La pèsta e lo pelegrin

July 9, 2020, 6:00 pm

≪ Previous: Per de BDs en occitan, e d'eròis occitans tanben

Caminava, lo pelegrin cap a sant Jacme de Compostèla. Un ser, dins la trelutz del calabrun, del pè del cèl, vegèt arribar sus el, montada sus un caval negre, una femna capelada d’un borràs castanhenc, la cara descarnada e rufada mièg amagada jos la capeta.

— E ont vas aital, la vièlha? li demandèt,quand foguèt a la siá nauçada.

— En çò tiu, li respondèt, dins lo tiu vilatge.

— Dins mon vilatge! Mas qui siás?

— Soi la mala pèsta.

— La mala pèsta en çò miu! Mas perqué?

— Obesissi al òrdres de la mèstra, la granda Dalhaira, mas te’n fagas pas, farai morir pas qu’un vintenat de personas, dus del cent dels estajans, e de mai, pas que de vièlhs o personas que patisson d’autras malautiás, ajustèt la vièlha en s’alunhant.

— Pregarai per eles sul tombèl de l’apòstol, çò diguèt lo pelegrin en se tornant botar en camin.

Un an aprèp èra de retorn. Dins lo vilatge , l’èrba i creissiá dins las carrièras; los ostalses èran vuides, las pòrtas alandadas, los contravents tustant al vent; dins lo cementèri, las tombas capeladas de fresc se tocavan: mòrt, lo vilatge èra mòrt, tota la vida se’n èra anada.

Mas dins lo recanton d’una carrièra lo pelegrin entrevegèt la vièlha:

— E digas, l’apostrofèt, pas qu’un vintenat, m’aviás dit, e as tuat tot lo vilatge!

— Non pas, li respondèt. Ai fait pas que lo miu prètzfach: vint personas coma t’aviái anonciat.

— E totas las autras?

— Las autras? Avián paur, son mòrtas de fam o se son entre-tuadas.

↧

Max-Felip Delavouët

July 11, 2020, 12:45 am

≫ Next: Las formas particularas de 1 e 2

≪ Previous: La pèsta e lo pelegrin

Es una costuma gaire anciana mas plan bona: la de celebrar la poesia a la prima. Ailàs, ongan la virussada la nos mangèt. Mas l’estieu es tanben una bela sason per poëtizar: ne faire, ne legir e ne dire.

E per aquò pas res de melhor qu’un grand poeta per nos menar. Max-Felip Delavouët, provençau cap e tot, es un poèta solari e l’estieu li vai ben.

Venon de sortir Pouemo un libre d’entretens per marcar lo centenari de la naissença d’aqueste immense poèta d’òc. Un libre, en francés mai que mai, qu’es una bona ajuda per aprigondir e melhor comprene una òbra excepcionala.

Delavouët passèt tota sa vida a Grans, dins Crau, a viure del trabalh de la terra dins son mas dau Baile Verd. Bastiguèt son òbra poetica coma una arquitectura, coma una sinfònia: un sol titol Pouemo per los 5 libres dels 14 grands poèmas-viatges, poèmas-navigacions que vos pivelan e vos tranpòrtan.

Per Delavouët “lo poèma escrich es coma una particion: se realiza quand es escotat e mai que mai quand es dich”. Una poesia pel plaser de la boca, a dire e tornar dire, poesia qu’es atal musica amb lo plaser dau son e dau sens ligats. E de moments de fulgurança que pertòcan l’èime.

Delavouët es estat de longa d’una radicalitat tranquilla e capuda per una vida tota dedicada a son òbra meravilhosa e prigonda.

Un poeta d’òc universal a legir e dire.

DELAVOUËT, Max-Philippe. Conversation PARAULO. Ed A l’asard Bautezar! 160 paginas. 16 èuros.

↧

Las formas particularas de 1 e 2

July 12, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (VIII)

≪ Previous: Max-Felip Delavouët

Los nombres cardinals son invariables en general. Mas 1 e 2 fan excepcion, que vàrian en genre, al masculin e al femenin.

lg. prov. viv. auv. lem.		gascon		niçard
masculin	femenin	masculin	femenin	masculin	femenin
1 un	una	un	ua	un	una
2 dos	doas	dus	duas	doi	— doi (al femenin davant un nom) — doas (al femenin dins los autres cases)

Las formas compausadas que se terminan per ...1 e ...2, per exemple 21 e 22, o 31 e 32, vàrian del meteis biais.

lg. prov. viv. auv. lem.		gascon		niçard
masculin	femenin	masculin	femenin	masculin	femenin
21 vint e un	vint e una	vint e un	vint e ua	vint e un	vint e una
22 vint e dos	vint e doas	vint e dus	vint e duas	vint e doi	— vint e doi (al femenin davant un nom) — vint e doas (al femenin dins los autres cases)
31 trenta un	trenta una	trenta un	trenta ua	trenta un	trenta una
32 trenta dos	trenta doas	trenta dus	trenta duas	trenta doi	— trenta doi (al femenin davant un nom) — trenta doas (al femenin dins los autres cases)

En niçard, lo nombre cardinal 2 vària en genre de manièra particulara.

— Al masculin se ditz sempre doi (doi òmes, lu òmes son doi, n’i a doi).

— Al femenin

· se ditz doi davant un nom (doi fremas, doi grandi fremas),

· se ditz doas dins los autres cases (li fremas son doas, n’i a doas, doas mi parlan)

(per la forma niçarda doas i a tanben una varianta mens classica que se ditz doï ).

Las formas de 2 se pronóncian ansin, tipicament (i poiriam apondre un fum de variantas foneticas localas que detalhi pas).

— lengadocian:

· dos [ˈdus]
· doas [ˈduɔs] en doas sillabas (o [ˈdwɔs, ˈdɔs] en una sillaba)

— provençal:

· dos [ˈdus]
· doas [ˈduɔs] en doas sillabas (o [ˈdwɔs, ˈdɔs] en una sillaba)

— niçard:

· doi [ˈduj] en una sillaba
· doas [ˈdua] en doas sillabas

(per la forma niçarda doas i a tanben una varianta mens classica que se ditz doï [ˈdui] en doas sillabas)

— vivaroalpenc:

· dos [ˈdus]
· doas [ˈduas] en doas sillabas (o [ˈdwas] en una sillaba)

— auvernhat:

· dos [ˈdus]
· doas [ˈduas] en doas sillabas (o [ˈdwas] en una sillaba)

— lemosin:

· dos [ ˈduː]
· doas [ˈduaː] en doas sillabas (o [ˈdwaː] en una sillaba)

— gascon:

· dus [ˈdys]
· duas [ˈdyɔs] en doas sillabas (o [ˈdɥɔs] en una sillaba)

La forma femenina doas (o en gascon duas) se pòt prononciar realament en doas sillabas dins totes los dialèctes. Las personas que pretendon qu’aquela forma se pòt prononciar solament en una sillaba, e non pas en doas sillabas, benlèu se son pas pro documentadas sus la realitat fonetica de la lenga autentica e populara.

↧

Manganas (VIII)

July 13, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Amics de lenga catalana, legissètz, difusatz, ajudatz Jornalet!

≪ Previous: Las formas particularas de 1 e 2

Mas vaquí que lo monde bolèga a man drecha. Lo que s’apròcha e que ven de dintrar lo reconeissi. Mas son nom... Fa de television. Vòl anar fins al bar saludar una conoissença, lo patron de segur. Aquò fach se trapa cap e cap amb Sofià. La vesem li parlar a l’aurelha, escotar sa responsa, rire en pausar sa man sus son braç e li presentar Kenza. Lo tipe lor fa un signe del cap abans de començar de traucar la molonada e èlas seguisson. Fins a l’escalièr bèl. Las daissa passar davant. En tot montar lo salòp pòt espiar s’an de culòtas, de tangàs o d’estring. O pas res.

De luènh las seguissem a bèls uèlhs se’n anar fins al carrat VIP onte son presentadas a de monde que las saludan tant coma l’animator tèle. Lor fan plaça sus las banquetas de velors e demest las personas que se son levadas per aquò far me sembla ne veire un que reconeissi còp-sec. Sofià atanben çò sembla. Se tròba còsta èl e li demanda de far un selfie. Se levan, li pausa la man sus l’espatla e cliqueja. Se tornan sietar, brindan e ausissi bronzinar lo telefonilhet del Filon. Me mòstra la fòto: es el. L’aïssable.

Los que se permeton de dire de causas, que fan pròva de marrida fe de lor tribuna estant, qu’espandisson de messorgas coma se rondupejavan lo debat e l’escambi, totes aqueles tipes t’an pas de fàcia. Se trufan de longa, fan un retrach de nosautres, de nòstras amiras, de nòstras pensadas qu’es a l’encontra de nòstra umanitat e de nòstra sapiéncia. E vaquí que l’una d’aquestas lengas de pelha se trobava en çò nòstre, a se’n creire, a superar los que badavan sa plaça, a venir sus las tèrras d’aqueles que mespresava encara dins sa cronica tèle fa una setmana.

E jamai digús per lor far la replica a l’entorn del micrò, remarcaratz. A, per rebecar sus de causas essencialas coma lo retard dels trens en periòde de cauma o l’engenh de tal jogaire de fotbòl, aquí òc, i aviá de monde. Mas per çò qu’es de las acusacions gratuitas, sus la bestiesa presumida, sul comunautarisme brandit, sus l’inutilitat sociala exprimida, èran totes d’acòrdi, i aviá pas de presompcion d’innocéncia e la senténcia tombava: colpables!

↧

Amics de lenga catalana, legissètz, difusatz, ajudatz Jornalet!

July 15, 2020, 9:45 am

≫ Next: #occitan sus TikTok

≪ Previous: Manganas (VIII)

Cars legeires e legeiras,

Sabètz que l'associacion Los Amics de Jornalet ven de començar un micromecenatge d'urgéncia per que vòstre jornal occitan en linha, e especialament son cap-redactor Ferriòl Macip, tenga còp davant la crisi sanitària, economica e sociala de la covid-19. Tornarai pas redigir l'article escrich per Terric Lausa qu'ai cosignat.

Per contra, m'agradariá de m'adreiçar particularament als legeires e legeiras de lenga catalana. Ne coneissi pas las estastisticas exactas mas vos sabi nombroses a percórrer quora cada jorn, quora per escasença, aquesta publicacion numerica.
D'unes o fasètz per simpatia amb la lenga occitana, de còps per volontat d'estudiar, de còps per militància, e d'autres per simpla curiositat, mas s'existissètz, demostratz regularament la realitat de l'espaci de comunicacion occitanocatalan. Aqueste espaci, qu'a per originalitat de jónher doas lengas a l'encòp parièras e desparièras, es pas perfièch ni equilibrat, los occitans sèm mai flacs, malgrat lo prestigi ancian de la lenga nòstra, totas las parts dels Païses Catalans comunican pas amb la meteissa intensitat amb totas las parts d'Occitània, mas es totun una realitat que nos dona espèr, que nos ajuda a véncer l'isolament que la terribla feblesa sociala de l'occitan en sa diversitat nos i condemna. Ne soi d'aitan mai sensible que me revendiqui tant occitan coma catalan, non pas catalan del Principat mas per recuperacion de ma cultura malhorquina ancestrala. Tanben cresi qu'a mos compatriòtas occitans de la Val d'Aran fa mestièr un espaci de comunicacion mai larg, e que nòstres escambis vos fan prene consciéncia de la realitat occitana oficiala en Catalonha.

Vos vòli, doncas, mercejar per vòstra lectura, jornadièra o episodica.

Mas vos vòli pasmens encoratjar. Se soi conscient que lo catalan, sonat valencian dins lo sud de vòstre territòri, deu manténer o recobrar sa primièra posicion dins vòstra societat, e que dins vòstre nòrd, a l'entorn de Perpinhan ara entre las mans d'un ultrachauvinista francés, lo catalan patís la meteissa fragilitat que la lenga nòstra, se doncas soi conscient que devètz primièr salvar la lenga catalana, per exemple en crompant los excellents libres de l'Obrador Edèndum (per vos parlar d'una trobalha recenta), me pensi que la lenga occitana, presenta en sa varietat dins Jornalet, vos es tant accessibla que poiretz sens grand esfòrç protegir la vòstra en legissent mai sovent la nòstra. En mai d'aquò, en legissent mai sovent Jornalet e en lo fasent veire a d'autres, coneisseretz melhor Occitània en fòra dels mites suls trobadors e catars, çò es en sa modèrna complexitat. Tanben veiretz que lo projècte editorial d'aquesta publicacion es adaptada a nòstre temps ont cal mai que jamai defendre la libertat dels pòbles e des individús, cercar la justícia economica e sociala contra totas las tiranias. Enfin, nòstras doas civilizacions son caduna un miralh per l'autra: de comprene Occitània es comprene los Païses Catalans, e recipròcament; aital Jornalet ajuda cada jorn los occitans e los catalans a se comprene eles meteisses e los unes los autres.

Amics de lenga catalana, legissètz, difusatz, ajudatz Jornalet!

↧

#occitan sus TikTok

July 15, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Auto-difamacion

≪ Previous: Amics de lenga catalana, legissètz, difusatz, ajudatz Jornalet!

#occitan sus TikTok

Qu’es aquò?

Non es ren lo tica taca dal relòtge. Mas es una ocasion de passar lo temps. Sabètz sus internet lo temps defila entre agachar un article e passar a un autre. Mas aicí serà cort per cada TikTok.

Sensa aver besonh d’aver un còmpte per veire, cercatz TikTok sus Google.

#occitan on TikTok

L’ocasion de se metre a jorn, o de se pilhar un còup de vielh (possible de seleccionar los dos).

Coma l’indica Wikipèdia, es una ret sociala.

L’aplicacion TikTok comença la sieu envolaia, despí qualques meses ja. Deven conoissut d’a pertot. E l’occitan i a de plaça. Aquela societat chinesa fa resson a la nòstra consomacion numerica? Cort, vidèo, risolier, susprenent e... en occitan! Òc m’avètz ben legit.

Lo melhor en occitan.

Un extrach de clip de Lou Seriòl (l’Eschiròl qué), Filha. Famós grop dal Pimont occitan:

@louseriol
Una figlia regista...ecco cosa succede al nostro Steo ...##regia ##louseriol ##occitan ##lou ##oc ##occitanie ##occitania ##perte ##filha ##mega ##cairo
Filha - Lou Seriol

LOU SERIOL on TikTok

A la rubrica los corses d’occitan al licèu an salvat lo mieu bachileirat:

@dujul11
merci l’occitan d’avoir sauvé mon bac ##fy ##pourtoi ##foryoupage ##occitan ##bac
is it me, Jesus? - whyyoumad420

Comparasons de mòts e expressions en francés e occitan (3 vidèos):

@lesmours
On a refait le ##accentchallenge version expression en occitan vs français ##pourtoi ##couplegoals ##occitan ##sudvsnord ##expressionchallenge
son original - lesmours

Geolinguistica dal francitan (subretot airal oèst): emlvsr on TikTok

@emlvsr
##debate ##regions ##sudouest ##occitan ##foryiu ##fyp ##pourtoi
son original - emzzlad

Se Canta, l’imne!

@raphalefou666
L'homme à l'harmonica... Cé canto ##musique ##occitan ##catalan ##monpaïs ##harmonica ##mapassion ##passetemps ##teamsansteam
son original - raphalefou666

Après un focus sus lo #provencal on TikTok

Lo mòt e l’imatge: aicí serà l’espigau!

@landalouse_espagnole
##provencal ##espigaou ##laprovencale ##printemp
son original - landalouse_espagnole

Etnotips sus los provençals e autres meridionals, alias the clichés:

@tagrobabauchocapic
##provencal ##cliche lul
son original - scorpionemmanuel

Rupestre, dedicat a Giono notament:

@vir__ginie
##provence ##provencal
Fire On Fire - Sam Smith

Accent, sovent...:

@blanchehoneige
ah ben on me l'enlèvera jamais mon accent provençal... j'en suis trop fière... ##dupain ##provencal
son original - soybabytonio

E ne’n son d’autres de # de descubrir.

Alora, convençuts?

Faretz espetar lo nombre de minivideos en occitan? Cu sap!?

Tomba ben manca TikTok #vivaroalpenc, #alvernhat, #lemosin-perigord, #gascon, #lengadocian.

Dètz lo collectiu parlava de relèva. Tocar lo monde en occitan, de segur.

Es benlèu una ocasion de difusir l’occitan World Wide Web. Ren qu’aquò.

TikTok lo temps passa lèu...

↧

Auto-difamacion

July 16, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Itinerari bis

≪ Previous: #occitan sus TikTok

“Qu’a faita l’accion genitala als òmes que gausèsson pas ne parlar? se demandava lo Montaigne.

Pendent longtemps lo sèxe èra amagat e clandestin, levat pels exibicionistas, considerats coma de malauts. D’aquel temps, portar sus la plaça publica l’activitat sexuala d’una persona èra la condemnar, la liurar a la vindicta publica, la desonorar e li brigalhar la carrièra. Per aquò far, de còps que i a la paraula sufisiá, mas çò de melhor èra de poder espandir “ imatges comprometents ”, la fòto estant totjorn percebuda coma una còpia de la realitat.

Mas èra pas totjorn aisit, quand voliam desquilhar una persona, de trapar los bons imatges, e la literatura e lo cinemà policièrs an fait flòri d’aquela caça a la fòto comprometenta. Detectivas privats armats de tele-objectius, prostituidas-trapèlas, apartaments claufits de cameràs, burèus, secretaris, còfres forçats an fait la benaürança dels amators de romans negres e de suspens - thriller en francés -.

A la nòstra epòca las causas an plan cambiat. En primièr, la nòstra activitat amorosa, lo nòstre sèxe nos fan pas mai vergonha ; al contrari, ne sèm venguts fièrs e es una practica correnta de exibir l’un o l’autra per sedusir la persona que desiram, o per espantar los amics, coma un còp èra mostràvem la nòstra polida veitura o lo nòstre chequièr. De mai lo numeric nos permet de realizar plus aisidament, sens cap d’equipament sofisticat, d’auto-retraches sexuals, —sexy-selfie en francés—, un trocet de telefonet sufís. E los que se vòlon apropriar aqueles imatges privats, an pas besonh de cercar cap d’amagador, de fracturar cap de sarralha. Tanlèu que son sus la tela, totòm los pòt trobar menats pels motors de recèrca que los ensenharàn lo dorsièr que i son, e quitament se son securizats i aurà totjorn un biaissut que capitarà de los raubar.

↧

Itinerari bis

July 16, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo Pastís estirat (II)

≪ Previous: Auto-difamacion

Qu’ei partit per la vacanças. La tòca que demora la medisha: la plaja e lo só mes que cambiam d’itinerari. Qu’ei haut o baish çò que digó lo president de la Republica lo 14 de julhet passat. Non cambiam pas de cap mes sonque de camin. En clar que vam tau medish endret mes que’ns vam divertir en caminar dab un paisatge navèth.

De segur lo conductor que’ns promet qu’a cambiat. Que ditz que miarà tranquillament, en doçor. Non n’anarà pas tròp viste: ni segotidas ni tanpauc sacadas. Un estanc entà pishar de quan en quan mes qu’arribaram “còste que còste” au medish endret.

Que haram ua virada per endrets bucolics. Qu’ac promet. Qu’anaram vesitar los “territòris” entà flatejar los elegits locaus. Se cau ua pròva espiatz quin avem cambiat de prumèr ministre. E que haram miélher en anar sus un terrenh tipic. Que i aurà los qui critican l’accent deu prumèr ministre e los qui’u laudan; los dus que’s desbromban d’evocar la lenga qui portava aqueth accent. Qu’ei un debat qui lo qui mia n’a pas jamei volut obrir pr’amor que serà de segur un tèma “separatista”.

Que diseram aus territòris? Que son beròis, que los paisatges son de non pas créder! Per çò qu’ei deus mejans politics e financièrs que calerà tornar…mei tard.

Arren non serà pas mei com abans, lo país que serà mei hòrt. Que v’ac disen mes no’vs disen pas entà qué har. Que tribalharam per tot çò de plan e contra tot çò de mau! Mes que calerà tribalhar mei. B’ei beròi aqueth programa de vacanças! Totun que haram un petit estanc electorau en 2022 e puish que tornaram partir.

Que vederatz a passar los panèus sus la cantèra deu camin dab anóncias esperlecairas e atalentairas: “Cambiament climatic”, “Egalitat”, “Euròpa”, “Desvolopament durable”, etc. Mais non se’n cau pas dar, se passatz pro viste que v’ac desbrombaratz lèu. Qu’ei pub e sonque.

Mapa vielhòta

Quan viatjavi dab lo men hilh qui avèva cinc ans, que credèva enqüèra quand viatjàvam de nueits e que lusiva la lua, qu’aquesta se desplaçava dab nosautes. Que’u recomandavi de sustot non pas deishar de l’espiar entà qu’estóssim segurs que nos seguiva dinc a la destinacion nosta. Qu’èra un mainatge e que credèva a aqueth conte. Dilhèu que hasèva com qui i credèva tà’m har har plaser e deishà’m pensar que comandavi aus astres?

Que’m sembla que’ns vòlen har créder en un personatge qui ac pòt tot e qui concentra tots los poders…dinc au poder de hà’s seguir la lua e de har lhevar lo só.

Que’ns trobam adara dens un presidencialisme ridicule. No’s cau pas mei virar de cap a arrés mei que de cap au “president”. Qu’ac pòt tot, qu’ac sap tot, que concentra tots los maucontentaments. Que’u mespresan, que’u venèran pr’amor qu’ei un recors, LO recors. Que l’escrivem entà qu’intervienga, que’u demandam se i aurà ploja doman, que’u sollicitam, que’u laudam, que’u demandam proteccion. Que s’enten lo son nom pertot sus las antenas. Non seré pas Emanuèl lo son nom?

Qu’avem perdut l’objectiu, lo cap deu viatge, annadas a. Alavetz n’ei pas d’anar cada annada au medish endret tà las vacanças. Non s’ageish pas de produsir mei, de consumir mei entà har en.hlar lo PIB. Non, lo poder non pòt pas demorar concentrat en quauques mans de hauts foncionaris vestits de ministres.

Entà anar sus camins navèths que cau saber léger ua mapa. Ac sabem har enqüèra? D’espudir a tau punt la democracia qu’ei com viatjar dab ua mapa perimada. Non hè pas véder pas los bons camins e n’ei pas a l’escala de qui cau.

Anem! Endavant que partim! Que’vs desvelharam quan arríbim…S’arribam.

Article publicat suu blòg de David Grosclaude que serà l'editoriau a viéner de la revista Occitània (julhet /Aost deu Partit Occitan)

↧

Lo Pastís estirat (II)

July 18, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Los vèrbs terminats per -èm, -ètz o per -em, -etz

≪ Previous: Itinerari bis

En Agenés, Peiregòrd e Carcin tanben ne fan, e dins aquestas doas darrièras regions li dison simplament “pastís”; es fòrça notable, d’un autre costat, la coïncidéncia grafica e fonetica amb los sieus omonims marroquins, que sembla d’indicar qu’aquestes an una origina europèa (i arribèron benlèu amb l’expulsion dels josieus, que qualques unes finiguèron que s’installèron dins lo nòrd d’Africa); en fach, dins l’anciana Roma fasián ja los pastilla, de panetons qu’avián pas res a veire amb çò que ne sèm a parlar, mas i aviá tanben una sòrta de fulhetats farcits, de pastisses fòrça semblables en la forma a l’actuala lasagna o lasanha que recebián lo nom de placentas e que son mençonats per Marcial (sègle Ir) dins un dels sieus Epigramas:

Pr’amor d’adocir la tiá gargamèla, Partenopèu,
qu’esquinça sens relambi una aspra tos,
lo mètge a prescrich qu’òm te balhe mèl, ametlas, doças placentas
e tot aquò que fa èsser brave l’enfant reborsièr.
Mas tu arrèstas pas d’estossegar del matin entrò al ser.
Aquò es pas un raumàs, Partenopèu: es goluditge.

Se trapan tanben dins la Satira XI del sieu amic Juvenal:

Verificaràs uèi, Persic, s’aqueles discorses tan polits
los apliqui a la miá vida, a las miás costumas e als mieus faches;
se lausi los legums e d’escondons soi un golamàs,
se davant los autres demandi a l’esclau de farinetas e li disi a l’aurelha: de placentas.

Èran pas exactament çò que comprendriam uèi coma de pastisses fulhetats per çò que entre sisa e sisa los farcissián amb de formatge tendre. Puèi que nos es arribada una recèpta, la qu’apareis dins lo tractat De agricultura de Caton (234-149 a.C.) nos en podèm far una idèa exacta:

Fai la placenta aital: doas liuras de farina de froment d’ont faràs la basa; pels borrilhons [pecics de pasta que s’aplanavan en forma de coquetas o de tiras finas], quatre liuras de farina e doas liuras d’espeuta. Met l’espeuta a trempar: quora serà plan mòla bota-la dins un mortièr net e eissuga-lo plan; après o pastaràs amb las mans; quora serà plan faunhat, apond-i pauc a cha pauc las quatre liuras de farina: tot aquò o faràs en borrilhons; compausa-los dins una cofa ont s’eissuguen: quora seràn eissuches, compausa-los amb netetat. Quora faràs cada borrilhon, en tot aver pastat, passa-i un drap banhat d’òli, neteja l’entorn e oncha-lo: quand los borrilhons seràn faches, calfa plan lo foguet ont los coiràs e l’ola. Après asaga e pasta las doas liuras de farina: fai-ne una basa prima. Met en aiga catòrze liuras de formatge de feda, brica agre e plan tendre, faunha-lo, càmbia l’aiga tres còps: trai-la, esquicha-lo pauc a cha pauc amb las mans e, plan eissuch, met-lo dins lo mortièr. Quora auràs plan secat tot lo formatge, faunha-lo amb las mans e desgrumèla-lo del tot. Pren après un sedaç farinièr net, e fai passar lo formatge dins lo mortièr; geta-i quatre liuras e mièja de mèl bona, e amb lo formatge mescla-o tot plan mesclat. Après, sus una taula neta, que s’alongue un pè, fai-i una cencha, met al cuol de fuèlhas de laurièr onchadas, prautís la placenta; met-i per començar, un per cadun, de borrilhons per tota la basa, après oncha-lo de çò del mortièr; subrepausa de borrilhons un per un, e oncha-los tanben, fins qu’ajas emplegat tot lo formatge amb de mèl; al subre, met-i encara, un per cadun, de borrilhons. Après, replega la basa e aprèsta lo foguet de lenha prima e tempèra-lo de calor; alavetz enforna la placenta, cobrís amb una cobertoira de tèst caud, met-i de calius al dessús e a l’entorn. Fai atencion de lo còire plan e amb suènh; destapa-lo dos o tres còps, en o agachant. Quora serà cuècha, trai-la e oncha-la de mèl. Aquela serà la placenta semodiala[1].

Per çò que la costuma de far de placenta durarà de sègles, lo pastís anèt evolucionant e arribèt d’aver divèrsas variantas. Solament s’es conservada en Romania (plăcintă) e Moldàvia (plăcinte). Direm tant que i sèm que dins la meteissa òbra es mençonada, sens ne porgir la recèpta, una preparacion de pastissariá nommada struem (de struere: amolonar per sisas, bastir) que se donava en ofrenda als dieus en qualques escasenças e que benlèu a qualque relacion etimologica amb lo transalpin strudel, malgrat que semble qu’aquela paraula, en realitat, vòlga dire ‘remolin’, e li dison aital pel fach que lo cal crespar.

Dins La taulejada dels savis d’Atenèu de Naucratis (sègle III) podèm legir que los grècs fasián tanben de placons o placontes, e una de las recèptas que i apareisson èra semblabla en la forma a la de Caton:

Se fa, dins l’illa de Creta una sòrta de placons que nomman “gastritis” o “ventrut”. Vaquí lo procediment: prenètz de noses de Tassos, del Pont, d’amètlas, de grana de pavòt que torriretz amb atencion; puèi picatz-las dins un mortièr net, barrejatz aqueles tres fruches, trissatz-los en i apondent de mèl desescumada, de pebre, e remenatz-o plan: vendrà negre en causa del pebre; aplanatz la pasta en cairats, e après picatz de sesam blanc, pastatz-lo amb de mèl desescumada e fasètz-en doas galetas entre las qualas plaçaretz la pasta negra precedenta, en l’ajustant plan al mièg.

[1] Semodiala, de mièg mòdi. Lo modius èra una unitat de mesura romana de capacitat equivalenta a 8,75 l.

↧

Los vèrbs terminats per -èm, -ètz o per -em, -etz

July 19, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (IX)

≪ Previous: Lo Pastís estirat (II)

De legeires m’an escrich perque s’interrògan sus l’usatge de las terminasons verbalas ‑èm, ‑ètz d’un costat e ‑em, ‑etz d’autre costat.

Al present, a la 3a conjugason, l’occitan estandard pòt aparéisser ansin (en inclusent los dialèctes estandardizats e en seleccionant, dins cada dialècte, las solucions mai unitàrias).

batre (gasc. bàter)
↓
bati (prov. bati/bate, viv. bato, auv. lem. bate)
bates
bat (niç. bate)
batèm
batètz
baton (gasc. baten)

Lo gascon estandard, a partir de l’esquèma que veni de suggerir, poiriá aver las formas seguentas. E pro de parlars locals del gascon dison realament aital.

bati
bates
bat
batèm
batètz
baten

I a una nuança totun. Dins las òbras de Pèire Bèc, lo grand precursor del gascon estandard, vesèm la succession de ‑em amb e barrada puei ‑ètz amb è dobèrta, coma en occitan medieval:

bati
bates
bat
batem
batètz
baten

Lo passatge de ‑em vèrs ‑èm s’es fach per analogia amb la è dobèrta de ‑ètz.

Mas i a de parlars gascons qu’an fach exactament lo contrari, an generalizat ‑em e ‑etz. Donc, en aquel cas, es ‑ètz qu’evoluciona vèrs ‑etz per analogia amb la e barrada de ‑em.

bati
bates
bat
batem
batetz
baten

I a de parlars gascons qu’ofrisson quitament un tresen tipe: bàtem e bàtetz.

De legeires m’an afirmat que las formas ‑èm e ‑ètz serián pus tipicas del gascon de l’èst e que donc, segon eles, vendrián d’una influéncia lengadociana suspècta qu’afectariá la puretat del gascon. Ieu i cresi pas brica a aquel scenari, per tres rasons.

— Los parlars lengadocians, en realitat, esitan coma los parlars gascons. Un molon de parlars lengadocians pòdon dire ‑em e ‑etz en luòc de ‑èm e ‑ètz.

— Los parlars gascons que dison ‑èm e ‑ètz son pas totes vesins del lengadocian. I a de formas ‑èm e ‑ètz en gascon central e mai dins qualques ponches del gascon de l’oèst, fòrça luènh del lengadocian (vejatz las cartas de l’Atlàs lingüistic de França, per exemple la 91 per avèm/avem, la 92 per avètz/avetz e la 318 per coneishèm/coneishem).

— E ara: la granda revelacion! Los parlars lengadocians que son vesins del gascon an pas forçadament de formas en ‑èm e ‑ètz. D’unes pòrtan de formas en ‑em e ‑etz. Òm pòt trobar ‑em e ‑etz dins certans parlars lengadocians d’Agenés e del Bas Carcin. Mas en fàcia, dins l’encontrada gascona de Lomanha, se ditz francament ‑èm e ‑ètz.

La meteissa esitacion, entre ‑èm, ‑ètz o ‑em, ‑etz, s’obsèrva tanben dins divèrses parlars locals en auvernhat, en vivaroalpenc, en niçard e en provençal.

En vivaroalpenc, per exemple, certans obratges de las Valadas prepausan de preferir ‑em e ‑etz (ara per ara, degun a pas encara denonciat un complòt visant a gasconizar los Alps...). A l’autre extrèm de la zòna vivaroalpenca, dins lo parlar de Sinjau, en Velai, se ditz ‑em mas ‑ètz, coma dins lo gascon de Bèc e coma en occitan medieval.

En niçard, la gramatica de Companh preconiza ‑èm e ‑etz per certans vèrbs (rendèm e rendetz) mas alhors indica ‑èm e ‑ètz (avèm e avètz). La gramatica niçarda de Toscano pòrta solament ‑èm e ‑ètz.

En lemosin, la question se pausa pas perque aquel dialècte fa pas de distincion fonologica entre e barrada e è dobèrta.

Donc, lo tipe ‑èm e ‑ètz es tan gascon coma lo tipe ‑em e ‑etz. Lo gascon esita sus aquel ponch coma l’ensemble dels dialèctes occitans.

↧

Manganas (IX)

July 20, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Catalonha: per un independentisme sens paur

≪ Previous: Los vèrbs terminats per -èm, -ètz o per -em, -etz

E aquí aviam lo jutge màger. Li voliai far ausir la votz del pòple e sa defensa. Li voliá far cambiar son jutjament que li fasiá ofici de reflexion. O alara me lo calriá brutlar aquel Caramentrant!

“Balha-me lo telefonilhet”.

Piquèri: Q sortisca! S’amerita 1 leiçon

Responsa: Malaisit per ieu

Anem!

Ma man sus sa cuèissa li desagrada

Non

Filon me virèt lo punhet per legir sul telefòn. Me faguèt son riset trufarèl.

“A tu de jogar Little Ooo-mar.”

Sabian totes l’òdi que m’inspirava aquel gus. Mas fins a ont serian lèstes a me seguir? Semblava mai que mai un jòc per eles, la pichòta fixeta que se’n trufavan. Mas aviai aquí una escasença unica que tornariá benlèu pas jamai. Me caliá trapar una solucion e lèu-lèu. Una idèa fòla èra a grelhar dins mon cap...

La votz:

“Ajas quicòm de dire al monde, ara es lo moment.”

L’òme se cala. Se ten drech, l’esquina contra lo dorsièr de la cadièra, coides plegats, lo diari del jorn entre las mans: sa cara ne fa la Una. Lo pel plan penchinat, l’uèlh lusent, lo riset a la termièra de la boca, la barba de tres jorns a la mòda del moment: res de veire amb l’ombra qu’es vengut. Baissa lo cap. Plorineja.

Acabat.

Quantes còps te seràs agachada aquela video postada sus Internet e venguda virala, coma se ditz a l’ora d’ara, quitament aprèp l’episòdi del COVID-19! En cèrca de detalhs per servir a l’enquista. L’imatge es cadrada sarrat que sarrat. La tapissariá a l’endarrèr es blanquinèla, comuna. Lo diari nacional se trapa de’n pertot. La cadièra es un modèl Ikea © estandard, lo Stefan, de milierats de venda en Occitània. Un còp de mai auràs pas d’element decisiu de balhar a la reünion. Gaitas lo relòtge. Es ora d’i anar.

↧

Catalonha: per un independentisme sens paur

July 21, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Discord

≪ Previous: Manganas (IX)

Ièr, gràcias a Internet, poguèri seguir la declaracion de Mireia Boya, en occitan aranés quand respondiá al procuraire, puèi en catalan nòrd-occidental quand parlava amb son avocat. Jornalet a ja mençonat l'eveniment: es lo primièr còp dins l'istòria de l'estat espanhòl qu'un acusat pòt liurament emplegar la lenga occitana dins un tribunal. Es un eveniment, çò sortissi de dire, mas o deuriá pas èsser: l'occitan, sonat aranés en Aran, es oficial en Catalonha, e per aiçò deuriá èsser normal que se faguèsse servir davant la justícia en tota escasença.

Delà l'excepcionalitat sociolinguisticopolitica, m'agradariá, en qualques linhas, de soslinhar las paraulas de nòstra compatriòta —doblament compatriòta per ieu perque revendiqui coma ela doas nacions, la catalana e l'occitana—. D'en primièr, m'a confirmat que somièri pas lo 27 d'octòbre de 2017 quand me semblava que se votava una declaracion d'independéncia. Fa qualque temps, d'efièch, que las estrategias foscas dels independentistas catalans davant la repression espanhòla installavan lo dobte dins la ment de totòm. Sonque se seriá tractat d'una declaracion d'independéncia simbolica, amb de parlamentaris independentistas catalans, majoritaris dins la cambra, que confirmavan simplament que lo pòble catalan, après lo vòte eroïc al referendum, s'ameritava plan una independéncia, mas impossibla en causa d'Espanha. Ieu coma d'autres alara cresiái totun qu'assistissiam a la responsa politica a la victòria ciutadana! E quin sens aviá doncas la sesilha parlementària del 27 d'octòbre, reünida lo meteis jorn que lo senat espanhòl que decidissiá la suspension autoritària —e saique illegale— de l'autonomia catalana? De declarar l'independéncia abans aquela suspension èra ben lo mejan d'afortir la sobeiranetat catalana, pas 'rai?

Justament, doncas, Mireia Boya parla clar: foguèt una declaracion d'independéncia efectiva perque entraïnet la reaccion repressiva espanhòla. Perqué suspendre una autononomia sonque per una declaracion simbolica? Mas, mai prigondament, m'impressiona sa valentiá, que càmbia radicalament de la cultura de la paur dins la quala, per malastre, es casuda una part significativa de l'independentisme. Trantalha pas una segonda per reprochar a l'aparelh judiciari espanhòl de daissar impunits lo racisme e lo masclisme de l'extrèma drecha. Afirma sens crenhença qu'es acusada amb los membres del burèu del parlament per lo sol motiu d'èsser majoritaris, çò qu'acusa Espanha de cercar de se venjar de sa desfacha democratica; dins lo meteis movement acusa aquel estat d'incoeréncia, ja que reconeis lo drech d'autodeterminacion d'Aran, mas pas de Catalonha. Enfin, mentre que l'obsession independentista actuala pareis de voler un segond referendum amb Espanha que totes sabèm pasmens impossible (los govèrns espanhòls son absoludament clars sus aquel ponch), l'èx-deputada aranesa s'esglàsia pas de repetir que defend la rompedura unilaterala amb l'estat organizat a l'entorn de Madrid.

Coma sos èx-collègas deputats convocats ièr, Mireia Boya risca vint meses de privacion de dreches civics e una multa de 30 000 èuros. Aquò l'empacha pas de mostrar un camin tras que clar. Del temps que d'unes se pèrdon a voler caçar un rei e sa familha corrompuda contra los quals degun manifèsta pas jamai a Madrid o a Sevilha; del temps que d'autres, afectats per la preson, meton en scèna lor qualitat de "bonas personas"; del temps que d'autres, mai resistents, nos prepausan lo retorn de la "revolucion dels sorires" sens apondre res de concret, Mireia Boya, amb tota sa fòrça tranquilla, nos indica que la libertat per Catalonha —ni per Aran— se ganharà amb l'independentisme sens paur que desfisèt victoriosament Espanha lo primièr d'octòbre de 2017.

Que son exemple inspire los que vòlon viure liures!

↧

Discord

July 22, 2020, 6:00 pm

≫ Next: A vista de nas

≪ Previous: Catalonha: per un independentisme sens paur

A l’apròcha de l’an dos mila (e dins la crenta de la profecia de Paco Rabane, lol), cu es jamai anat sus un IRC? Ve! De qu’es?

E autres chats sus voila.fr ou caramail. E per l’occitan!? Cu a conoissut Listòc, los listocians? http://occitanet.free.fr/oc/qsp.htm

Ne’n eriam qualques uns a la bassacula de las annaias 1990 amb 2000 d’escriure sus tal o tal tèma. De noms d’occitanistas que sabo ren ce que son de venguts: Mathias Van den Bossche, Olivier C e d’autres que son totjorn aicí!

Despí i son de novèls biais, coma Discord.

Discord, qu’es aquò?

Es un logicial gratuit de VoIP (comunicacion votz, fichiers e multimèdias) concebut inicialament per las comunitats de jugaires. Fonciona amb los sistèmas d’expleitacions Windows, macOS, Linux, Android, IOS coma amb los navegadors web. Mas es tanben per escambiar sensa èstre obligatoriament jugaire.

E existe en occitan. Òc. Es ver.

Telecargar sus https://discord.com/new

E se connectar a un servidor en pegant aquel ligam:

— Nòstre país: https://discord.gg/BaN9v46
(lo mai utilizat) e/o

— Occitània: https://discord.gg/NBxtZdh
(gaire actiu)

I son diferents tèmas de discussion. Per Nòstre país:

Al capítol Acuèlh:

# dintrada: per saluar e se presentar, en esperar l’acuèlh d’un administrator

# règlas: de saber, per que los escambis se passèsson ben,

# ròtle: per saber lo sieu espaci, los dialèctes occitans mestreats e mai lo nivèl de lenga: vivaroalpenc, lengadocian... D’autres elements coma lo nivèl de lenga o de preferéncias.

Al capítol Conversacion:

#lenga: per parlar sus la lenga en lenga occitana de preferéncia

# fòrum-òc: per parlar de tot en occitan

# fòrum-internacional: per parlar sus l’occitan amb de gents dal monde entier (en totas las lengas dal monde, en anglés sovent, ocasionalament en castelhan e italian)

# Chat de votz: per parlar en grops

Autres capítols:

Aprendissatge > #ressorças

Casino > #Duolingo-Occitan

Atencion, trobaretz totjorn dins los participants a las discussions de tròls o de gents isterics per parlar d’un solet subjècte (vive Estaline e autras variantas). De còups amb de mèmes bruts e infantiles a ne’n plus poer (poder).

Mas bòn, es totjorn possible de blocar de monde penible. E pi auretz d’escambis interessants tanben. De questions qu’i auriatz ren pensat. E benlèu d’idèas coma participar a la Wikipèdia en occitan!

De diversitat. Un pauc coma dins la vita.

Vaicí. Un luec d’escambi escrich e oral de mai per l’occitan.

Referéncias:

— https://oc.wikipedia.org/wiki/Discord

— Mèdias occitans - Wikipèdia

↧

A vista de nas

July 23, 2020, 6:30 pm

≫ Next: Lista de mites e de realitats

≪ Previous: Discord

Un còp èra Aqbar, lo grand emperaire mongòl, que voliá verificar se Mahresh, un païsan indian, èra autan fin e astuciós coma se disiá.

Davant tota la cort, al mièg d’un molon de questions, li demandèron:

— Quant i a de colombas dins la vila d’Agrà?

— Trenta quatre mila dus cents ueitanta sèt colombas grisas e cinc mila tres cent trenta quatre blancas respondèt sens trantalhar lo Mahresh.

L’emperaire, que ne manquèt tombar d’esquina li demandèt, amenaçant:

— Malfisa, Mahresh, s’ensajas de m’enganar; ai pas l’abituda de galejar. Las colombas, las pòdi far comptar! E qué diràs se ne trobam mens que la chifra que nos as balhada?

— Serà perque, d’unas d’entre elas se seràn anadas vistalhar familha e amics fòra la vila.

— E se ne trobam mai?

— E ben, serà perque las que demòran a Agrà auràn convidats parents e amics a los vistalhar.

A la nòstra epòca, avaloram pas pus, aital, a vista de nas, coma lo Mahresh. Nosautres ambe los nòstres logicials e otisses matematics podèm comptar mai precisament las causas, las plantas, las bèstias, los òmes, las femnas, los vièlhs, los jovents, los que trabalhan e los caumaires, los malauts e los galhards, e, dins la marrida passa que traversam, nos remenan las chifras dels malauts a l’ostal, a l’espital, dels garits, dels mòrts... ambe de còps que i a de correccions d’un jorn a l’autre.

Mas del temps de l’Aqbar e del Mahresh, l’emperaire, quand podiá verificar la vertat de las chifras, castigava lo que s’èra enganat. Uèi, dins d’unes païses de regime autoritari, son los menaires que balhan chifras a vista de nas, mai d’un còp falsas, e qu’acaban en preson los que vòlon balhar las bonas.

↧

Lista de mites e de realitats

July 26, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (X)

≪ Previous: A vista de nas

Prepausi una lista de mites repetitius que trebolan pron de gents e qu’empachan de veire clarament la realitat. Lei fachs que prepausi de restablir aicí leis avèm ja explicats abondosament. Me perdonaretz aqueste tablèu lapidari.

La màger part dei respònsas que fau aicí s’apiejan sus la coneissença scientifica e racionala, sus la lingüistica e l’istòria. Son lei doas sciéncias umanas qu’ai estudiadas e que cultivi.

Quauquei respònsas son pas de natura scientifica mai de natura politica o ironica: tombant lo cas, lei marqui talas e qualas.

De legeires curiós e ben informats sabon ja tot çò qu’escrivi aicí.

Tanben i a de legeires novelaris que coneisson pauc aquelei questions e que cèrcan de respònsas. Es totjorn una bòna causa de ramentar lo saber aquerit dei generacions precedentas d’occitanistas, de lingüistas e d’istorians.

Mite	Realitat
L’occitan seriá una “lenga regionala”.	• Respònsa scientifica: l’occitan se parla dins un fum de regions, dins quatre estats e sa literatura tracta de questions universalas. Es pas racionau de descriure l’occitan coma una lenga “regionala”. • Respònsa politica: l’occitan es una lenga nacionala. A tant de valor coma leis autrei lengas nacionalas. Lo tèrme “lenga regionala” es inferiorizant.
Lo bilingüisme seriá una fin e un mejan eficaç de sauvar l’occitan.	• Dins lo bilingüisme a l’escala d’una societat, i a sempre una lenga que rèsta dominanta e una lenga que rèsta subordenada. Lo bilingüisme egalitari existís pas, es un mite. Se pòt pas demandar ais occitans de devenir bilingües e ai francés de restar monolingües. L’inegalitat dei lengas es flagranta dins lo concèpte de bilingüisme. • En Occitània, l’occitan sol deu retrobar son ròtle de lenga generala. • Mestrejar mai d’una lenga es una bòna causa a l’escala d’un individú: es lo poliglotisme.
Mónegue seriá pas occitan.	Mónegue es occitan. L’occitan i es la lenga mai tradicionala. Lo ligur (un dialècte nòrd-italian) i foguèt importat ben pus tard, dins lo quartier de la Ròca, a la fin de l’Edat Mejana, e conviu dempuei amb l’occitan.
L’occitan se parlariá dins 3 estats.	L’occitan se parla dins 4 estats: França, Itàlia, Mónegue e Espanha/Catalonha.
Occitània seriá cobèrta per 4 regions administrativas.	Occitània es cobèrta per 7 regions administrativas (o 8 s’òm còmpta encara Catalonha coma una region).
L’occitan se parlariá dins 31 departaments (o 32, segon d’autrei versions dau mite).	L’occitan se parla dins 39 departaments; demieg elei, 32 departaments an una populacion occitana majoritària. I cau apondre tanben 3 províncias italianas e 1 província espanhòla o catalana.
Leis occitanistas serián de senèstra (de senèca, de mança, d’esquèrra).	Leis occitanistas an d’opinions politicas fòrça variadas. Un fons de senèstra a sovent impregnat l’occitanisme. Mai la drecha, lo centre e, sustot, l’apolitisme i son ben presents tanben.
Occitània auriá perdut la libertat pendent la Crosada Albigesa au sègle 13.	Occitània perdèt sei libertats progressivament, dau sègle 12 au sègle 16, après divèrs eveniments d’annexion, de conquista militara o de centralizacion administrativa. La Crosada Albigesa foguèt una estapa demieg d’autras.
La civilizacion occitana auriá desparegut brutalament a causa de la Crosada Albigesa au sègle 13.	• Respònsa ironica: e uei, quand parlam occitan, vivèm dins la civilizacion esquimauda? • Respònsa scientifica: inutila.
L’occitan auriá perdut son prestigi au sègle 13 amb la Crosada Albigesa.	L’occitan mantenguèt son prestigi lòngtemps après lo sègle 13. Ai sègles 14 e 15 foguèt encara una granda lenga escricha dins l’administracion, lei tecnicas e lei sciéncias.
L’occitan auriá perdut son ròtle administratiu en 1539 amb l’Ordenança de Villers-Cotterêts.	• L’occitan escrich comencèt de recular dins leis administracions tre lo sègle 15, aperaquí un sègle abans l’Ordenança de Villers-Cotterêts de 1539. Villers-Cotterêts accelerèt solament la generalizacion dau francés administratiu (actes judiciaris e notariats). • En País Niçard e dins una part dei Valadas, l’Ostau de Savòia impausèt en 1561 l’italian (sustot) e lo francés (un pauc) coma lengas administrativas. • Bearn mantenguèt una dòsi d’occitan administratiu fins en 1789.
L’occitanisme, aquò seriá la grafia classica.	L’occitanisme es la defensa de la lenga occitana dins totei sei grafias. La grafia mistralenca es tanben una forma d’occitanisme.
I auriá doas tendéncias antagonistas: leis occitanistas e lei felibres.	Lei felibres son occitanistas de fach perque defendon l’occitan. Lo Felibritge reconeis lo concèpte d’occitan.
Lei felibres serián de drecha.	Lei felibres an d’opinions politicas fòrça variadas.
Lei felibres serián solament provençaus.	Lo Felibritge es una organizacion panoccitana e mai se nasquèt en Provença.
Lei felibres escriurián totei en grafia mistralenca.	Lei felibres escrivon en grafia mistralenca o classica.
Lei felibres serián passadistas.	Lei felibres son modernistas o passadistas, depend de cadun.
La grafia mistralenca se limitariá, uei, au provençau.	La grafia mistralenca s’utiliza encara en provençau, en niçard, en vivaroaupenc (un pauc), en gascon (un pauc) e en lengadocian (un pauc). Pertot ont la grafia mistralenca s’utiliza encara, i coexistís amb la grafia classica.
Lei provençaus escriurián sustot en grafia mistralenca, pauc en grafia classica.	Es un mite particularament faus e tenaç. Lei provençaus se partejan ben entre la grafia classica e la grafia mistralenca. La grafia classica domina la literatura provençala e la cançon creativa en provençau dempuei leis ans 1950. Domina totalament l’usatge dau provençau dins lei nòvei tecnologias. La grafia mistralenca domina leis emblèmas e la senhalizacion.
Lo provençalisme seriá la volontat de separar lo provençau de l’occitan.	Lo provençalisme es la promocion dau provençau (dins totei sei grafias), lo provençalisme es l’occitanisme en Provença.
Lo gasconisme seriá la volontat de separar lo gascon de l’occitan.	Lo gasconisme es la promocion dau gascon (dins totei sei grafias), lo gasconisme es l’occitanisme en Gasconha.
Lo niçardisme seriá la volontat de separar lo niçard de l’occitan.	Lo niçardisme es la promocion dau niçard (dins totei sei grafias), lo niçardisme es l’occitanisme en País Niçard.
La grafia classica se pòt apelar tanben “grafia normalizada”.	• La grafia classica existís dempuei mai de mila ans. A una forma normalizada solament dempuei 1935 gràcias a la gramatica d’Alibèrt. • La grafia mistralenca, tanben, es una grafia normalizada. • A prepaus: “grafia normalizada” es pas autra causa que la definicion de l’ortografia.
Lei doas grafias de l’occitan serián la grafia classica e la grafia mistralenca.	I a quatre grafias occitanas uei: • La grafia classica (la pus generala) • La grafia mistralenca (pron coneguda) • La grafia de l’Escòla dau Pò • La grafia bonaudiana.
La grafia febusiana e la grafia de l’Escòla deras Pirenèas serián a despart.	La grafia febusiana (que viu encara un pauc) e la grafia de l’Escòla deras Pirenèas son de formas gasconas de la grafia mistralenca.
Lei provençaus se sentirián pas occitans.	• La majoritat dei provençaus accèptan sens problèma lo tèrme occitan. Certanei provençaus an una vision vaga de l’occitanitat, ni mai ni mens que leis autreis abitants d’Occitània. • Lei provençaus que refusan lo tèrme occitan son un grop ben pauc conegut dins la populacion provençala.
Lo niçard seriá un sosdialècte provençau.	Lo niçard se percep coma un dialècte distint dau provençau dins la dinamica culturala. Se pòt veire coma una varietat conservatritz de provençau dau ponch de vista de la matèria lingüistica, mai fòrça niçards o vivon pas ansin.
Lo bearnés seriá un sosdialècte gascon.	Lo bearnés existís solament coma un ensemble de parlars gascons diversificats en Bearn. Es pas un sosdialècte omogenèu. Lei diferents parlars gascons de Bearn se prolòngan en defòra de Bearn amb lei parlars gascons vesins.
Lo nòrd-occitan seriá una mena d’occitan desnaturat e francizat.	• Lo nòrd-occitan es tant occitan e tan valable coma lei dialèctes occitans dau sud. • La francizacion afècta totei lei dialèctes occitans, au sud e au nòrd.
Lo lengadocian seriá lo dialècte mai conservator.	• I a de varietats de vivaroaupenc (donc de nòrd-occitan!) e de gascon que son ben mai conservatritz que lo lengadocian. • En passant: lo conservatisme lingüistic es un afaire de descripcion, es pas un critèri de valor.
L’occitan estandard existiriá pas.	L’occitan estandard existís de maniera evidenta: un fum de gents l’utilizan, lo cultivan, l’ensenhan o l’aprenon. L’occitan estandard coneis encara de problèmas de completatge e d’acceptacion, de segur, mai un molon de lengas estandards an començat de se desvolopar ansin.
L’occitan estandard se limitariá au lengadocian.	L’occitan estandard s’es totjorn concebut per integrar de dialèctes estandardizats. Basta de legir atentivament Pèire Bèc e Robèrt Lafont.
L’occitan estandard seriá un projècte diabolic per eliminar lei dialèctes e lei parlars locaus.	L’occitan estandard es un instrument per refortir l’occitan, per facilitar sa difusion e per reconquerir de foncions de comunicacion. L’occitan estandard es pas l’enemic de l’occitan locau.
Lei lingüistas occitans passarián lo temps a se garrolhar.	Lei lingüistas especializats en occitan passan lo temps a trabalhar per documentar la lenga occitana e per la sauvar.
Tolosa seriá la capitala d’Occitània.	Quau o auriá decidit, ont, quora e coma??? Es un dei mites mai infondats, mai tenaç e mai alonhats de tota realitat. Aquela faula ven benlèu simplament dau fach que l’IEO a lo sèti a Tolosa. En realitat, Occitània a pas de capitala definida.

↧

Manganas (X)

July 27, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Catalonha e Occitània: renonciem pas a res!

≪ Previous: Lista de mites e de realitats

“Bon. Miquèl es arribat: anam començar. Tancatz la pòrta!, çò diguèt lo capitani de polícia Delpech. Daissi la paraula als especialistas d’Internet qu’an descobert de causas importantas.

— D’efièch. Primièr: mercé l’adreiça IP de l’ordenador d’onte foguèt mandada la videò, pensam que l’afar es ligada a las tòrres de Chicago a Carbon-Blanc. O alara foguèt postada per una persona que passava a lor entorn: probabilitat quasi nulla. D’en segond: l’adreiça Facebook utilizada per aquò far es de creacion recenta. Ara es tancada. Era al nom del jornalista desaparegut. Enfin: la videò foguèt mandada, via de demandas d’amics, a la quasi totalitat dels diaris, setmanièrs o revistas del territòri. La probabilitat que digùs ne’n parle pas èra aquí tanben quasi nulla: la videò se trapa d’ara enlà de’n pertot.

— Miquèl, lo visionatge d’aquela videò nos apren quicòm?

— Per tot dire: non. Ai pas trobat sonqu’un indici espleitable.

— Mercés plan, Miquèl. I a un òme de terrenh que ne pòt dire mai sul barri concernit? Kevin?

— Es la basa arrièra del trafic pertocant lo clan de Bordèu e sas ramificacions: lor serviriá de planca per las armas, la dròga e tota persona percaçada. La situacion geografica es ideala: aluenhat del centre-vila mas pas tròp e pròche l’autorota que mèna a París o a Espanha. Lo barri es tengut per un bòsso: pas cap d’istoèras, tot sembla quiet, mai o mens (i a de pichòta delinquéncia mas per un tal quartièr es pas besef). Es de mal comprene qu’una tala afar venga d’aquí: en temps normal, cercan de demorar jols radars de la polícia.

↧

Catalonha e Occitània: renonciem pas a res!

July 28, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Batalhas de la memòria

≪ Previous: Manganas (X)

En Catalonha d'unes esperavan lo dialòg amb Espanha; al contrari se ven de refortir la repression, e pèrdon lor semilibertat de presonièrs politics. Los impulsors d'aquel dialòg qu'a pas jamai agut luòc an oblidat una evidéncia: dins un conflicte d'independéncia l'estat accèpta pas jamai de parlar amb lo territòri rebèl abans que se senta flac. Perqué l'estat espanhòl, persuadit d'aver ganhat, prendriá lo risc, en dialogant, de pèrdre Catalonha?

En mai d'aquò, los renonciaments successius an agut per resultat l'afebliment de l'independentisme. Per d'unes caldriá abandonar de tròces de la nacion catalana per far gaug a França e Espanha; lo castelhan deuriá èsser mai fòrt dins los airals ont es pas dominant, e se deuriá oficializar en cas d'independéncia; lo referendum de 2017 seriá sonque estat una mobilizacion sens res de definitiu; caldriá fòrça mai que lo 50% dels votants en favor del òc per que lo resultat foguèsse valid; seriá abans tot una lucha per de dreches fondamentals e pas tant per la libertat d'una nacion; tot comptat e rebatut, parlar de nacion menariá al racisme e al faissisme, etc.
D'aquel discors rajan tres consequéncias: l'aflaquiment de las revendicacions, timidas e confusas, a division dels independentistas, sens estrategia comuna, l'inaccion, puèi que se sap pas pus ont anar.

Coma o ai agut escrich, es encara possible, ça que la, de tornar en Catalonha a l'independentisme sens paur de fa tres ans. Mas me vòli adreiçar als occitans. Que podèm ganhar se renonciam a tot çò que fa çò que sèm? A de parts de nòstre territòri? A la tòca de l'ensenhament generalizat e obligatòri? A una reconeissença oficiala de la lenga nòstra per tota Occitània? A defendre lo pòble? A voler decidir sus nòstra tèrra? A s'assumir coma nacion que vòlga recobrar sa dignitat e obténer reparacion de l'etnocidi?

Nòstre camin es mai long, avèm mens de fòrça que los catalans, mas es una rason per far créisser nòstras feblesas al risc de nos autodestruire?

↧

Batalhas de la memòria

July 29, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Aisit de legir

≪ Previous: Catalonha e Occitània: renonciem pas a res!

Fa d’ans qu’ensenho d’Occitan. E mi fa totjorn estranha aquela remarca: L’occitan es una lenga mòrta o inventaia!

Òc. Inventaia. Lo pèjor. Lo contrari d’una Nòv lenga. La memòria. Ja per n’aver, cal èstre informat. Senon es l’ignorança.

Enregistrar en massa de gents que parlan occitan, es ben pròva qu’es una lenga totjorn parlaia. Mens qu’avans, mas totjorn. E es ben, per l’avenir, traça, de l’existéncia d’aquela lenga. Vist que ben de monde fan passar lo messatge que sèm de mòrts, o mòrtsvius alora!

Es d’autant mai dur de l’ignorar, quora avètz de traças. Mai complicat de far coma se de ren foguèsse. E mai dur per acabar lo neteatge.

Dins la nòstra region, es l’argent. La cultura es darrier e es qu’una cèrta cultura.

E la memòria, es limitaia. Selectiva en mai.

Per parlar d’actualitat, e dals excèsses de la mondializacion, e sas consequéncias sus l’equilibri ecologic de la planeta. Cu se’n avisa de la pèsta de 1720 a Marselha arribaia de Levant? Lo monde an risut de l’actitud de Bachelot dal temps de l’H1N1 mas auria rason aüra, en part sembla totun. Ancuei avèm lo Coronavirus qu’a solament agut per efièch, per la paur de morir immediata, la baissa de la pollucion. Mas quora serà combatut aquel virus, nos servirà de leiçon en matèria d’ecologia per agir sus lo climat? N’aurem la memòria per agir imperativament e sus lo tèrme lòng?

Un article de la premsa quotidiana regionala cita: la resisténcia dals locals amb lor lenga a l’estat central. A! Mas l’estat iperrecentralizat es arribat e a fach la promocion de las lengas dal pòble quora a envasit de territòris novèls? Despí lo reialme de França, se saupriá. Jamai de vista a tèrme lòng, de reculaia per analisar.

Lo monde an totun ja sentit parlar de lengas que si mòron lo temps passant. Mas son ren tocats. Personalament. Los francofòns devon se dire: sèm ja segurs al nombre de locutors que va ren morir deman lo francés.

Estre professor d’occitan es sovent arribar en terren pauc conquesit. De còups es l’oblit de la mencion de l’occitan (sus de documents per causir de seguir aquela lenga), de còups son de collègas que vos levan regularament l’etiqueta dal vòstre nom sus lo vòstre casier (practic per un escolan per méter un dever dins un casir qu’i es ren indicat).

Vaquí perqué devèm far traça. Mostrar qu’existe malgrat las temptativas d’escafament. David còntra Goliath. Memòria ganhanta que vòl escafar las autras memòrias...

Devèm empachar los que vòlon ren que laissessiam traça. E encara pèjor, s’aprenèm als joves a reconóisser las traças. Traças d’un camin de seguir.

↧

Aisit de legir

July 30, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo pastís estirat (III)

≪ Previous: Batalhas de la memòria

Foguèt tot susprés, lo Guston, quand ausiguèt qu’un candidat a l’eleccion municipala de Sant Danís, qu’aviá escrich lo siu programa en quaranta paginas, l’aviá tornat escriure en lo redusent a uèit paginas. Lo jornalista disiá que l’aviá redigit en FALC (Facil de Legir e de Compréner), “un ensemble de règlas per rendre l’informacion aisida a legir e a compréner per totes, especialament per personas endecadas”.

Lo Guston se demandèt en primièr perqué aviá pas escrich directament lo programa en FALC, çò qu’auriá permés d’estalviar trenta dus paginas multiplicat pel nombre d’electors! De mai, se lo segond còp escriviá per èsser comprés de totes, lo primièr còp l’auriá escrich per èsser comprés pas que per una partida de l’electorat? (...)

Lo Guston se brembèt tanben de totes las mantunas ocasions qu’aviá agut de legir tèxtes politics: declaracions, profession de fe, tribunas ...Mai d’un còp aviá agut de mal a compréner lo messatge que volián far passar. Compreniá ara, que plan segur èra pas estat escrich en FALC e que doncas, el, seriá estat endecat al nivèl de la lectura? Pr’aquò, èra anat a l’escòla dincas a catòrze ans, aviá passat lo certificat d’estudis, e aviá practicat tota la siá vida la lectura! O se brembava tanben, que, d’autres còps, lo papièr, benlèu escrich en FALC, èra aisit de legir, òc ben, talament aisit de legir que voliá pas dire res, a se demandar se los autors prenián pas los ciutadans non pas per de endecats, mas per de piòts.

E li tornèt aquela citacion, que li diguèt lo nebot, un jorn, que li demandava de li explicar qualques frasas que crentava de pas aver plan compresas:

«Çò que l’òm concep plan s’enoncia clarament
E los mots per ac dire arriban aisidament».

↧

Lo pastís estirat (III)

August 1, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (XI)

≪ Previous: Aisit de legir

Tornam a l’estirat. D’autres pastisses de la meteissa familha, mas faches amb de pasta fulhetada “normala”, son la crostada de Lengadòc (e tanben de Vasadés, de Comenge, de Bigòrra, de Carcin, d’Albigés e del Comtat de Fois) e la pompa d’Auvèrnhe e Roergue. Aquesta darrièra apareis dins la farsejada Jos la banièira... (1933), de l’escrivan de Vilafranca August Benaset; i a un personatge que ditz aital:

—E lo curat totjorn presicava. Sièt un pauc long, pensatz, la repaissada nos esperava. Atanben, quand sièrem ataulats li demorèren jusca jorn falit. Nos levàvem pas que per escampar d’aiga. Mangèrem de tot: (compta suls dets). Mortairòl, bolit de vedèl, polas farcidas, garron de pòrc ambe de monjas, ris safranat, quartièrs d’aucas e de rits, piòts ambe d’olivas, capons a l’aste, una dòba de buòu e un gigòt de moton qu’avián fach portar de la Vila. Per dissèrt, sièt ben quicòm mai! Fetjat, pompon de pastís, pastís de pruna, gimeletas, crocandas, pescajons, raujòlas, fogassas. Mès ça pus bon sièt una crèma. Jès! quina crèma! Titòta ne lequèt lo fons del plat.[1]

La crostada, al sieu torn, se mençona dins qualques vèrses del poèma de Loís Vestrepain Las Aventuras d’un tolosenc a la campanha (1838), ont s’explica las peripècias d’un ciutadan de Tolosa qu’es convidat per un amic a manjar, per una vòta, dins un vilatge del parçan; semblava que lo repais seriá memorable mas las causas virèron mal:

D’aquel tan grand repais gausi pas anonçar
Tot çò qu’a l’amagat jo me calguèc ronçar;
Despuèi le prumièr plat jusc’al darnièr servici
Les gosses e les gats fasquèron mon ofici:
D’abòrd per començar, malgrat mon apetit,
Posquèvi pas manjar ni sopa ni bulhit;
D’ont ven, diguèvi jo, que le buòu de Tolosa
Auge, sens contradit, la carn tendra e gostosa?
Ce qu’aquesta es de vaca, e s’es dura al cotèl,
Depend que l’an tuada a grands còps de capèl;
D’alhors, ça ditz l’amic, aquò n’es pas l’usatge
De tombar cap de buòu dins aqueste vilatge.
Aquí qu’al segond plat l’aresta d’un colar
Al gosièr s’engargassa e m’anava escanar;
Començavi dejà de far plan piètra mina,
Se m’avián pas forrat de patacs sur l’esquina,
Al risca de me fa trebolar le cervèlh;
Èri sigur lavetz de caler clucar l’èlh.
Aprèp aquel englasi arriba una crostada
Que la calor del forn aviá tota cramada;
E les pijons-patuts, que me fasián tan bons,
Semblavan per dedins dels tròces de carbons[2].

La crostada, de mai, se fa en una version sens frucha, amb pasta d’amètla e sucre, e es fòrça semblable al pastís d’amètlas que fan en Peiregòrd e a las tortas d’amètlas provençalas. I apondrai tanben las recèptas d’un parelh de variantas pas tan conegudas: la sèrp carcinòla e lo pastís de pomas de Peiregòrd.

Coma o escriguèt Joan Anglada dins La vie quotidienne dans le Massif Central au XIX^e siècle, a Clarmont (Limanha) i aviá la costuma, sabi pas s’es encara en vigor, de ne manjar pendent las vendémias, al bèl mièg del camp:

A miègjorn, a la broa de la vinha o dins la tona, òm manja la tradicionala espatla de moton a l’alh, cuècha al forn sus un lièch de patanas, dins la “caisseta”, un plat long e prigond de tèrra negra. Al dessèrt apareis la pompa de pomas: un pastís gròs de còps coma una ròda de carrèla. Tot abondosament asagat amb lo vin de l’an precedent. Las gents s’interpèlan de vinha a vinha. E bevon los unes a la santat dels autres.

Quina de las doas pastas es melhora es ja question de gostes. L’estirat es un pastís d’aspècte plan de l’ostal e i traparem segurament aquel que trobariá pas gaire pertinenta la siá comparason amb d’autras preparacions de la dicha ‘nauta pastissariá’, mas sèm segurs qu’aquela seriá una opinion precipitada, d’abans de l’aver gostat, per çò que la simplicitat extèrna escond un pastís vertadièrament gostós, superior a fòrça d’aqueles qu’òm exibís pretensiosament e tot colorats darrièr las veirinas mas qu’après embafan a la primièra bocada.

[1] Avètz aicí los Taritatós d'August Benaset, mercé a Ciel d'oc.

[2] Avètz aquí Las espigas de la lenga mondina, de Loís Vestrepain.

↧