La prumièira fes qu’ausiguère parlar de Jornalet èra a l’encausa d’un amic brasilièr occitanista, a París. Aquò èra tot bèu just la debuta de l’aventura, en 2012, aviái vint e quatre ans. Soi arribat a la lenga sul tard, dins mos vint ans, per un camin bartassièr que partissiá d’un eretatge familiau residuau (e quitament negat) fins qu’a d’esperanças sovent descabestradas. Mès Jornalet m’acompanhèt, tre la debuta, dins la lenta presa de consciéncia de la riquesa e de la complexitat de l’univèrs d’aquela lenga.
Donc es per aquò que ieu sente coma un deute cap au trabalh, au seriós, a l’engajament, a la fe de que fai pròva Jornalet. La còla de Jornalet per ieu encarna d’a fons la devisa que l’IEO, a represa de Jacme (2, 26): Ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτως καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστιν, “Car coma lo còs sens arma, la fe sens òbra mòrta es.” La leiçon filosofica que ne tire es la seguenta: puslèu que de nos pèrdre dins de controvèrsias sus la natura supausada de la “bona” lenga, lo ròtle politic supausat de l’occitanisme, lo sèxe supausat dels àngels o de ma grand la bòrnia, la mòrt supausada de nòstra cultura, la pèrda, la disparicion, l’abséncia etc. etc. Jornalet nos mòstra per sa preséncia testarda, e maugrat l’adversitat, que la vertat de l’accion es dins la fe (o l’ideau s’aquel mot vos espauruga) antau coma la vertat de la fe es dins l’accion. Defugissent ansin las sempitèrnas ajustas retoricas per saupre quau es lo mai... o quau a la mai granda..., la dels qu’amagan son manca de fe o d’accion dins la critica de la fe o de l’accion dels autres, ieu vòle saludar lo trabalh, l’accion, la fe, après quasi dètz d’existéncia, de Jornalet e de sa còla.
D’un autre costat, crese que los efièches de Jornalet dins la societat, se son encara de mau cubar, son reals e potents. Pòde parlar pas que de mon experiéncia personala e la dels mieus. Mès ai vist au long dels ans l’environa se modificar, au mens en cò dels que costejave e que partetjavan amb ieu un interès cap a la lenga e la cultura, sensa èstre pr’aquò “engajat” dins una associacion o una activitat professionala ligada a la lenga. Las referéncias comunas, las convèrsas, quitament lo nom de las causas cambièron. Nòstra sensibilitat evoluiguèt, nòstra conoissença dau mond e mai de la lenga s’aprigondiguèt. Nòstre univèrs mentau en occitan s’espandiguèt, fins qu’a encapar los grands problèmas de nòstra epòca e de sos decideires, e mai fins qu’a las planetas o las descobèrtas scientificas mai recentas. E aquò, sensa renegar pas res de nòstre pichòt mond d’origina, la gàbia dins la que s’atròba encara la lenga nòstra, per la màger part dels nòstres compatriòtas. “Nautres, sortèm jamai de nòste pijonièr” çò ditz Mirèlha dins lo Cant promièr de l’òbra eponima, a Vincent que la fai somniar amb sa conoissença dau vaste mond – cèrtas, limitat a la Provença rodanenca, aquò es pas encara lo Vilatge globau -:
E ben per nautres, lo mond entièr que se legís dins Jornalet nos faguèt pas renegar nòstre pijonièr amb sas curiositats - e mai lingüisticas - mès tot bèu just lo contrari. La gàbia i es totjorn, mès la pòrta ara es dobèrta e ne podèm sortir quora volèm, se volèm. Sabèm plan, coma lo mostrèt lo filosòf Ivan Illich, que nòstra vision dau mond – la cosmovision coma se ditz dins lo mond iberic - es de cap en cima construcha per nòstra frequentacion volontària o involontària dels mèdia. Çò que negaràn totes los mèdia majoritaris, evidentament, de que los emplegats vos parlaràn de “professionalisme” e “d’objectivitat” fins qu’a ne petar. Los cau pas acusar, es antau que fonccionan las ideologias, coma o teorizèt Marx, es a dire coma una camera obscura, vos mostrant lo mond tot de l’envèrs. Un autre pijonièr, qué! D’unes que i a ne tiraràn la conclusion de que cau arrestar de frequentar tot tipe de mèdia d’informacion per fin de se poder emancipar e d’èstre liure. Soi pas en desacòrdi. Mès ieu causisse una autra via, qu’es la de participar a la construccion de ma vision dau mond, ma cosmovision critica, en causissent de pluralizar çò mai possible, las fonts ideologicas e lingüisticas d’informacion. Cada matin, Hegel disiá que fasiá l’òme modèrne sa “pregària laïca” en legir la premsa. Antau siá! La mia pregària de cada de matin es de dobrir Jornalet bèu prumièr. Puòi me fau un torn dau mond dins las lengas que pòde comprene e los de que sos títols me descoran pas tròp - bute pas lo vici pluralista a legir Valeurs -, per dire de donar a cadun sa part.
Perqué vos parle d’aquò? Es que per amor de tot aquel deute contractat amb Jornalet, decidiguère, en acòrd amb mas possibilitats, a la debuta d’aquela annada de ié donar cada mes cinc euròs a l’associacion de drech francés, Los amics de Jornalet, çò es l’equivalent vergonhós, a quicòm pròche, d’un quebab (sensa fritas), per que pòsca dignament contunhar de faire ma pregària laïca en occitan cada matin, de bastir ma cosmovision critica en lenga nòstra, de sortir de mon pijonièr.
M’auriá agradat que i agèsse un sistèma d’abonament, coma ara lo fan quasi totes, mès se compren que dins la dificultat e l’indigéncia ont s’atròba lo jornalisme occitan —e mai lo jornalisme en generau—, aquò seriá un còp fatau après la casuda de La Setmana. E puòi, se cadun ié dona un pauc dau sieu, a aquel indigent, benlèu que se sortirà de la miséria mai lèu de que s’espèra. "Per acabar citarai aquel passatge dau Cant seten ont Vincent prèga son paire, Mèstre Ambròsi, de se rendre au Mas dei Falabregas per demandar la man de la filha de Mèstre Ramon e ont espelís, discrèt, lo republicanisme dau jove Mistral pivelat per los eveniments 1848."
Donc es per aquò que ieu sente coma un deute cap au trabalh, au seriós, a l’engajament, a la fe de que fai pròva Jornalet. La còla de Jornalet per ieu encarna d’a fons la devisa que l’IEO, a represa de Jacme (2, 26): Ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτως καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστιν, “Car coma lo còs sens arma, la fe sens òbra mòrta es.” La leiçon filosofica que ne tire es la seguenta: puslèu que de nos pèrdre dins de controvèrsias sus la natura supausada de la “bona” lenga, lo ròtle politic supausat de l’occitanisme, lo sèxe supausat dels àngels o de ma grand la bòrnia, la mòrt supausada de nòstra cultura, la pèrda, la disparicion, l’abséncia etc. etc. Jornalet nos mòstra per sa preséncia testarda, e maugrat l’adversitat, que la vertat de l’accion es dins la fe (o l’ideau s’aquel mot vos espauruga) antau coma la vertat de la fe es dins l’accion. Defugissent ansin las sempitèrnas ajustas retoricas per saupre quau es lo mai... o quau a la mai granda..., la dels qu’amagan son manca de fe o d’accion dins la critica de la fe o de l’accion dels autres, ieu vòle saludar lo trabalh, l’accion, la fe, après quasi dètz d’existéncia, de Jornalet e de sa còla.
D’un autre costat, crese que los efièches de Jornalet dins la societat, se son encara de mau cubar, son reals e potents. Pòde parlar pas que de mon experiéncia personala e la dels mieus. Mès ai vist au long dels ans l’environa se modificar, au mens en cò dels que costejave e que partetjavan amb ieu un interès cap a la lenga e la cultura, sensa èstre pr’aquò “engajat” dins una associacion o una activitat professionala ligada a la lenga. Las referéncias comunas, las convèrsas, quitament lo nom de las causas cambièron. Nòstra sensibilitat evoluiguèt, nòstra conoissença dau mond e mai de la lenga s’aprigondiguèt. Nòstre univèrs mentau en occitan s’espandiguèt, fins qu’a encapar los grands problèmas de nòstra epòca e de sos decideires, e mai fins qu’a las planetas o las descobèrtas scientificas mai recentas. E aquò, sensa renegar pas res de nòstre pichòt mond d’origina, la gàbia dins la que s’atròba encara la lenga nòstra, per la màger part dels nòstres compatriòtas. “Nautres, sortèm jamai de nòste pijonièr” çò ditz Mirèlha dins lo Cant promièr de l’òbra eponima, a Vincent que la fai somniar amb sa conoissença dau vaste mond – cèrtas, limitat a la Provença rodanenca, aquò es pas encara lo Vilatge globau -:
A! Çò! Vincent, fasiá Mirèia,
Quant sus l’esquina as ta borrèia
E que te’n vas per òrta adobant lei panièrs,
Ne’n deves veire, dins tei viatges,
De castelàs, de luòcs sauvatges,
D’endrechs, de vòts, de romavatges! …
Nautres, sortèm jamai de nòste pijonièr![1]
Quant sus l’esquina as ta borrèia
E que te’n vas per òrta adobant lei panièrs,
Ne’n deves veire, dins tei viatges,
De castelàs, de luòcs sauvatges,
D’endrechs, de vòts, de romavatges! …
Nautres, sortèm jamai de nòste pijonièr![1]
E ben per nautres, lo mond entièr que se legís dins Jornalet nos faguèt pas renegar nòstre pijonièr amb sas curiositats - e mai lingüisticas - mès tot bèu just lo contrari. La gàbia i es totjorn, mès la pòrta ara es dobèrta e ne podèm sortir quora volèm, se volèm. Sabèm plan, coma lo mostrèt lo filosòf Ivan Illich, que nòstra vision dau mond – la cosmovision coma se ditz dins lo mond iberic - es de cap en cima construcha per nòstra frequentacion volontària o involontària dels mèdia. Çò que negaràn totes los mèdia majoritaris, evidentament, de que los emplegats vos parlaràn de “professionalisme” e “d’objectivitat” fins qu’a ne petar. Los cau pas acusar, es antau que fonccionan las ideologias, coma o teorizèt Marx, es a dire coma una camera obscura, vos mostrant lo mond tot de l’envèrs. Un autre pijonièr, qué! D’unes que i a ne tiraràn la conclusion de que cau arrestar de frequentar tot tipe de mèdia d’informacion per fin de se poder emancipar e d’èstre liure. Soi pas en desacòrdi. Mès ieu causisse una autra via, qu’es la de participar a la construccion de ma vision dau mond, ma cosmovision critica, en causissent de pluralizar çò mai possible, las fonts ideologicas e lingüisticas d’informacion. Cada matin, Hegel disiá que fasiá l’òme modèrne sa “pregària laïca” en legir la premsa. Antau siá! La mia pregària de cada de matin es de dobrir Jornalet bèu prumièr. Puòi me fau un torn dau mond dins las lengas que pòde comprene e los de que sos títols me descoran pas tròp - bute pas lo vici pluralista a legir Valeurs -, per dire de donar a cadun sa part.
Perqué vos parle d’aquò? Es que per amor de tot aquel deute contractat amb Jornalet, decidiguère, en acòrd amb mas possibilitats, a la debuta d’aquela annada de ié donar cada mes cinc euròs a l’associacion de drech francés, Los amics de Jornalet, çò es l’equivalent vergonhós, a quicòm pròche, d’un quebab (sensa fritas), per que pòsca dignament contunhar de faire ma pregària laïca en occitan cada matin, de bastir ma cosmovision critica en lenga nòstra, de sortir de mon pijonièr.
M’auriá agradat que i agèsse un sistèma d’abonament, coma ara lo fan quasi totes, mès se compren que dins la dificultat e l’indigéncia ont s’atròba lo jornalisme occitan —e mai lo jornalisme en generau—, aquò seriá un còp fatau après la casuda de La Setmana. E puòi, se cadun ié dona un pauc dau sieu, a aquel indigent, benlèu que se sortirà de la miséria mai lèu de que s’espèra. "Per acabar citarai aquel passatge dau Cant seten ont Vincent prèga son paire, Mèstre Ambròsi, de se rendre au Mas dei Falabregas per demandar la man de la filha de Mèstre Ramon e ont espelís, discrèt, lo republicanisme dau jove Mistral pivelat per los eveniments 1848."
Paire, partètz de Valabrega;
Anatz au mas dei Falabregas,
E lèu-lèu! A sei gents racontatz tot come es!
Digas-ié que l’òm deu s’enchaure
Se l’òme es brave e non s’es paure;
Digas-ié que sabe reclaure,
Desmagencar lei vignas e laborar lei gres.
Anatz au mas dei Falabregas,
E lèu-lèu! A sei gents racontatz tot come es!
Digas-ié que l’òm deu s’enchaure
Se l’òme es brave e non s’es paure;
Digas-ié que sabe reclaure,
Desmagencar lei vignas e laborar lei gres.
Digas-ié mai que sei sièis cobles,
Sot mon gouvèrn, cavaràn doble;
Digas-ié que siáu òme a respectar lei vièlhs;
Digas-ié que, se nos separan,
Per totjorn nòstei còrs se barran,
E, tant ieu qu’ela, nous entarran!…
- Ah! Faguèt Mèste Ambròsi, siás joine, aquí se vei.
Aquò’s l’uòu de la pola blanca!
Aquò’s lo lucre sus la branca!
Auriás gaug de l’aver; m’aquò lo sonaràs,
Ié prometràs la papa au sucre,
Gingolaràs fins qu’au sepulcre…
Jamai veiràs venir lo lucre
Se pausar sus ton det, car non siás qu’un pauràs.
- Mai d’èstre paure es donc la pèsta?
Vincent en grafinhant sa tèsta
Cridèt. Mai lo bon Dieu qu’a fach de causas ansi,
Lo bon Dieu que me ven esclaure
Dau solet ben que me restaure,
Es-ti juste?… Perqué siam paures? (…) [2]
Sot mon gouvèrn, cavaràn doble;
Digas-ié que siáu òme a respectar lei vièlhs;
Digas-ié que, se nos separan,
Per totjorn nòstei còrs se barran,
E, tant ieu qu’ela, nous entarran!…
- Ah! Faguèt Mèste Ambròsi, siás joine, aquí se vei.
Aquò’s l’uòu de la pola blanca!
Aquò’s lo lucre sus la branca!
Auriás gaug de l’aver; m’aquò lo sonaràs,
Ié prometràs la papa au sucre,
Gingolaràs fins qu’au sepulcre…
Jamai veiràs venir lo lucre
Se pausar sus ton det, car non siás qu’un pauràs.
- Mai d’èstre paure es donc la pèsta?
Vincent en grafinhant sa tèsta
Cridèt. Mai lo bon Dieu qu’a fach de causas ansi,
Lo bon Dieu que me ven esclaure
Dau solet ben que me restaure,
Es-ti juste?… Perqué siam paures? (…) [2]
[1]. Frédéric Mistral, Mirèio. Mireille, présentation de Claude Mauron, Montfaucon: Librairie Contemporaine, 2008, p. 48: “Ah! Ço! Vincèn, fasié Mirèio, Quant sus l’esquino as ta bourrèio E que t’envas pèr orto adoubant li panié, N’en dèves veire, dins ti viatge De castelas, de liò sóuvage, D’endré, de vot, de roumavage! …Nautre, sourtèm jamai de noste pijonié!” Ligam.
[2] . Frédéric Mistral, Mirèio, ibidem, p. 232: “Paire, partès de Valabrego;Anas au mas di Falabrego, E lèu-lèu! À si gènt racountas tout coume es! Digas-ié que l’on dèu s’enchaure Se l’ome es brave e non s’es paure; Digas-ié que sabe reclaure, Desmaienca li vigno e laboura li gres. Digas-ié mai que si sièis couble, Sout mon gouvèr, cavaran double; Digas-ié que siéu ome à respeta li vièi;Digas-ié que, se nous separon, Pèr toutjour nòsti cor se barron, E, tant iéu qu’elo, nous entarron!… - Ah! Faguè Mèste Ambroi, siés jouine, aqui se vèi. Acò’s l’iòu de la poulo blanco! Acò’s lou lucre sus la branco! Auriés gau de l’avé; m’acò lou sounaras, Ié proumetras la papo au sucre, Gingoularas fins qu’au sepulcre… Jamai veiras veni lou lucre Se pausa sus toun det, car noun siés qu’un pauras. - Mai d’èstre paure es dounc la pèsto? Vincèn en grafignant sa tèsto Cridè. Mai lou boun Diéu qu’a fa de causo ansi, Lou boun Diéu que me vèn esclaure Dóu soulet bèn que me restaure, Es-ti juste?… Perqué sian paure? (…)”
![abonar los amics de Jornalet]()
