Manganas (II)

June 1, 2020, 6:00 pm

≫ Next: What the fuck Mr. Blanquer?[1]

≪ Previous: Vòl abitat d’SpaceX: fin de la conquèsta espaciala?

$

0

0

MANGANAS – 02
 
Cedric Vergalh
 
Marchaprima tanpauc.
 
Una vilòta perduda al mitan del pinhadar, traversada per una rota departamentala, a mièg camin de Bordèu e d’Arcaishon.
 
Filon, mon amic d’enfància, i crompèt fa qualques annadas un ostal a despart del borg.
 
Fasià dins lo fast-food e marchava plan.
 
Enfin: li permetià de crompar a credit un ostal a Marchaprima.
 
Lo còst, la tranquilitat, la posicion estrategica.
 
Sos comercis ajudavan de monde a presentar de pagas, de facturas, d’entradas de moneda.
 
Lo servici de liurason èra una vertadièra capitada tanben.
 
Avià un pè dins lo mitan mas ne volià mai.
 
Crompèt doncas a credit aquel ostal de Marchaprima: cinc pèças, cosina, garatge, una ara de terrenh.
 
Avià dins l’idèa de far dins la camgirl.
 
Logava de cambras al decorum somari mas que se podian personalizar, amb tot lo material necessari.
 
Prepausava a de filhas d’i venir trabalhar.
 
Discrecion per totas e mai que mai per el.
 
Las podià menar, cosinava per elas, anavan amassa a la mar.
 
Avià un pè dins lo mitan e n’èra ma pòrta d’intrada.
 
Erem quatre a partir: Filon, ieu e doas cosinas del barri.
 
Sofià trabalhava per el al Lion Burger ©. S’èran coneguts en classa de BEP Comptabilitat. Avià aquel look BCBG, a seguir la mòda, mas luènh de l’agach dels seus, tre que daissava anar lo pel, èra quicòm mai. A blagar, a rire, a t’agachar l’uèlh lusent. Filon volià pas me dire s’avià ensajada la cam... La cama tanpauc.
 
Kenza avià trabalhat al Burger Kif ©. Aimava lo rap, l’èrba e lo street-wear. Compausava, t’avià lo nhac, anava a las seradas open mic tre que podià. I cresià. Ramentava son adolescéncia al Filon, quora lo rap puntejèt e que s’ensajèt al smurf. L’avià ajudada a rodar sos videoclips. Fòra lo barri. Coneissià doncas Marchaprima. Fasià garçonassa mas s’èra ganhada de moneda a la cam: ne’n cal per totes...
 
Filon barrava pas sos fast-food qu’al mes d’agost. Quitament per Ramadan se petaçava per dobrir en cambiar los oraris de sos emplegats e de sos restaurants. Aviam un mes per nautres.
 
 
 
 

 
 

 

---

What the fuck Mr. Blanquer?[1]

June 2, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Democracia Europèa: I

≪ Previous: Manganas (II)

$

0

0

O imagino: fai d’ans e d’ans que ne pantaisavan, amondaut, dins lo monde requist de las calculetas a patas e autres gestionaris dinamics de la carriera de Grenelle, e que capitavan pas d’o far dins lo monde d’einant. E aüra lo monde d’einant en laissant la plaça a aqueu de deman —champanha per tot lo monde— a la fin finala l’i van arribar: far dins l’Educacion nacionala de cursusses bilingues enfin rendables. Amb l’anglés, doncas, pas amb aquelos “patois” de pacolins que lor avia ben chalgut laissar creire qu’aurian un espaci a l’escòla dicha de la Republica.
 
S’es pas jamai tant celebrat las vertuts de l’anglés dins nòstra start-up nation coma despuèi que lo Reiaume-Unit an garçat lo camp de l’Union Europenca. Despuèi gaire, chau mestrear l’anglés per aguer lo CAPEFE que sierve per ensenhar lo francés a l’estrangier. Chal una cerficacion en anglés, semosta per d’oficinas privaas per aguer un cert nombre de licéncias e de BTS. E amb la “refòrma” dau licèu l’anglés bèu solet a drech a dos EDS – ensenhaments d’especialitat –, un per los malates que s’interessan a la lenga, a la cultura e a la literatura, e un per los escolans serioses que vòlon conóisser que lo “monde contemporain” dels lops de Wall Street e de Trump. Tot aquò bèu, e novèu, e modèrn sens tròp s’ocupar de l’article 2 de la Constitucion, article sacrat de nòstre tèxte sacrat que devia protegir lo francés contra l’anglés, coma sabèm (n’i a que rison? Vos demando de vos arrestar).
 
L’istòria s’abriva. Aprenèm aüra qu’en Aquitània e dins Olt e probable dins d’autres endreches que conoissèm pas encara, se van metre a pòst de sites bilingues francés-anglés, amai aquí ont èra mai o mens previst, dins lo monde d’einant, un sit francés – “patois pacolin”. Aimariam de saber se la mema ufèrta munificenta es facha dins de zònas ont l’i a pas de concurréncia possibla amb una lenga regionala. Après tot, perdequé à Charleville-Mézières aurian pas drech, elos tanben, als beneficis dau bilinguisme precòç? E aimariam d’estre segurs que per metre a pòst la formacion per aquelos ensenhaments encò nòstre, van pas sollicitar aquelos que sabon far, los mèstres dau public paritari occitan. Après tot, nos ramentam d’aquela entrepresa d’electromeinagier qu’en delocalizant en Polònha avia prepausat als obriers qu’anavan licenciar d’anar formar lors futurs collègas ailavau…
 
Comprenèm ben, tròp ben, la logica cort de vista d’aquela innovacion. Los Franceses, se sap, an pas de competéncia particulara en lengas estrangieras (n’i a que lor sembla que d’empachar Occitans, Bascos o Bretons de servar lor competéncia dins lor lenga en aprenent lo francés – de venir bilingues, qué – a benlèu contribuat a aquela incapacitat nacionala; mas aquelos devon pas saber de qué parlan).
 
Aprene l’anglés d’un biais intensiu (pas una mieja-oreta inutila) es un remèdi possible. L’idèia que poiria foncionar parier amb d’autras lengas, ja verifiaa d’experiéncia dempuèi la fin dels ans 80 dins las seccions bilingues a paritat francés / lengas regionalas e que s’un còp aquesia la competéncia dins una segonda lenga, es mai simple de n’aprene d’autras mai, vaquí d’idèias tròp complicaas. E de tot biais, per nòstras calculetas a patas, prepausar tròp de lengas vivas còsta. Tant vau doncas s’acontentar d’una o doas. L’espanhòl pòt bastar, e finda servir (a condicion d’anar pas en Catalonha, ont los indigèns manjan los ispanofòns, e en tenent compte dau fach que per crompar de coke en Colombia, tot comptat rebatut l’anglés pòt foncionar sens problèma).
 
Ironia aisiaa, tot aquò, m’anatz dire. Mas grinho per plorar pas. Car sabèm ben las causas coma van virar. Los parents, sufrirè de lor explicar qu’amb l’anglés en bilingue lor pichòt se farè d’ontas en aur coma trader, mai tard; e que pesarè la lenga dau pais, a costat d’aqueu miratge? D’ans e d’ans de trabalh testard, contra vent e soberna e la mauvoléncia sovent dels pichons chaps locaus pertot ont s’assajava de far viure un ensenhament de l’occitan, e vaquí çò que nos apreparan. Entre adesion servila a çò qu’impausa lo Dieu Merchat, tissa mediòcra de reduccion dels còstes, lo tot sus fons d’incultura fabulosa e de mesprètz glaciau per tot çò qu’es pas lengatge dau monde coma chau. Vaquí los princes que nos govèrnan.
 
Sabo pas se Mestre Blanquer serè encara ministre dins lo govèrn que finirè ben que vendrè, dins lo monde d’après-einant. N’i a que dison qu’a tròp far de cofas de còm’, dins los darriers meses auria indispausat sos patrons. Partesse, plorariam pas mai qu’aquò. Mas poèm crénher que quau que sieie lo figurant que li prendrè lo fautuelh, menarè la mema politica “realista” tochant las lengas…
 
Mas que s’imaginen puèi pas que se resignam.
 
 
 
 

 

---

[1] Per ne saupre mai, legir la nòta de la FELCO : 02-06-20 – Le « tout anglais » pour seule vision ou de la servitude volontaire





 
 

Democracia Europèa: I

June 2, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Francmaçonariá en occitan, exemple dins la region Provença-Alps-Còsta d'Azur

≪ Previous: What the fuck Mr. Blanquer?[1]

$

0

0

Fasiá cinquanta ans que s'èra escrancada l'Union Europèa. Longassa èra estada son agonia: quora d'estats avián demandat de ne partir per jónher l'Empèri Transatlantic qu'espelissiá de Nòva Londres estant; quora, a l'èst e al sud, de regims totjorn que mai autoritaris avián levat tot crèdit a las valors democraticas proclamadas per escondre la Lei Fondamentala de la concurréncia liura e non falsada; quora, enfin, las crisis sanitàrias e ecologicas repetidas avián duradissament aflaquit la cooperacion dintre la confederacion d'estats independents, ja que cada país reagissiá a las catastròfas en desplegant mai de bandièras e mai de fòrças de polícia e d'armada. Davant la penúria de ressorsas, de cronicas revòltas popularas avián finit qu'avián deslugat non solament l'Union Europèa mas pereu bona part dels estats.

Mas anavan pas enluòc los conflictes murtrièrs entre los Senhors de la Guèrra que se disputavan las rèstas dels païses; maites se n'èran alassats, o los esglasiá d'èsser tombats per mai crusèl o enganaire qu'eles. Consultèron los Centres de Sapiéncia que s'èran clandestinament organizats per chifrar sul passat, servar lo saber e alestir l'avenidor. E se creèt en aquel an la Democracia Europèa.

[De seguir]

Francmaçonariá en occitan, exemple dins la region Provença-Alps-Còsta d'Azur

June 3, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Autant se n’empòrtan los vents

≪ Previous: Democracia Europèa: I

$

0

0

La francmaçonariá e l’occitan/l’occitanisme es un ligam pauc corrent. Vos anam presentar de documents en lenga occitana que pròvan que la lenga nòstra, coma dins d'autres domènis dignes, a la sieu plaça. Rèsta gaire conoissut. Subretot que cadun d’aquelos dos objèctes socials son, per l’opinion populara francesa d’esfèras d’especialistas. Dal temps que dins lo rèsta dal monde son un normalitat. Encara que benlèu es mai facil d’èstre francmaçon que de defendre una lenga minorizaia. Als Estats Units d’America, indicar qu’un es francmaçon fa part de las informacions sus la carta de visita. An de temples, nom donat al luec de rechampament, immenses ben visibles socialament. Mas defendre las lengas amerindianas ja es mai complicat.
 
Los francmaçons an un vocabulari pròpre. Venèm de veire lo temple, se rechampa dintre una associacion (o mai d’una) sonaia lòtja regularament a l’ocasion d’un temps sonat tengua. Entre los sòcis, e amb d’autres francmaçons, se sònan fraires. Los libres per estructurar lo començament e la fin de cada achamp de trabalh se sònan rituals. Un cap de lòtja se sòna un venerable. Los responsables se sònan oficiers. Existon diferents nivèls de reflexion en foncion de l’ancianetat de frequentacion. D'achamps regionals son diches Convents.
 
Diferents corrents existon. GLNF, GODF, GLFF eça. amb cadun de règlas diferentas. D'unas mixtas. E diferents biaisses de practicar existon, se sònan de rites. Los simbòls son importants. Esquèrra e compàs de segur. Las doas colonas Jakin e Boas. La pèira bruta de trabalhar, simbòl dal dever d'amelioracion de se. La milagrana, simbòl de multitude de la conoissença.
Al subran l'uèlh dal Grand mèstre de l'univèrs e dal temps (que passa).


Tapís de lòtja La Concòrdia
 
— Avèm doncas un moviment de reflexion e de pensaia filosofica d’un costat. Una lenga d’una societat que subreviu en França e Itàlia e que viu en Val d’Aran, sostengua per un moviment associatiu e intellectual de l’autre.
 
En França, los moviments d’extrèma drecha qualifican de còups la francmaçonariá coma un moviment negatiu. Associat als jusius, comunistas. Mancan plus que los extraterrestres per completar lo tablèl dal mal absolut per elos. Lo ròtle de la francmaçonariá es ben mendre qu’aquel qu’avia sota la Tèrça Republica francesa. E per l’occitan e l’occitanisme (Felibritge tanben)? Per de politics franceses, es de còups lo diaul tanben. Sembla que i siá mai d’unanimitat còntra l’occitan d’alhors.
 
Arriba que segon los corrents de pensaia d’escandals sigon arribats en Itàlia amb la lòtja P2, en França. Los ligams entre d’unes francmaçons e de cercles d’interèsses per d’objectius d’influéncias existon tanben.
 
En provant de gardar un agach objectiu sus los dos, anam provar de veire la relacion, existenta, entre los dos. La francmaçonariá una societat secrèta? Non, discreta. Refusan ren los estudis sus la question, la pròva.
 
 
Istoric de la francmaçonariá occitana (rapide)
 
Occitània es un territòri que la sociabilitat ten un ròtle important via las confrariás o la francmaçonariá.
 
De luecs importants per la francmaçonariá se tròban en Occitània dins de vilas caireforc coma Avinhon. De citar Agricòl Perdiguier.
 
Sabèm ren dins los primiers rituals occitans coma lo “ritual de Narbona” se i foguèron de versions en occitan. Veire https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Philadelphes

La bandiera de l'Estat "d'e vile líbere de Mentan e Recabruna" a lo simbòl maçonic de doas mans amb lo quichaman que se reconoisse. Estat independent de facto dal Principat de Mónego de 1848 a 1861 (après annexion a França via un referèndum addicionat a aquel per la Contea de Niça).


Jausep Garibaldi èra francmaçon (e occitanofòn de naissença tanben, veire mon opinion sus Garibaldi l'occitan). Al grade de Grand Mèstre onorari ad vitam de la maçonariá italiana. Crestian Barralis faguet los 2 DVDs de "Garibaldi et la franc-maçonnerie" (e lo libre L'ineffable secret). Daval en vestits maçonics.

 
Se tròba, coma d’en pertot, de francmaçons. Dins lo Felibritge, coma a l’Institut d’estudis occitans, a la tèsta coma a la basa. D’unes participant tanben a de tenguas blanchas. Per venir expausar de subjèctes ligats a l’occitan per una ocasion particulara.

En particular un dals primadiers dal Felibritge, Joan Brunet, qu'a aculhit lo refugiat catalan egalament francmaçon Víctor Balaguer. Un autre francmaçon important dins l'entorn de Frederic Mistral es lo felibre irlandés (sepelit a Cànoa /Cana) William Charles Bonaparte-Wyse.

De citar tanben August Forès, Déodat Roché que faguèt personalament lo ligam entre francmaçonariá e catarisme. Après Pierre Louis Berthaud. Mai pròche de nosautres, Georges Gibelin.


Las traças dal trabalh francmaçon, lo cas dals escriches, diches rituals en lenga occitana
 
Dins los archius se tròban de còups de rituals en lenga occitana. Pròva que la francmaçonariá en occitan viu.
 

  

Ritual en occitan provençal de la Lòtja d’estudi occitanista (reservaia al nivèl dals mestres mas duberta a totes los fraires occitanistas e felibres de totas obedienças GLNF, GODF, GLFF, ecc.) “Faidits”, ont èra J Ressaire, eça. amb una vielha letra bisannuala (n°14) d’info de lòtja. Aquela lòtja trabalha solament en occitan (es la soleta de la region o benlèu de França d'o faire...).

 
 

Ritual en occitan provençal de la Lòtja GODF “Lei trés baous” [Lei tres bauçs] a Carròs a l’Orient de Vença, aquesta lòtja a d’amics occitanistas.
 



Ritual en occitan provençal de la Lòtja GODF “Science et solidarité” de Cànoa (Cana), ont capita que se faguèsson d'òbras sus la societat occitana, veire site dins las referéncias, aquela lòtja a d’amics occitanistas

Aquelos 3 son en grafia occitana, e lo darrier es en grafia francesa.
 



Ritual en occitan niçard de las annaias 1970 reactualizat, de la Lòtja GODF “Imagination” de Niça (Nissa)

 

Exista un Grand Orient, abreujat en GO, de Catalonha que trabalha tot en catalan, es present tant en Catalonha nòrd a Perpinhan coma costat dal sud. En Andòrra la francmaçonariá es activa en lenga catalana tanben.
Dintre semblan qu’i son de fraires simpatisants a l’occitanisme. A una epòca i èra lo projeit de far un GO d’Occitània.

 

Un ritual en occitan provençal (equivalent occitan de la version estandarda francesa dal GO) foguèt editat a l'ocasion d'un omenatge sus las isclas de Lerins.
 

 
- Tèxtes occitans que laissan una traça o allusion possibla a la francmaçonariá:
 
- Lo Felibritge es estructurat d’un biais que sembla la francmaçonariá. Una cèrta mitologia (felibris, eretatge ancian de las tradicions). L’importància dals nombres simbolics, sèt felibres per far una associacion felibrencha. L’estèla dal Felibritge. Los simbòls per los diferents nivèls (Manteneire, Majoral). L'engatjament de qualques capoliers e felibres o mistralencs. Per apronfondir veire https://www.amazon.fr/Histoire-du-F%C3%A9librige-Ren%C3%A9-Jouveau/dp/B000WUS81G
 
- Doas chançons escrichas per Alan Pelhon semblan aver coma tèma que tòrna: las estèlas, lo temps autre (a despart de la societat, per aver temps de pensar, temps maçonic)?
 
Dins la chançon Cauria chantaia per Maurís dins l’album Viure drech:
 

Sònes dins la nuech ti sente un ganavèu
E li estèlas espaventadi
S’escapan en faguent de lume
Sus l’esquina giboa dau temps.

 
Dins la chançon La Nuech èra bèla, album Nissa rebèla:
 

Alora ai vorgut agantar lo lume
Escondre un’ estèla sota un peiràs[...]
E Nuech blu fòra dau temps
Una nuech de mèu, de sant joan

 
 
- Dins la chançon Camin de lutz, paraulas de Françoise e musica de Maurís dins l’album A tu, una repeticion de la chifra 3, chifra simbolica e lo simbòl dals tres baisins, veire ritual subran:
 

[...]
Tres baietas dins lo sera
[...] tres ganaveus
[...] tres auciprès
 

 - Conclusioneta

La francmaçonariá e l'occitanisme, un chamin comun per eschambiar e tendre devèrs mai d'umanisme? Se pòl pensar que òc.
Per portar ma pèira a l'edifici, se poèm demandar en qué la preséncia de portaires de l'occitan dins lo mitan francmaçon a fach avançar o non la plaça de l'occitan dins la societat.
Marginalizacion, benvelhança, indiferéncia de la part de la francmaçonariá?
Auriá porgut ajuar a resòlvre de problèmas pontuals entre membres de tendéncias occitanistas e localistas per exemple?
Ne'n sabèm gaire.
Se pòl imaginar quora se sap que la francmaçonariá a porgut apasimar de conflictes entre Estat e Corsega al nivèl politic via de discussions maçonicas. Mas aquò depassa nòstras competéncias.

Lux lucet in tenebris. Et tenebrae eam non comprehenderunt. Coma la lutz de la lenga occitana dins la nuèch (A! Se me volián entendre, a! Se me volián seguir, coma auriá dich Mistral).


Referéncias:
 

 — Claudo Tròn: discussions entre arts, umanisme, occitanitat

- Jaume Ressaire: Lo Lugarn no 100 (2010) veire Editorial http://lo.lugarn-pno.over-blog.org/article-parti-de-la-nation-occitane-lo-lugarn-n-53677340.html

- La lòtja "Science et solidarité" al G.O. de Cànoa (Cana), a mes en linha d'estudis e de membres sensibles a Occitània, per exemple an fach un ritual en provençal canenc e i aguet de trabalhs faches sus lo subjècte: www.science-solidarite.org/la-loge-au-travail/les-travaux/la-societe-occitane.
 
— La primiera lòtja de França es a Bordèu devèrs 1717 (veire).
 
— Les félibres, leur langue, et l’école : à propos d’un débat de 1911, sus los rapòrts entre francmaçons e realitat de lor poler social (feble de fach)
 
— La franc-maconnerie dans le departement des Alpes-Maritimes sous le Consulat et l'Empire
 
— Cahiers de la Mediterranée 72/2006
 
— « Voyage indiscret chez les francs-maçons du Midi »

 

 

 
 

 

Autant se n’empòrtan los vents

June 4, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Libertat condicionala

≪ Previous: Francmaçonariá en occitan, exemple dins la region Provença-Alps-Còsta d'Azur

$

0

0

Cercaires chineses e americans an notat, tre la debuta de l’epidemia del covid 19, la preséncia de virus dins la femsa dels malauts e la d’ancians malauts garits. An remarcats tanben que los signes gastrointestinals, foira, mal de ventre... podián precedir los respiratòris. D’aquí se pausan la question de saber se la malautiá se pòt passar per la via fecoorala, quitament se la via respiratòria demòra la mai frequenta.
 
Mas lo virus estant present dins la femsa, sèm en dreit de pensar que benlèu poiriá èsser present dins los gases intestinals, flatuléncias, pets e lofas, e aital nos demandar se lo virus poiriá pas passar per la via analopulmonara.
 
Una persona sanitosa, que patis pas de aerofagia ni de meteorisme, podent petar o lofar de tretze a vint e un còps cada jorn, es urgent d’espepissar lo problèma, e, segond lo principi de precaucion, de ne rampelar a la responsabilitat de cada ciutadan, per aparar los autres dels sius pets coma los apara dels sius escupits. Plan segur que lo biais es pas lo meteis e seriá pas aisit, levat pels contorsionistas de petar dins lo coide. Mas, coma del temps de la manca de masquetas d’unes s’aparavan d’una eissarpa, podèm pensar que los vestits sufison a nos aparar los uns dels autres dels vents. Ça que la, coma mai espesses son e melhor l’aparament es eficaç, se poiriá concebre de renonciar, en matièra de sota-vestits, a la ficèla —string en francés—, al braguilhon de dentèla, e de ne tornar a las bragas e als calçons espesses de coton d’un còp èra. Aquò pòt èsser pas qu’una recomandacion e non pas una obligacion, que seriá pas aisit de ne verificar lo respècte.
 
Lo pòrt de la masqueta sul nas e la boca garda tota la siá pertinéncia: en mai de las flatuléncias dels autres, vos apara tanben de la vergonha d’aver petat en companhia.
 
 
 
 

 

Libertat condicionala

June 5, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Una poèta lemosina de bon conéisser: Benedicta Bonnet

≪ Previous: Autant se n’empòrtan los vents

$

0

0

Ara, aprèp qualquas setmanas de relativa libertat, mesuram que l’arrest de tot anullava lo calendièr. O sentissem que començam d’o recuperar. Dins l’embarrament lo temps èra imobil, lo dimenche un jorn coma los autres, Pascas e son Diluns tots parièrs que lo dimarç o lo dimecres. Nos cau encara recuperar çò que vai amb lo calendièr, las festas, tant socialas, vòtas, festenals,pelegrinatges, espòrts,coma de familha. Vivem encara un temps desvariat dins lo sens plen dau mot, es a dire qu’a perdut son reglatge, son relotge-calendièr. E dins aquesta passa i a monde que son plan utiles. De filosòfas  coma la Julia de Funes, qu’es d’una mena gaire comuna: es jova, ditz amb lo riset de causas prigondas, e nos buta a questionar lo temps que vivem. Coma lo glissando perilhós d’una societat menada tota per una novela nòrma exclusiva, la de la santat. Que lo drech de libertat venga una liberalitat, una favor que lo poder nos balha. “Avetz la permission de sortir, mas pas mai d’un km de l’ostau” puèi “vos autorisam 100 km e benlèu mai dins quauques temps”. Tant plan coma un susvelhant generau lo primièr ministre nos ven dire qu’aurem drech de partir en vacanças e que nos donarà lèu los limits de la cort de recreança. Mèfi nos ditz la filosòfa, mèfi de pas venir tròp dociles, d’acceptar tot, que lo terapeutica remplace pas lo politic. E mai que mai de venir a una societat de “libertat fòrça condicionala”.
 
 
 

 
 

Una poèta lemosina de bon conéisser: Benedicta Bonnet

June 6, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Umanitat negra e questions de lenga

≪ Previous: Libertat condicionala

$

0

0

Quò fai un bon pauc de temps que la coneisse, nòstra poèta lemosina, Benedicta Bonnet, mai de vint ans aura. A la fin de las annadas 90, me faguei marcar au Centre culturau Joan Gagnant a Limòtges per segre los obradors avançats d’occitan que menava l’Ives Lavalada. Sabiá desjà pauc que pro nòstra linga, mas, ma fe, me fasiá plaser de puscher bargassar en lemosin coma la gent dau país. L’i a vint ans, la linga zo menava mielhs totparier maugrat que se disiá que la gent parlavan pus tant coma autres còps e que la linga ne’n era a viure sas darrieras annadas. E vei-te-quí qu’a quilhs cors, l’i trobei la Benedicta Bonnet, que, tot parier, sabiá desjà platussar dins nòstra linga, mas se plasiá de venir aus obradors per far clapeta. A ben donc, venguerem bassetz regde amics, e aprenguei que la Benedicta aviá per eisir un libreton, un recuelh de poèmas e de textes breus en pròsa per paréisser chas Novelum (IEO dau Peirigòrd). E qu’es entau que l’an d’après, en 2000, eisiguet Los uelhs sus terra, lo prumier libre de la Benedicta. Zo legiguei emb plaser en l’i conéisser la linga de mos grands-parents a quauqua ren près. Fau dire que la Benedicta fuguet ninada, breçada, dins la linga daus ranvers de Neiçon au miegjorn de Limòtges e que, dins ma familha, eran dau costat de Peira Bufiera qu’es gaire luenh. L’i a totparier un detalh d’importància que se vei pas a l’escrich, qu’es qu’a Neiçon, qu’es’lai que nais lo parlar lemosin dich en “è”, qu’es a dire una modificacion importanta de la fonologia dau lemosin puei que tots los “a” tonics o longs (resultant de la chasuda de’na consonanta dispareguda) l’i venen “è”: “la chabra” se ditz “la chèbra” e au plurau, “las chabras” se ditz “lès chabrès”, fenomene circonscrich dins l’oest dau sosdialecte naut-lemosin qu’a pas tocat lo parlar de Peira-Bufiera.
 
Après que l’àia montat trabalhar a París, coma factritz,’na diesena d’annadas de temps, la Benedicta se’n tornet au país en 1993 emb l’énvia de bargassar dins sa linga. Èria d’enguera jòuna la Benedicta (z’es totjorn, segur). Quò fuguet coma un vam per tornar trobar lo parlar pacan de son enfáncia que la sasiguet e qu’es entau que nos balhet de legir un brave libre de poesias esmoventas vengudas drech dau còr(s). Veiquí çò que ne’n disset l’ostau d’edicions Novelum (d’aqueu temps dirijat per Joan Ros) a la parucion:
 
“Quò es la chucada d’una sensibilitat esmiraudiada davant lo país aimat, los remembres de l’enfança enquera pròcha, la vita que se drueba, que s’exprimen dins los poemas e los corts textes de pròsa recampats per lo prumier còp dins queu recuelh.
 
Los prumiers son pareguts dins la revuda La Clau lemosina en 1999. Presentats au concors “Escriure en lenga d’òc” organisat per Leis Amics de Mesclum a Nimes lo 20 de mai 2000, an vaugut a l’autor la tresesma plaça dau Premi Jòrge Rebol.”
 
Queu prumier recuelh se fai lo resson d’una poesia que poriam dire rurala o pacana, païsana, daus poèmas plan personaus que te parlan de l’èsser e dau naissent, lo naissent de la filha de l’autora per exemple qu’es tot coma lo naissent de la poèta a la poesia. Te parlan maitot de la candor de l’enfància, daus sentits prims de la poèta dins las situacions d’una enfància viscuda dins un monde rurau en plen chamnhament dins las annadas 60-70, dau temps de la fin de las velhadas, dau temps de la mecanizacion de l’agricultura, de la fin de la civilizacion agrària coma diriá nòstre grand artista lemosin Jan dau Melhau,’chabacion de civilizacion que la Marcela Delpastre ne’n fuguet lo tesmoenh màger per son òbra. Pertant, anatz pas creire que siá un planh quela poesia, non gran, qu’es mai’na celebracion dau monde, de la natura e de l’èsser, coma una sinfonia parturianta. D’alhors, qu’es p’un asard si daus textes de la Benedicta son estats mes en musica prumier dau costat dau Peirigòrd verd per lo grope Aura venta mas plan mai au delai puei que la Muriel Batbie-Castell, d’Arieja, chantairitz plan coneguda, interpreta un poèma de Benedicta Bonnet, Chantarai, dins son darrier disc Par tous les chemins (Per tots los chamins).
 
Passat queu prumier recuelh, ne’n eisigueren tres de mai que lo segond pareguet en 2004 dins la prestigiosa collecion Messatges de l’IEO edicions emb lo títol Biòlas d’aiga (“las biòlas” volent dire “las belugas” dins lo parlar de l’autora) que chamnha de modalitat en nos parlar d’amor emb quauqu’un pauc d’erotisme. Lo tresesme recuelh de poèmas e pròsas, paregut en 2009 chas Novelum, es’na celebracion de la natura lemosina e de sos mitans naturaus: De bruja a ciau, emb d’un biais d’escriure mai naturalista queraque. Lo quatresme pareguet en 2014 chas Novelum emb lo títol Quauquaren en quauqu’un luec, recuelh de poèmas que tòrnan a la font, aus elements essenciaus de la vita païsana: lo voide, lo plen, la peira, la flor, la selha, la baciá, l’aiga, lo vargier, lo potz, los aubres, las erbas…
 
Entau se’chaba queu convit a descubrir la poesia lemosina d’aquí e aura, en esperant vos ne’n aver balhat l’énvia.
 
 
 
 
 
 

 
 

 

Umanitat negra e questions de lenga

June 7, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Manganas (III)

≪ Previous: Una poèta lemosina de bon conéisser: Benedicta Bonnet

$

0

0

Lei manifestacions sus lo tèma “black lives matter” (lei vidas negras còmptan) s’estendon lèu-lèu dins l’ensemble dau Mond. Una evolucion de l’opinion publica mondiala es en cors: fòrça gents de fòrça país cridan que vòlon arrestar lo racisme antinegre. Fòrça non-negres bolegan amb lei negres dins aqueste movement “black lives matter”. Es un espèr.
 
Lei questions de lenga an pas de rapòrt dirècte amb l’escàndol de la mòrt de George Floyd. Mai, coma fòrça mond ne vòlon acabar amb lo racisme antinegre, vos presenti quauquei remarcas lingüisticas sus la partida negra de nòstra umanitat. Lo racisme antinegre se manifèsta tanben dins la vida dei lengas e es necite d’inversar la pression.
 

1. La Preïstòria coneguèt diferenteis ondas de poblament partent d’Africa que modifiquèron prefondament lei populacions deis autrei continents (vejatz mon article dau 29.9.2014). Es absurde de far de racisme antinegre perque totei lei populacions umanas an de racinas africanas ancianas, dins de proporcions variablas.

 

2. Pendent diferents periòdes de la Preïstòria, quand d’africans s’installèron en massa dins la rèsta dau Mond, es probable que portèron dins totei lei continents d’elements lingüistics d’origina africana. N’avèm forçadament en occitan.

 

3. La subordinacion globala de l’Africa Negra es fòrça recenta dins l’istòria de l’umanitat. L’aumentacion brutala deis esclaus negres e lo contraròtle europèu o arabopersan dei còstas de l’Africa Negra se produguèron sustot pendent l’Edat Modèrna, ai sègles 16, 17 e 18. La conquista europèa de l’Africa interiora se faguèt a la fin dau sègle 19. La descolonizacion comencèt sustot dins leis ans 1960 e rèsta incompleta. Mai se perseguís. La somission d’Africa es un fenomèn ultraviolent e insuportable, mai es pas brica una constanta istorica. Es una anomalia istorica.

 

4. Lei lengas presentas en Africa Negra se partejan en cinc familhas principalas: lo nilosaharian (centre-nòrd), lo nigèrokordofanian (oèst, centre e sud), lo khoisan (sud), l’afroasiatic (o mens exactament lo camitosemitic, nòrd e èst) e l’austronesian (Madagascar). Amb la colonizacion europèa apareguèt una seisena familha, l’indoeuropèu, que demòra dins de regions perifericas. Aquelei familhas son pas emparentadas. La diversitat dei familhas de lengas, en Africa, es fòrça elevada. D’unei pensan qu’es un indici de l’ancianetat dau poblament. En tot cas, aquela diversitat fòrça lo respècte e l’admiracion.

 

5. L’escritura existís en Africa Negra dempuei fòrça lòngtemps. Pretendre que leis africans negres coneissián pas l’escritura abans la colonizacion europèa, aquò es un mite sens fondament.

 

1. Abans de mostrar l’ancianetat deis escrituras africanas, vòli ben precisar una causa. En lingüistica, la valor d’una lenga depend pas de la preséncia de l’escritura. Totei lei lengas son egalas en valor, compresas lei lengas non escrichas.

 

2. L’Egipte antica aviá una cultura que se connectava tant amb l’Africa Negra coma amb la Mediterranèa. O dison leis egiptològs. La lenga egipciana antica, donc, se pòt comptabilizar dins l’istòria negroafricana coma dins l’istòria mediterranèa. L’escritura egipciana, amb seis ieroglifs, emergiguèt lentament entre 3300 e 2600 abans lo Crist. Es una deis escrituras mai ancianas.

 

3. Una escritura qu’es ben de l’Africa Negra apareguèt en Eritrèa e en Etiopia au sègle 9 abans lo Crist. Es tanben presenta en Arabia dau Sud e li dison l’escritura sud-arabica, mai foguèt tant africana coma asiatica.

 

4. L’escritura libica apareguèt en Berberia au sègle 6 abans lo Crist. Lei populacions berbèras son percebudas sovent coma “blancas” mai, en realitat, pòdon aver tanben de trachs de populacions “negras”, en particular demieg lei toarègs. Lei toarègs mantenon un vielh usatge popular de l’escritura tifinagh, que descend de l’escritura libica.

 

5. L’escritura meroïtica apareguèt en Sodan, en Africa Negra, au sègle 4 abans lo Crist.

 

6. Au començament de l’Èra Crestiana, l’escritura gueèz apareguèt en Etiopia, en Africa Negra.

 

7. Ja a l’Edat Antica, donc, l’escritura èra vivaça en Africa, en Euròpa, en Asia e en America. L’escritura èra coneguda dins de territòris minoritaris d’Africa, d’Euròpa e d’America. Asia aviá espandit mai l’escritura. L’Africa Negra antica èra perfiechament capabla d’escriure coma la rèsta dau Mond.

 

8. Poiriáu parlar de l’alfabet grèc africanizat dei còptes e dei nubians, e mai deis alfabets gueèz e arabi en Africa medievala, mai ara la demostracion essenciala es facha...

 

6. Lei lengas africanas modèrnas coneisson de desvolopaments foncionaus e tecnologics coma ne coneisson d’autrei lengas sus d’autrei continents. Lo pes de la colonizacion europèa a frenat lo desvolopament formau de fòrça lengas africanas. Pasmens l’amaric, l’hausa, lo sango, lo zolo, lo tswana, lo manding, lo wolòf o lo swahili ocupan de foncions de comunicacion fòrça elevadas. Etiopia a subit mens la colonizacion que d’autrei país e la lenga dominanta d’Etiopia, l’amaric, benefícia de desvolopaments editoriaus e informatics avançats. Una escritura africana recenta, lo n’ko, se desvolopa coma alternativa a l’alfabet latin, mai que mai per escriure lo manding, e recep d’esquipaments informatics e editoriaus que se desvolopan fòrça lèu.

 
La subordinacion, la discriminacion e la degradacion economica frapan fòrça populacions negras dins lo Mond mai aquò es luenh d’èsser una constanta istorica. Es una anomalia istorica recenta. Lo racisme antinegre es lo resultat d’aquela anomalia istorica. Lo movement “black lives matter” anóncia benlèu de temps melhors.


 
 

 

 

---

Manganas (III)

June 8, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Democracia Europèa: II

≪ Previous: Umanitat negra e questions de lenga

$

0

0

Aviam un mes per nautres.
 
A Marchaprima i aviá una cambra per caduna e cadun. Cameras, sextoys, gèls, ordenadors e te sabi ieu èran amagats endacòm.
 
L’estiu lo celibatari occidental sortís de sa tuta per contentar son apetís sexual: las camgirls aviàn un mes per elas.
 
Sabiai que Filon manejava son afar dins lo respècte de caduna. Si que non, jamai l’auriai pas ajudat per aquò... e s’aurià perduda mon amistat.
 
Tot parièr per la cama; de l’èrba, e de la bona, òc, a l’escala artesanala per la venda, anava encara, mas lo demai, non. Aviai vist tant de monde morir en causa de tot aquò... Podiai pas. Vertadièrament.
 

“Ajas un gun, un «reguenh», mai una estafilada al front, que te sonariai Omar Little!, m’avià picanhat Filon. Ooo-mar! Urosament qu’aimas la shona!”

 
Un còp sarrats nòstres vestits, banhats e pimpats, nos erem retrobats al salon.
 
La decoracion se volià classa. Èra middle-class. Lo negre e blanc dominava. I avià d’espaci, limita feng-shui. M’estonarià pas que lo Filon aja la carta de Membre Gold d’Ikea.
 
Erem a l’esperar en tot fumar, beure e charrar per se melhor descobrir quora tres pòchas comolas de skunk tombèron sus la taula bassa.
 

“Vaquí. N’ai un dotzenat comaquò. 10 èuros lo grama. Farem a parts egalas. Normalament avèm un mes. Mas d’en primièr anam tastar: veiratz, es quicòm!, çò diguèt en s’assetar entre Kenza e ieu. Es perfiècha per l’estiu: una montada regulara, agradiva, una arribada al pais dels Bisonors per tranquillament s’ajaçar sus una nívol d’escruma. Es tras que bona! Aprèp, al trabalh, «au malh» coma dison aquí!”

 
Passerem la nuèch a blagar, a escotar de musica, a fumar, a cantar, a beure... e a empochonar l’èrba.
 
A la poncha del jorn, trabalh complit, tal un trobador, daissèri Sofià me prendre la man per me menar dins sa cambra.
 

Jòc novèl
mi tol l’alba,
l’alba, òc, l’alba
 

 
 
 
 

 
 

 

Democracia Europèa: II

June 9, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Pensar sus se

≪ Previous: Manganas (III)

$

0

0

[Democracia Europèa: I]

Lo nom de Democracia Europèa s'impausèt pas sens mal. Cèrtas, s'èra eliminada lèu-lèu la proposicion de tornar  batejar l'organizacion politica d'Euròpa Union Europèa, tant la luenchenca entitat territoriala aviá daissat  dins las ments, tanben las mai joves, un remembre desastrós; mas fòrça avián militat pel nom de Republica Europèa. D'unes se ramentavan, d'efièch, que lo nom de Republica aviá fach pantaissar, tant en França coma en Catalonha; mas fòrça desparièras èran estadas las realitats. Roma e sos dos Brutus avián associat aquel nom a una idèa de libertat, quora dels reis etrusques, quora del dictator perpetual Cesar e de sas ambicions monarquicas. Als republicans d'autres respostavan que, malgrat la referéncia al pòble que cap dins l'expression latina res publica, quasi totas las republicas avián mespresat lo pòble e mai los pòbles; abans morir dins l'agonia de las guèrras civilas, la republica romana èra estada marcada per un govèrn dels rics e una organizacion sociala e politica inegalitària. Enfin, qualques unes clavavan lo debat en fasent remarcar qu'en Espanha s'èra trapat de republicans que defendèsson una monarquia corrompuda, mentre que de regims oficialament monarquics autrejavan mai de libertat que de republicas "democraticas e socialas" autoproclamadas. 

Per ansin, tot comptat e rebatut, un consens aviá finit que s'èra manifestat que tanben caliá, se se voliá un cambiament radical politic, cambiar de nom per qu'un nom nòu aduguèsse d'idèas nòvas. Se decidiguèt de crear una Democracia Europèa perque la nocion de democracia èra mai clara que la de republica.

Lo primièr problèma que los europèus qu'avián causit de se governar ensems aguèron de resòlver foguèt de trobar una organizacion per que los pòbles foguèsson pas espotits per un poder central e luenchenc.

[de seguir]

Pensar sus se

June 10, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo dreit de s’instruir

≪ Previous: Democracia Europèa: II

$

0

0

Aquel periòd incita a l’introspeccion
 
Al questionament sus nòstre rapòrt a la lenga occitana, son anar, l’occitanisme valent a dire per ieu professional professoral, cultural, politic e institucional.
 
Tòrno pensar a mas annaias de militantisme en rèire. Occitanista since 1996 coma cal dire en anglés a l’universitat francesa aüra.
 
Mas practicas e actes.
 
— Vint ans fa, sio agut webmèstre per d’associacions occitanistas. Per lo principal èran una associacion culturala e una autra politica. E tan l’una coma l’autra, se reglar a tenir un site. Un dever causit. Una mission per qualqua ren que nos depassa.
 
Mete mi lèu en linha aquò... Diia l’un. Quora serà en linha diia l’autre.
 
Tot aquò a gratis è!
 
E pi après, tranquille, tot es escafat.
 
D’oras de trabalh, fiot. Partias. La magia dal numeric.
 
E tant pièger per ta cara. T’es quitament reprochat de plus te’n ocupar. As ren de dire. Una novèla persona, una nòva equipa, un nòu agach. E pi segur en dètz ans los metòdes e l’estetisme an cambiat (ren de blòg claus en mans d’aquel temps).
 
Alora tornar començar, mas aver consciéncia que en perso, al mens, te’n pilhes a tu solet. Coma aquò rèsta en dirècte.
 
Sabes manco plus tot ce qu’i èra subre. Se n’avies besonh èra en linha. Mas aüra, cerca dins un dals disques durs qu’as qualque part. E as plus temps de cercar.
 
Sentir que tot s’escapa.
 
Lo temps debana lo sieu cors e coma s’arrapar a la muralha quora tot pressa? I serà totjorn qualqua ren de far après. E encara e encara. Se sentir submergit, aclapat. Reportar l’òbra per evitar de se cremar la tèsta.
 
Los autres t’agachan a pena. An d’a far els tanben. Cadun la sieu.
 
Mas quora vòlon d’argent, sabon ti pistar per ti depassar.
 
— Fau part dels qualques afogat de collectatges tan necessaris per la lenga nòstra. Enregistrar los gents que parlan occitan encara encuei de naissença. Deven de mai en mai complicat mas per lo moment ne’n trobam encara en per aicí en Gavotina. Trabalh ingrat. Demanda totplen de trabalh. Mas pòt èstre considerat coma passadista o far de fòtos de parlars occitans que van morir doncas temps perdut a non desvelopar l’occitan de deman. E puèi la visibilitat d’aquest trabalh, coma de l’occitan dins la societat, es feble. Perqué trabalhar (sacrificar de temps, d’argent, èstre fatigat...) per èstre criticat senon pas vist doncas manco grandmercejat? Auriá estat un minimum al mens d’èstre reconoissut coma valable. Los quites enfants dels gents enregistrats son mejanament vibrants a la question, alora.
 
Fa pauques jorns, poguèri veire los darrièrs collectatges publicats meses en linha sus internet per un amic, mas, ièr, pas res mai. Qué s’èra passat? E aqueste matin, ja o comprenèm. L’amic m’explica qu’a perdut la fe dins l’an que ven. Quina pèrda. Una pèrda immensa pel public interessat per la lenga occitana.
 
Ieu fau que de collectatges àudio e trobavi son biais de far expausant los locutors a una possibla critica de lor aparéncia, de lor interior, de lor edat tanben.
 
Per quant a çò indicat dins son explicacion per justificar son abandon, cresi pas tant que la populacion occitana siá desinteressada. Per contra, que i aja pas de sosten institucional, aquò’s clarament e dramaticament evident.
 
Es de plànher e fa dòl. Espèri que solucions se’n trobaràn per salvar e difusar aquel tresaur de la lenga occitana que n’avèm plan besonh. Seriá pas lo ròtle de qualque “organisme”. Benlèu a tròp de far, son pas de prioritats.
 
— Cadun es près dins lo revolum de la vida, manjar, s’ocupar de las obligacions, dels imponderables, trabalh, enfants, parents vièlhs. S’estirassar de temps per se e per l’occitan sembla de còps un miracle. Coma l’occitan encara portat per totplen de benvolents, es un miracle. Sèm solets abandonats a l’avenir, portaires de la lenga occitana, sensa sostens particulars autres que de personas valentas que provan nadar a còntra suberna. Quina estructura per perenizar totes aquels trabalhs dins lo temps e que son siguèsson escobats après la mòrt de cadun?
 
Cadun es un David còntra Goliat tre que sòrte d’una nòrma inventaia per d’autres que deven una règla.
 
 
 
 

 
 

 

Lo dreit de s’instruir

June 11, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Letra a las Carcassonesas e als Carcassoneses:

≪ Previous: Pensar sus se

$

0

0

Un còp èra lo filh del Nasreddine Hodja que questionava lo siu paire.
 
— Digas papà, perqué los aucèls an plumas, e los canhs e los gats an pels?
 
— Ac sabi pas, respondèt lo paire.
 
— E coma los peisses fan per alenar dins l’aiga?
 
— Ac sabi pas.
 
— E perqué las sèrps an pas de patas?
 
— Ac sabi pas.
 
— E perqué...
 
Al cap d’una molonada de questions qu’agèron totas la meteissa responsa, lo dròlle li demandèt:
 
— E digas, al mens, te derenga pas que te pausi totas aquelas questions?
 
— Pas brica, mon filh, as plan lo dreit de te voler instruir...
 
Qué que siá lo nòstre atge, a la nòstra epòca coma bèl temps i a , arrestam pas de nos pausar questions. Plan viste los parents son deslargats, mas avèm prèstes per i respondre los motors de recèrca, e tanben los mèdias: lo vièlh corrièr dels legeires, los numeròs de telefòn e los ligams per aver còp sec las responsas, en dirèct, sus las cadenas o sus las ondas. De mai, mai d’un còp, de paur que manquèssem de curiositat intellectuala, los comentators imaginan las questions que lor i poiriam pausar.
 
Mas son coma lo Nasreddine: la responsa, digús la coneis pas. Rai, filosòfes, sociològues, economistas, psicològues, epidemiologistas, ensenhaires, mètges, cercaires, istorians... son convidats segon lo sicut e las siás especialitats, desseparats o mai d’un a l’encòp que se lançan dins de comentaris longasses, d’explicas pesugas, d’acaraments teatralizats, que tot e lo contrari i es enonciat, que dison un jorn blancs e l’endeman negre, puslèu que de confessar, coma lo Nasreddine, que sabon pas.
 
Mas nosautres, sus totas las cadenas, sus totas las ràdios, sus la tela, tot lo sanclame del jorn e una partida de la nuèit, contunham de los escotar: coma lo dròlle del filosòfe legendària, avèm lo dreit de de nos instruir.
 
 
 
 
 

 
 

 
 

Letra a las Carcassonesas e als Carcassoneses:

June 11, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Regalada

≪ Previous: Lo dreit de s’instruir

$

0

0

28/06: un vam ciutadan per Carcassona!
 
Amigas, Amics,
 
Lo dimenge 28 de junh, se tendrà lo segond torn de las municipalas a Carcassona. La partida serà sarrada entre la lista del conse sortent e la lista Lo Vam Ciutadan per Carcassona! solidari, ecologista e innovador, menada per Tamarà Rivèl e Xavièr Bigòt, sus laquala soi candidat, representant lo Partit occitan, en 22ena posicion: doncas eligible a la Comuna e a l’aglomeracion en cas de victòria.
 
Sabètz mon engatjament per faire viure aqueste país dempuèi lo sosten a las lutas viticòlas o per gardar lo Larzac, fins al jorn d’ara, passant per las manifestacions Anem òc! per la lenga occitana e plan d’autras accions.
 
Es aquela experiéncia venguda dels engatjaments politics, sendicals e associatius e de las accions culturalas e artisticas que pòrti encara mai fòrt dins la batèsta presenta e, deman, a la Comuna amb un pòste de delegat per las accions occitanas.
 
Cal arrestar de se dire maluroses al fin fons de las províncias e tornar trapar de vam amb la presa en compte de nòstra istòria e de tot çò que lenga e cultura occitanas an fait aicí dels Trobadors a la naissença de la nòva cançon occitana. Aquò se deu veire:
 

— dins las programacions: al teatre, al Festenal, al musèu… e lo retorn de manifestacions popularas coma Carnaval.
 
— lo sosten a l’ensenhament de l’occitan
 
— las relacions de la vila amb son territòri: circuits corts, enjòcs ecologics,…
 
— las proposicions per un torisme intelligent
 
— lo reviscòl de relacions inter-occitanas, amb los vesins catalans e amb lo monde mediterranèu.

 
Una primièra etapa (e d’importància!) es lo vòte del 28 de junh:
 
Anatz votar! S’avètz besonh d’una procuracion o se coneissètz personas que n’an de besonh o que cèrcan un mandatari, digatz-bòt sens tardar. Vos metrai en relacion amb los encargats de la question de nòstra tièra.
 
E aprèp lo succès, aurem de besonh de vòstre concors dins los grops de trabalh e las comissions que se metràn en plaça per l’expression d’una vertadièra democracia participativa, per d’accions menadas en concertacion amb los ciutadans.
 
Vos balham rendètz-vos tre aqueste dissabte 13 de junh a 11oras del matin per l’estrena del local de campanha del segond torn (angle de la carrièra Chartran e de la carrièra de… la Comuna!).
 
Seguissètz-nos suls rasals socials, mandatz proposicions, …
 
— Sit web: rivel2020.fr
— Pagina Facebook: facebook.com/rivel2020
 
Gaitatz mon intervencion al miting del Paisseron.
 
 
Plan coralament,
 
 
 
 
Alan Roch






 

 

Regalada

June 12, 2020, 6:00 pm

≫ Next: La credada de la racina o pastanada o carròta

≪ Previous: Letra a las Carcassonesas e als Carcassoneses:

$

0

0

Sem a la fin d’una passa del tot descomunala emai inimaginabla.Nos venon encara plan de conjuracions e d’inquietudas mandadas per las institucions mas se sentis plan que lo monde i crèson gaire. La vida normala, trafiquejanta, bolegaira e socitosa torna. Del temps dau confinamanet lo silenci èra impressionant. Lo bronzinadis de la ciutat que s’ausis de longa èra calat. E,vertat es, se los aucèls s’ausissian plan mièlhs, aquel silenci majestuós èra gaireben inquietant. Las carrieras voidas, a se demandar per que n’i avià! La ciutat tampada au sens literal. Totas las pòrtas de costuma dubertas barradas. E d’aici d’alai una trista coga de monde quilhats per carrièira, plan alunhats entres elis, amb de masquetas de bricolatge que fasian encara mai fòrta la sentida d’anormalitat inquietanta. Demai plan pauc de bruch sortit dels ostaus e apartaments. Aital una marca de la debuta dau desconfinament es estada d’ausir rires e cacalasses sortir dels ostaus e jardins. Ara la vida bronzinanta torna e sentissem una jubilacion de se passejar, recampar, costejar e de se parlar. Regalada de la libertat d’anar a sa fantasiá dins la vila tornamai duberta. Se verifica que la libertat es una aura, un ventolet leugièr que se passeja entre lo monde e fai venir lo riset.Se la libertat a pas de pres a de segur un gost e dona de vam. Es per aquò que se parle de la alas de la libertat. Nos es per cadun un tresaur. Es pas estonant se n’ia fòrça que nos la volon raubar.
 
 
 

 
 

 

La credada de la racina o pastanada o carròta

June 13, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Las sardas amb casaca

≪ Previous: Regalada

$

0

0

Quante un milita per la causa daus animaus, si l’i a ben quauqua ren qu’auvem còp-sec d’abòrd, qu’es queraque ben la “credada de la racina” (hey, las plantas suefren tanben, minjas pas de béstias mas ses un tuaire de plantas! hehe). Ma fe, vau benleu pas far mon paubre malaürós que l’i a ben quauqu’un d’enguera que riscariá me dire dins los comentaris que fau mas purar. Anem, donc, vam taschar moian de ne’n compréner las rasons de quela credada de la racina pusleu que non pas migrar per quò d’aquí.
 
A de bon, segur que tot lo monde son pas sensibles a la condicion animala (d’alhors, beucòp siràn pas mai concernats per la condicion daus èssers umans que daus animaus non-umans autorn de la planeta) e, segur, tot lo monde son pas vegetarians que vegetalians o vegans mas crese totparier que tot plen de personas s’esmajan per de verai dau sòrt de las béstias, la majoritat de la gent, mesma, ne’n an veraiment quauqua ren a far, l’i a mas ‘na minoritat finalament que, siá los concerna pas, siá, pieg, voudriàn mau a las béstias. Afen, per ben dire, som pas plan nombrós qu’am chamnhat de regime alimentari per ‘mor que nos preocupam de la condicion animala (animaus d’elevatge, corgudas de braus, brejadís de jaus... e totas sòrtas de torturas que se pòden trobar per lo monde). Quò vòu pas dire que los qu’an pas chamnhat de regime se preocupen pas daus animaus, non gran, mas l’i a çò qu’unas filosòfas coma Melanie Joy[1] e Florence Burgat[2] ‘pelan una “dissonància cognitiva” que mena maugrat se au “carnisme”. Qu’es pas question dins quel article de dire “booo, visatz-los, quelas chaitivas personas que minjan de la charn”, non, zo podriá benleu far a quauqua enchaison ren mas quand sei confrontat a de la gent de meschanta fe mas pas aquí. Vòle mas soslinhar a la mòda de Melanie Joy o Florence Burgat la dissonáncia cognitiva: afincam d’una man lo chen, nos vestissem de vacha e minjam lo pòrc de l’autra, l’i a donc ben ‘na ierarquizacion arbitrària, un classament arbitrari, dins nòstres rapòrts a las béstias segon lor espècia. Pertant, un ganhon, qu’es tan fin coma un chen, mai fin d’après, qu’es donc mas afar de tradicion culturala de minjar los uns e de tuar los autres; d’alhors, en d’autres país, minjariàn benleu los chens e afincariàn los ganhons. Me diretz, mas nos vòu far la leiçon, a ben, non gran, mingei pro charn de las annadas de temps, tròp longtemps segur, en tut m’esmajar veraiment de las béstias mas l’habitus, la dissonància cognitiva, fasiá que quò passava pas la limita de la ‘sieta. Adonc, comencei de far daus ensais de vegetarisme quante virei mos vint ans mas quò tenguet pas ben dau temps per ‘mor de la pression sociala e que lo diumenc miegjorn, faliá minjar lo jau qu’era sus la taula… e donc, fauguet que mon pair venguessa malaude (l’i a un pauc mai d’una diesena d’annadas aura, mai que ne’n murisset lo paubre) per que ieu mene un long pensament sus la sufrença daus èssers sensibles que me faguessa chamnhar mon alimentacion. Vesetz, quò se faguet pas tot sol.
 
Som ‘ribats luenh de la credada de la racina. Justadament, qu’es quante comencei de me confrontar en societat a las consequéncias de mas chausidas alimentàrias e que, segur, dins daus repas, la gent mancavan pas de remarcar mon vegetalisme, qu’ai auvit per los prumiers còps quela famosa credada de la racina. Òc-es, quante militatz per las béstias, sovent la prumiera reaccion daus interlocutors, entre autras reaccions totparier, qu’es de dire que las plantas suefren maitot! A ben quò, l’i a ben ‘na sensibilitat de las plantas, òc-ben, los biologistas zo meten en evidéncia mas sabem pas exactament la natura exacta de quela sensibilitat: pas de sistema nervós centrau, pas de nocicepcion, pas de consciéncia psicologica per sentir (manca a far dins l’animisme), adonc, segur l’i a de las reaccions sensitivas, qu’es tot çò que ne’n podem dire dau temps dich que, au contrari, la sufrença daus animaus es clara e provada: sistema nervós, nocicepcion, sentits... Mas, me diretz pas, qu’es quand mesma curiós quela preocupacion subita daus interlocutors per la sufrença de las plantas tre qu’anonciam que militam per los animaus. Vòle ben que daus uns siàn realament preocupats per las plantas, perqué pas (zo sei tanben), mas dins queu cas, siriá plan mielhs d’eschivar de minjar de la charn puei que fau ben nurir lo bestiau per lo far frotjar regde e lo menar au tuador e fau de 4 a 10 porcions de vegetaus per produrre una sola porcion de charn segon la béstia elevada (podetz ‘visar la benda dessenhada d’Insolente Veggie sus queu subject: https://www.insolente-veggie.com/le-cri-de-la-carotte/; lo cas de las béstias elevadas nonmàs dins los prats a l’erba es anecdotic per que siá pertinent coma argument; pauc que pro 90 a 99 % de la produccion de charn es “industriala”). Subretot, m’es ‘vís que la gent que te lançan tau una credada de la racina, qu’es prumier que son mau d’aise emb lor pròpre biais de se nurir que, en fàcia, lor rebatem lor consciéncia etica e morala e los fam probable culpabilizar (per una part d’entre ilhs en tots cas, parle pas d’aquilhs que ne’n an ren a fotre). Donc, sovent, qu’es pas que se’n fan per las plantas mas pusleu qu’an mestier de s’aparar. L’argument es pas racionau, l’am vist: prumier, las plantas an ‘na sensibilitat o sensitivitat mas pas de senciéncia (visatz mon article a queu perpaus dins Sapiéncia) e, segond, mielhs vau pas minjar de charn per esparnhar de tuar tròp de vegetaus, tau coma zo venem de veire. Donc, quel argument de la credada de la racina es mas un biais de se rassegurar, per se sentir pas tròp coupable benleu, e, en mai, sembla que siá tanben estrechament ligat a çò que ‘pelam aura “mentafobia” (fòrta reticéncia a reconéisser una consciéncia aus animaus perfin de puescher contunhar de los percebre coma daus objects).
 
Per conclure, podetz minjar de la charn, qu’es pas tant lo problema, enguera que per un militant animalista, quauqu’un pauc si-es, mas ai p’un poder per vos eschivar de ne’n minjar e puei degun vos vai raubar vòstres costelons dins la ‘sieta… mas me sembla que siriá mai oneste de pas se recaptar darrier la credada de la racina e que siriá plan melhor de dire siá que, las béstias, ne’n atz ren a fotre (çò qu’es possible mas minoritari, crese), siá que, l’i pensatz a las béstias mas atz dau mau a vos passar de charn o ben que vos ne’n voletz pas passar tot simplament. Prochen article: explicarai çò que fau per los umans perque segur que daus uns mancaràn pas dins los comentaris me dire “e que fatz per los umans non pas vos mainar de las béstias?”.
 
 
 
 

 

---

[1]    Melania Joy es filosòfa e sociològa universitària.

[2]    Florence Burgat es filosòfa, directritz de recercha a l’INRA




 

 
 

---

Las sardas amb casaca

June 13, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Los marcadors de persona

≪ Previous: La credada de la racina o pastanada o carròta

$

0

0

Son de sardas fregidas mas, en luòga d’anar enfarinadas, las cal panar amb de pasta de fregir, qu’es basicament de farina e d’uòu batut. Lo resultat, encara que plan semblable, es pas exactament lo meteis per çò qu’agantan un pauc mai de consisténcia. Son tipicas de totes los Païses Catalans e apareisson dins lo libre del tortosin Ramon Vergés Espurnes de la llar (1909):
 

E coma lo Divendres Sant, quand Nòstre Senhor es mòrt, florisson los serpols, los tortosins sortisson al camp, de bon matin, e tornan a l’ostal a l’ora del dinnar, ont se fa un dejun rigorós: ris amb peis, lo peis es per aquel que lo se merita; de bonhetas de merluça, de sardas encasacadas, e per dessèrt un talh de còca amb d’espinarcs, de pinhons e de pansas.[1]

 
E tanben las trapam dins una poesia del doble sens qu’aviá per títol “Pobre Lluïsa!”, publicada dins lo setmanièr Papitu del 9 de mai de 1917:
 

Ièr la trobèri ièr, paura Lluïsa!
Tant gaug que fasiá abans, ara tant fàstic.
Cresi pas que s’ameritèsse lo crusèl castig
d’anar pel mond coma va, gaireben en camisa.
Totes dos parlèrem d’aquela data
en qu’ela s’estaloirava;
de quand ieu negociavi
amb de pèls de cacauèta e de patana.
Las lagremas als uèlhs me venguèron
quand fòrça pauc a pauc me referiguèt,
en parlant de subsisténcias,
las siás abstinéncias:
“Uèi soi pas pus la Lluïsa lipeta
que me n’anavi al lièch totjorn plan tipa.
Uèi la miá tripa
de l’emplir ai pas manièra,
e fòrça son las nuèches que fumi en pipa.
I a de jorns, Manelet, e o pòdes plan creire,
que fau pas mai que beure,
e me tòrni vièlha e flaca;
e tot, perque arriba pas ma pòcha
e me manca l’aliment que me convendriá,
e mon dinnar e sopar son cada jorn
un parelh de sardas... amb casaca”.
Ieu me pensèri donc: «La rason li manca pas.
Ai, Lluïseta, paura!
Qu’auriá d’estranh que semblas una espina
se solament te noirisses de sardina?[2]»

 

La costuma s’estend tanben a las arencadas (sardas de bòta), qu’òm aprèsta del meteis biais. D’aquelas, ne fan en Catalonha, a Menòrca e Eivissa. A Barcelona se vendián per la carrièra, segon conta Joan Amades dins Costums i creences:
 

Lo vendeire de dejunars. Sòl virar pels mercats e vend de manjar cuèch per que dejunen los vendeires. Vira tanben al prèp de fabricas e de luòcs d’afluéncia d’obrièrs. N’i a que son installats dins de taulièrs plaçats dins de cantonadas e dins de ponches fòrça centrals. Los ambulants pòrtan  de gròsses panièrs amb de caçòlas de merluça “a la llauna” o fregida, de bonhetas de merluça, d’arencadas marinadas o en casaca, d’alhòli, de sardas a la brasa, de peis fregit, etc.

 
En tot contunhar amb Joan Amades (ara dins lo Costumari català), ditz que lo 1r d’octòbre se començava la sason dels legums cuèches, e las arencadas i podián pas mancar:
 

Uèi foguèt lo jorn tradicional per començar de manjar de legums per sopar. Las “conques” o establiments de venda de legums cuèches entamenavan la sason; expausavan de grandas caçoladas de mongetas e de césers bolhits, que vendián a melhor prètz que per còire, per çò que cuèches pesan mai, fins al ponch que, malgrat que se vendan a prètz mai bas, daissan encara un bon marge beneficiari. Lo sopar tradicional d’uèi, entre los estaments umils, èra: sopa d’aquela (facha amb de chuc de mongetas), aquel legum bolhit e asasonat amb d’òli, vinagre e pebre, e per talh, una cèga amb casaca, nom popular de las arencadas enfarinosadas.

 
E se mençonan, fin finala, dins la poesia “Lo que més m’agrada”, publicada dins lo numèro del 16 de junh de 1893 del setmanièr L’Esquella de la Torratxa:
 

Aimi lo jaire en amac,
quand l’estiu, per las fontetas;
m’agradan plan las mongetas
e l’arencada amb casaca[3].

 
Direm per acabar que dins lo País Marselhés i a tanben la costuma de panar de filets de sarda, e lor disèm bonhetas de sarda.

 
Sardas amb casaca

Ingredients: (per 4 racions): 1,2 kg de sardas, 2 uòus, farina, òli d’oliva e sal.
 
Preparacion: d’en primièr talharem las aletas a las sardas, las escatarem, las estriparem e las escapçarem e, en acabant, farem una pasta mòla amb los uòus, un pauc de farina, un rajolat de lach e de sal. Metrem puèi fòrça òli dins una padena e la daissarem sul fuòc. Pendent que l’òli se calfa passarem las sardas per la pasta e, quand serà plan caud, las metrem dins la padena e las fregirem fins que sián rossidas.
 
Variantas: la pasta pòt conténer qualques gotas de citron, una esposcada de pebre o un chapladís d’alh e jolverd. Las podèm far desespinadas, en filets. D’unes, en luòga de far una pasta, las passan primièr per la farina, puèi per l’uòu batut e, puèi après, per de pan raspat (d’unes tanben s’esparnhan la farina). A l’Alguer las garnisson, a taula, amb qualques gotetas de citron. Dins lo País Marselhés las fan en filets, abans de las micar.

 
Las arencadas s’aprèstan de la meteissa manièra mas las cal daissar dessalar qualques oras, amb d’aiga o de lach. En Cerdanha d’unes apondon a la pasta un ponhat de pansas (sens graneta), mas es rar.

 
Autras denominacions
 
Sardas amb casaca: sardines arrebossades; sardes arrebossades (Rosselhon), sardines empanades (L’Alguer), bonhetas de sardina (País Marselhés). ‘Sardines amb casaca’ es una denominacion que s’emplega en Catalonha.
 
Arencadas amb casaca: bunyols d’arengada, civils amb casaca (Catalonha), cegues amb casaca (Empordan, Barcelonés), crespells d’arengada (Priorat), sardines amb casaca (sud de Catalonha), pinxes amb casaca (Menòrca; “pinxa” es una adaptacion al catalan de l’anglés pilchard, qu’a lo meteis sens), sardines amb casaqueta (Eivissa). ‘Arengades amb casaca’ es una denominacion que s’emplega en Catalonha.
 
 
 

 

---

[1] Y com lo Divendres Sant, quan está Nostre Sinyó mort, florixen les frigoletes, los tortosins surten al camp, pel dematí, y tornen á casa á hora de diná, en que’s fa dijuni rigurós: arrós en peix, es dí, lo peix es de qui se’l mereix; bunyols d’abadejo, sardines ancasacades, y per a postres un tall de coch en espinachs, pinyons y panses.      

[2] Ahir la vaig trobar, pobre Lluisa! / Tant goig que feia abans, are tant fàstic. / No crec que’s mereixés el crudel càstic / d’anar pel mon com va, quasi en camisa. / Tots dos varem parlar d’aquella data / en que ella rumbeijava; / de quan jo negociava / amb pells de cacauet i de patata. / Les llàgrimes als ulls varen venir-me / quan molt apoc-apoc va referir-me, / parlant de subsistencies, / les seves abstinencies: / —Avui no soc la Lluisa llaminera / que m’en anava al llit sempre ben tipa. / Avui la meva tripa / d’omplir no tinc manera, / i moltes son les nits que fumo en pipa. / Hi ha dies, Manelet, i ho pots ben creure, / que no faig més que veure, / i em torno vella i flaca; / i tot, perque no arriva ma butxaca / i em manca l’aliment que’m convindria, / i el meu dinâ i sopar son cada dia / un parell de sardines... amb casaca.— / Jo vaig pensâ entre mi: «La raó’l sobra. / Ai, Lluiseta, pobra! / Què té d’estrany que semblis una espina / si només t’alimentes de sardina?»
 

[3] M’agrada’l jeure ab hamaca, / quan l’estiu, per las fontetas; / m’agradan molt las monjetas / y l’arengada ab casaca.
 

 

Los marcadors de persona

June 14, 2020, 6:15 pm

≫ Next: Manganas (IV)

≪ Previous: Las sardas amb casaca

$

0

0

Es un ponch de gramatica que sembla pro conegut, mas conten d‘aplicacions dialectalas que meritan una explica clara.

Un vèrb se pòt flechir en 6 personas, dont 3 personas al singular e 3 personas al plural. Cada persona s’indica, en general, per un marcador de persona a la fin del vèrb conjugat. Lo marcador de persona ocupa la partida finala de la terminason, de còps se confond amb tota la terminason.

Las formas e exemples que seguisson se presentan de manièra simplificada (sabi ben que i a de nuanças sosdialectalas, de vèrbs conjugats particulars, etc., mas los detalharai pas aicí).
 
Prengam l’exemple del vèrb parlar al present.
 

parli (prov. parli = parle, viv. parlo, auv. lem. parle)
parlas
parla
parlam
parlatz
parlan

 
Ara prengam l’exemple del vèrb batre (gasc. bàter) al present.
 

bati (prov. bati = bate, viv. bato, auv. lem. bate)
bates
bat (niç. bate)
batèm
batètz
baton (gasc. baten)

 
Vaicí los marcadors de persona.
 

1a persona del singular (“ieu”)             

= ‑i
(provençal ‑i = ‑e)
(vivaroalpenc ‑o)
(auvernhat e lemosin ‑e)

 
2a persona del singular (“tu”)                            

= ‑s

 
3a persona del singular (“el, ela, aquò”)          

= pas de marcador constant

 
1a persona del plural (“nosautres, ‑as”)           

= ‑m

 
2a persona del plural (“vosautres, ‑as”)           

= ‑tz

 
3a persona del plural (“eles”)                             

= ‑n

Los marcadors de persona se pronóncian aital.
 

lengadocian

‑i [i]
‑s [s]
—
‑m [n]
‑tz [ts]
‑n [n]

 
gascon

‑i [i]
‑s [s]
—
‑m [m]
‑tz [ts]
‑n [n]

 
provençal

‑i [i], ‑e [e]
‑s [s]
—
‑m [ⁿ]
‑tz [s]
‑n [ⁿ]

 
niçard

‑i [i]
‑s [s]
—
‑m [ⁿ]
‑tz [s]
‑n [ⁿ]

 
vivaroalpenc

‑o [u]
‑s [s]
—
‑m [ⁿ]
‑tz [s]
‑n [ⁿ]

 
auvernhat

‑e [e]
‑s [s]
—
‑m [ⁿ]
‑tz [s]
‑n [ⁿ]

 
lemosin

‑e [e]
‑as [aː], ‑es [ej]
—
‑m [ⁿ]
‑atz [aː], ‑ètz [ej], ‑etz [ej]
‑n [ⁿ]

La sola variacion dialectala que se vei a l’escrich es a la 1a persona del singular: ‑i, ‑e, ‑o.

— En provençal, a la 1a persona del singular, se pòt utilizar ‑i o ‑e. Un usatgièr del provençal deu causir una de las doas formas e l’emplegar amb constància.

· L’usatge de ‑i es lo pus general, es tipic del provençal “maritim” a l’entorn de Marselha, Ais, Tolon e Canas-Antíbol.

· L’usatge de ‑e es tipic del provençal “rodanenc” vèrs Nimes, Avinhon e Arle. De grands escrivans l’utilizan coma Robèrt Lafont e Frederic Mistral.

— En vivaroalpenc, lo marcador ‑o se pronóncia [u] en general. Mas quand es inserit dins la terminason ‑io, aquela terminason se pronóncia [ˈiw].  
 

          bato [ˈbatu]
          batio [baˈtiw]

 
Se cal avisar d’una diferéncia importanta entre l’occitan e l’italian. En occitan una ‑i finala es lo marcador de la 1a persona del singular, mentre qu’en italian una ‑i finala es lo marcador de la 2a persona del singular.
 

— 1a persona del singular (“ieu”)            = en occitan parli  
            
— 2a persona del singular (“tu”)              = en occitan parlas, en italian parli.

 

 
 

 

 

Manganas (IV)

June 15, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Artista a la cultura non francoparisenca... pecaire!

≪ Previous: Los marcadors de persona

$

0

0

Per la primièra serada en Arcaishon, lo temps èra de la partida: fasiá bon mercé una leugièra brisa de mar.
 
Nos erem parcats pròche lo parc Mauresc, lèst a partir lèu-lèu s’èra de besonh.
 
Lo messatge de far passar èra simple e clar: Filon es dins la plaça! Tornarmai.
 
L’amira èra dobla: evaluar la concurréncia e tornar prendre contacte amb de clients.
 
Nos passejàvem sul front de mar per parèlh: Filon e Sofià d’un costat, Kenza e ieu d’un autre.
 
Fòrça monde reconeissian Kenza: ja preniá comanda, moneda, abans de tot notar sus son Blackberry. Rendapè èra donat mai tard al Chincha-Merlincha, lo club presat pels joves d’aquesta passa.
 
Gaitavi a l’entorn per saber se i aviá d’autres manganas. Pas aisit amb tot aquel monde de claquetas, clucas negras, capèls de palha e vestits mirgalhats... De tot biais èran mailèu a La Canau los sacamands, demest los veliplanchistas.
 
Puèi qu’èrem sus un mercat un pauc especializat, l’èrba, qu’aviam la melhora del canton, pro segur. Caliá far passar l’informacion tot simplament. Aprèp la concurréncia es çò qu’es e rapòrt als autres mestierals las règlas èran de mal definir.
 
Tot aquò lo teniái del Filon, que n’èra pas a sa primièra sason. Es aquí que s’èra fach son trauc, sa reputacion, sa respectabilitat dins lo mitan. La skunk... I calià pensar. Los joves descobrissian. Res non val l’electrochòc. Res non val un classic doblidat de la poténcia segura a una ibridacion novèla que te trapa per suspresa.
 
Aprèp qualques sasons sul Bacin amb una còla recrutada al pè de las tòrres dels Cacièrs, un còp tornat al barri, volguèt cambiar de forn.
 
Loguèt alara un local entre lo borg e lo centre comercial qu’èra a se bastir e dobriguèt son primièr fast-food: lo Burger Kif ©. Tanlèu marchèt fòrça plan: èra de manca un tal luòc per la joenessa del quartièr, fòrça monde conoissià lo Filon e la cosina èra bona. Un ser, al moment de barrar, lo bòsso s’i presentèt. Diguèt a Kenza que podià tornar a casa. Tampèt la pòrta darrièr èla, Filon baissèt la barralha mecanica e s’assetèron per parlar.
 
 
 
 
 
 

 
 

 

Artista a la cultura non francoparisenca... pecaire!

June 17, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Genolh a tèrra

≪ Previous: Manganas (IV)

$

0

0

Artista a la cultura non francoparisenca... pecaire! Terriblament estranh. E violent/impulsiu o inversemblable o decebent? Anam veire dos artistas, cadun dins lo sieu domèni que foguèron marcats per lor occitanitat coma element negatiu en rapòrt dal personatge que son censat incarnar dins la cultura francesa.

 
 
Dins los pintres, lo cas de Pau Cézanne
 
Cézanne es benlèu d’una familha originària de Cesana. Es balès mas es dich qu’a un temperament doç coma un enfant. Parla amb un fòrt accent provençal, mai exactament un “Terrible accent provençal” cf. Georges Rivière, Cézanne. Le peintre solitaire, Paris, Floury, 1933, p. 72 (veire tanben La peinture couillarde, lettres et propos choisis par Jean-Paul Morel, Paris, Mille et une nuits, 2006).
 
Ambroise Vollard ditz d’el que jura e pronóncia “ottres” per “autres” o pronóncia “temmperamment” e non coma cal, normalament... subretot dins lo pichon Monde (amb l’M majuscula per plaser!) de la cultura francesa.
 
Émile Bernard dins lo sieu libre de sovenirs (p. 16) nòta la dificultat a lo capir, tan son accent “fasia sautar bizarrament las sillabas” e lo “rende risible”. Es “nasilhard e rotlant las r e redoblant las m” segon Jean Renoir.
 

Aquel brave Renoir que deu saber de qué parla, son paire es un occitan lemosin partit se ganhar melhor la vita a París. A segurament degut subir de remarcas sus lo sieu accent dal sud.

 
L’accent doncas d’aquel paure Cézanne ne’n auria quitament fach “literalament vibrar la terralha” cf. Françoise Cachin, Joseph Rishel (dir.), Cézanne, catalogue, Réunion des musées nationaux, 1995, p. 551.. Es dire la malediccion. Per fortuna èra ren de porcelana. Sembla, òc.
 
“D’una timiditat sufrenta” segon Zola, poia èstre pròpi trufandier e ironic, mas tanben devenir bruscament encolerit e violent s’un lo tocava cf. Joachim Gasquet, Cézanne, p. 39-40.
 
Segon Jean Renoir citant lo paire Auguste Renoir: “Cézanne semblava un eiriçon, los sieus moviments semblavan limitats per una invisibla carcassa exteriora; sa votz egalament. Los mots sortion prudentament de la sieu boca, marcats d’un inversemblable accent de z-Ais, un accent qu’anava pas de tot amb las manieras contrarotlaias, exageradament cortesas. Aquel contraròtle se fendasclava de còups: proferava las sieus injúrias favoritas, [castrat] “châtré” e [joanfotre] “jean-foutre” cf. Jean Renoir, Pierre Auguste Renoir, mon père, Gallimard, 1981, p. 127.
 
Referéncia: Paul Cézanne sus Wikipedia en francés.
 
 
Dins los escrivans, lo cas de René Char
 
Veguem aüra lo brave resistent e poèta René Char. Aquel que viuguèt als Busclats e utilizèt de noms occitans per escriure coma “Chants de la Balandrane” (balandran, tèrm emplegat en cò nòstre).
 
Cal saber ja l’istorica decepcion de Derrida a l’escota de René Char cf. Penser avec les oreilles: Voix Libres, François Noudelmann. Max Milo éditions 2019.
 
Mai precisament legir la sieu posicion “l’accent, qualque accent francés que sigue, e avans tot lo fòrt accent meridional [= occitan], me pareisse incompatible amb la dignitat intellectuala d’una paraula publica. (Inadmissible, n’es ver? O avoo) Incompatible a fortiori amb la vocacion d’una paraula poetica: aver entendut René Char, per exemple, legir de per el, los sieus aforismes sentencioses amb un accent que me pareissèt a l’encòup comic e obscène, la traïson d’una veritat, aiçò a pas pauc fach per arroïnar una admiracion de jovença” dins Le monolinguisme de l’autre, ou, La prothèse d’origine, Jacques Derrida ,1996.
 
Aquel autor legit, èra una causa. Mas legissent las sieus òbras amb un accent occitan, grèu grèu! Un trauma.
 
D’autres se contentan de notar “l’accent provençal lo mai sonòr que sigue” cf. René Char allié substantiel, Andre Velter. Le passeur éditeur 2018.
 
“Lo primier còup que sio anat a L’Illa de Venissa per rendre visita, l’ivèrn de 1984, a René Char, dos detalhs m’avian marcats: èra talament grand e balès que la sieu maison dals Busclats semblava tròup pichona per el; e avia un accent meridional pròpi prononciat “ Jérôme Garcin cf. ‘Le véritable accent de Pagnol’ sus Bibliobs 09.10.2008.
 
“ Un accent provençal a copar al cotèl, una conversacion afinolia” cf.’ À propos de…(11) René Char (Par Paul Veyne)‘.
 
Per fortuna, avèm “L’origina provençala dal tèrme [luzerne] (emplegat per Char) es benlèu ren totalament indiferenta se pensam que la votz de l’esperança es sensa dúbit una votz als accents dal Sud”
 
Cf. Ville Isabelle. Une poétique de résistance. Être et faire dans les Feuillets d’Hypnos de René Char. In: L’Information Grammaticale, N. 108, 2006. pp. 49-51.
 
 
Perqué conclurre?
 
Quina plaça per l’occitan aüra en França? Gaire. L’avenir, escur. De sostens estatals rares e de perspectivas totalament marginalas. Individualas. Limitaias. D’espèrs individuals que calria far passar collectius per l’occitan.
 
Se ditz aüra que l’accent occitan es la musica de la paraula (la lenga) perdua. Qu’evòca lo solelh, las vacanças e non lo trabalh.
 
Cresètz qu’es finit lo temps de la vergonha? Penso que non e que la vergonha s’es desplaçaia.
 
L’occitan s’es mai un produch cultural qu’una realitat viva, l’accent es al melhor qu’un marcaire cultural? E manco plus una traça d’una realitat escondua?
 
Es un vestigi que cal radobar per lo restabliment de la lenga, la lenga occitana. Un accent supòrt e non un accent fetiche. Per una lenga supòrt e non una lenga feticha.
 
 
 
 
 

 
 

 

Genolh a tèrra

June 18, 2020, 6:00 pm

≫ Next: 1907 e la lenga

≪ Previous: Artista a la cultura non francoparisenca... pecaire!

$

0

0

En aquela debuta de junh, caminava, lo Guston, dins una carrièra de Tolosa, quand s’avisèt que lo cordilh d’un sabaton li s’èra desnosat.
 
— Tè, çò diguèt, me devi aver doblidat de far un nosèl doble quand los me soi estacats.
 
S’anava acaptar, lo pè desnosat en avant, l’autra camba plegada, lo genolh prèst a se pausar per tèrra, quand vegèt venir, sul trepador, dus policièrs que, segurament, èran a patrolhar.
 
Lo Guston èra al fial de l’actualitat, de l’assassinat de Jòrdi Floyd als Estats Units, dels movements de protèsta en America, un pauc pertot dins lo monde e en França que s’i confondon ambe lo sosten a la familha de Adama Traoré. E li tornèt qu’aviá entendut qu’una manifestacion èra organizada a Tolosa contra las violéncias policièras. Sabiá tanben que lo genolh a tèrra dels esportius negres americans aviá fait flòri e qu’èra vengut un gèst de protèsta gaireben universal contra l’injustícia, l’arbitrari, la violéncia...
 
Èra pas doncas lo moment de pausar un genolh a tèrra davant policièrs! Tanben lo Guston s’acabèt pas lo movement: se redreicèt e se tornèt botar en camin, cambas de cremalhas, per pas se travar e s’espatarrar, en cèrca d’una jardinièra, que s’i posque pausar lo pè e s’i estacar lo cordilh, sens se botar un genolh a tèrra.
 
Mas quand los policièrs li passèron de còsta, vegèt ben que lo gaitèron d’un aire de dus aires.
 
— Anem, se pensèt lo Guston, se cal, son a pensar que soi bandat e me van contrarotlar lo taus d’alcolemia e me fotre un verbal per embriaguesa sus la via publica!