’autor d’un scenario ja scrich e repetat a l’etèrne. Us autres, ona son?... O pórtegue, a glheisa, a via Voronoff e pui plus ren... O bauç e a frontiera au fons dau flhumet costíer. A plhaça ese d’aur, a carriera desertaia. E a plhòja, e o vent. Sema luènh, nenon a frei. Margrat a mar e o cèl. Ona es aquesta plhaça, a nòstra plhaça? Desolats. Se’n tornema.

Scrich en occitan vivaroalpenc recabrunasc

Un còp èra, nos èrem acostumats a designar los abstencionistas per l’expression “pescaires a la linha”. E los comentators, jornalistas, e analistas, totes i anavan, lo ser o l’endeman d’eleccions, de “la pujada o de la baissa dels pescaires a la linha”. Quitament se parlava del “partit dels pescaires a la linha”. Al punt que las federacions de pesca, que n’avián un sadol, protestèron mai d’un còp contra aquela assimilacion e que l’usatge se’n perdèt.

Al primièr torn de las darrièras municipalas, digús parlèt pas de “pesca” per analisar l’abstencion recòrd, mas de la paur de l’epidemia, a la velha de l’acantonament.

Mas tres meses mai tard, pel segond torn, èrem a ne sortir pauc a pauc, e lo Guston sentissiá ben que la vida tornava préner un cors normal : aviá plan vist los imatges de las terrassas dels cafès e dels restaurants coflas, lo monde que s’amolonavan sus las plaças, dins los pargues, sus las plajas, que tornavan al cinemà, dins las glèisas, que se desbrembavan los gèstes-barraduras, que la desirança de far la fèsta, de rescontrar l’autre preniá lo dessús : la paur èra a passar. Tanben foguèt susprés, lo ser de las eleccions quand d’unes comentators diguèron que l’abstencion a 58% (20% de mai qu’en 2014), s’explicava per la paur del corona.

L’endeman legiguèt los resultats d’un sondatge que disiá que los abstencionistas èran pas anar votar per paur de l’epidemia a 29%, per paur de l’epidemia e d’autras rasons a 35% e per de rasons independentas del corona a 36% (contra 28% al primièr torn).

“Lo vírus es una explica aisida, coma un còp èra la pesca, çò diguèt lo Guston. Benlèu que se los politics nos mandavan pas a la pesca —o a la vinha en ne tornar la clau, coma disèm aicí—, vírus o pas, lo monde serián mai nombroses a anar votar!”

 

“ En passant sus la tèrra, aimam nos far ausir”, Sèm Montanhòls, Joan Vaylet (1845-1936)

Menam en Peiregòrd una experiéncia fòrça interessanta per’mor d’eissaiar de tornar socializar la lenga, que quò vòu dire de rendre sa preséncia normala dins l’espaci public: lo “Tchatch’oc” a Perigüers e “Chant’en oc” a Grand Brassac. L’idèia es simpla: trobar un luòc de passatge, de boira, de contacte amb lo monde non occitanista (entendut coma sensibilizats a l’occitan e a sas problematicas de lenga minorizada) e i portar nòstra votz. Se far auvir. Coma? Per lo biais lo mai ludic e estetic qu’existís: la chançon en lenga nòstra.

La recepta:

Se trobar un collèga o dos, preste de te segre dins l’aventura. Dos o tres arleris qu’an pas freg a las chambas.

Partir a la recercha d’un luòc aculhent ont auretz la certitud d’i poder téner un rendetz-vos regular (un còp lo mes sembla un bon ritme). Per exemple, nautres avem chausit de zo far chade tresen dimecres dau mes. Lo luòc pòt èsser, o pas, un endrech dau vòstre canton, etiquetat occitanista, o pas (çò qu’es benleu melhor per lo public que volem tocar).

Blocar un orari que conven au maximum de personas, l’ora de l’aperitu devers 7 oras dau vespre juscas a 9 oras o mai per los mai valhents?

Se bastir un pitit repertòri de chants (coneguts o non… Mas subretot qu’aimatz plan e que sabetz chantar).

Preveire quauquas fotocòpias (entre 10 e 20) daus textes qu’avetz previst de far. Aconselhe de chantar pas mai de tres chançons per serada, que fau tanben prene lo temps de caquetar, de far coneissença, e d’eschamjar sus las actualitats culturalas localas. En breu, desvolopar daus liams.

Atencion, quò es pas un cors d’occitan, mas probable que los que venen ne van retener quauqua ren, o quò pòt èsser un prumier pas per orientar vers un talhier de lenga. Autra chausa, quò es pas tanpauc un endrech per venir purar sus “la lenga que creba e nautres que sem los darriers” o per explicar pendent 3 oras qu’aquí se parla pas exactament coma en quauque luòc mai... Sem quí per nos rejauvir, prene e balhar dau plaser, passar un bon moment.

Per començar, quò vau mielhs de chausir de las chançons simplas (Diga Joaneta…) puei podretz chausir de las chançons en rapòrt emb lo periòde de l’annada: Nadau, Carnavar, las sasons… O bentot chausir un tema que vos agrada mai (chants de Provença, rondeus gascons chantats, chants de trabalhs o de revòuta)... Quò es important tanben de respondre a la demanda daus participaires, que segurament auràn l’enveja de perpausar daus chants qu’aiman plan. Oblidetz pas de farjar una lista de difusion electronica per far passar las informacions e prevenir lo monde.

Veiquí! Que dire mai? De las chançons, ne’n mancam pas! N’avem a bodre! Quò es ben temps de se far auvir! Riscam pas grand chausa.

Si cerchatz un (pitit) projècte, una resolucion aisada de téner per acabar cranament aquela annada tan purida? Montatz lo vòstre c(h)ant’en òc!

Veiretz que leu n’i a que vendrán vos perpausar de venir animar daus eveniments, coma quò manquet de se far a la festa dau pastis de Perigüers ujan, malurosament anullada per causa de Covid.

Amai, ajudaretz un cafetier qu’a segurament mestier d’aumentar sa practica per manténer son activitat. Endonc, tesiquetz pas, e quand tot l’espandi occitan será crubert de milierats de cant’en òc / chant’en òc, nos organisarem una granda festa a tot petar, una diumenjada a chantar sens relambi a s’espetar la cornhòla.

Obludetz pas quelas paraulas dau grop Peirguda: “Un pòble que canta es un pòble viu!”

Hège 20 ans que Richard Stanley non realizaue un long metratge dempús deth desastre que siguec era sua Island of doctor Moreau que se rebat en documentari Lost Soul: The Doomed Journey of Richard Stanley's Island of Dr. Moreau. A compdar d'alavetz demore retirat en confluéncia damb era natura en Montsegur, eth bastion adulat per Iron Maiden ena cançon neishuda des vacances de Bruce Dickinson ena Arièja prigonda. Un dia d'iuèrn de 2018, era productora d'Elijah Wood, d'auti còps coneishut per Frodon Saquet, telefonèc a Stanley en tot díder que passèsse ara velocitat superiora, qu'SpectreVision compdaue sus Nicholas Cage qu'ère en tot tornar Mandy e que calie trèir eth guidon dera hanga, o ara o jamès.

Aguestes linhes semblen era presentacion entà un film de culte, e de hèt, Color Out of Space complís damb es capricis d’un amorós deth genre. En especiau, as amorosi de Stuart Gordon, damb era sua musa atemporau Barbara Crampton damb qui adaptèc eth Re-Animator o eth Re-Sonator (From Beyond) en tot higer-se ara fèbre dera terror qu'auie originat Carpenter, ua fèbre qu'abandonaue era terror blosa d'escotelades just dempús d’originar-la entà ibridar-la damb çò subrenaturau en The Fog e dempús damb era sciéncia-ficcion en The Thing, eth referent deth Body Horror ath que cau somar Videodrome de Cronenberg o The Fly. S'agís d’ua terror passionada que viu eth dialòg damb si madeisha, coma pòt èster eth recent Accident in a Ghostland. Era constellacion de Richard Stanley ei grana e ar encòp limitada, pr'amor que de bèra manèra demore qu'eth sòn film non vie part deth dialòg cinefil mes deth dialòg de referéncies.

Molti an sajat d'adaptar a Lovecraft e fòrça sagen de hè'c, en tot començar peth ja mencionat Stuart Gordon, de qui dilhèu arrebrembatz tanben era falhida Dagon damb Macarena García, en tot passar pes ecos implícits de The Mist de Frank Darabont que maugrat qu'ei ua òbra de Stephen King cree ua terror genuina per çò desconeishut damb ua direccion d’art claraments inspirada en Lovecraft. Es mès fans encara demoren In the Mountains of Madness de Guillermo del Toro. Auem filmes sus aguesta estetica, fòrça, mès jamès cap a semblat pro bon tàs puristes, e se vos platz, metetz-me en aqueth sac.

Coma illustraràs çò inefable? Non, non ei que comença coma Sant Joan dera Crotz a hèr poèmes sus era trascendéncia esperitau. Voi díder, qu'ua part dera intriga dera terror ei de non saber se qué te perseguís. E quan Era Color que queiguec deth Cèu ei essencialaments indescriptibla, auem eth prumèr problèma. Aurie pogut èster ua color vira-solei, ua nacra, ua ultravioleta o ua infrarròia (qu'aurie foncionat perfèctament damb era banda sonora d'ultrasons e infrasons) e era causida finau en filme, peth filtre dera psicodèlia, ei ua color arròsa cauda qu'ei tant de mòda coma Chtulu. Quan cau hèr ua causida, trigam çò qu'ei segur. E sabetz que non me transmet era seguretat? Pòur.

Color out Space ei divertida, fantastica, e quitament fòrça creativa, non me shorde qu'eth realizaire hige aqueri elements deth Wicca que tant lo passionen, mès decidís qu'es moments culminants deth recit passen a èster aumenatges a The Thing, que deth temps que de genealogia Lovecraftiana, non rebat era prigondor psicologica d’aquera istòria postgotica e pèque de voler anar tà çò vielh coneishut quan poderie desenterrar tot un monstre. Stanley arreconeish qu'Annihilation e Color Out of Space desbranquen dera madeisha istòria, en tot èster Annihilation un ibrid tarkovskian des sòns concèptes. E ei justament en Annihilation a on s’i trape ua version mès fidèla ad aguest concèpte de radiacion atomica e holia existenciau.

Era oportunitat perduda de Color Out of Space ei non auer cap espetat eth charme lugubre dera decadéncia de çò mutat: ua menaça que comence coma quauquarren de meravilhós deth temps que se degrade sibilinament entà ua situacion insostenibla que te des·hè mentalament. Era preséncia de Color out space originau ei mès semblabla a un vampir energetic o un guèine, quauquarren que ges dera sus tuta entà noirir-se sense èster descorbit, ací ei ua preséncia fòrça mès activa e miaçanta. Eth filme d’Stanley a tota ua auta cinetica e ues autes colors, en tot escuélher ua atmosfèra fòrça mès vibranta e ua accion sense massa perifrases, damb aqueri instants de comèdia que tant hèn a reviscolar as espectadors de Sitges que toti demoràuem, uns instants damb un lòc reservat en produccion entà que Nicolas Cage pogue improvisar entà mostrar eth sòn costat mès istrionic.

E ara coma tostemp, coma un bon purista, la veirè, arrirè, mès non demorarè tocat. Ne incomòde. Ne me planherè en tot pensar que sò fòrça pàlid e que mingi de mens en mens. Ne que me tinturi es peus entà amagar es peus blanqui que m’abòrden de mès en mès per un uet que me ten arroganhat. M’aurè minjat tot eth popcorn sense mau de vrente. Me n’anarè tà casa, e entà caumar era ansietat, guardarè se i a bèth recit de Lovecraft que non aja liejut.

Article publicat en catalan en El Cinèfil.

Chau pas mi laissar

Chalrà eissubliar
Tot si demembra
Eissubliar lo temps
Daus quiproquos
E lo temps perdut
A saupre perqué
Eissubliar aquest’ oras
Que tuon de còp
A còp de “perqué”
Lo còr dau bonur
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar

Chau pas mi laissar
Ieu ti donarai
De perlas de plueia
Vengüas de país d’ont si plòu pas
Cavarai la terra fin après ma mòrt
Per curbir ton còrs d’òr e pi de lum
Ti farai un ben
D’ont l’Amor serà lei, serà la regina
D’ont seràs regina
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar

Chau pas mi laissar
Ieu ti trobarai de mòts de folia
Que comprendràs
Ti parlarai d’aquelos amants
Qu’an vist dos còps
Sos còrs s’embrasar
Ieu ti contarai la vida dau rei, mòrt
D’aver pas poscut ti rescontrar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar

Si vies quarque còp
Si gisclar lo fuec
Dau volcan ancian
Que creián tròp vièlh
Si ditz qué li son
De terras cremaas
Donant mai de blat
Qu’un abril mai bòn
Quora ven lo sera
Per qu’un cieu flambea
Lo roge e lo blanc
Si van mariar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar

Chau pas mi laissar
Vau pas mai plorar
Vau pas mai charrar
M’escondrai aquí
A ti regarjar
Balar e soguinhar
E t’escotar
Chantar e pi rire
Laissa mi venir
L’ombra de ton ombra
L’ombra de ta man
L’ombra de ton chan
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar
Chau pas mi laissar

Quora me desrevelhi, soi solet dins mon lièch, la quica quilhada. Flairi son perfum dins los coissins e ne’n pòdi pas mai. Ausissi bronzinar la cafetièra e tindonejar los cobèrts. Imagini sa camiseta de seda leugièra, la calor de son còs e la finesa de sas ancas. Me levi, trantolegi un pauc e vau a la cosina. La vesi d’esquina, a esquichar un irange, que la fa leugièrament cuolejar. M’apròchi, plaqui ma quica contra èla, li calinhi lo ventre e puèi las popas, liberi sa nuca de sos pelses per la potonar, la lecar, la nhaquejar. Respond a mon desir, a ma set, a ma talent, en se plegar un pauc e en se fretar contra. Passi la man en dejós: es nusa, trempada, dobèrta. Zo preni dins la man e la penetri doçamenet, fau d’anar-tornar suau, tot suau. Puèi anam mai lèu, mai luènh, dins un buf animal, rauc, mai viste. Los mots, los imatges, clars dins mon esperit. Demòri quilhat, es èla que freta, son cuol rebombís sus ma pança, sas popas sul plan de trabalh, lo chuc bolega dins son gòt. Crispacion, crit de garganta, pelses banhats, trissa, trissa, la preni per las ancas, i vau al pilon, al moment de grasir sortissi lo canon e li pegui la pèl e la camiseta. La sarri dins mos braces, alenam, soi amorós, la ment floteja, vòli demorar aital tota la vida.

“Siás pesuc”.

Se despega de ieu, ai pas lo temps d’un poton, una man al cuol mentre que fila a la sala de banh. Trapi de Sopalin ©. Flairi son olor. T’ai una fam de lop! La canha me ven. Vau querre un shorty dins la cambra. Se barran los robinets mentre que soi dins lo corredor que mena a la cosina.

“Fa torrar de pan.”

Pas de dejunar sens pan. Pas de dejunar sens chuc d’irange. Pas de dejunar sens television tanpauc. La gaiti trempar sa tòsta, la gaiti churlupar son cafè, la gaiti agachar la tèle. Mas jos endorfinas lo quite BFM me sembla pausat e ponderat. Post-coïtum, dins las brumas t’ai pas lo lum.

“As vist aquela istoèra?
— Mmm?
— Z., l’an raptat. En Arcaishon.
— Es pas mon territòri, baby.
— O sabi. Parlan d’un nòu Charlie Hebdo ©, parlan de terrorisme, parlan de libertat d’expression.
— Agachas encara la television estatala? La television estatica...?
— Me’n fas un polit d’extatic (rire)
— Sias mon kif, baby (la man al dintre de sa cuèissa, lo poton dins lo còl, la cara dins sos pelses)
— Larga ta femna alara.
— Tre que tòrna de vacanças amb los dròlles...
— Juras-i!
— Te desiri H24. Sembla se pas jamai voler arrestar...
— Manja un pauc e i tornarem (rire)
— Te vòli manjar sul pic. Soi un òme preissat.
— Espèra un pauc.”

La cadièra que raspa, de ginolhons, li lèvi las cambas e li lequi la figa a travèrs la culòta, nhaqui lo teissut abans de lo levar, soi quilhat coma un brau, li chuqui l’artelh gròs, li calinhi lo pompilh, la cavilha fina, lo nas dins lo tufet, atissi son clitòris, daissi tindar lo telefòn, i vau a plena lenga, li atissi la rondèla...

“Adieu l’òme! Yo! Bolèga-ti! I a una veitura mal parcada que pausa problèma. Los cònhos son a Chicago, al pè dels Cacièrs.”

Cresi, cars legeires e caras legeiras, que parli tròp de Catalonha. Cèrtas, lo desèrt politic occitanista i ajuda pas gaire, mas me pensi qu'ai ja dich tot çò qu'aviái de dire. Occitan e catalan, m'a paregut evident de defendre lo procès independentista, que poiriá far de l'occitan la lenga oficiala d'un estat, çò que seriá istoric dempuèi l'epòca d'Enric III de Navarra, en nom tanben de la libertat dels pòbles de decidir lor avenidor. En mai d'aquò, l'independéncia se votèt fa tres ans: ara es venguda, çò'm par, l'ora de complir lo mandat del pòble.

Un darrièr còp, doncas, voldriái encoratjar los fraires e sòrres occitans e catalans del Principat a fugir la temptacion del renonciament. Per ieu, ara, aquesta temptacion ten dos formas. La primièra es de voler tombar la monarquia espanhòla. D'efièch, res dins l'istòria espanhòla non assegura que la republica espanhòla seriá mai favorabla als pòbles que lo regim borbonós. Es la Segonda Republica espanhòla qu'arrestèt lo president Companys en 1934 per son assag de republica catalana independenta, e vesi pas cap de signe que l'esquèrra espanhòla, supausadament mai republicana, siá favorabla a las revendicacions catalanas; al contrari, la repression judiciària se refortís cada jorn amb la benediccion del govèrn PSÒE-Podèm. En mai d'aquò, perqué una nacion que se vòl distinta d'una autra vendriá ajudar a Espanha se los espanhòls, malgrat l'escàndol de la fugida del "rei emerit", se revòltan pas? Quant a "l'esquèrra espanhòla", lo PSÒE practica lo doble discors sens vergonha, en se pretendent a l'encòp republican per esséncia mas leial a la monarquia, mentre que Podèm fa de republicanisme sonque sus Twitter. Resumiscam-nos: voler tombar la monarquia es una pèrda de temps per l'independentisme.

La segonda pèrda de temps es "lo dialòg". En se, seretz consents amb ieu que lo dialòg es quicòm de positiu. Mas dins quin cervèl malaut a grelhat l'idèa que dins un procès d'independéncia lo dialòg precedissiá e mai remplaçava la lucha? Digam-o net e clar: los "independentistas" que lo prepausan coma panacèa se trufan del mond. Cèrtas, de segur, caldrà dialogar per negociar las condicions de separacion de Catalonha (e Aran, esperem-o) amb Espanha, pr'amor que quina independéncia que siá implica de precisar e concretizar las condicions juridicas e economicas de la rompedura, mas l'estat dominant, perqué acceptariá de negociar qué que siá amb un territòri rebèl se se sent mai fòrt? Ara l'estat espanhòl ten amb el sos jutges e sa polícia (e mai l'autonomica), son armada, lo sosten oficial de totes los estats de l'Union Europèa: en nom de quina foliá cediriá volontàriament una part de son espaci que li adutz fòrça riquesas? Mai que mai, Espanha ditz clarament que vòl pas dialogar: rebuta categoricament las demandas de referendum pachat e de fin de la repression. Malgrat sas reviradas davant la justícia europèa, que, ara per ara, dona rason als exiliats e doncas als presonièrs, l'estat espanhòl se crei totpoderós.
Resumiscam-nos: acceptarà de dialogar solament se sent mai flac, se constata que contraròtla pas pus Catalonha.

Se los ciutadans e las ciutadanas del Principat, per tant, vòlon viure liures, cresi ieu a la combinason de tres factors: un pòble combatiu fins a la victòria, de foncionaris leials a Catalonha, de politics valents que compliscan lor mandat.

Casas pichinai. Còlas darreire. “Lungomare” davansh. Venir a Camporosso —l’avèm sonat Camprós talament qu’i anam— fa de ben.

Mondo normal. En familha o joves quiets. Sortir dar nacionalisme francimand. Desexagonalizar. Desagonizar. Pensar a autra causa qu’a París. Lille, e autres exotismes, de fach. Mas autre qué! Aicí, se gardea a mar, a montanha, fiume Nèrvia.

Va e ven. “ti aspetto quí” si. L’alen d’a mar ritma u rires d’us enfantes. Se juga damb us enfantes. Zo. U joves fan de velo. Charran. Calinhan. Rise l’un. L’autre. Se fa atencion a l’autre.

Modèstai casas. Immòbies damb cada un a soa terrassa.

Ese temps de veire passar o temps. Mas. Modèstes, un pauc de debrolha. De grafas sus de muralhas. Un impression de dignitat símpia. Es ja ben.

A fin es qu’un començament. Agachar autra part. Òc. Sensa èstre descervelat. Ailí. Autra part. Aüra.

En un desenat d’annadas, l’auto-retrach —selfie en francés—, a desforrelat sus la planeta, e de mai en mai cada an, ambe las pèrgas e la sofisticacion creissenta dels telefonets.

Narcissisme, megalomania, set de reconeissença, cadun vòl pausar per la siá familha, los sius amics de carn e d’òsses o virtuals del cap del monde, per los espantar, los far biscar de gelosia, los provar qu’es un èsser d’excepcion, un subre-òme, capable d’espleits espectacloses, un èsser astruc, benesit dels dius, qu’a capitat, qu’a trigossat las grolas dins de luòcs escases, qu’a vist, qu’a tocat l’umanitat de la una dels jornals.

Mas, se de far un auto-retrach davant un tablèu, a la taula d’un restaurant, dins las tribunas d’un estadi, dins una sala de concèrt, al volant d’una veitura o sus una motò arrestadas presenta pas gaire de dangièr, d’autras pòdon menar al cementèri. Aital, de octobre 2011 a novembre 2017, an comptat dincas a 259 personas mòrtas en prenent d’auto-retraches Per exemple, un coble tomba dins lo vuide en se volent fotografiar a broa d’un bauç; doas femnas, que se fasián una videò tot en menant una veitura, an un accident sens èsser tuadas, çò que los empacha pas, dins l’ambulància, de ne tornar far una autra; de gropes de jovents se fan agafar sus una via per un tren; d’autres se nègan quand lo batèu capvira al moment de la fòto; d’autres en quista de “l’auto-retrach perfècte” fan mina de se tuar ambe un pistolet qu’èra cargat e se tuan per de bon...

Conduchas a risques, me diretz. Òc ben, mas deuriam ajustar a la tièra dels auto-retraches dangieroses l’auto-retrach sexual —sexy-selfie en francés—, que benlèu d’unes an utilizat encara mai dins lo periòde d’acantonament, que pòt el tanben provocar de casudas a vos brigalhar la vida.

Per çò qu’es de la pasta fulhetada actuala, totes la coneisson. Del sieu temps foguèt una granda descobèrta e en partissent d’aquela basa totes los grands cosinièrs nos an daissats posteriorament de centenats de recèptas de pastisses, farcits o non, sucrats o salats, d’una delicadesa de còps extraordinària que solament qualques mèstres an pogut obténer. E es pas aisit, aquò. Podèm obténer una pasta fulhetada acceptabla a l’ostal tre los primièrs assages, mas una vertadièrament bona, mòla e cruissenta a l’encòp, meravilhosament enlairada, perfièchament cuècha e leugièrament daurada per defòra, una d’aquelas nos costarà un pauc mai. Mas valdrà lo còp; encara tebesa e nolenta, coma un pan qu’a finit de còire, la pasta fullhetada es un pecat temptador que invita poderosament a i clavar las dents, a nos emplir la boca amb lo fin e doç cracinament que se fond pauc a cha pauc e nos daissa satisfaches e un pauc malencònis, amb lo còr que sentís la languina de sabèm pas plan de qué.

Pastís estirat

Ingredients: 500 g de farina de pastissariá, 2 uòus, 100 g de grais de cosina (burre, grais d’auca, òli), sucre, armanhac (o aiganafa) e sal.

Preparacion: d’en primièr metrem la farina dins una escudèla, i apondrem un uòu, lo grais (descalhat), un pecic de sal e un veirat d’aiga tebesa, o barrejarem e o trabalharem fins que se faga una bòla e la massa se desempegue de las parets (se cal, i apondrem un pauc mai d’aiga o de farina). Puèi la pastarem vigorosament amb las mans un brave brieu, fins que daissare de s’empegar als dets e agante una consisténcia mai ferma. Ne farem alavetz una bòla, l’oncharen d’òli e la daissarem repausar tres o quatre oras dins una escudèla, en luòc fresc e cobèrt amb una tòrca (d’unes fan aquela massa la velha).

En acabant estirem la pasta tal coma es estat explicat aicí dessús, la daissarem repausar e eissugar un parelh d’oras o tres, la retalharem, daissarem tombar un pauc d’òli o de grais dins lo cuol d’un recipient (plat) que pòsca anar al forn e i metrem un cercle al dintre. Amb l’ajuda d’una pluma o d’un pincèl oncharem leugièrament aquela finíssima còca amb de grais fondut (sens arribar als bòrds) e amb un pauc d’armanhac o d’aiganafa (d’unes barrejan los dos aròmas). Alavetz l’ensucrarem, metrem una autra còca o fuèlha dessús e tornarem far çò meteis amb lo rèste de las fuèlhas fins que, en arribar a la darrièra, n’empeguem los bòrds en tot fasent pression amb los dets; fin finala l’oncharem amb de mujòl batut, l’ensucrarem en abondància e l’enfornarem, a 180º. Al cap de vint e cinc o trenta minutas, quand se serà daurat per dessús, lo trairem e lo daissarem refregir.

Se l’avèm de far farcit, qu’es la version mai usuala, talharem un parelh de pomas o peras en lescas finas, las macerarem per espaci de mièja ora en armanhac e las daissarem dins un estorrador; en acabant, en tot far lo pastís, las metrem entre las doas fuèlhas del mièg e las ensucrarem. Se pòt manjar freg, mas es benlèu melhor leugièrament tebés.

Variantas: dins la pasta podèm metre un rajolat d’òli de noses (o d’oliva), un veiron d’aiganafa o un culhierat de sucre vanilhat. D’unes, en luòga d’emplegar lo bestortièr, l’estiran a la man, coma per las aurelhetas. Un còp estirada, se pòt onchar entièra amb lo grais e los perfums; se plega en seguida, se torna a onchar, se repetís l’operacion un parelh de còps e se retalha fin finala. La sisa del subre se pòt onchar amb de grais, e se pòt tanben garnir amb los retalhs. L’armanhac se pòt cambiar per de ròm o per d’aigardent. Lo podèm far mai grand o mai pichon. Per las Landas d’unes los farcisson de prunas secas, maceradas prèviament dins un siròp d’armanhac e sucre (e, opcionalament, qualques gotas d’aiganafa); en la Landa Granda d’unes càmbian l’aiga per de lach, e l’armanhac per d’aigardent de pruna. Se lo pastís conten de farç, qualques minutas abans de lo traire del forn òm li pòt far un trauc dins lo centre e i introduire un rajolat d’armanhac, d’aquel de la maceracion. En Naut Agenés d’unes apondon a la pasta un gisclet d’armanhac. Se pòt far al canton dins una tortièra cobèrta de brasas. La tortièra es una caçòla plana amb cabucèla, de terralha o de fèrre, que pòt èsser redonda o rectangulara e de còps, per metonimia (en las Landas, en Armanhac e en Agenés, sustot), lo pastís se ditz parièr, coma podèm veire dins aquestes vèrses de Jansemin:

Al bèl mitan, sur son sièti clotut,
Vesèm tronar la gloriosa tortièra,
Reina dels plats.

En Naut Agenés d’unes fan un lièch amb dos cercles, i meton una part dels fruches al dessús, o cobrisson amb un autre parelh de cercles, i tornan metre una part dels fruches pel dessús e o fan aital fins a tres còps. La costuma es de lo perfumar d’armanhac o d’aigardent de pruna e de lo garnir per dessús amb los retalhs.

Bordèu , Tolosa, Fijac, Bearn, Bigorra e mai Marinhana son de sitis aeronautics màgers en Occitània. Amb la pandèmia del Covid 19, Lo trafec aerian mondial non tornarà pas trobar son nivèl abans mantas annadas. Non i aurà pas mai d’emplecs novèls e lo caumatge poiriá èsser massiu. Airbus perdèt un tèrç de sa chifra d’afars en qualques jorns e prevei una baissa de 50 % de sas cadenas de produccion.

Abans la pandèmia, l’industria esperava duplicar lo nombre de viatjaires dins los vingt ans. Una expansion fòrta de l’aviacion èra prevista al nivèl mondial amb prèp de 1.200 projèctes d’infrastructuras aeroportuàrias, dels mai costoses, amb un fòrt sosten politic estatal mas tanben dels elegits locals occitans e d’investiment public important, en particular per las collectivitats localas occitanas.

Ça que la, l’aviacion es lo mòde de transpòrt lo mai nefast pel clima e una de las sorsas d’emissions de gases a efèit de sarra (GES) amb la creissença mai rapida, mentre que sonque 10 % de la populacion mondiala a ja pres l’avion.

Diminuir l’us de l’avion es possible, tant al nivèl estatal e europèu, coma per las collectivitats localas occitanas: cal favorizar los mòdes de transpòrts mai

respectuós de l’environament. Los vòls corta distància e cèrts vòls mejana distància pòdon èsser remplaçats pels trens dins las regions occitanas qu’an d’infrastructuras ferroviàrias o senon per de busses. Non es pas necessari d’aver de linha LGV, mas los servicis de jorn e de nuèit devon èsser attractius, abordables e alimentats per d’energias renovelablas.

Un moratòri sus la construccion e l’agrandiment d’aeropòrt es necessari. Aquò inclús los centres comercials aeroportuaris e las zòna economica especiala. L’aviacion deu pas mai recebre d’avantatges particulars fàcia als autres mòdes de transpòrt. Las companhias aerianas, los aeropòrts e los productors d’avions recebèron de fòrtas subvencions e exempcions de taxas, çò qu’explica en granda part per qué l’avion es pauc car. Pauc païses taxan lo kérosène e i a rarament de TVA o de taxas passatgièrs. Las incitacions al transpòrt aerian devon cessar.

Son tanben als ciutadans occitans de contestar las normas socialas e de trabalh qu’encoratjan un transpòrt aerian excessiu. Cal interrogar lo desvolopament de las abituds de viatges luènhs, de las dimenjadas en avion e del torisme de massa que nuèch a las culturas e als ecosistèmas locals.

Mas, una vertadièra baissa del trafec aerian passa per una planificacion concertada e de negociacions que se non se fagan pas al detriment del trabalhadors de l’aeronautica. Necessitarà de cambiaments dins çò que fasèm e cossí trabalham. De façon mai generala, lo transpòrt de merças es responsabla d’una part significativa de las emissions de carbòni. Era previst de triplar los volums transportats d’aquí 2050. La baissa del transpòrt aerian passa per la reduccion de la demanda de bens venent de luènh e per l’espandiment de las economias localas.

Tolosa, Bordèu e las autras ciutats aeronauticas occitanas seràn fortament impactadas per la casuda del trafec aerian. Deuràn causir entre la defensa del modèle aéronautic actual o se lançar dins una mutacion industriala, al revers de l’industrial Latecoere que transformèt amb succès durant la guèrra 14 sa fabrica de tren en fabrica d’avions de guèrra.

Picar “Z. + Arcaishon” sus Internet menava a de centenats de contenguts, del jornalista classic al youtubaire especialista en passar pels devisaires Facebook. Pro lèu, una trencadura franca apareguèt entre media oficials, establits, e opinion populara, o mailèu desopinants actius de las rets socialas.

Èrem al mes d’agost: d’un costat los editorialistas coneguts e los experts patentats èran en vacanças, de l’autre l’abséncia de Jòcs Olimpics o de Copa del monde de fotbòl daissava de temps de cervèl disponible.

Los uns al telefòn de lor luòc de vilegiatura estant defendiàn lor corporacion al nom de la libertat d’expression, los autres sus Internet dins lors cambras ramentavan las paraulas de pas tolerar d’aqueste bota-fuòc professional.

D’un latz o fasian d’un biais moligàs, en mòda automatica, de l’autre latz l’asirança, lo racacòr, lo vòmit montavan. Tant coma l’espèr de solucions de trobar. Tant coma las idèas d’accions de menar.

Cronicaires. Editorialistas. Jornalistas. Umoristas. Artistas. Politics. De noms començavan de circular.

Bretanha. Corsega. Auvèrnhe. Berric. Aups. Cevenas. D’adreiças començavan de circular.

Escriches. Entrevistas. Tròces d’òbras. Tròces de mitings. Tròces d’emissions. De pròvas començavan de circular.

Mansardas. Garatges. Abrics. Cavas. Tutas. D’amagatals de tota mena començavan de paréisser sus “èrm.enebit.com”.

Èri a senhalar tot aquò al servici nacional centralizat concernit quora lo patron passèt lo cap per la pòrta:

“Adieu, Miquèl! As trobat quicòm?

— Pas grand causa, un còp de mai. (Prenguèri mon quasernet) Lo Z. veniá d’arribar en Arcaishon. Passèt prendre las claus a l’agéncia de locacion a 4 oras. Comandèt a manjar a 7 oras e mièja sus un sit especializat. Sonèt lo famos N. a 9 oras. Se retrobèron a 11 oras a la discotèca, abans la dobertura, per s’installar tranquilament dins lo carrat VIP. Partiguèt a 1 ora del matin, cansat, çò sembla. Vaquì.

— Rescontrères pas digús?

— Ba, de segur! Lo patron del club e los emplegats. Lo JPL, l’animator de France Télévision, s’ataulegèt amb eles dins la serada, de femnas atanben, mas bon, èra pas son bòrd. Un velhaire l’acompanhèt per sortir de la discotèca, fins a sa veitura: i aguèt pas de problèma.

— D’acòrdi. Anem! Es ora de s’amassar. “

L’ai seguit dinc a la sala. Kevin i èra pas. Lo patron prenguèt la paraula.

“Bon. Ai vist amb cadun l’avançada de las recercas. Sabem ara que lo Z., abans de sortir del Pilat, devisèt par SMS amb una persona qu’avià un telefonilhet pre-pagat. Se passèt pas qu’a la discotèca. Perdem son senhal del costat de Camicàs aquí tanben. Aquel telefòn foguèt crompat fa un brieu en gara de Tolosa Matabuòu. Serà malaisit de ne saber mai sus aquel sicut... Per contra, Miquèl, te cal trobar las personas que sortiguèron del Pilat a l’entorn d’1 ora del matin, un pauc abans, un pauc aprèp. Los geeks, contunhatz de cercar mas i aurà lèu de trabalh per vosautres: Kevin ven de trapar la veitura del Z., parcada pròche las tòrres dels Cacièrs a Chicago. I vau sul pic.”

La setmana passada, vos diguèri que non voliáu pus parlar per un temps de politica catalana, perque me sembla qu'ai dich çò que podiáu dire; la lucha catalana es pas per ieu una lucha de substitucion perque me senti tan catalan coma occitan, mai son lei fraires e sòrres dau Principat que devon trobar son camin, mentre que leis acompanharai ieu coma poirai. Pasmens, per tornar a la lucha occitana, vos escondrai pas que siáu deçauput; pus precisament, las.

L'occitanisme pareis pas, d'efiech, de poder sortir d'un lòng sòm que revèrta totjorn que mai un còma. La lenga nòstra patís lei fòrças etnocidas qu'afeblisson sa preséncia dins l'ensenhament, especiaument public, en seguida dei marrideis volontats administrativas; encara se canta e s'escriu en occitan mai per un public tròp restrench; capitam pas a s'amassar per organizar una transmission orizontala (intrageneracionala) e verticala (intergeneracionala) eficaça. Se l'occitanisme politic rèsta devesit e confidenciau, sensa repercussion vertadiera sus la populacion, me descoratja encara mai de veire sus Facebook (lo solet ret sociau amb quauque preséncia occitana) de monde que sabi que se pòdon parlar en occitan a se far de charradissas en francés, de còps dins de convèrsas sensa fin.

Lor sabi pas mau: es terriblament complicat de resistir a la pression sociala dau francés. Ieu, per exemple, me devi impausar una disciplina de fèrre per contunhar de parlar occitan a l'ostau. Lo francés es pertot a mon entorn, e siáu sortit d'una familha de tot en tot monolingua francesa; mon pairegrand d'Argeria parlava catalan e arabi dialectau mai lei transmetèt pas: moriguèt tròp jove. Meis enfants me comprenon ben, e lo mai grand comença d'aver de bònei competéncias activas, mai lor còsta de trobar de motivacion quand tròban degun de son temps per conversar en lenga nòstra. Aquí onte vivi l'occitan s'ensenha practicament pas, e en mai d'aquò lo rectorat pareis decidit a eliminar lo pauc qu'aviam.

Coma resistir, maugrat tot? Demòstri ai mieus qu'amb l'occitan podèm aver un espaci de comunicacion mai vast amb l'espaci catalan; son conscients que lei lengas son desparieras mai ja se son avisats qu'una compreneson relativa èra possibla. Assagi pereu de demenir l'influéncia jornadiera dau francés: agachan de sèrias en anglés, lo mai grand sensa lei sotatítols, e s'èra mai simple de veire de programas doblats en catalan de l'estat francés estant, lor lo ne fariáu veire mai sovent. Leis encoratgi tanben au plurilingüisme, e lo mai grand s'interèssa au rus dau temps que lo fiu lo mendre au japonés.

Cèrtas, n'i aurà pas pron amb aquela pichonèla resisténcia que cèrca de far escapar a la mentalitat monolingüa tostemps ben presenta; mai puei que restam dins aquela letargia comatosa, que pòdi faire?

Aquesta question, vos la pausi pereu en totei: que podèm faire?

(seguida de Francmaçonariá en occitan (1). Exemple dins la region Provença-Alps-Còsta d’Azur - Jornalet 4.6.2020)

Pel moment avèm gaire trobat de documents maçonics en occitan dins la region Lengadòc. Mas un rare se pòt trobar dins lo ‘Còde Recreatiu dels Francsmaçons’, pel Fraire Grenier.

Foguèt editat a París en 1807 e presenta de poësias, cantics e discorses d’usatge maçonic. De 324 paginas, a un grand nombre de cançons maçonicas, sens particion mas sovent amb mencion de l’aire sulqual se devon cantar. E pp. 71-74 s’i tròba un tèxte en occitan lengadocian. L’aire semblariá èsser lo de “Aux colonnes d’Hercule” coma indicat sul document. Mas lo libre Chansons Maconniques 18e et 19e siècles : Choisies et commentées par Daniel Ligou, París: Cercle ABI , 1972 dòna la particion de la cançon “D’une certaine façon”.

Aquel tèxte fa la descripcion del moment qu’una profana deven francmaçona. Valent a dire una persona que deven iniciada en passant “d’espròvas”. Lo tèma simbolic per mostrar l’accession al saber jòga de l’allusion a Adam e Eva. E del costat sensual tanben.

Al nivèl dialectal, aquel tèxte presenta de fòrmas lengadocianas e mai precisament un parlar de tipe del Lengadòc bas. Vist que ges de mencion geografica nos permet de localizar lo tèxte o la lòtja, anam espepissar aquel ponch.

Contrariament a çò qu’a poscut èsser escrich, es clar qu’es del país entre Besièrs e Montpelhièr coma nos indican los mots: dise (en montpelhierenc, per 1era persona, a Besièrs: disi), reçajut (per recebut), ‘u’ dicha [œ]. Mas la forma del [dal] sembla nos indicar que lo redactor es a l’oèst de Montpelhièr.

Res de susprenent de veire los francismes classics d’aquel temps: frera, dessuita, chacun...

Tèxte original:

Tèxte mes en grafia classica :

INBITATIEOU A UN FRERO D’AL PAYS, NOUBELLAMENT RECACHUT FRAMACOU D’ANA BISITA LA LOCHO D’ADOPTIOU. COUPLETS MACOUNIQUOS LANGUEDOCIENS

Anas, anas, moun fréro
En locho d’adouptieou .
Chamai, n’aurés sus terro
Tant de satisfactieou.
Beyrés de soeurs fidélos,
Tant doucos e tant bellos,
Qué toutes lous maçous,
En chittant uno oeillado
Sus a quello assemblado,
Son coumo de tisous.

De poulido proufano
Beyrés la réceptieou;
Beyrés, oui beyrés qu’ano
Séro soun émontieou.
Quand sa bello bouquetto
Mourdis à la poumetto,
Un gros et loung serpen
Sourtis dechout l’herbetto,
Et din sa car moufletto,
Bol enfounça sa den.

La pichoto, pécaire,
Crido, sébanouis,
Ai moundieou qu’ané affaire !
Bité chaquun couris.
Per sauba tant dé charmes,
L’un, soun aigo das carmes
Tiro dé soun gousset,
Et l’autre, sans ré dire;
Per qué millou respire,
Desarro soun courset.

La proufano, desuito
Oubris sous yéols charmans;
Mais né bey a sa suito,
Que diablés fulminans.
N’ai pas pus peou, s’escrido;
Démouns, sieou intrepido;
Tout bostré tems se per.
Qu’aquel mot bons suffise,
Bous séguirai, bous dise
Jusqu’al found dé l’enfer.

Tout chango et nostro bello
Se trobo en Paradis.
L’hurouso joubancello
Que tendramen souris,
Dins un poulit parterro,
S’asséto près d’un frero,
Bestit en capouchin,
Que baiso sa bouquetto,
Et met din sa manetto
Las flous dé soun jardin.

Moun frero abes hits coumo
Bostro noubello soeur
O mourdit à la poumo
Et chouit d’al bonheur.
Fillo es d’abord timido;
Mai quand es aguérido,
Aco touchour beyrés,
Coumo un demoun riposto.
L’ou premier pas soul costo,
Lou risto n’és parés.

INVITACION A UN FRERA [FRAIRE] DEL PAÍS, NOVELAMENT REÇAJUT FRANCMAÇON D’ANAR VISITAR LA LÒTJA D’ADOPCION. COBLETS MAÇONICS LENGADOCIANS

Anatz, anatz, mon frera [fraire]
En lòtja d’adopcion.
Jamai, n’auretz sus tèrra
Tant de satisfaccion.
Veiretz de surs [sòrres] fidèlas,
Tan doças e tan bèlas,
Que totes los maçons,
En gitant una ulhada
Sus aquela assemblada,
Son coma de tisons.

De polida profana
Veiretz la recepcion;
Veiretz, oí veiretz quana
Sera son emocion.
Quand sa bèla boqueta
Mordís a la pometa,
Un gròs e long serpent
Sortís dejot l’erbeta,
E dins sa car mofleta,
Vòl enfonçar sa dent.

La pichòta, pecaire,
Crida, s’evanoís,
Ai mondieu quane afaire !
Vite chacun corrís.
Per sauvar tant de charmes,
L’un, son aiga dels Carmes
Tira de son gosset,
Et l’autre, sens res dire;
Per qué melhor respire,
Dessarra son corset.

La profana, dessuita [de seguida]
Obrís sos uòlhs charmants;
Mai ne vei a sa suita [seguida],
Que diables fulminants.
N’ai pas pus paur, s’escrida;
Demons, siái intrepida;
Tot vòstre temps se pèrd.
Qu’aquel mòt vos sufise,
Vos seguirai, vos dise
Jusc al fons de l’infèrn.

Tot chamja e nòstra bèla
Se tròba en Paradís.
L’aürosa jovencèla
Que tendrament sorrís,
Dins un polit partèrra,
S’asseta près d’un frera [fraire],
Vestit en capochin,
Que baisa sa boqueta,
E met dins sa maneta
Las flors de son jardin.

Mon frera [fraire] avètz vist coma
Vòstra novèla sur [sòrre]
A mordut a la poma
E jauit (= jausit) dal bonur.
Filha es d’abòrd timida;
Mai quand es aguerrida,
Aquò totjorn veiretz,
Coma un demon ripòsta.
Lo premier pas sol còsta,
Lo rèsta n’es pas res.

Referéncias:

— http://mvmm.org/c/docs/gr071.html
— http://jfbrun.eu/lengadoc/lexoc.htm
— http://c.barret3.free.fr/gram/Gram.htm

A l’intrada del camin que se’n va serpejant dins lo ramièr, davant un portal barrat, sus un pichon airal d’estacionament, lo canhòt negre e blanc, febrinèl, l’aire desemparat, anava-veniá, de dreita a esquèrra, de davant a l’endarrièr, la nifla al ras del sol, en cèrca d’una traça que trobava pas. Quand ausissiá una veitura que se sarrava, levava lo cap, aital, las aurelhas quilhadas, sens tròp i creire, e, vesent qu’èra pas una que coneissiá, còp sec, tornava préner la recèrca.

Ailà, mai luènh, al còr del ramièr, a broa d’una laga, las familhas, las còlas de jovents, los cobles, tota una molonada escampilhada per grapas a l’azard de las isletas d’ombra, se plegavan los afars del pica-mica, los joguets dels mainatges, las canavèras, las servietas de banh, los cadierasses de tela. Tornavan cargar la camiseta e se botavan en camin, cap a las veituras que los esperavan, lo riset a las pòtas, lo pitre cofle de natura e de solelh, uroses.

Èra la fin d’un polit dimenge de debuta d’estiu, la fèsta de la libertat recobrada aprèp lo grand embarrament, un abans tast de las vacanças que començavan la dimenjada seguenta.

Al dessús del portal que davant lo canhòt i cercava, s’i legissiá: “S.P.A. Refugi del Ramièr”.

 

S’èra parcat dins lo barri residencial que costejava las tòrres dels Blavets e dels Cacièrs. Puèi èra vengut a pè e s’èra mesclat al monde qu’enrodejavan los policièrs en siblar e en cridar. Tot çò que los podià aluènhar de Chicago èra bon. Avian botat un cordon jaune e negre “Polícia nacionala - Passar enebit” a l’entorn d’una veitura que conoissiá pas. Una Mercò. Era a broa del quartièr. Semblava estranh dins lo paisatge. D’elements li èran estats panats. Era pas lo biais de far: quicòm trucava.

“Yo, bòsso!, li marmusèt a l’aurelha un luòctenent.

— Adieu. De qu’es aquel rambalh?

— Espèran la depanadoira: van levar la veitura.

— I es dempuèi longtemps?

— Una setmana, çò sembla.

— Ten quicòm d’especial?

— Es la del Z., çò sembla

— Del Z.? E de qué fa dins lo barri?

— Sabi pas.

— Sabes pas... Debes saber.

— Sabi de causas. Mas pas aquí.”

Tres policièrs aparavan la Mercò. Dos èran a enquistar. Per de figas. Lo monde sabián pas res, avián pas res vist, avián pas res de dire. Si que non: “Fuck da police!” Semblava que i aja pas de moscard. Un cònho venguèt an el:

“Capitani Kevin Labarta, inspector de polìcia. Demoratz dins lo canton?

— Òc.

— Quina adreiça?

— Los Cacièrs. Apartament 56.

— Aviatz remarcada aquela veitura?

— Òc.

— Dempuèi quant de temps èra aquí?

— Mmm, una setmana. A quicòm pròche...

— Avètz vist una o d’unas personas se’n aprochar o montar dedins?

— Pas digús, non.

— Avètz quicòm de dire a prepaus d’aquela veitura?

— Non.

— Bon... S’avètz d’informacions...

— I pòdi anar?

— Segur. Mercés plan.”

La lenga occitana, la lenga que volèm nòstra, es pas grand causa. Per tota l'Occitània conquistada per lo reiaume dei francs, ela qu'estonèt Euròpa per sei cançons es uei un sospir, un murmur que vòu pas faire lei badalhs.

Tanben es una gota, una goteta freula que la pòu subran tresmudar en vapor lo canhard. Se voudriá laus fresc de montanha, de Pirenèus, Aups ò Massís Centrau, ò un flume fantastic que jonheriá la Mar Granda a la mar pichona que li disián sieuna lei romans.

Es gota dins lo desèrt, qu'espèra de socórrer lo viatjaire esmarrat? Ò gota rebèlla perduda dins l'ocean dei charradissas francesas, dins leis escòlas, dins lei comunas, dins lei bars, a la television, a la ràdio?

Sembla que n'i ague entre nosautres per voler pas culhir entre sei mans la goteta nòstra; preferisson de sauvar l'ocean.

Ieu ai set d'aquela gota: e mai me refusariatz l'aiga?

Anam vos parlar d’un film que sembla d’aver passat per malha de l’uèlh occitanista. Perqué malgrat la preséncia de l’occitan parlat, degun n’a fach lo resson per aquò.

La Peur es un film canadofrancés sortit lo 12 d’agost de 2015 que dura 1h 33min. Es un drama istoric. De Damien Odoul naissut al Puèi de Velai, amb Nino Rocher, Pierre Martial Gaillard, Théo Chazal.

Gabriel, jove conscrit, rejonhe lo front en 1914. Va viure l’infèrn de las trencaias, e conóisser la paur que chapla totes los sordats. Sortit viu d’aquesta terribla experiéncia, plena de furor e de sang, va descubrir sa pròpria umanitat.

Lo film es basat sus lo libre de Gabriel Chevalier cuente d’un jovenòme de son experiéncia de “pelut” al cors de la Primiera Guèrra mondiala. Publicat en 1930, lo libre es levat de la venda en 1939 per empachar la simpatia al pacifisme e adobar los franceses a combatre mai los alemands. Serà solament reeditat en 1951.

Lo realizator volia que los personatges de sordats parlèsson occitan question d’autenticitat. Diguèt: “Dins aquesta guèrra, aquelos qu’arribavan de la França entiera [...] benlèu avian de mal de capir los òrdres que lor donava tal o tal luectenent parisenc...”

Lo cineasta es interessat per adaptar la Primiera Guèrra mondiala al cinema perqué es “un cas d’escòla per una reflexion sus ce qu’es la quita matèria de l’Istòria: lo pes dals mòrts sus los vius.”

Damien Odoul a recebut lo prèmi Jean Vigo 2015 a París al Centre Pompidou.

Un film que nos fa recordar, coma los monuments als mòrts plens de noms dins de vilatges voides de gents, qu’aquela guèrra, mai que las autras a fach desaparéisser de familhas, a sagatat una generacion de joves occitanofònes e marca una rompeüra dal fil de la transmission lingüistica.

Referéncias:

— Allociné

— Wikipedia

— RAUZIER, Ives. L’occitan dins las trencadas.

— CASTELA, Paul. Occitanie, histoire d’une aliénation, Paul Castela.

Manganas (XI)

Estranha monarquia, estranha Espanha

Grimaldi subran 18h30

Virus e pesca a la linha

C(h)ant’en òc d’en pertot!

Prumèra de Color Out Space

Chau pas mi laissar

Manganas (XII)

Espanha e Catalonha: dialogar o renonciar?

Camporosso

Auto-retraches mortals

Lo pastís estirat (IV)

Crisi de l’aeronautica en Occitània

Manganas (XIII)

Occitan e pression sociala: resistir maugrat la lassiera

Francmaçonariá en occitan (2). Exemple dins la region Lengadòc

Una flaira a vacanças

Manganas (XIV)

La gota occitana e l'ocean francés

La Peur