1907 e la lenga

June 19, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Catastròfa umanitària en Haití: la vita ordinària d’un haitian

Junh de 1907, vaquí una data bèla, la de la granda revòlta viticòla de Lengadòc. Se sap gaire qu’amb ela se joguèt un vertadièr drama per l’occitan. Imaginam pas uèi l’ample que prenguèt aqueste movement. Lo nivèl das manifestacions es estat astronomic. Aital aprèp los 300 000 de Nimes lo 2, se trapèron 600 000 manifestants au Clapàs lo 9 de junh, lo mes qu’es estat la cima dau moviment amb lo 20 la mutinaria dau 17en regiment a Besièrs, e una repression que faguèt ailàs de mòrts. La mitat de la populacion de l’anciana region a manifestar e aquò amb los transpòrts d’aquel temps! Amb aquel vam de mobilizacion giganta d’un pòble, que gaireben totes, parlavan la lenga, demandèron au grand Frederic Mistral, prèmi Nobel dempuèi 1904, de presidir lo mitin de Montpelhièr. Pèire Devoluy, son successor coma capolier dau Felibrige, movement per la lenga fondat pel quite Mistral, lo venguèt suplicar de genolhós, mas de bada. Lo Mèstre èra tancat en contra de mesclar la lenga aus movements sociaus: refusèt regde. Devoluy diguèt qu’aviá vist Calendau, un eròi d’òc d’una d’un grand poema de Mistral, “renegat per son paire”. I ganhèt una rancura sorna dau Mèstre e se faguèt un fòrt replec conservator dau Felibrige, que refusèt las doberturas qu’engimbrava Devoluy “lo Capolièr de l’accion”, e lèu lo desbanquèron dau capolierat. L’escasença mancada d’afirmacion d’identitat e de la lenga amb la tancadura dau movement que portava la renaissença d’òc, vaquí un punt màger de l’istòria de la cultura nòstra. Las seguidas ne son plan vivas uèi.

↧

Catastròfa umanitària en Haití: la vita ordinària d’un haitian

June 20, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Loís Alibèrt, defensor dei dialèctes, precursor dau pluricentrisme

≪ Previous: 1907 e la lenga

Vos aimariá far part, emb lo tesmonhatge d’un amic haitian que coneisse aura dempuei un briu, de la situacion greva que ne’n patís Haití. Quel amic, lo ‘pelaram Antòni que aima mielhs que sapchan pas son nom per paur de de las represalhas. Faguei sa coneissença gràcias ad una amija que lo pairina dempuei de las annadas. Antòni viu dins la paubretat mas aida los mai paubres que se. A pas tots los jorns quauqua ren per minjar e deu ‘nar querre l’aiga a daus endrechs de racionament de la vila ente viu rasís Pòrt-au-Prince. Totparier, a un portable reliat a Internet e qu’es entau qu’ai pogut far sa coneissença l’i a quauquas annadas e que conmencei de platussar regularament coma se.

Quela part de l’isla (qu’es partejada entre la Republica Dominicana a l’oest e Haití a l’est) patís dempuei longtemps de las catastròfas naturalas (terratremols, ciclònes, aigadas, malàudias…) mas a tanben una istòria politica esfredabla (esclavatge daus indians e daus africans per los colons europeus) emb una indepéndica aquesida en 1804 mercés ad una revolucion daus esclaus sostenguda per una societat en França (Societat daus amics dau negres) e maugrat la temptativa de Bonaparte de restablir l’esclavatge sus l’isla. Après, l’i aguet au cors dau secle 19esme mai d’un còp d’estat per préner lo poder venent daus mai riches (merchands, eleits divers, armada…). L’i aguet una autra revolucion en 1915 puei una ocupacion americana (Estats-Units) e una instabilitat politica fòrta daicia a 1934 emb tot plen de mòrts.

Qu’es en 1957 que se metet en plaça lo regime daus Duvaliers (pair puei filh), una dictatura de las mai repressivas (emb daus esquadrons de la mòrt) meslada ad una corrupcion totala (destornament d’argent…). Dempuei la fin dau regime daus Duvaliers en 1987, auriam pogut pensat que la situacion se ‘melhorariá mas l’i aguet enguera de las exaccions comesas per los fideus daus Duvaliers emb mai de 1500 mòrts. Dempuei las annadas 90, l’i a ‘gut mai d’un dirigent que lo darrier es Jovenel Moïse que mena una politica liberala per far venir los investiments estrangiers au prejudici de la populacion locala e manten donc entau dins la paubretat los quites trabalhadors haitians. Li aguet de las manifestacions, e de las susmautas, que reivindican mai de drechs economics, politics, sociaus e civics: las susmautas fagueren maitot daus mòrts. La situacion d’Haití aura es quitament la d’un estat neocoloniau en presa aus interès americans. Las autoritats e los eleits mespresan lo pòple e sas revòltas per poder conservar lor situacion mai favorizada.

Veiquí donc un aperçaugut de l’istòria de quela partida de l’isla. Mon amic Antòni a totparier ‘gut la chança de ‘nar dins una escòla de linga francesa e a dos bachilierats haitians (çò que l’a pas aidat maugrat tot a trobar dau trabalh), A pas pogut far d’estudis superiors que son mas possiblas per los que son desjà riches. A fach quauques trabalhs e a beneficiat d’una formacion en gestion dins un organisme malurosadament non oficiau mercés a l’ajuda financiera de sa mairina mai la miá, mas totjorn pas de trabalh duradís. A eissaiat de far frotjar de las legumas en ‘chaptant de las semenças coma daus amics mas la recòlta fuguet magra de tròp. Aura, aimariá ben montar una associacion per far venir de las legumas biologicas e metre en plaça un sistema de liurason a domicili mas li manca daus sòus per zo far, lo vau ajudar a far una canhòta en linha.

Eissaiei de lo far venir en França, qu’es son raibe de se surtir de sa condicion e de sa vita de paubretat que, en Haití, l’i a tan pauc de possibilitats de se’n surtir (lo covid, l’an mens crangut que de mancar de qué minjar). Per lo far venir, eissaei de lo far marcar a l’Universitat per far daus estudis en segre la procedura “Campus France”, en saubre que l’i a pas de borsas per una inscripcion en licéncia puei que las borsas son reservadas aus MASTER o DOCTORATS, de las borsas d’excelléncia qué per los mai riches, mas la procedura, lonja e paianta, per dos còps, a pas pogut reüssir. Resta mas una possibilitat, lo far venir en França per trabalhar, l’esper es pas perdut, ai quauquas idéias en testa, l’aimariá auberjar e far trabalhar maison en lo paiar si pòde.

Antòni parla creòle haitian de basa francesa, francés e anglés. Es plan interessat per las lingas e a descubert que se parlava d’autras lingas coma l’occitan en França, aimariá plan aver l’enchaison d’apréner nòstra linga per cas que nos venguessa rejúnher. Maugrat son estat de paubretat, Antòni a fach beucòp de chausas per los enfants e los mai paubres que se e es tanben sensible a la condicion animala que, sus plaça, es plan meschanta. Es content que se puesche parlar d’Haití dins un jornau occitan.

Vos vòle donc liurar aquí sa credada en creòle haitian traducha après en occitan.

fffff		fffff		fffff
	Texte originau creòle Anpil kesyon li bezwen repons Poukisa depi yon bon bout tan ayiti pran tèt desann? Poukisa anpil peyi ap fè jefò Pou vin miyò men ayiti ap kouri sou bak? Poukisa pifò dirijan ayisyen se bouro li ap detwi pròp pèp li? Poukisa pifò jenn ayisyen anvi pati kite peyi a? Poukisa imoralite pran plas moralite e manti ranplase verite? Poukisa laboujwazi ak leta toujou met tèt yo ansanm pou peze kou moun ki pi pòv yo? Poukisa nan tout enstitisyon leta yo an enstitisyon prive yo se kòripsyon ki ap taye banda? Anpil kesyon ka poze men repons yo LA anpil tou selon nan nan ki ran sosyal ou trouve ou..... Ayiti nan yon tan tout moun t’ap kontan epi fyè lè yo di li se ayisyen paske ayiti te yon peyi libète. Li te yon peyi kote dwa moun te gen respè. Yon peyi kote edikasyon te gen enpòtans. Li te yon peyi kote moun te gen dwa pou jwenn lasante, edikasyon, manje dlo pòtab elatriye, li te yon peyi kote yon moun te gen dwa jwenn tout sa pou pi piti ki ta fè ou santi ou se moun. Domaj kounye a prèske yon moun pa ta anvi tande yo di li se ayisyen ankò paske si yo di ou ayisyen sa ta vle di tousenpleman ou sispann moun. Menwi èske ou ka mande yon moun pou li fyè lè chak moun ki rive sou pouvwa a se pòch li AK pòch group li li ap plen sèlman? Ou pa ka mande yon moun Pou li fyè lè li ap gade dirijan li ki ap òganize masak, vyòl, vòl sou yon pèp inosan san defans. Ou pa ka fyè nan yon peyi si ou malad konnen ou antò paske ou pap jwenn lopital ki pou ba ou to moso laswenyay. Ou pa ka fyè nan yon peyi kote edikasyon se Pou moun ki gen lajan men yon edikasyon ak plizyè vitès. Non, ou pa ma fyè nan yon peyi kote manje se yon liks, e si ou ta rive manje 2 fwa nan yon jounen konnen se yon mirak. Ou pa t’ap janm fyè nan yon peyi kote aprè etid ou pou pi gro djòb ou ta prostititsyon. Ou pa ma fyè nan yon peyi lajistis ap vann nan mezirèt tankou se nan yon mache. Ou pap janm fyè lè nan yon peyi menmsi ou gen 40 lane Pou se papa ou ak manman ou ki ap bay to moso manje san ou pa malad ni kokobe(andikape). Kouman pou ou ta fyè ap gade jan moun ap dòmi pil sou pil nan yon sèl ti chanm kay? Èskey t’ap fyè ap gade timoun ,jenn gason ak jenn fi ki ap mande nan tout lari? Èske ou ta ka kontan pandan ou ap bwè nenpòt dlo pandan gouvèneman ou ap mache bay manti, fè grandizè, di li ap travay pou pèp li? Ou pa ka fyè nan yon peyi kote leta vle fè tout moun tounen mandyan oubyen kokorat pandan li ap gagote anpil milyon nan non ou. Ou pa t’ap janm fyè lè ou ap gade yon jenès prèske tout efò li se Pou van ak anba vant li paske laboujwazi AK nèg nan pouvwa epi fanm nan pouvwa detwi tout rèv li. Ou pa ma fyè lè ou wè si yon moun ap travay konnen se yon mirak malgre tout diplòm lita genyen. Antouka gen rezon pou yon moun ta wont lè li pa wè espwa sa chanje. Mwen vle nou konnen kèlkeswa jan yon peyi ta mal si li menm jan AK ayiti , si li ta gen menm modèl dirijan tankou ayiti ou mèt konnen li pa manke anpil pou li lanfè. Epoutan gen anpil resous ak richès Pou tout moun ta viv byen jou baryè inegalite ta rive kraze. Konprann si yon moun ta fòse viv ayiti nan diyite malgre tout sa ki ap pase ayiti la a, ou mèt kwè ou se yon ero. E si gen moun ki se moun tout bon vre li paka pa revòlte lè yo ap gade eta lavi moun ye nan ti kwen tè sa a ki rele ayiti a. Mezanmi mwen salye nou tout moun ki pran ti tan pou li to moso tèks sa a. Yon lòt lè mwen va pale nou plis de ayiti, de anvirônman, zannimo elatriye. Anpil kesyon ki bezwen repons .... Ayiti se pa sa ou panse a.		Traduccion en occitan Beucòp de questions a las quaus deuriam trobar de las responsas. Perqué Haití a conegut tau una davalada dempuei tant de temps? Perqué tant de país taschan mejan de se ‘melhorar e perqué Haití recuòla? Perqué tant de dirigents d’Haití son daus borreus qu’espotissen lor pòple? Perqué tant de jòunes haitians vòlen quitar lo país? Perqué l’immoralitat remplaça la morala e las meissonjas remplaçan la veritat? Perqué la borgesia e l’estat trabalhan totjorn ensemble per oprimir los paubres? Perqué dins totas las institucions publicas e las institucions privadas la corrupcion es a la poncha? De las nombrosas questions se pòden pausar mas las responsas se pòden ren mas balhar segon lo reng sociau qu’ocupatz… Haití, ad un moment, tot lo monde l’i eran urós e fiers de se dire haitian quand Haití coneissiá un periòde de libertat. Qu’era un país que los drechs de l’òme l’i eran respiechats, un país que l’educacion l’i era importanta. Qu’era un país ente la gent avian drech a la santat, l’educacion, l’aiga potabla, etc. d’après “l’ideau daus eròs”. Qu’era un país ente quauqu’un aviá lo drech d’obténer tot çò que l’i balhariá l’impression d’èsser uman. Mas aura belament degun pus voudriá dire qu’es haitian perque quand un se ditz haitian, qu’es tot coma dire qu’an ‘restat d’èsser umans. Mas coma podetz demandar a quauqu’un d’èsser fier quante chasca persona que ‘riba au poder defend nonmàs son interès e l’interès de son grope? Podetz pas demandar a quauqu’un d’èsser fier quante ‘visa sos dirigents qu’organizan daus chaples, daus viòls, daus raubadís contra un pòple einnocent e sens defensa. Podetz pas èsser fiers d’un país que si l’i setz malaudes, setz coupables e trobaretz pas d’ospitau per vos far suenhar. Podetz pas èsser fiers d’un país ente l’educacion es mas per los qu’an de l’argent, ren mas una educacion a plusiors vistessas. Non, setz pas fiers d’un país que minjar l’i es un luxe e si minjatz dos còps la setmana, sapchatz qu’es desjà un miracle. Seretz jamai fiers d’un país ente, passat vòstres estudis, vòstre pus grand trabalh, seriá de vos prostituir. Setz pas fiers d’un país que la justícia l’i es corrompuda tot coma dins un sistema mercantil. Seretz jamai fiers d’èsser dins un país, e mai aiatz virat vòstre 40 ans, ente vos podetz metre quauqua ren dins la gòrja nonmàs quora mamà e papà vos balhan minjar e que setz ni malaude ni endeschat. Coma seriatz fiers de veire de la gent que duermen dins de las condicions infra-umanas? Seriatz fiers de veire daus enfants, daus jòunes òmes e de las jòunas femnas que mendican per totas las charrieras? Podriatz èsser urós en beure n’impòrta qual aiga dau temps que vòstre governament, se carrant, ditz que tot vai ben per son pòple? Podetz pas èsser fiers d’un país ente l’Estat vòu transformar tot lo monde en mendicants o penlants dau temps que despensa daus milions en vòstre nom. Podretz jamai èsser fiers quante ‘visatz una jounessa que fai tots sos esfòrç nonmàs per satisfar son ventre e son bas-ventre perque la borgesia e los òmes e las femnas au poder esbolhan tots sos raibes. Setz pas fiers quante vesetz que quauqu’un que a un trabalh ten dau miracle maugrat tots sos diplòmas. Qué que ne’n siá, l’i a tot per aver vergonha sens degun esper que quauqua ren chamnhe. Vòle que sapchatz que pauc impòrta a quau punt un país es en meschanta situacion, si es parier coma Haití, si a lo mesma model qu’Haití, setz segur que l’i es l’infern. Pertant, l’i a tant de ressorsas e de richesas per que chascun puesche ben viure lo jorn que las cledas empeschant l’egalitat tombaràn. Comprenetz que si quauqu’un podiá viure en Haití dins la dignitat maudespiech tot çò que se passa aquí en Haití, cresetz-me, qu’àia mas un euro. E per cas que l’i àia de las gents veraiment umanas, se pòden mas revoltar quante ‘visan l’estat de vita umana dins queu recanton de terra que disen Haití. Chars amics, vos salude tots, atz pres lo temps de legir queu texte. Un autre còp, vos ne’n dirai mai sus Haití, l’environament, los animaus, etc. Beucòp de questions an mestier de responsas… Haití es pas çò que pensatz.
	Antòni, d’Haití

↧

Loís Alibèrt, defensor dei dialèctes, precursor dau pluricentrisme

June 21, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (V)

≪ Previous: Catastròfa umanitària en Haití: la vita ordinària d’un haitian

Cronologia: abans, pendent e après Alibèrt

Loís Alibèrt inventèt pas la grafia classica, ja que la naissença de la grafia classica remonta a 950 aperaquí, quand apareguèron lei primiers tèxts segurs en occitan.

Loís Alibèrt reprenguèt lei trabalhs de sei predecessors per restaurar l’occitan. O diguèt eu meteis clarament (Gramatica occitana, paginas xxxiii-xxxiv, 1935, reedicion de 1976 e 2000). Revendiquèt tres fònts d’inspiracion.

— L’òbra dau provençau Frederic Mistral, de la segonda mitat dau sègle 19 e dau començament dau sègle 20, qu’es preciosa per lo diccionari monumentau (Lo tresaur dau Felibritge) e per l’elaboracion estilistica. Alibèrt retenguèt pas de Mistral la grafia mistralenca —francizada— ni certanei francismes superflús, mai s’inspirèt de tota la rèsta dau mistralisme.

— Leis òbras dau lemosin Josèp Ros, dau carcinòu Antonin Perbòsc e dau lengadocian Prospèr Estiu que restaurèron la grafia classica de l’occitan a la fin dau sègle 19 e au començament dau sègle 20 (Alibèrt mençona pas d’autrei partisans de la grafia classica que l’an precedit, coma lo niçard Joan Batista Calvino, lo provençau Simon Juda Onorat o lo roergàs Durand de Gròs).

— L’òbra de Pompeu Fabra per codificar lo catalan a partir de 1913.

Donc: a partir de la tradicion, de Mistral, de Ros, de Perbòsc, d’Estiu e de Fabra, Loís Alibèrt publiquèt en 1935 sa Gramatica occitana (segon los parlars lengadocians) que i fondèt lei basas de la nòrma classica.

La nòrma classica apareguèt en 1935 coma una version estabilizada e codificada de la grafia classica, qu’èra ja nascuda mila ans abans.

Dins leis ans 1950, 1960 e 1970, Pèire Bèc e Robèrt Lafont desvolopèron la nòrma classica d’Alibèrt per l’adaptar a diferents dialèctes. Ansin preparèron un occitan estandard, pluricentric, inclusent plusors dialèctes estandardizats. Se sap que Bèc elaborèt un gascon estandard e que Lafont alestiguèt lo provençau estandard.

Alibèrt, defensor dau gascon

Es incontestable qu’Alibèrt sostenguèt Pèire Bèc per valorizar lo gascon e per preparar un gascon estandard, partida integranta de l’occitan estandard.

— En 1952, lo gascon Pèire Bèc, lo lengadocian Loís Alibèrt, lo bearnés Joan Boset e lo gascon Joan Seguí publiquèron ensems L’application de la réforme linguistique occitane au gascon (Tolosa: IEO). Foguèt una guida de l’ortografia classica en gascon.

— En 1959, lo gascon Pèire Bèc publiquèt Petite nomenclature morphologique du gascon, (Tolosa: IEO). Foguèt un resumit dei formas gramaticalas de basa, amb un esbòs de seleccion prudenta per alestir un gascon estandard.

Òc ben: Loís Alibèrt cosignèt un obratge clau en 1952 per lo desvolopament ortografic e pedagogic dau gascon. L’escrich gascon actuau, qu’es gaireben tot en grafia classica, deu son desvolopament extraordinari a de basas tecnicas formuladas per Bèc, Alibèrt, Boset e Seguí.

Alibèrt, amic dau provençau

Es evident, tanben, qu’Alibèrt sostenguèt Lafont per valorizar lo provençau e per preparar un provençau estandard, partida integranta de l’occitan estandard.

— Lafont intrèt en contacte regular amb Alibèrt, a partir de 1951, per defendre la lenga (vejatz lo testimoniatge de Lafont sus lo sit de Joan Frederic Brun).

— E precisament, es en 1951 que Robèrt Lafont publiquèt Phonétique et graphie du provençal: essai d’adaptation de la réforme linguistique occitane aux parlers de Provence (Tolosa: IEO).

— Ne faguèt una version actualizada en 1972: L’ortografia occitana: lo provençau (Montpelhier, Centre d’Estudis Occitans).

Alibèrt, admiraire dau lemosin e dau niçard

En 1974, lo lemosin Gerard Gonfroy publiquèt son Dictionnaire normatif limousin-français (Tula: Lemosin [Lemouzi]). Conteniá una bèla introduccion de Pèire Bèc, se referissiá clarament a Alibèrt (paginas 12 e 16) e assumissiá l’objectiu d’un lemosin estandard.

Loís Alibèrt, eu meteis, diguèt clarament, dins sa gramatica e son diccionari, que desirava que lo lengadocian s’enriquissèsse e se restaurèsse en prenent d’elements a d’autrei dialèctes occitans. I a d’exemples coneguts:

— Preconizava d’abandonar lo francisme fautuèlh e de lo remplaçar per cadieral, adaptacion dau lemosin chadierau (diccionari, p. 192).

— Evitava la forma riche qu’es benlèu un francisme e preferissiá la forma ric que la preniá de maniera assumida au niçard e au catalan (diccionari, p. 609).

Lutz e ombras d’Alibèrt

De segur, se pòt criticar certaneis errors dins l’òbra lingüistica d’Alibèrt. Degun es perfiech. Sa gramatica de 1935 a una valor immensa. Son diccionari inacabat e postum, publicat en 1966 (Alibèrt èra mòrt en 1959), dona d’informacions utilas, mai tanben conten d’errors d’edicion que fòrça lingüistas leis an analisadas.

Tanben, evidentament, cau denonciar l’error politica d’Alibèrt d’aver sostengut lo regim de Pétain: paguèt aquela error envèrs la societat en fasent una pena de cinc ans de preson de 1946 a 1951.

Tornarem parlar dei lutz e deis ombras d’Alibèrt dins d’articles futurs.

Alibèrt, precursor dau pluricentrisme occitan

Mai ja ai demostrat qu’Alibèrt, sens èsser un òme perfiech, èra un partisan incontestable dau respècte dei dialèctes occitans.

— Leis illetrats que pretendon qu’Alibèrt voliá impausar lo sol lengadocian s’enganan completament. Mestrejan pas lo subjècte e fan pas solament l’esfòrç de legir Alibèrt.

— Certaneis academicians que creson qu’Alibèrt voliá un estandard non pluricentric, exclusivament lengadocian, sens plaça per lo lemosin, lo gascon o lo provençau, s’enganan totalament elei tanben.

E ara, una bòna repeticion farà pas mau ai personas que vòlon pas veire lei pròvas. Donc, que siá ben clar: Alibèrt encoratgèt Pèire Bec a desvolopar lo gascon, acompanhèt Robèrt Lafont per far florir lo provençau e inspirèt Gerard Gonfroy per dinamizar lo lemosin.

↧

Manganas (V)

June 22, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Democracia Europèa: III

≪ Previous: Loís Alibèrt, defensor dei dialèctes, precursor dau pluricentrisme

Sieis meses puèi, començavi coma cosinièr al nòu Lion Burger ©, aquel del centre comercial, lo segond aprèp lo del centre-vila. Bac Prò dins la folha aviai trabalhat dins un restaurant francés tradicional per debutar puèi dins un bistronomic reputat de la vila. Ambe lo Filon la paga èra mai bona, mas lo trabalh mens interessant. Decidiguèri de temptar de causas al Lion B., coma se ditz ara. Lo burger al còth de guit, blau basc e ceba doça acompanhat de patatas confidas nos menèt fòrça monde. Quitament qualques foodistas vengudas s’encanalhar pel prètz d’un menut “Al Capon”, burger de polalha flambada al whisky e iranjas sanguinas, servit amb de pomas granalhas.

Una tuariá, coma l’aviá prepausat per ne far la reclama.

Mas duèi, aquí en Arcaishon, èri mailèu (e totjorn) a seguir lo Filon.

Nos rejonhèrem a un bar de platja a l’entorn de mièja nuèch, coma previst.

Filon aviá pres contacte tornar amb de joves de París, de Bordèu o de Tolosa que los parents avian un ostal sul Bacin. Lor aviá balhat son nòu numerò, lo del telefonet crompat una setmana abans nòstra arribada. I apondèt los contactes de Kenza. Aviam pres 500 gramas aital, per veire, e ja aviam pro de comandas per duèi. Nos esperaviam.

Caliá aprestar lo moment mai delicat e recapitular tot. Nos tornariam passejar sul front de mar en amoroses per far comprendre al monde que seriá lèu lo moment per nautres d’i anar. I auriá de calhassa de recuperar tanben doncas calriá s’espiar los uns los autres e fintar los alentorns.

Un còp tornats a la veitura, Filon i amagarà la moneda: calrà gaitar.

Passariam primièr pel Chincha a La Tèsta per las pichòtas comandas. Seran servidas l’una aprèp l’autra, sul parcatge se sem pas espiats per un gorilha, en tota discrecion, coma d’amics que se saludan. Se cal dintrar, tot parièr, la transaccion se farà per salutacions, si que non als cagadors. Un còp acabat tot aquò, s’assegurar que los clients mai importants son aquí, un agach per cadun e direccion l’iper de Gujan.

↧

Democracia Europèa: III

June 23, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Toponimia occitana: en Marcha lemosina, assai a Belaubre e Chalés

≪ Previous: Manganas (V)

[Democracia Europèa: II]

Las lengas de la Democracia Europèa

Per garentir un foncionament democratic mai grand possible, foguèt decidit que çò essencial del poder se trobèsse pas pus concentrat a la cima d'una piramida inaccessibla a la majorança, mas tot al contrari a la basa, per que d'assembladas popularas prengan las decisions que pertòcan a las comunautats.

Aquela decision amodèt entre las divèrsas comunautats una reflexion sus las lengas. Pareguèt legitim que dins cada comunautat la lenga primièra foguèsse la lenga locala, e mai de politicas n'aguèsson eradicat un grand nombre d'elas. Per exemple, lo mond se recordavan amb fòrça tristesa, al sud-èst dels Pirenèus, de las consequéncias catastroficas de la presidéncia de Gabriel Rufián, que per agradar a la "basa obrièra" aviá decidit de sacrificar la lenga catalana; e fòrça trobèron aital logic de far correspondre, per tal de melhor comprene las particularitats istoricas e culturalas de las comunautats, a cada territòri son parlar pròpri. Per aiçò, cada còp que foguèt encara possible, s'assagèt de recobrar las lengas pròprias dels territòris.

Tras que mai complèxe, totun, foguèt de causir una lenga comuna. Se prepausèt las "grandas lengas majoritàrias", mas degun volguèt pas sosténer las lengas d'impèris descasuts genocidaris: se podiá pas, decentament, bastir una democracia europèa en clucant los uèlhs sus de valors antidemocraticas d'asserviment de pòbles e culturas. D'unes pretendèron de tornar al latin, per son long prestigi e "sas qualitats logicas", sa plaça antica e medievala, mas d'autres faguèron remarcar que aquela civilizacion insaciablament conquistaira explicava plan de malaürs de l'Euròpa modèrna; e lo vejaire general foguèt de'n reservar l'estudi per manténer la memòria de sègles fosques mas glorioses. Las lengas construchas, reputadas nèutras, obtenguèron mai de partisans, en particular l'esperanto, la sola qu'aguèsse de verai foncionat, e de fach aquesta tenguèt lèu un cèrt usatge.

Mas tanben se comencèt d'installar l'opinion que la neutralitat, per tant estimabla que foguèsse, bastava pas per donar fam de practicar una lenga. Per ansin, totjorn que mai de gents s'interessèron a l'occitan, una lenga de las grandas qualitats. Primièr, amb son vocabulari latin e son evolucion moderada a respècte del latin popular, èra de bon entendre per fòrça culturas. D'autre caire, contràriament al latin classic, sa sintaxi demorava accessibla. Lo ponch decisiu foguèt lo destin tragic d'aquela lenga: s'èra espandida a l'Edat Mejana, portaira d'una rica literatura, mas los apetisses de barons estrangièrs e lo fanatisme religiós faguèron aliança per l'avalir, e se trobèt absorbida per un estat aürosament destruch puèi, victima de son arrogància illimitada, qu'aviá longtemps representat l'opausat de las valors de la Democracia Europèa. Plan documentada, enfin, la lenga occitana, malgrat una epòca desastrosa ont aviá mai d'acadèmias que de parlaires, finiguèt que devenguèt la referéncia per una lenga comuna, utila als escambis de las comunautats.

↧

Toponimia occitana: en Marcha lemosina, assai a Belaubre e Chalés

June 24, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Igiena corporala e acantonament

≪ Previous: Democracia Europèa: III

Cerchar de toponimes es coma se passejar. ‘Quo es l’ocasion de descuvrir la lenga locala e se possiblhe l’occitan locau.

Segon los documents Belaubre e Chalés i son clhassats coma de l’espaci occitan (e per d’autres i son pas).

Nosautes avèm fait coma se ‘quò èra o cas. Mas se quauqu’un a pus d’informacions, serà bien interessant.

Los toponimes aicí, mesmes francizats graficament, i son bien occitans. Vaicí un assai de passatge daus toponimes occitans marchés escrits a la francesa a la grafia classica.

‘Tencion, l’a finala es inexistenta en marchés. Povèm dire per le marchés qu’escrivèm -a finala coma los autres parlars occitans, tot en saver que se dirà en aquela zòna coma en francés (= zero). Los autres parlars pòvon realizar diferentament tanben, per ex (grafia francizada aicí): [‘parla] (Niça, Menton, Ubaia, Vaison, Montpelhièr, Seta...), [‘parleu] (lanusquet néguer...), [‘parlo] (provençau /lengadocian generaus...) e doncas [parl] marchés.

Aquaus dos exemplhes en la Marcha mòstran la variacion grafica d’un mesme nom. Per exemple, d’un costat un quartier se ditz La “Croux” a Belaubre, just de l’autre costat, vesin sus la comuna de Chalés i es un Prat de la “ Croue” (e non “Croué”!).

La francizacion de la forma occitana es pas aguda la mesma, pas nonmàs es totjorn La Crotz daus dos costats, bien en occitan.

E inversat, avèm un quartier que d’un costat es escrit Gâtevine a Belabre e just en fàcia Gastevina a Chalés. De tot biais un Gastavina occitan daus dos costats.

1- Belabre forma francizada, en 1372 le “chastel de Bel arbre” donc la forma occitana restablhida Belaubre puslèu que Biau Aubre. Es possiblhe de pensar au passatge d’r a l (lambdacisme) Bel albre puei a una metatèsi Bel labre e abotida a una simplhificacion d’l doblha?

Forma grafica francizada:

Baudan, Beauge, Carthages, Domaine des Tardets

Gare de Puyrajoux, Jovard, L’Age, L’Epeau

L’Hermitage, La Bouige, Champ Chabrot, Chanterais, La Chaumette, La Croix de l’Auberte

La Falaisiere, La Fumasse, La Gastevine, La Gayetterie

La Gougonnerie, La Haute Varenne, La Jette, La Leobonnerie

La Maison Neuve, La Palisse, La Rue, La Tiffonnerie

La Tintonnerie, La Varenne, La Vilaise, Lacroux

Lagereuil, Laspassereaux , Le Champ Pinon, Le Chiron, Le Grand Mareuil

Le Magnoux, Le Moulin de la Ronde, Le Pas, Le Petit Mareuil

Le Peu, Le Pictaveau, Le Pre Aux Boeufs, Le Riz

Le Terrier Blanc, Le Triou, Le Trot, Les Belles Landes

Les Bouteaux, Les Brandes, Les Grandes Vignes, Les Pascauds

Les Tardets, Les Vigneaux, Puyrajoux, Salomon

Touvent

Forma grafica restablhida:

Baudan, Jaç o Barda, Quart Aja? de l’ajon?, Domèni daus Tardets

Gara de Puei Rajós, Jovard, L’Aja de l’ajon, L’Espiau

L’ermitatge, La Boija de BODICA, Champ Chabròt o Chabrau o Chabra, Chantarei o Chanta raina, La Chaumeta coma en vivaroalpenc La Chalm? , La Crotz de l’Auberta, La Falaisiere? dau fau?, La Fumassa, La Gastavina, La Gaieteria,

La Gogoneria, L’auta Varena, L’Ajeta, La Leoboneria,

La Maison Neuva, La Palissa, La Rua (rapòrt au riu) o Charreira, La Tifoneria,

La Tintoneria, La Varena, La Vilaise, La Crotz,

Lajaruelh, Las/lòs passeraus?, hiron < Le Chairon, Le Magnós, Le Molin de la Redonda, Le Pas, Le Petit/Grand Maruelh

Le Puei, Le Peitavin, Le Prat aus Beus, Le Ris coma Asat le Ris,

Le Terrier Blhanc, Le Triou, Le Trauc, Las Belas Landas

Los Botaus, Las Brandas, Las Grandes Vinhas, Los Pascauds

Los Tardets, Los Vinhaus, Puei Rajós, Salomon

Totven/ Totvent

2- Chalais, en occitan forma restablhida possiblha Chalés

Forma grafica francizada:

Bagatelle, Bel Air, Bois Billaud, Bois Noir

Bois Vert, Bosseau, Castille, Champ du Bois

Charbonniere, Combe Bouriquet, Dignac, Fontaine Paunat

Gentilly, Grand Champ Long, L’Houme, La Beaurie

La Belle Etoile, La Counillere, La Croix du Chazeau, La Forêt

La Ganne, La Grande Piece, La Grange, La Loge

La Maladrerie, La Métairie de Toutlifaut, La Mornerie, La Peillaudrie

La Rivarderie, La Tannerie, La Vallade, Larbanerie

Le Basque, Le Bearnais, Le Bourdeaux, Le Bourg

Le Brandy, Le Bugaud, Le Buguet, Le But

Le Clos Fleuri, Le Fagnard, Le Grand Farziou, Le Grand Tourte

Le Logis, Le Mongourdier, Le Moulin de Fouine, Le Moulin de Velgord

Le Pecher, Le Petit Farziou, Le Petit Roc, Le Petit Tourte

Le Portail Bleu, Le Roc, Le Terrier de Chez Dalon, Le Terrier des Rivières

Le Vivier, Les Chabannes, Les Chagnasses, Les Chintres

Les Chirons, Les Eaux Vives, Les Maurines, Les Plantes

Les Renaudieres, Machenet, Martimont, Montsuaire

Moulin de Bosseau, Moulin de Ceron, Petit Champ Long, Renon

Roty, Sous Station, Templereau, Toutlifaut

Velgord

Chez Bernet, Chez Bonnin, Chez Briaud, Chez Chemin

Chez Coty, Chez Couprie, Chez Dalon, Chez Damour

Chez Deluze, Chez Deschamps, Chez Egretaud, Chez Fauvet

Chez Foucaud, Chez Gabard, Chez Gabet, Chez le Roi

Chez Mondine, Chez Monet, Chez Pichot, Chez Tabourin

Chez Touret, Lieu Dit Champs de l’Avocat, Lieu Dit Combe Billaud, Lieu Dit Godinaud

Lieu Dit la Métairie, Lieu Dit la Pointe des Groies, Lieu Dit les Arnaudes, Lieu Dit les Combes Sous le Village

Lieu Dit les Terres Douces, Lieu Dit Milloquet,

Forma grafica restablhida:

Bagatelle, Bel Air, Bòsc Bilhaud (patronime existant entau), Bòsc nier,

Bòsc vèrd, Bossiau? , Castilha, Champ dau Bois

Charboniera, Comba Borriquet, Dinhac, Fònt Paunat

Gentilhi, Grand Champ Long, L’Oume, La Beauria

La Bèla Estiala, La Conilhiera, La Crotz dau Chasau, La Forèst

La Gana, La Granda pèça , La Granja, La Lòtja

La Maladreria, La Bòrda de Tot li fau, La Morneria, La Pelhaudria,

La Rivarderia, La Tanaria, La Valada, Larbaneria,

Le Basco (vos sovenetz dins le travalh precedent Bascolard es un patronime de Marcha), Le Bearnés ‘quau pròva los eschambis dins l’anciana granda Aquitània, Le Bordiau, Le Borg,

Le Brandi (Brandavin), Le Bugaud, Le Buguet, Le But

Le Claus Florit, Le Fanhard, Le Grand Farziou sus la basa de fau?, Le Grand Tòrt de torçut?

Le Lotgís, Le Mont Gordier, Le Molin de Faïna que ven dau fau, Le Molin de Velgòrd o rapòrt emb Gordier,

Le Peichier?, Le Petit Farziou? , Le Petit Ròc, Le Petit Tòrt,

Le Portau Bleu, Le Ròc, Le Terrier de Chas Dalon, Le Terrier daus Rivières

Le Vivier, Las Chabanas, Las Chasnhasses, Les Chintres?

Los Chirons, Las Aigas Vivas, Las Maurinas, Las Plhantas,

Las Renaudieras, Machenet, Martimont, Montsuaire,

Molin de Bossiau, Molin de Ceron, Petit Champ Long, Renon

Rostit, Sos Estacion, Templheriau sovenir daus protestants?, Tot li fau, veire en Santonja l’usatge similar en toponimia de Tot li fau,

Velgòrd

Chas Bernet, Chas Bonnin, Chas Briaud, Chas Chemin

Chas Coty, Chas Couprie, Chas Dalon, Chas Damour (D’amor)

Chas Deluse (De L’Euse), Chas Deschamps, Chas Egretaud, Chas Fauvet

Chas Focaud, Chas Gabard, Chas Gabet, Chas le Rei

Chas Mondina < Raimondina (pechita Raimonda), Chas Monet, Chas Pichòt, Chas Taborin

Chas Torret, Champs de l’Avocat, Comba Bilhaud, Godinaud

La Metaderia, La Poncha de las Gresas d’una tèrra plhena de gres, Las Arnaudas, Las Combas sos le Vilatge, Las Tèrras Douças, Milhoquet < pechit milhòc?

↧

Igiena corporala e acantonament

June 25, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Una lenga jove

≪ Previous: Toponimia occitana: en Marcha lemosina, assai a Belaubre e Chalés

Un estudi sus l’anar del monde acantonats, difusat a la ràdio, disiá que las femnas, per una teleta completa cada jorn, èran passadas de ueitanta un a setanta quatre del cent e los òmes de setanta un a seissanta un del cent. L’enquista senhalava tanben que las femnas se cambiavan de sota-vestits cada jorn a nonanta un del cent contra nonanta quatre abans e que los òmes se’n cambiavan a seissanta uèit del cent contra setanta tres abans.

Aquò estonèt fòrça lo Guston: la velha, aviá remarcat que, al supermercat, las laissas de las sabonetas e del sabon èran gaireben vuidas. Los comentators conclusián que lo monde acantonats se daissavan anar, se perdián l’estima de se, deprimissián. Òc ben, mas coma explicar que s’èran ronçats sul sabon, de paur de ne macar?

— Escotan las consignas en bons ciutadans, —çò diguèt lo Guston—; arrèstan pas de se lavar las mans coma nos ac remenan sens relambi, e, de paur, per aquò far, de mancar de sabon n’an amolonat e de mai, l’estàlvian en se lavant pas que las partidas recomandadas.

— Non pas, —li respondèt lo Ferrand que ne parlavan al telefòn—, se se dochan pas pus es pas per paur de mancar de sabon, es tot simplament per ajustar una gèsta-barralha de mai, un biais d’afortir la distanciacion sociala quand se van far las crompas e d’èsser prèstes per la sortida de l’acantonament. Se te lavas pas pus e se te gardas los meteisses eslips d’un jorn a l’autre, a fòrça, l’olor descorarà lo monde de se sarrar de tu, un pauc coma fan lo Bernat pudent, lo pudís o la mofeta que secrètan la pudesina per s’alunhar los predators. E quitament te poiriás passar de masqueta en tota securitat!

↧

Una lenga jove

June 26, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Laus dau Lemosin

≪ Previous: Igiena corporala e acantonament

Nòstra lenga occitana es bravament en dificultat. L’UNESCO, qu’es pas un gropuscul d’occitanistas enrabiats, la classa dins totas sas variantas dins la categoria “En Grand Dangièr”, lo de la disparicion coma lenga viva.

Aquò’s pas vengut tot solet. Es la resulta d’una accion lingüicida capuda menada per França dins totas sas definicions: reiaume, empèri o republica. E aquesta a pas daissada sa part au gat e menada una accion metodica, acarnassida e fòrça activa uèi encara amb l’actual govèrn, e l’accion dau sinistre Blanquer.

Aquel perilh de disparicion dona idèia que nòstra lenga es vièlha, coma un uman au cap del camin, sens fòrça e pensionara de l’EHPAD de las lengas.

Aquí lo pensar comun es enganaire.

Una lenga viu pas coma un uman, morís pas soleta, per que mòre la cal tuar. Los libres d’istòria son plen d’aquò.

Ne va puslèu de las lengas coma de las espècias animalas. Los tigres son en via de disparicion mas cadun plen de vida e ferotge, atal los gorillas, en grand peril eles tanben, mas tant garruts coma sos aujòls.

Una lenga a l’atge de lo que la parla. Parlada per de joves es jove, coma la vida portada pel joventum es joinessa. Aquò o devem integrar dins la comunicacion de nòstra accion per la lenga. S’agis pas tant de l’aparar que d’i balhar un avenidor.

Lo grand poèta Delavouet disiá que son provençau èra jove e encantarèl. A lo legir , e vos o recomandi bravament, aquò se verifica plan.

L’occitan es una lenga jove que perilha.

↧

Laus dau Lemosin

June 27, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo pluricentrisme empacha pas la coesion de l’occitan estandard

≪ Previous: Una lenga jove

Adiu brave monde d’Occitània. Sabetz, quand un a frotjat en Lemosin, crese qu’un es ‘bituat a se far mocar e mai a se mocar de se, se-mesme. L’auto-depreciacion, quò siriá un quite biais de viure per chas nos. Quant de còps ai auvit Limotjauds que Lemosins despreciar lor ciutat e lor país. Mas qu’es benleu qu’a fòrça d’auvir dire que lor país, qu’es «lo cròs dau cuòu dau monde», un fons de cròs perdut, an ‘chabat per se far a l’idéia. A, ne’n setz estonats? Vos responde que ai auvit mai d’un còp dau monde d’en defòra dau Lemosin (de la quita gent d’Occitània occitanistas) dire dau mau de queu país e sens zo conéisser, o mas per l’i èsser passat regde sus la granda via sens ne’n aver ren vist, qu’es pas una idéia entau ren mas per purar o per se far plànher, non gran, qu’es suvent qu’un auva, qu’un legís, que lo Lemosin, qu’es pas avenhe. La gent? Lo país? Sauriá pas dire çò que n’en pensan franchament quelas gents mesdisentas mas, d’après, Limòtges, quò vaudriá pas lo còp a las creire, l’i auriá ren a l’i far, e lo país lemosin, quò siriá lo país de la durla, de la campanha verda perduda dins lo nonren sus la diagonala dau voide. Entau disen la gent, entau disen los quites Lemosins: que lo Lemosin, l’i a ren a l’i far, que zo fau quitar per montar a París, que Limòtges, qu’es pas plan brave coma vila, que los Lemosins, qu’es tot mas daus bicanards, daus paisans etc. A ben, fuec de Diu, emb tau una opinion sus se-mesma, me diretz que quò balha pas énvia de lo visitar lo Lemosin.

E ben, m’es ‘vís que siá los Lemosins son dau monde fin que fan creire que qu’es pas la pena de venir per aquí puei que li a ren a l’i far, donc un biais de se pas far “envasir”, de se mainatjar de sòrta, siá los Lemosins an per de verai integrat l’idéia que lor país vau tròp ren, que qu’es totjorn mielhs alhors, que la gent l’i son pas plasentas etc. Si un l’i ‘visa de mai près, l’i a pertant un amor dau país chas los Lemosins, un amor jamai dich, jamai metut en paraulas o plan ralament: quò se fai pas de dire que son país, un l’aima, que son país es lo mai brave dau monde, non, quò se fai pas, quò se ditz pas, quò siriá maloneste zo dire. Los Lemosins son discrets: fau pas far parlar de se, fau pas se far marcar au jornau, fau pas far d’istòrias coma lo vesin… A… qu’es un biais de far pro mai bassetz fin finalament mas quò fai tanben que las lingas de pelhas an viste fach de l’i te far ‘na meschanta reputacion au Lemosin e vos responde que, daus còps, n’i a pro de se far mocar, vesetz, quò siriá tot coma se far tirgossar a tots pas moments, se far secutar si voletz, òc-es, un secutament, coma ad un pitit a qui un ditz e tòrna dire qu’eu vau ren, que ‘chaba per zo creire. Per los Lemosins, qu’es parier. L’i a ‘na tension fòrta entre l’amor dau país e quauquaren coma de l’auto-òdi. Ba, quand un l’i es nascut, un l’i se fai a fòrça, mas coma occitanista que milita pauc que pro per sa cultura, per sa linga, ‘chaba de venir pesant de se far mocar e d’auvir sos compairs lemosins totjorn mauparlar sus ilhs-mesmes, quò fariá belament pitat. Adonc, quant siriá fin, ne’n ai ‘gut mon fais mai d’un còp de quelas mesdisenças vengudas dau dedins mai dau defòra, segur. ‘Laidonc, farai auei un laus dau Lemosin.

De puegs qu’en combas, Lemosin,
nos esniuras d’erbas verdas
de ranas chantant lo país
dins mai de mila peschieras.

Lemosin, país enviblat,
d’unas béstias feraminas,
daus uns leberons subrevists,
de farfalets mai d’eschantits.

Tas aigas lenas mai vivas
que lindas son tan jauventas,
nos fan venir tot esberbits
coma daus conilhs mas eisits.

Tos aubres, chastenhs que jarrics,
nos paran de las frejuras,
e nos balhan bonas fruchas,
las chastanhas per nos tundir.

Ai Lemosin,
ten-te fier,
ten-te druge,
Ses lo pus brave daus país,
poguessa mas ton pòple

dins sa linga respelir.

↧

Lo pluricentrisme empacha pas la coesion de l’occitan estandard

June 28, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (VI)

≪ Previous: Laus dau Lemosin

Ai ja demostrat, dins de publicacions precedentas, que l’occitan estandard es concebut coma una lenga pluricentrica. Ja o volián clarament Loís Alibèrt, Pèire Bèc e Robèrt Lafont. L’occitan estandard a vocacion de conténer sèt dialèctes estandardizats: provençal, niçard, gascon, lemosin, auvernhat, vivaroalpenc e lengadocian.

— Demest aqueles dialèctes estandardizats, d’unes son ja pro ben definits e pro foncionals, e mai se meritan encara de precisions: son lo provençal (segon Robèrt Lafont), lo gascon (segon Pèire Bèc) e lo lengadocian.

— Un es en situacion intermediària: es lo lemosin (s’es prefigurat, ça que la, gràcias al trabalh de Gerard Gonfroy).

— D’unes son encara dins una situacion de desvolopament embrionari: son l’auvernhat, lo vivaroalpenc e lo niçard.

Ai prepausat de pistas de trabalh fòrça precisas per desvolopar aqueles sèt dialèctes estandardizats de maniera solidària, coordenada, amb de variacions moderadas entre eles. Una lenga pluricentrica, per definicion, intègra de varietats interioras que son moderadament diferenciadas.

Lo nivèl de variacion intèrna, en occitan estandard (e pluricentric), rèsta pro rasonable en comparason amb d’autras lengas estandards. L’occitan estandard, tot en prevesent sèt dialèctes estandardizats, vària mens fòrtament que lo norvegian e lo portugués estandards. Per contra, reconeissi que vària mai que l’italian, l’espanhòl o l’anglés estandards.

Vejam los cases del norvegian e del portugués.

Lo norvegian a dos estandards concurrents dins un sol e meteis territòri: son lo bokmål e lo nynorsk. Se fraccionan a lor torn en cinc sosestandards que son tanben concurrents e pro ben implantats dins la societat norvegiana: bokmål radical, bokmål moderat, riksmål renovat; nynorsk general, høgnorsk. L’occitan estandard, tal coma s’es elaborat fins ara, a de varietats fòrça mai coordenadas.

Lo portugués (o galègoportugués) es una lenga pluricentrica amb tres pòls principals: Portugal, Brasil e Galícia. Las varietats africanas e asiaticas del portugués seguisson mai o mens lo modèl estandard de Portugal. Entre lo portugués de Portugal e lo portugués de Brasil, las diferéncias foneticas son almens tan fòrtas coma entre los dialèctes occitans. En Galícia, lo galèc estandard se fracciona en de varietats prigondament antagonistas e gaireben irreconciliablas: son lo reïntegracionisme maximal, loreïntegracionisme minimal e lo galèc oficial. Los dos tipes de galèc reïntegracionista vòlon gardar de ligams mai o mens estreches amb lo portugués. Lo galèc oficial, al contrari, tend a se separar del portugués e se somet fòrça a l’espanhòl. L’occitan estandard, tal coma s’es elaborat fins ara, a de varietats fòrça mai coordenadas que las del galègoportugués.

Certanas divergéncias interioras, en occitan, pausan de problèmas ben reals, es pas question de las negar. Mas afèctan pauc la forma de l’occitan estandard.

— Las diferéncias de grafias jògan pas de ròtle sus l’occitan estandard. D’efiech, l’occitan estandard fonciona solament en grafia classica. Los usatgiers de las autras grafias de l’occitan (grafia mistralenca, grafia de l’Escòla del Pò e grafia bonaudiana) revendican pas d’estandard.

— Los usatges antinormistas, per definicion, fan pas partida de l’occitan estandard. L’antinormisme occitan pausa de dificultats evidentas mas atenh pas jamai lo nivèl l’influéncia ni d’organizacion que s’obsèrva dins certans sosestandards norvegians e galècs.

— Los usatges localistas, per definicion, fan pas partida de l’occitan estandard. La cultura dels parlars locals, en se, es una activitat legitima, ieu la vesi pas coma un problèma e pensi que pòt coexistir amb l’occitan estandard. La sola causa que critiqui es l’ultralocalisme fanatic e intolerant, mas es un fenomèn ben diferent de l’interès abitual, legitim e esclairat per los parlars locals. E per sa quita natura, l’ultralocalisme fanatic a pas la mendre influéncia sus lo nivèl de coesion de l’occitan estandard.

↧

Manganas (VI)

June 29, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Kosova e qualquas questions mai

≪ Previous: Lo pluricentrisme empacha pas la coesion de l’occitan estandard

“I a doas còlas d’amics que ne’n vòlon 100 gramas e cinc autras que n’en vòlon 50. Los coneissi totes. I aurà pas d’embrolhas. Lor fau lo grama a 7 o 8 €, los daissi vendre un pauc del costat d’Andernòs, Arès o del Cap-Ferret per se pagar lor fumeta (aval i vau pas que per m’amusar de tot biais) e se passa ben, lo monde es content. “

Arribarem e nos parcarem pròche las pompas d’essença, onte son luses e cameràs. Vendran l’un aprèp l’autre, s’arrestaran a l’estacion, sortirà de lor autò una persona soleta que vendrà querre sa comanda alprèp de Kenza.

“ Se’n tòrna e se’n va. Seguenta! Fasem mèfi de pas èsser seguits e tornam a Marchaprima. Fiesta! Anem! Au malh! “ çò diguèt Filon en pagar amb un bilhet tot frostonhat.

Era una afar que capitava ben.

Sem lèu passats en mòda rotina: Filon se passejava lo ser sul baloard de la platja amb Sofià o Kenza, anavan al contacte d’una còla, s’aqueles èran interessats prenian la moneda e fasian qualques passes amassa, amb una o doas (2 gramas alara) o tres d’aquelas personas, lo temps d’escambiar lors 06. ... e per la cosina demorada de costat de servir lo demai de la còla, estabosit.

Ieu gaitavi los cònhos, los autres manganas... e se tot se passava plan dins las transaccions. Tre que i aviá l’eventualitat d’un problèma, n’avisavi lo Filon e anavi al contacte per far diversion.

Se sarrar d’una cosina soleta a l’espèra d’una venda que se fasiá dragar, a tè, vaquí mon òme!

M’entresenhar sus la localizacion d’un endrech que se trapava per astre del costat opausat als collègas, mercés plan Mossur l’Agent.

Demandar a un dealer se vendiá de la Haze, e bè non, mon colhon, e comparar l’efièch de cada varietat, fumi pas que d’èrba, desolat.

Etc, etc, etc...

↧

Kosova e qualquas questions mai

July 1, 2020, 6:00 pm

≫ Next: La calinhada salvadora

≪ Previous: Manganas (VI)

Conoissèm l’istòria. “L’intervencion” de L’OTAN, per bombardar Serbia, que mena de mesuras de “polícia intèrna” en Kosova.

Mas lo conflicte èra diferent dal chaple sèrbi en Bosnia. Ges de pogròm sèrbi dals albaneses. La província de Kosova avia ja un estatut decentralizat fòrt en rapòrt dal rèsta de Serbia. Lo drech d’adoptar o non de leis sèrbas de Belgrad per exemple.

Après los pòbles, es la gestion internacionala de Kosova. L’exili per de sèrbis.

Lo debat es vièlh per saber cu es lo mai ancian pòble legitim dal territòri. Ilirians, que si reclaman los albaneses, o eslaus arribats partent dal sègle 5?

I seria un drech de retour serbe en Kosova, vist qu’existon d’associacions de diaspora sèrba de Kosova?

Quines interesses economics e politics an los Estats Units d’America a aver la mai granda basa en Euròpa?

La vision de glèisas ortodòxas destruchas (per L’UÇK o autres?) me fan pensar a las glèisas d’Armenia occidentala.

Los estatsunitans an rejugat lo scenario de la manipulacion dals afgans per resistir als comunistas sovietics? Resultat, formacion dals talibans e de la basa de la futura Al Caïda (seria de saber las reaccions dals albaneses crestians fàcia a aquelas destruccions...).

Maire Teresa èra ben crestiana albanesa. Bòn, vòlo ren polemicar de tròup. Mas.

Mesclar Catalonha independenta, Escòcia independenta, Curdistan independent ambals populismes coma los moviments FN, ce que se ve als EUA, o los conflictes de conquistas territorialas coma, me sembla, los albaneses (ont i son de minoritats importantas albanesas: Macedònia dal nòrd, Montenegro per la màger part), es un error.

Ont son de catalans, i son totjorn parier de castilhanofònes, parier per los escoceses ambals anglofòns e parier per las minoritats assirianas, arabas en territòri curde. Mas ont son devenguts majoritaris los albaneses, al final la minoritat sèrba a... desapareissut. E lor traça, coma lor patrimòni material tanben.

Los estatsunitans serian los novèls otomans sus lo terren via los albaneses?

E per far parallèl amb la situacion de Catalonha e Escòcia d’un costat de Kosova de l’autre, i es ren de semblable.

I es agut una escalaia de violéncia en Kosova per abotir a la situacion actuala.

Al revenge, per Catalonha e Escòcia son d’eleccions qu’an menat los independentistas en davans.

Democraticament. Amb la situacion rificula de far creire als catalans que sortirian de l’Union europèa. E lo Spexit dins l’ària fa pensar al ridicul discors anglés. Volèm se separar de l’Union europèa. Mas avètz ren drech de vos (escoceses) separar de nosautres. Fasètz ce que disèm e non ce que fasèm. E prenètz los pòbles per de mariòtas.

↧

La calinhada salvadora

July 2, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Esclavatge

≪ Previous: Kosova e qualquas questions mai

Lo 18 de novembre de 1995, rapòrta un jornal american, nasquèron davant ora doas bessonas que foguèron plaçadas cadunas dins la siá coadoira. Mas se l’una balhava bon esper, l’autra èra talament falhòta que pensavan que subreviuriá pas. Davant aquela novèla vida que s’anava lèu lèu escantir, digús sabiá pas qué far, levat qualques pregàrias. Mas una infirmièra, aital, manièra de pas demorar los braces crosats, aguèt l’idèia de botar las doas bessonas dins la meteissa coadoira. Sul pic, la mai fòrta pren la siá sòrre per l’espatla e la sarra contra ela. Lèu lo baticòr de la feblòta s’estabiliza, l’alenada s’apasima, la temperatura deven normala: l’embraçada de la sòrre l’a salvada.

Quand legiguèri dins un almanac aquela istòria, me tornèt lo messatge del “ministèri encargat de la santat”, difusat tot lo sanclame del jorn a la ràdio e a la television, que veniái d’ausir un còp de mai: renonciar a las embraçadas, a las potonejadas, a las alisadas, sustot se tenir luènh de l’autre, sustot lo tocar pas.

Pensèri tanben als ainats, vivent totes solets o embarrats —perdon, resident— dins los EHPAD, privats de las visitas de la siá familha, del poton del felen o de la felena, de la gauta que rescontra la gauta, de la man que sarra la man o que se pausa sul braç o sus l’espatla, dels dets que penchenan la cabeladura, de la calor del còs de l’autre, de tot çò que se ditz delà los mots, delà la paraula, delà lo discors.

L’isolament ne salvèt, segur de l’epidèmia. Mas l’angoissa, la solesa, la melanconia ne tuèron d’autres.

Puta de virus!

↧

Esclavatge

July 3, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Testimoniatge en favor d’un occitan estandard

≪ Previous: La calinhada salvadora

Tacite èra crentat dels latinistas joves. Una lenga sarrada amb una pensada ponchuda e crudèla. Mas Tacite nos parla encara bravament.

Atal, dins aquel tròç de la “Vida d’Agricola” que foguèt lo conquistaire dels Grands Bretons, los angleses d’ara. I parla de çò que fasiá Agricola en ivèrn, quand s’arrestavan las operacions militaras.

“Per acostumar au léser pel biais daus plasers aqueles òmes esparpalhats, rufes e per aquò tirats a guerrejar, los encorèt d’un biais privat e los ajudèt per de subvencions publicas a bastir temples, forums, ostals, lausenjant los mai actius e remochinant los pigres: atal la rivalitat d’onor remplaçava la constrencha. De mai balhèt una educacion liberala als filhs dels notables en dire qu’estimava mièlhs las qualitats naturalas dels Bretons aus talents apreses dels Galleses, tant plan qu’aqueste monde que refusavan encara la lenga de Roma ne volguèron aquesir l’eloquéncia. Lo nòstre vestit tanplan foguèt onorat e se vegèron lèu fòrça tògas. A cha pauc tombèron dins las seduccions dau vici: portegues, banhs, taulejadas finas.

Dins lor inexperiéncia parlavan de civilizacion tre qu’èra pas qu’un element de lor esclavatge.”

Uèi lo nòstre govèrn ditz que l’inglés es “ la lenga de la civilizacion novèla” e la fa obligatòria de l’escòla a l’universitat. Tacite se diriá amb un risolet “Es encara coma nòva la cançon de l’Empèri per esclavar.”

↧

Testimoniatge en favor d’un occitan estandard

July 4, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo pastís estirat (I)

≪ Previous: Esclavatge

Aqueles darrièrs meses, avèm pogut remarcar, sus Jornalet coma sus Facebook amai, bensai, dins d’autres luòcs, una explosion d’atacs per part d’una pichona còla de “tròls”, sempre los meteisses, d’alhors, que sevisson dins un mitan estrech, pauc dobèrt. Los tròls aqueles, non los anam nomenar per non pas lor far brica de reclama, mas se dison gascons per la màger part.

Mas, vièch d’ase! De qué son aqueles fotuts gascons que non son pas fotuts de far viure la lor lenga normalament e dignament, sens ges de diglòssia! Al luòc de venir far cagar los autres occitans (eles non se creson occitans, mas enfin, o son, qu’o vòlgan o non) que, almens, òbran per far avançar la causa de la lenga e de la nacion nòstras.

Tot aquò me rampèla una istòria que m’arribèt del temps qu’èri mai jove, vos ne vau far lo raconte.

Deviá èsser per las annadas ochanta. Anàvem en vacanças a Moliets e Mar (un nom a cent del cent occitan, cal èsser òrb per o veire pas). Mons paires non avián pas jamai agut costuma de nos parlar en occitan, a ma sòrre e a ieu, a mai sabiái que tenián la lenga dins l’aurelha (lo papet e la mameta, eles, segur lo parlavan). Èrem doncas a nos rostir sul bòrd de la Mar Granda quora un òme se metèt a dire qualques mots en occitan (gascon) local. Non me remembri mai de qué se trachava, mas còp sèc lo paire se metèt a li contestar en son occitan montpelhierenc. E parla que te parla, entamenèron una discutida en occitan, cadun dins la sieuna varietat, sensa que pausèsse brica de problèma. D’efièch, parlavan totes dos una lenga unenca, non se’n avisavan, e la fasián viure sensa emmerdar degun.

La diversitat dialectala es un tresaur, es vertat, es benlèu una bona causa que de lingüistas s’i clinen se lor agrada d’estudiar aquel sicut (cal de tot per far un mond!), mas amb un estandard amb una difusida larga, non auriam aqueles problèmas. L’estandard es quauquarren de mai simple e non còsta res de l’apréner e non es necite de se carpinhar de contunh. Personalament non sabi vertadièrament se l’estandard pluricentric es lo melhor, es interessant, mas ja podèm ensajar d’espandir un estandard occitan central/larg pertot e per totes.

E totes los occitans se foguèsson comportats coma lo paire amb l’autre òme, l’occitan seriá ara-meteis la nòstra lenga unenca de comunicacion, benlèu quitament la lenga oficiala del país. Bon, non disi ça que la que seriá estada independenta la nacion...

↧

Lo pastís estirat (I)

July 4, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Joan Castèths, un occitan au servici de l’estat francés

≪ Previous: Testimoniatge en favor d’un occitan estandard

Tal coma es coneguda a l’ora d’ara, la pasta fulhetada es una invencion relativament modèrna, del sègle XVII. Al dire de qualque especialista del subjècte (afeccionat a çò que se vei dins las reconstruccions romanticas de l’istòria) seriá estat lo pintor flamenc Claude Gellée (escaisnommat le Lorrain) que del temps qu’èra jove, en una estapa que fasiá lo pastissièr a Florença, l’auriá inventada. D’autres, per contra, dison que la paternitat escai a un pastissièr francés del sègle XVIII nommat Feuillet, mas i a pas de documents que pròven cap de las doas suposicions (o supersticions) e donc podèm pas assegurar qual foguèt lo que l’aprestèt pel primièr còp, ni ont se debanèt tala causa. Mas lo fach, de segur, a pas d’autra importància que la purament anecdotica. D’autres sostenon encara que la primièra recèpta coneguda de pasta fulhetada es la feuillantine qu’apareis dins Le pastissier français, òbra publicada en 1653 e atribuida al cosinièr de Dijon (Borgonha) François Pierre de la Varenne, mas, puèi que l’ai pas encara pogut consultar, ne pòdi pas dire res.

Una autra question es coma se fasiá anteriorament, per çò que la pasta fulhetada es coneguda dempuèi fòrça abans. Nos es pas arribada cap de formula, mas qualques escriches ne fan referéncia, coma l’antiquissim Levitic de la Bíblia:

Quand voldràs far una oblacion de pasta cuècha al forn, aquela serà flor de farina en forma de fogassas, sense levam, o de fulhetats azims onchats d’òli.

Aquela o aquelas pastas fulhetadas (per çò qu’i deviá aver mai d’una manièra de las aprestar) desapareguèron i a longtemps e lor aspècte nos es desconegut, mas ieu cresi que devián èsser coma aquelas qu’aprèstan los gascons per far lo celèbre pastís estirat, a basa de fuèlhas primas e individualas. L’origina d’aquelas finissimas lamas, en causa de la distància dins lo temps, podèm pas saber tanpauc qual es, mas amb de preparacions similaras se fan tanben lo germanic strudel (conegut dins totes los païses de l’anciana Monarquia Austroongresa), la banitsa (баница) e lo tikvenik (тиквеник) bulgars, la gibanica (гибаница) dels Balcans, la bougatsa (μπουγάτσα), la tyropita (τυρόπιτα) e l’espanakopita (σπανακόπιτα) grègas, lo gözleme e lo güllaç de Turquia, lo baklava e lo börek de l’ancian Empèri Otoman, las bulemas jusievas, lo bugacho de Siria, lo shabiyat de Siria e de Liban, lo brik del Magrèb, las pastelas o pastillas de Marròc o las ensaïmadas, çò que demòstra que devián èsser conegudas de pertot dins lo mond ancian. Lo cosinièr de Felip IId de Castelha Francisco Martínez Montiño publiquèt en 1611 lo conegut libre de recèptas Arte de cocina, pastelería, vizcochería y conservería, ont, jol nom generic de bollos, i a qualques recèptas d’aquela classa de fulhetats; per contra, çò qu’el apèla hojaldres revèrta pas res, ni las pastas fulhetadas ancianas ni las modèrnas. En realitat, en partent d’una massa d’aiga e farina i a totjorn agut qualqu’un qu’a fach de fuèlhs prims de pasta: cal solament remembrar las nèulas, las aurelhetas, los pans azims o los canelons. L’inventor de la pasta fulheada podèm dire que foguèt lo primièr que pensèt de las far plan primas, de las onchar d’òli o de grais per que s’empeguèsson pas e de las empilar o de las plegar en qualques plecs.

En Occitània, la pasta fulhetada es pas patrimòni exclusiu dels pastissièrs professionals. De pertot se’n fan de pastisses de l’ostal fòrça tradicionals, doces, salats e de tota sòrta. Un dels mai famoses es lo pastis adès mençonat, tipic de Gasconha. Es una doçor d’ivèrn amb doas variantas principalas: amb farciment (peras o pomas) e sens, totas doas fachas amb una pasta fulhetada pas brica convencionala, diferenta de la que sèm abituats a veire dins las pastissariás. Coma totas las del sieu genre, es pas de bon far, e en aquel cas cal dispausar d’una taula rectangulara d’aperaquí un mètre e mièg de long per poder estirar la massa, operacion fòrça delicada e que requerís una cèrta experiéncia. Se fa mai o mens aital: se cobrís la taula amb un lençòl, s’enfarina leugièrament, se’n met la pasta al mièg e, amb l’ajuda d’una botelha cilindrica de veire (o d’un bestortièr de fusta plan alisat), s’estira lo mai possible en totas las direccions, en ensajant totjorn de far pas de traucs, malgrat que, se ne fasèm qualques unes, aquò faga pas res tanpauc. Quand l’aurem facha plan fina la deurem estirar amb las mans, fins que ne cobriscam tota la taula e ne penge encara pels costats. Aquela còca, que deu restar gaireben tan fina coma de papièr, los gascons li dison “lo vel de nòvia”. Se daissa repausar un moment e après se’n retalhan sièis o uèch cercles d’aperaquí trenta centimètres de diamètre, que, meses los unes suls autres, forman una singulara pasta fulhetada, desconeguda per aqueles que vivèm pas per aqueles parçans. Dins Le livre de l’amateur d’Armagnac Joan e Jòrdi Samalens ne fan aquela descripcion:

Es una sòrta de còca redonda de qualques centimètres d’espessor, d’una polida color daurada, salpicada de sucre. Mas quand lo cotèl fend la pasta cruissenta per talhonar lo pastís tebés, l’aròma requist d’armanhac e de poma qu’arriba a las narras dels convidats desvelha los apetisses mai apasimats. Lo primièr b los fa capvirar.

Tot çò que fa lo bonaür d’un gormet es dins lo pastís: textura cracanta e mofla, gost delicat, tebesa doça, e benlèu çò qu’aprècia mai entre tot: la simplicitat e totun la personalitat.

↧

Joan Castèths, un occitan au servici de l’estat francés

July 5, 2020, 10:15 pm

≫ Next: Manganas (VII)

≪ Previous: Lo pastís estirat (I)

Lo navèth primèr ministre de l’estat francés, Joan Castèths [Jean Castex], qu’ei un occitan de soca vasut en Gasconha. Tanben qu’ei catalan d’adopcion e que tien la foncion de cònsol màger, de maire, a Prada de Conflent, en Catalonha.

Que seré legitim d’esperar qu’agosse ua actitud positiva de cap a l’occitan e au catalan. Lo jornau catalan Vilaweb e lo nòste quotidian occitan Jornalet qu’an indicat que Joan Castèths e prengoc posicions favorablas au catalan.

Totun, l’estat francés, dempuish la 3a Republica, que mantien ua politica constanta d’ostilitat de cap a las lengas minorizadas en oscillant entre fasas de repression obèrta e fasas de tolerància precària.

Joan Castèths, quan seré favorable au catalan coma elegit locau catalan, non avèm pas nada garentida que hàcia causas similaras a l’escala de l’Exagòn, ara qu’ei lo primèr ministre d’un deus estats mei centralizats d’Euròpa.

Qu’agom lo felibre Maurici Faure, teoricament un defensor de l’occitan, qui non hascoc pas arren entà sauvar l’occitan quan hoc ministre de l’instruccion publica en 1910 e 1911.

Un exemple mei actuau. Cristòu Castaner que hoc cònsol màger de Forcauquier, en Provença, e que prengoc posicion clarament entà la defensa de l’occitan durant los ans 2010, quan la ministra de l’educacion Najat-Vallaud-Belkacem (devath Hollande) avièc ua sèria navèra d’atacs violents contra l’ensenhament public de l’occitan. Totun, ara que Cristòu Castaner ei vasut ministre de l’interior devath Macron, non elèva pas jamei la votz fàcia aus atacs frontaus contra l’occitan qui vienen deu ministre de l’educacion Jean-Michel Blanquer e qui perpetuan la politica agressiva de Vallaud-Belkacem.

Uei Joan Castèths e Emmanuel Macron que deurén installar un govèrn francés modificat, que veiram se los ministres Castaner e Blanquer i demòren.

Non oblidaram pas tanpauc que Joan Castèths e’s plaça au servici deu president francés Emmanuel Macron qui defend ua concepcion immobila deu mite nacionau francés.

Lo quite Joan Castèths que vien de la sinistra Escòla Nacionala d’Administracion (ENA) que la sua foncion ei de perpetuar l’“estat pregond” (deep state) en França.

Non cau pas jamei refusar las oportunitats de dialòg constructiu dab un navèth responsable politic. Si que los occitanistas e deven temptar de véser çò qui poirén obtiéner de Joan Castèths. La probabilitat qu’ei febla totun. Quan seré un occitan conscient de las suas originas gasconas, quan seré un cònsol catalan aparentament comprensiu de cap au catalanisme, que demoraram conscients que Joan Castèths e dedica la sua vida, en prioritat, au servici de França.

Precision

Joan Castèths que parla francés dab un accent occitan e aquò qu’engendra sarcasmes antioccitans totalament escandalós suus rets sociaus. Totun non soi pas segur qu’aquò e determine la disposicion eventuala de Joan Castèths a defénder l’occitan. Qu’ac veiram...

↧

Manganas (VII)

July 6, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Glotofobia? O proforafobia?

≪ Previous: Joan Castèths, un occitan au servici de l’estat francés

Tot èra mai aisit amb las comandas passadas per telefonilhet (10 gramas al minim): liurason a domicili a l’ora onte lo monde clucavan, veitura e vestits siglats Lion B., qualques clients a la lèsta e tornar a Marchaprima.

Mas un ser que sopaviam abans de partir per Arcaishon, Filon nos diguèt:

«Anam cambiar aqueste ser, anam passar en mòda hipster. Brancat. Vièlha canalha. Rescontrarem de monde qu’an legit “Mens que zerò” tre sa sortida e que se prenon per Bèthvéder. Pas lo Rei, son cosin. Aiman te presentar coma lor dealer. Aurem pas res amb nautres. Anam chauchar lo terrenh. L’argument serà que l’èrba t’ajuda per davalar. Ja que mesclan un pauc de tot, serà un ingredient mai mas bon... An fòrça connexions, de la calhassa: cal ensajar. Desolat, cosinas, mas vos calrà cambiar en gasèlas per bèstia fèra.

Nautres serem pas vestits en caco, mas straight, veston negre sus camiseta blanca. Serem gentes, discrets, tranquilles: aqueles vièlhs que polits se devon pas sentir en concurréncia amb nautres mas se devon pensar que sem pas dins lo game.»

Lo Pilat èra fidèl a aquesta mena de discoteca, de club: lo negre e argent senhorejava, las barmaids èran polidas e cortavestidas, lo DJ èra bon dins son recanton, los carrats VIP se trapavan amont, per dessús la fola e la pista de dança, al cap d’un escalièr bèl. Una figura èra esperada per mièjanuèch. Son chafre me disiá pas res...

Era comol, hart de monde, coma se ditz aquí. Eram dintrats cadun de son costat, las filhas de’n primièr e nosautres qualques minutas aprèp. De clients nos reconeissian, nos saludaviam, non aqueste ser es pel plaser... e per la musica tanben. La discutida se perdiá dins los brandaments de cap qu’acompanhavan lo bruch. Sabi pas tròp çò que podià esperar lo Filon.

Espiavam las cosinas, los mascles que viravan a lor entorn, los veires porgits, las danças, las mans sus las ancas, los ensages per las potonar. E lo pom-pom-pom de la musica.

Tornamai acoidadas al bar. Los pelses pegats per la susor sul front que cal levar. Un espiar. Un clinhet. Los mascles tornamai entre èlas e nosautres.

↧

Glotofobia? O proforafobia?

July 7, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Per de BDs en occitan, e d'eròis occitans tanben

≪ Previous: Manganas (VII)

Difusat pel sociolingüista provençal Philippe Blanchet, lo tèrme de glotofobia es de mòda. Entre las reaccions a l'accent (leugièrament) gascon del nòu primièr ministre francés al libre publicat pels jornalistas basco Jean-Michel Apathie e bearnés Michel Feltin-Palas, es vengut popular de parlar de las discriminacions que las patisson los portaires d'una manièra de parlar considerada coma non referenciala. Quitament lo tanben jornalista Jean-Jacques Bourdin, fa gaire, confessèt que per son caminament professional, aviá escafat l'accent cevenòl de sas enfança e adolescéncia.

Pasmens, me permetretz, coma ellenista, de discutir la formacion del mot glotofobia. Se compren coma la paur, e doncas l'òdi consecutiu, de la lenga (γλῶττα). Òr, me desencusaretz mas de parlar una lenga amb una pronóncia non referenciala es pas parlar una autra lenga. Sèm consents qu'aquelas pronóncias s'explican sovent per una autra lenga, siá realitat encara parlada siá simple remembre transmés entre generacions: los divèrses accents occitans sabèm plan que sortisson de las divèrsas modalitats geograficas de la lenga nòstra. Tanben se poiriá dire qu'un òme coma Philippe Blanchet es en realitat glotofòb al sens etimologic del mot: passa d'efièch fòrça temps a atacar la lenga occitana, a ne negar l'unitat en volent tresmudar lo conflicte lingüistic vertadièr francés-occitan en un conflicte imaginari provençal-occitan; tot comptat e rebatut, ajuda a la supremacia de la lenga francesa, e es glotofòb contra la pròpria lenga que pretend d'aparar.

Al fons, çò que se denóncia es pas la glotofobia mas puslèu çò qu'apelariái ieu proforafobia, la fobia de la pronóncia (προφορά), del biais de parlar, de l'accent. Òc, es lo darrièr gra de l'uniformizacion lingüistica: sèm dins un estat qu'ataca non solament la diversitat de las lengas mas, dins la lenga oficiala, la diversitat dels dialèctes, e dins la forma de referéncia, la manièra de la prononciar. Fins a aquò va l'autoritarisme lingüistic francés.

Totun, cresi ieu que lo problèma màger es pas la proforafobia mas la glotofobia vertadièra. Me gèina que de gents sián discriminadas perque semblan de "mal parlar", mas me gèina encara mai que tantes occitans pòscan pas accedir normalament a la lenga del país.

Defendrem pas la diversitat dels accents sens defendre la diversitat de las lengas: avètz remarcat que se d'unes se trufan de l'accent "del Sud-Oèst" del cap de govèrn francés mentre que d'autres l'aparan, pauques dison que parla catalan? Que la defensa dels "accents" siá pas lo mejan d'amagar e legitimar l'etnocidi que ne sèm victimas los parlaires de las autras lengas que la de París!

↧

Per de BDs en occitan, e d'eròis occitans tanben

July 8, 2020, 6:00 pm

≫ Next: La pèsta e lo pelegrin

≪ Previous: Glotofobia? O proforafobia?

Lo sector de la bd es un sector popular. L’occitanisme a relativament pauc investit aquel biais creatiu despuèi las annaas 1970. Citam lo comic a la niçarda de La Ratapinhata nòva amb Joan-Luc Sauvaigo, Guiu Pelhon, Reno... , o d’iniciativas mai isolaias coma aquelas BDs de Bernat Vaton o mai localas e ironicas coma “Sup’Òc” eròi de la revista dal MEd’Òc de Tolosa. Mai recentament l’occitanisme a provesit mai que mai de reviraias de BDs famosas: Tintin, Asterix, Gaston Lagaffe, Aimat Lacapela, Tituf, Pelut gràcias a la revista enfantina Papagai... Se tròban d’estraches sus google.

I aguèt qualquas reflexions coma L'univers occitan et catalan dans le monde de la BD. La conferéncia de Joan-Peire Belmon sus la question permetèt de far lo ponch particularament sus la bd en lenga nòstra cf Aquò d'Aquí. Lo sector de la bd es un sector popular. Veire lo dorsier de Lo Diari.

L’occitanisme a relativament pauc investit aquel biais creatiu, seria ben que càmbie.

Perso, mi faria plasir una BD d’un eròi occitan. Los escolans s’identifican totplen amb un eròi de BD o de manga.

Genre, après Dr Who, Doc D’Òc?

↧