Evocacions de la reculada dau nòrdoccitan en l’actuau Peitau e dins le Berric d’Òil

April 29, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Campanas acantonadas

≪ Previous: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (II)

$

0

0

Aquest estudi sus la reculada dau nòrdoccitan en tèrras que si parla pus occitan eura a per objectiu de lançar de pistas. Pistas de recèrcha que son possiblhas de precisar e d'ajustar.
'Quò es duvèrt e l'objectiu es pas de dire "qu'es/èra entau e pas autrament".

I. Dins l'anciana província de Peitau, bien pus de comunas èran de lenga occitana qu'eura.

Anam veire per l’espaci concernit de l’actuau departament de Viena/ Vinhana.

 
1- De notar de comunas probablhament occitanas o desoccitanizadas relativament pauc de temps fa
 

- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Adriers
Veire la microtoponimia... 
Chez Dagne Chez le Rouge, Bellevue, Biais, Bois Blanc, Chadelas, Chaumeil, Chez Bachelard, Chez Gaillard, Chez le Blanc, Chez le Pont, Chez Nadeau, Chez Pipeau, Chez Polet, Chez Pougy, Chez Ranger, Chez Souchaud, Chez Triquin, Entrefins, Fompetard, Font Amiel, Frete, l'Age Boutaud que vien de l’Aja, l'Age Boutrie que vien de l’Aja, l'Anatolie, l'Epinay, la Barachere, la Bergere, la Boisseliere, la Bouige de Boija BODICA, la Breuliere, la Chagne, la Davidiere, la Dimerie, la Fayolle, la Ferriere, la Fondaulan, la Gaingaudrie, la Gassotiere, la Gigardeau, la Petite Bouige, la Pinaudiere, la Porte, la Renaudiere, la Roche, la Tache, la Varenne, la Vaux, la Vergne, Lacombe, Lageraut, le Bois, le Bois de l'Age, le Chagneau, le Charraud, le Cluzeau, le Grand Villemer, le Petit Cerisier, le Petit Cluzeau de tunèls dins la tèrra « clusèu » ?, le Petit Villemer, le Peu, le Rigauthier, le Ruisseau, les Baudissieres, les Chaumes des Ouailles, les Fontaines, les Fontenelles, les Mats, les Vergnaudes, Loutre, Messignac, Monterban, Peu Bart, Prun, Royoux, Saint Joseph, Salvert, Tageau 
 
Rues : de l'École, Font Noree, Fouinette, des Chênes, des Jardins, des Tilleuls, des Vignes, du Bois du Pic, du Chaffaud, du Champ de Foire, du Petit Paris, du Villars, Garestier Lapierre, Rue Principale, Serpentine      
  
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Lathus-Saint-R%C3%A9my
latus per le costat ? Aquau vilatge es a la frontiera entre le territòri daus Pictons e daus Lemovices. La pagina indica que « l'influença culturala lemosina i èra sensiblha (coma los prenoms dau monde e la tradicion de migracion sasoniera « maçonanta »). 

 
2- De comunas emb de traças toponimicas occitanas
 

- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Bellefonds Bella Fons en 950, en occitan restablhit possiblhe Bèla fònt. 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Bonneuil-Matours a le toponime Fonds de Masseaux d'una fònt. 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Brux en 1080 Brusc, dau tèrme occitan, fa pensar au Brusquet en Gavotina. 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Buxerolles_(Vienne) le chastiau dau quartier de la Loubantière varianta de la Lobatiera. 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Celle-L%C3%A9vescault d'un possiblhe Cela l'Evescaud? 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/La_Chapelle-Mouli%C3%A8re emb Molieras de tèrra molhada? Molieras es corrent en occitan.
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Iteuil Iteuilh en 1454 e Ysteuil en 1496. 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Mirebeau, de mira + bèl forma occitana d’origina ?
 
- https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Montmaurilhon forma occitana possiblha Montmaurilhon 
 
- https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Mouterre-Silly benlèu d’un temps occitan, perqué https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Moterra es comuna occitana lemosina
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Naintr%C3%A9 notar los quartiers « Peu » e « Puyrigault » que representon doas formas una devèrs l'occitan "pui, puei" e l'autra francesa o d'Òil "peu". 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Nouaillé-Maupertuis coma Noailles (Corresa, comitem Novalium sègle 14) e Noailles (Tarn, Noailla 1259), frequent en Occitània: Naillac (Dordonha, Noalhac sègle 13), Noailhac (Avairon), Noalhac (Òlt), Noaillac (Corresa, Gironda, Avairon, Tarn), Noailly (Léger, de Noaliaco 959), eça. 
 
Notar la plhaca : « A la memòria daus chivaliers, barons e òmes d'armas de França, de Gasconha e d'Anglaterra, defunats en aquaus luecs le 19 de setembre de 1356 » (À la mémoire des chevaliers, barons et hommes d'armes de France, de Gascogne et d'Angleterre, tombés en ces lieux le 19 septembre 1356).
 
Exemplhes de microtoponimes:
Rues : de Beauvoir, de Bellevue, de Cervolet, de l'Abbaye, de la Basse Cadrousse, de la Briqueterie, de la Cadrousse, de la Croix Bergere, de la Croix Bouilleaux, de la Croix de la Garde, de la Doterie, de la Gare, de la Garenne, de la Vallée Burault, de la Vieille Forge, de Lamberneau, de Montvinard, de Villeneuve, de Wachtberg, des Écoles, des Fermes, des Grands Champs, des Grelets, des Pres Boutet, des Vignerons, des Vignes, du Clos des Plaids, du Fougerat, du Grand Bourneau, du Gue de l'Omme, du Marchais, du Petit Mauze, du Pré Ventenet, du Puits de Coquin, du Querreux, du Rayon d'Or
 
Chemins : Brun, de Barbate, de Chaumont, de l'Aumonerie, de la Fontaine, de Pezay, de Plumet, de Regombert, de Russon, de Savigny, des Bouilleaux, des Écoliers
Chemin des Jardiniers, du Bois Binet, du Bois Rond, du Château d'Eau, du Clos des Moines, du Colombier
 
Quartiers : Availles, la Borderie, la Chaboissière, la Charbonnière, la Lardiere, la Leziniere, le Gue de Mortaigue, le Moulin des Bordes, les Bocantes, les Vieilles Vignes, Malfosse  
 
Routes : de Nouaillé-Maupertuis, de la Fougeassiere, de Nieuil, de Poitiers, des Bordes, des Plaids, du Brelinguet, du Pinier, du Plan
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Payroux qu'es dit que vendriá de peirós. Mas coma explhicar le passatge d'e a a? Veire Payré. 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Persac de Peiressac en 1383. 
 
- https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Peitieus Peitieus forma occitana istorica. 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Saint-Gaudent fa pensar a Sant Gaudenç
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Saint-Genest-d%27Ambi%C3%A8re fa pensar a la ginèsta
 
- https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Saint-Jean-de-Sauves en occitan restablhit possiblhe Sent Joan de las Sauvas emb passatge de Seuva a Sauva coma dins Sauvachana (04).
 
- https://fr.wikipedia.org/wiki/Vicq-sur-Gartempe le tèrme Vic es d’usatge bien marcat en país occitan en oposicion a “bourg” veire pus bas
 
A https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Vouillé_(Vienne) le quartier « La Ribière » emb –b-, en occitan restablit La Ribiera.

 
 
3- D’esitacions a i veire una traça d’occitanitat
 

- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Chabournay e non *Chevorny
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Champniers_(Vienne) champ + nier (en sudoccitan negre/néguer) 

- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Chatain_(Vienne) de Chastanh o Chastenh? La referéncia de http://www.bn-limousin.fr/archive/files/095c25361f3aa9583c3280ce8d85df3d.pdf semblha estonanta qu'es pas pròcha
 
- https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Journet 
Veire los microtoponimes :
Asnieres, Bessac, Biard, Boissec, Champignolle, Champigny, Chanteloup, Cremier, Eport, Forges, l'Age, l'Epinoux, la Barde, la Bordeliere, la Bouliniere, la Braudiere, la Chapelle, la Chatre, la Colombiere, la Crouzette, la Gatine, la Gere, la Jacquemin, la Jautrudon, la Maisonnette, la Métairie Neuve, la Nougerie, la Perchatiere, la Pouge, la Roche, la Sicotiere, la Vieille Font, la Villecharault, le Bois Clairet, le Cervolet, le Chambord, le Moulin A Vent, le Peu, le Plantis, le Puy Jousserand, le Rateau, le Ris, les Bablinieres, les Courances, les Ecornilieres, les Remages, Maviaux, Mazert, Monson, Peumenier, Soulier, Tervannes, Villesalem
 
Rues: de l'Abbaye, de la Nougerie, de la Tuilerie, des Artisans, des Fleurs, des Mondolleries, des Ouvroirs, des Puits, du Lavoir, du Salleron
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Liglet Lilec en 1093 (mas après?)
 
- https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Lussac-les-Ch%C3%A2teaux comuna en -ac ('quò es fait eura) 
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Magn%C3%A9_(Vienne) emb le luec de Puyrabier, Puei Rabier en occitan restablhit possiblhe?
 
- https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Mirebeau en occitan restablhit possiblhe Mirabiau?

 
- Nòtas:
 

- Los petits juecs de mòts (sus los parents) https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Mair%C3%A9 e https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Payr%C3%A9 
de Payré de Petrus. En 1230, i devien Payrec e en 1489 Payré cf. Le Patrimoine des communes de la Vienne en 2 tomes, Edition FLOHIC, 2002. 
 
- Le sufix - osa es bien frequent:
https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Gl%C3%A9nouze
Veire en la Charanta maritima https://fr.m.wikipedia.org/wiki/La_Genétouze_(Charente-Maritime) de Ginestosa? 
 
- Le quartier de Bournezeau a https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Mirebeau que fa pensar au nostre 
https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Bournazel_(Aveyron)
 
- Le blhason de la comuna de https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Angliers_(Vienne) partit emb la crotz occitana de Forcauquier e d'Auvèrnhe brocant le tot 

 

II. Dins le Berric d'Òil

Se i son totjorn de comunas occitanas marchesas en Berric, sonat le Berric d’Òc, se trobèvan de comunas occitanofònas pus aut devèrs le nòrd que i son eura francizadas.
 

— Contrariament a las Charantas que l’occitan reculèt “per addicion de malastres” (guèrras, epidemias, depopulacion...), au nòrd de Lemosin e Auvèrnhe, donc au nòrd de l’espaci de Marcha-Creissent, en l’actuau Berric d’Òil coma en Borbonés d’Òil, semblha[1] que la francizacion se realize pus per politica lingüistica, e per contacte, la lenga daus actes administratius i deven rapidament le francés. Pasmens, a subit las guèrras de religion, de malautias (dissenteria mortala au sèglhe 18), de pilhatges segon los periòdes. Mas ‘quí, coma en las Charantas, i son de traças toponimicas de la reculada de l’occitan.
 
— Le fenomène de reculada es ancian, 'quelas tèrras viradas politicament devèrs le sud i passan a de familhas nòblas dau nòrd o viradas devèrs le nòrd.

 
Fau rapelar que Borges devien le sèti d’un arquevescat, que dependon las diocèsis d’Albi, de Caors, de Clharmont d’Auvèrnhe, de Mende, dau Puèi de Velai, de Rodès, de Sant Flor e de Tula. La diocèsi es l’una de las primieras de ser fondada per sent Ursin au començament de l’evangelizacion de Gàllia vèrs le sèglhe 4. Per ‘quò, los arquevesques de Borges devenon primats de las Aquitànias.
 
La comuna de Charenton, dins Char, nos indica: “A l’epòca galormana, Carento-magus relèva de l’Aquitània Premiera e es situada en territòri daus Bituriges sus le chemin reliant Avaricum a Borbon”. E coma se peut veire pus bas, existe justament le tèrme de “Berric Aquitan”.
 
La comuna de Sent Sòrlin, totjorn de lenga occitana uèi, en francés Saint Saturnin, en Marcha (Saint-Sornyn en 1429, Sain Sorlin en 1772) pòrta 'quau nom en sovenir de Sent Sernin de Tolosa. Veire Saint-Saturnin (Cher).
 
Le monde qu’anèvan de luènh au sud d’Occitània per se medicar. En 1317, Margarida de Bommiers fa un viatge jusc a Montpelhier per sa garir d’un empoisonament.
 
La chastelania d’Argenton qu’èra ancianament a la Maison de Limòtges de Bròssa, passa puei a la Maison de Déols au cors de son istòria, veire Argenton-sur-Creuse.
 
Los archius i son gaire accessiblhes en linha, donc es un pauc pus incertan per trovar de traças ancianas.
 
Quauques exemplhes dins l’ancian Berric (Char e Indre):
 

1- Dins le departament de Char
(notar la forma daus archius “Chair”, veire la referéncia de Charbonnier cf. Serruelles, mas demoram per le moment sus la basa Char)
 

— Arpheuilles, en occitan daus archius Arfeulhe en 1410 cf. cartulari de l’abadia de Sent Sulpici veire Arpheuilles (Cher) e veire le quartier d’Orfolha, sus la comuna de Ranville-Breuillaud. De notar la comuna d’Arfeuilles, Arfuelhas en occitan, dins Alèir, clhassada coma occitana per Fontan.
 
— Beffes, Bèfa? en occitan restablhit possiblhe, de notar le site de Chabrolles, datant de 1880, Chabròlas en occitan, veire Beffes.
 
— Blancafort, en occitan, emb un possiblhe occitan marchés Blhancafòrt?, veire, fa pensar a Blancahòrt o Blancafòrt cf. https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Blancafort
 
— La Celette, en occitan restablhit La Celeta, en los archius Celetta en 1294. Veire La Celette, fa pensar a La Cela en Provença, en Lemosin...
 
— Chambon, en occitan Champbòn, emb l’adjectiu après le nom, e non coma en formacion francesa, un bon champ pensam a las comunas omonimas Chambon, veire Chambon (Cher).
 
— Coust, dins los archius Cost en 1231, Costo en 1284 o Coustz en 1545 (fa pensar a la còsta, vud que le vilatge es bastit sus un monticul, mas sens informacion de pus). Veire Coust.

 
Emb los microtoponimes “Fontjouan” Fònt Joan, la ribiera Bachats (que fa pensar au bachàs), los molins Rouchat e Touzel, en occitan restablit Rochat, Toseu.
 

— Dampierre-en-Crot, en occitan restablhit Dampiere.

— Farges-Allichamps, en occitan restablhit Farjas + Alischamps?, version nòrdoccitana de Fargas. Idem per Farges-en-Septaine.
 
— Ignol, dins los archius Iniou en 1631, en occitan Inhòu?, veire Ignol.
 
— Morlac, toponim en -ac (OK, es fait eura).
 
— Ourouer-les-Bourdelins, en occitan restablhit possiblhe (L’)Orroer daus Bordelins, varianta de L’Ordoer (assimilacion de D per R) qu’es la forma marchesa de l’Orador (o L’Oradoir?) en Lemosin (Lourdoueix forma occitana francizada, Ouzouer mai au nòrd) e pitas bòrdas. Veire Ourouer-les-Bourdelins.
 

— Saulzais-le-Potier, Sauselha en occitan d’après los archius (pas de traça de sufix - eda es bien -elha): Terra de Sauseyo, 1223 (Archives Départementales du Cher-8 H, abbaye de Noirlac); Parrochia de Sauzaio, 1230 (Archives Départementales du Cher-38 H, abbaye de Bussières); Parrochia de Sauzeia, 1259 (Archives Départementales du Cher-8 H, abbaye de Noirlac). Notar la finala - eyo quasi a la francesa, e - eia quasi en grafia occitana, segurament en foncion de l’escribe administratiu.
 
— Serruelles, en occitan daus archius Sarroilh o Sarroilh del Cheyr [Chair?] (notar tanben la forma concomitanta “dal” emb “del”) en occitan en 1309 cf. Toponymie générale de la France. D'Ernest Nègre e Guillaume de Murol: un petit seigneur auvergnat au début du XVe siècle. De Pierre Charbonnier.
 
— Verneuil, en occitan restablhit possiblhe Vernuelh, luec plhantat de vèrnes, d’alhors ‘quò es risent de veire l’ajustament silvestre dins le nom de la comuna: “Verneuil les bois” forma possiblha veire Verneuil (Cher).
 
— Vic, e derivats: formacion toponimica medievala dins le sens de “vilatge”, de difusion e usatge bien marcat en país occitan en oposicion a “bourg” (Neuvy/Neuvic vs Neubourg), francizada graficament en Vic, Vicq o Vy: Vicq-Exemplet, en occitan Vic Examplhet?, la forma Vic se tròba bien en Lemosin, Example significa extension (Eixample en catalan) veire Vicq-Exemplet.

 

Notar: le Riolat (que fa pensar au provençau “lo rialet”) varianta grafica citada sus la comuna “Riollais”, sus la comuna de Vicq-Exemplet, commanderia daus chivaleirs que deven un membre de la commanderia de Farges, de la Lenga d’Auvèrnhe.  Veire tanben las comunas de Montlevicq, Nohant-Vic. N’i a de Vic parier en Charanta.

 
 

— Anecdòta: dins l’actuau departament, i es le Principat/Principautat de Boisbelle, en occitan adaptat Bòscbiau, proprietat un temps d’Albret. Equivalent dau temps de las guèrras de religion d’una plaça toleranta per los protestants.

 
 
2- Dins le departamant d'Endre
 

— Aigurande, considerat coma toponime denotant un limit, cf. es possiblhe que siá coma Eiguranda au limite entre Lemosin e Auvèrnhe veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Eygurande o Eiguranda e Gardadelh, e donc que siá tant una tèrra d’origina occitana coma d’origina Òil... Vist que trobam la forma Ingrandes (Indre).
 
— Brives, fa pensar a la comuna de Lemosin, o a Briva e Charensac en Auvèrnhe, Briva en occitan restablhit possiblhe, veire Brives (Indre).
 
— Buxières d’Aillac, en occitan restablhit possiblhe Bussieras d’Alhac, toponim en -ac (OK, es fait eura, veire tanben la comuna a mitat enquèra occitana de Linhac) veire Buxières d'Aillac coma las autras comunas d’Endre: Linhac, Prissac, Rufec (formas occitanas restablhidas possiblhas)...
 
— Chazelet, en occitan restablhit possiblhe Chasalet.
 
— Le Mouhers, notar le microtoponime “les Espardiaux” en occitan restablhit “los espardiaus” las marridas èrbas. Veire Mouhers.
 
— Le Pont-Chrétien-Chabenet, en occitan restablhit possiblhe Le Pònt Crestian e Chabanet, veire Le Pont-Chrétien-Chabenet. De notar los microtoponimes: moulin d’Entraigues, le Cluzeau < molin d’Entraigas, le Cluseu. A l’Atge mejan, Alienor d’Aquitània, esposa Henri Plantagenêt (1137) e devien reina d’Anglaterra. La Bouzanne devien frontiera e 14 chastiaus s’edificaràn sus las ribas. A la Renaissença l’impòst sus la sau, la gabela, talha França en doas parts, Cruesa es una frontiera. Retrovam bien un Chabanne de Chabana sus la comuna totjorn occitana de Tilly, en occitan restablhit Tilhei.
 
— Les Bordes, Las bòrdas en occitan, quitament en l’èst d’Occitània (Bordina quartier de Bersolèlh). Veire Les Bordes (Indre). De notar las formas aloenhadas Bordebure un pauc de'n pertot au nòrd d'Occitània e au nòrd oèst.
 
— Lourouer-Saint-Laurent, en occitan restablhit L’Orroer de Sent Laurenç, varianta de L’Ordoer (assimilacion de D per R) ‘quò qu’es la forma marchesa de l’Orador en Lemosin (Lourdoueix forma occitana francizada, Ouzouer pus au nòrd). Trobam las formas ancianas daus archius, Loroir au sègle 13 cf., Lourrouer en 1621, veire Lourouer-Saint-Laurent. Veire Lourdoueix-Saint-Michel. Idem per Ourouer les bois, en occitan restablhit possiblhe L'Orroer daus bòscs, ancian nom de https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Le_Poin%C3%A7onnet
 
— Montipouret, notar au sègle 16 le nom de la comuna netament emb una forma occitana Moustier-Pourret. Avans non, après pus. Le nom en lenga locala qu’a eschapat a l’escrivan administratiu o aquest èra occitan e l’a escrich a l’occitana? Indicator de l’estat enquèra occitan de la comuna d’aquau temps? Veire Montipouret.
 
— Néret, en occitan daus archius Nierec au sègle 13 (pensam a l'atraccion de Nier/ Neir corrent en nòrdoccitan per Negre/Néguer en sudoccitan), Neretum en 1327, veire Néret. Notar los microtoponimes Le Maury Le Maurin, La Vallas d'un mai que probablhe Las Valaas o Valadas sus aquela comuna coma en Borbonés d'Òc a https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Saint-Désiré Aquau tipe lexicau es interessant., le retrovam dins le meime sector a La Chapelaude.
 
Per las doas comunas sota, veire “Vic, e derivats” dins la partida dau Char per:
 
— Neuvy Pailloux, en occitan restablhit possiblhe Neuvic Palhós.
 
— Neuvy Saint Sépulchre, en occitan restablhit possiblhe Neuvic Sent Sepulcre (forma marchesa de Nòuvic).
 

Nòtas de microtoponimia:

- Sus la comuna de Mers sur Indre, le luec Fredefont, a part la plaça de l'adjectiu la forma fa occitana fregda fònt, Chanteloube en occitan restablhit Chantaloba.

- Sus la comuna de Saint Aigny (en occitan restablit Sanaus Anianus en 1327, Sent Anhan) los luecs Bordesoule < Bòrda sola, sa varianta Le Bordiau, Les Jarriges < Las Jarrijas (garrigas en sudoccitan), Les Barraux <  Los Barraus, Le Marchais Goujas < Le Marchés gojat a mens de considerar Marchais coma lòna dau latin MERCASIUS + gojat. Retrovam bien un Bordessoule < Bòrda sola sus la comuna totjorn occitana de Saint Plantaire, en occitan restablhit Sent Plantaire.

- Sus la comuna de https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Saulnay le chastiau de Notz Marafin, de la notz?

— Anecdòtas:  notar la Comunautat de comunas de la Marcha Occitana - Vau d’Anglin, en francés “Communauté de communes Marche Occitane - Val d’Anglin”.
I es la comuna de Francillon, comuna de colonizacion franchimanda?

 
 
3- Nòta sus le limite lingüistic actuau mencionat dins Wikipedia
 
Fontan indica que Rossina(s) es occitana e que Dunet non. Mas avèm l’indicacion contrària ‘quí atribuida a l’espaci occitan (coma z-es bien o cas per Chalhac de Bròssa e Roussines es de l’espaci d’ Òil. Notar en la Charanta Occitana l’omonima Rossinas.
Per Rossina(s) d’Endre, Ives Lavalada dins son trabalh relèva coma ieu, una toponimia bien occitana, e pus, una richa microtoponimia (en occitan corrent = los noms daus luecs dins la comuna) occitana cf. Trabalh toponimic sus 373 comunas dau Creissent, que pròva la continuitat evidenta entre la microtoponimia lemosina e ‘quela dau Creissent (emb 65 cartas); dempuei l’oest juscant’a la limita dau Borbonés; en desbordar larjament chas los Peitavins e dins le sud dau Berric. I nòta bien las variantas graficas e las reïnterpretacions emb marrida copas de mòts occitans francizats dau genre Les Rèmes Doux < Los Ramadors. Alòrs perqué pas imaginar Orador > *Hourra Doux...
 
La pagina Wikipèdia illustra pus finament le limite expausat per Fontan cf. “Notre frontière passe grosso modo entre Ste-Sévère et la Châtre, Culan et Loye”. Semblha coërent emb ‘quò.
 
Avèm coma comunas de lenga occitana, Feusines en occitan Feusinas (le toponime le feuse, n’es una traça, veire Feusines e Feusines en oposicion emb la forma d’Òil Fougerolles (Indre) ), Urciers, La Mota de Fulhit, Champilhet, Brianta, Chastèlmelhan (nom istoric occitan, en occitan marchés actuau Chastiaumelhan possiblhe, en francés Châteaumeillant).
 
E coma primieras comunas de lenga d’Òil, sus l’aisse de comunicacion que parte de la vila d’Òil, La Châtre: Montlevicq, Néret.
 
 
4- Dobtes per l’origina occitana dins aquelas comunas
 

Dins Char:

 

— Châteauneuf de Cher, Chastiau Neu de Char en occitan restablhit? , emb l’adjectiu après le nom, e non coma en formacion francesa Neufchâteau. De notar que d’un temps es una comuna dau “Berric aquitan” cf. Guy Devailly, Le Berry du Xe siècle au milieu du XIIIe: étude politique, religieuse, sociale et économique, Walter de Gruyter, 2017, 636 p. Voir p. 147.
 
— Le Menou, veire Le Menoux, Le Menor o de la basa "maine?" maison.
 
— Marseilles, Marselha?, mas fau verificar l’etimologia, veire Marseilles-lès-Aubigny
 
— Rians, mas fau verificar l’etimologia, veire Rians (Cher) coma en Provença.

 

Dins Endre:

 

— Ambrès, forma anciana per la comuna eura Ambrault que sòna occitan emb -ès

- Ardentes, los luecs de Clavières, Bellat en occitan restablhit possiblhe Clavieras, Belac veire https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Ardentes
 
— Baudres, que fa pensar a “a baudre /a bodre”... Mas es un pauc cort.
 
— Chabris prepausan una autra etimologia, mas una basa sus chabra es bien temptanta...

— Chassignolles, emb un tractament occitan dau galés, en occitan restablhit *Chassinhòlas? Veire Chassignolles (Indre)
 
— Chavin, de chavar o de la bèstia imaginària chavan, autra part en Occitània chavanhòl. Veire Chavin (Indre)


- Mouhers, https://fr.wikipedia.org/wiki/Mouhers vud que la forma dau nom semblha a https://oc.wikipedia.org/wiki/Mouhet vilatge en zòna occitana.

— La Pérouille, en occitan restablhit La Perolha?, notar los estatjants “pérouillaud·e·s” emb le sufix -aud coma en occitan lemosin.
 
— Luzeret
 
Notar le riu dit La Guerche, fa pensar a La Guercha, ribiera de Gavotina valada de Tiniá, veire La Guerche-sur-l'Aubois

 
 
5- Nòtas de patronimia dins Endre e Char
 
Sovent avèm Au- au debut de noms: que fa pensar a una varianta dau modèl Chas/ Chez + patronime
 

— Aujard: au jard?
 
— Aujau: au jau?
 
— Aubard, Aubier, Aubisson, Aubourg, Aubret, Aubrun, Aucante, Aucapitaine, Auchapt, Auclert, Audard, Aussanaire (aquau que sauna ?), Autissier (teisseire)...

 
Notar le patronime Bascoulard, deribat de Bàscol/ Basco probablhe, de Vallenay cf. Marcel Bascoulard.
 
Bilhaud, emb LH per exemplhe Paul Bilhaud
 
La familha daus senhors de Patinges, los Gascoing, forma grafica de Gasconh
 
Los “Margat” senhors de Bussède, Triballat, Mornat e la lista daus noms de familha ‘chabats en - at es infinida...
 
 
Nòta sus la cultura daus lampiers/de las lantèrnas daus mòrts
 
Aquau monument mortuari pron originau en rapòrt dau rèsta d’Occitània, se tròba en nombre significativament concentrat dins la zòna daus departaments d’Alèir, de las Charantas, de Corresa, de Cruesa, de Dordonha, d’Endre, de Léger, d’Òlt, dau Puèi de Doma, de Deux-Sèvres, de Vendea, de Viena/Vinhana et de la Viena/Vinhana Auta, aquaus 13 departaments correspòndon grosso modo au territòri nominau dau duchat d’Aquitània au sèglhe 10.
 
Veire la Lanterna daus mòrts
 
 
- Autras referéncias generalas:

- per los departaments:
avèm ja vud per Charanta e mai
https://oc.wikipedia.org/wiki/Comunas_de_Vinhana
https://oc.wikipedia.org/wiki/Endre_(departament)
https://oc.wikipedia.org/wiki/Char_(departament)

https://oc.wikipedia.org/wiki/Proj%C3%A8cte_Comunas_d%27Occit%C3%A0nia/Identificacion_de_las_comunas/Char
https://oc.wikipedia.org/wiki/Comunas_d%27Endre
https://oc.wikipedia.org/wiki/Proj%C3%A8cte_Comunas_d%27Occit%C3%A0nia/Identificacion_de_las_comunas/Indra

- per las ancianas províncias:
https://oc.wikipedia.org/wiki/Peitau
https://oc.m.wikipedia.org/wiki/Marcha_(Lemosin)
https://oc.wikipedia.org/wiki/Berric
Per una part: https://oc.wikipedia.org/wiki/Borbon%C3%A9s

E per se'n sovenir, la famosa mapa de Tourtoulon:
https://fr.wikipedia.org/wiki/Fichier:Tourtoulon.jpg?fbclid=IwAR3fV_P8rAnoSYEnw-uKdOzSOvVSdPditSxQUuyoG1SyOlSsoSu8TWhSuYM
 

 

---

[1] Reflexion sus l’escritura:
 
Perqué escriure l’evolucion de CL en [kj] (idem per GL, PL, BL, FL):
 
— CLH en marchés
— CLH en lengadocian d’Arièja cf. Alibert
— QUI en vivaroalpenc mentonasc o dau Piemont occitan?
 
CLH pertot seriá pus simplhe. Mas après practica, quauqu’un occitanista que l’a legit a considerat que escriure CLH en vivaroalpenc dau país mentonasc fasiá pesuc...




 

---

Mapa comunala vuda sus Wikimedia
 

 
 
 

 
 

---

Campanas acantonadas

April 30, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Al reveire e pensadas

≪ Previous: Evocacions de la reculada dau nòrdoccitan en l’actuau Peitau e dins le Berric d’Òil

$

0

0

A sèt ans, lo Marcelon, plan aluserpit e en avança per l’atge, cresiá pr’aquò encara a las campanas. Tanben, lo dimenge de Pascas, tanlèu quilhat, se getèt dins l’òrt, en cèrca dels uòus que las campanas escampan en se’n tornant de Roma.
 
Mas ongan, dins l’òrt, cèrca que cercaràs, d’uòus n’i aviá pas lo mendre clèsque.
 
— E papà, çò cridèt, las campanas son pas passadas!
 
— Plan segur, qu’ongan son pas partidas.
 
— Mas las ai ausidas tornar, totara, que tindavan a grand flam, e qu’èran mudas dempuèi divendres!
 
— Òc ben, son demoradas mudas, mas son pas partidas.
 
— E perqué?
 
— Perqué? Sabes ben, qu’ambe l’epidemia, las frontièras son barradas, qu’avèm pas mai lo dreit de viatjar, e sustot pas en Itàlia que patis encara mai que nosautres.
 
— Mas totes los viatges son pas proïbits!
 
— Son viatges d’extrèma necessitat, d’avions que pòrtan potingas, equipaments que fan besonh dins los espitals...
 
— Mas las campanas? Pòdon pas far passar lo virus!
 
— E ben, las campanas, se son partidas coma dises, an pas pogut anar a Roma, aquò’s segur!
 
— E ont son anadas alavetz?
 
— Benlèu, ongan, en plaça d’anar a Roma son anadas en China quèrre masquetas mai utilas que non pas d’uòus per s’aparar del virus?
 
— Mas perqué, en passant, n’an pas escampadas qualques unas dins l’òrt?
 
— Perque, pichon, las masquetas son reservadas al personal dels espitals, los mètges, los gardamalauts; las an degudas daissar tombar dins las corts dels espitals.
 
Lo Marcelon se calèt. Lo papà auriá pas degut parlar de las masquetas. Lo papà contava cracas. Aquelas istòrias de campanas èran pas que per amusar los mainatges. Se passariá d’uòus mas, d’ara endavant, escotariá pas pus, boca-badanta, las grandas personas capablas de mentir per s’arrengar los afars.
 
 
 
 

 
 

 

Al reveire e pensadas

April 30, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Mestre Blanquer aima las lengas regionalas. Ben cuechas

≪ Previous: Campanas acantonadas

$

0

0

Fa qualques meses qu’ai pas mai de plaser a participar al mitan occitan. Encara uèi sabi pas exactament dire perque. Una lectura que m’agradèt ça que la tocant aqueste tèma. Pòdi ensajar de listar unas rasons.
 

— Per un que fa n’i a dètz que critican: los qualques comentaris que recebi son de correccions ortograficas, jamai res sul fons.
 
— Los occitans son un pòble fòrça illectronic: demandar al monde de cambiar las opcions de lor navigador Internet per aver l’occitan es tròp demandar. «E qu’es aquò una navigador, es Google? Windows? Te sabi ieu» imagini ben romegar los legeires.
 
— Las demandas d’ajuda son ignoradas, amai pels amics. Passar de temps per aprendre o far quicòm de pas costumièr es tròp demandar. Quantes de temps ai esperat aprèp una relectura puèi abandèri.
 
— Lo monde amb qui aimi parlar son los qu’òbran. Totes me dison que fan de causas per l’occitan perque degun o fariá pas a lor plaça. E tot coneisson aquela abséncia de reconeissença...
 
— Non Facebook es pas la modernitat, es la modernitat segon los vièlhs que son ara conhats sus Facebook e se creson al jorn. Sorry Papie, los joves son endacòm mai. E un còp mai cal veire lo fons. Perque Facebook es gratuit? Que fan amb vòstras informacions? Es pas refusar la modernitat de voler pas tot centralizat sus un site estatsunidenc, es una causida.
 
— Encoratjar e èsser benvolent còsta pas res.
 
— Los panèls d’entrada de vilatge o vila menan a mai de reaccions que non pas la sortida d’aisinas per far de velha en linha o la creacion d’un motor de reconeissença vocala.
 
— La cultura del partatge es pas mai occitana. De còps me diguèron que caliá botar los dreches d’autor sus mas traduccions. Bah non, vòli que sián utilizadas e reütilizadas tan que podèm! Lo monde del mitan estima mai gardar sas causas per se. Anatz demandar a un professor de metre en linha sos corses. «Ah bah non, lo monde se’n servirà per far cor!» Seriá un brave risc que’l monde milhoren sos corses en ajustant de contengut òc vertat...

 
Per tot aquò vesi pas mai perque passi tan de temps a presentar d’aisinas que respèctan una certana etica liura, se los primièrs concernits las utilizan pas. De còps me meti la pression per acabar la traduccion abans la sortida d’una nòva version, perqué? De figas.
 
Ai encara previst dos articles que respondon a un article mai ancian, per milhorar l’informatica del mitan occitan. Èran previstes, los sortirai e serà finit.
 
Cric crac mon compte es acabat.
 
 
 
 
 

 
 

 

Mestre Blanquer aima las lengas regionalas. Ben cuechas

May 1, 2020, 6:00 pm

≫ Next: I a quicòm que truca

≪ Previous: Al reveire e pensadas

$

0

0

Lo ministre Blanquer present al moment de la discussion de la lei MOLAC!
 
Benlèu l’avètz vist, en aguent la curiositat de gaitar las videòs[1] dels debats a l’Assemblaa dau 13 de febrier, quand se discutava la proposicion de lèi despausaa per lo deputat Pau Molac. En generau, quand se parla (rarament) de lengas regionalas aquí, lo ministre l’i es pas jamai, e laissa respondre son collèga de la cultura, o un autre collèga, o un chin coifat que passava juste per aquí au bon moment. Mas lo jorn que vos parlo, lo ministre l’i èra, amb lo morre d’aqueu qu’a tròp quichat sus l’òli de fetge de merluça. Chau dire que l’ora èra grèva.
 
 
La discussion, un moment de teatre parlamentari
 
La proposicion de lei Molac es una de las pauc (tres, se m’engano pas sus quauque seissanta despausaas despuèi 1951) qu’an agut lo privilègi d’un debat parlamentari en sesilha publica.
 
L’i chabon quauques imprudéncias juridicas que povian menar qu’a un regit, mas digam qu’avia lo meriti d’existar. Lo debat a permés d’escotar quauques turlupinaas d’un nomenat Lachaud[2], mas a sobretot permés a Blanquer de començar per proclamar son amor das lengas regionalas, d’assegurar que sas “refòrmas” las – las lengas regionalas, s’entend! – anavan menar au paradís, drant de contunhar en donant a totes los articles tochant l’ensenhament un aveaire desfavorable dau Govèrn. Aveaire desfavorable que sa majoritat a naturalament segut sens se pausar mai de questions, car es de monde que sabon viure.
 
Fai que la PPL Molac, vigorosament crestaa e reducha a d’articlòts sens importància reala es “adoptaa”, e serè benlèu un jorn discutaa au Senat, drant de tornar a l’Assemblaa, probablament per un enterrament definitiu.
 
Ramento aquel episòdi de teatre parlamentari perqué es estat public e oficiau. E manifesta ben la realitat de la posicion dau Govèrn en generau, e dau Blanquer en particular sus la question de las lengas de França.
 
E d’autres episòdis mens publics, a començar per la refòrma dau licèu
 
Mas per lo ben comprene, lo chau reliar a d’autres episòdis mens publics, mas que lo confirman.
 
La famosa refòrma dau licèu e dau bac, per començar, bèl exemple d’usina a gas inventaa per de carculetas a pautas escapaas de l’ENA. Tiraria tròp de long de l’espepissar aquí, e remando a çò que trobaretz aquí-sobre suu sit de la FELCO[3]. Basta de dire que lèva tot espaci a l’ensenhament de l’occitan, çò que s’es vist tre la rintraa amb una chaüta dau nombre d’escolans concernats (un quart de mens, per far cort) qu’aprepara per l’an que ven una chaüta mai granda encara.
 
Per donar ren qu’un exemple, serè desenant pus possible de passar l’espròva opcionala au bac en candidat liure, coma se fasia despuèi 1951, çò que permetia a d’escolans qu’avian pas pogut segre de corses d’occitan de passar totun l’espròva (es çò qu’avio fach cinqanta ans en reire…) Ben, amb la “refòrma” blanqueresca, per passar l’espròva chal aguer segut de corses. En sabent que l’i a de mens en mens d’establiments que ne’n semondon, poètz imaginar la resulta per los ans que venon (per aquest an, lo virus s’es charjat de reglar la question amb la de totes los oraus).
 
A tot aquò, lo Blanquer a una respòsta, que sierve tota chauda als deputats que li pausan las questions escrichas que la FELCO e d’autres lor suggeran: la concession reiala e tiraa dau chapèu d’un ensenhament d’especialitat de lenga regionala, que permet d’aguer mai d’oras e de coeficients mai riches. Problèma: chau qu’aquela especialitat sieie ufèrta dins d’establiments (sus tot l’espandi occitan, ni a tres: cocanha!). E chau que l’i aie de candidats: n’i a vint, segon las chifras oficialas. Per l’ensems de las lengas de França, n’i a pas gaire mai, e entre totas las especialitats, la de lenga regionala es despassaa per las “arts dau circ”. Naturalament, un poiria proposar d’associar occitan e circ, car coma se sap los lions e los tigres aprecian particularament las sonoritats armoniosas de l’occitan. Empacha pas qu’aquela ierarquia dona l’idèia de l’avenir promés a nòstres ensenhaments. Mancarè pas de monde, a un moment, per sotalinhar que tot comptat rebatut, interessan pas grand monde (los escolans aurèn “chausit liurament”, nos van dire) e qu’es puèi pas necite de consagrar argent e pòstes a tot aquò.
 
E poèm pas dire que lo climat generau vai pas dins lo meme sens:
 

l’i a la supression (provisòria, aparentament, segon la responsa quasi immediata que donèt Fabrice Valéry, Délégué antennes et programmes, a nòstra letra de protèsta) de las emissions de tele en breton o occitan[4],
 
l’i a la decision dau ministèri de la recèrca d’instaurar dins de licéncias e de BTS una “certificacion” en anglés, e ren qu’en anglés, evaluaa, pas pron d’aquò per d’oficinas privaas: perqué se geinar?[5]

 
La FELCO tot aquò l’acceptam pas.
 
Avèm doncas activat los contactes qu’avèm, costat deputats e senators, coma associacions professionalas coma l’APLV, coma sindicats. E avèm escrich, un còp de mai, au ministre[6], que benlèu nos respondrè per dire aure que sas ordinàrias doçors automaticas caracterizaas per un rapòrt distant amb la realitat.
 
Mas coma sabèm que vau mai s’adreiçar au Bon Dieu que non pas a sos sants, sobretot quand de santetat n’an pas gaire, o au rèi puslèu qu’a sos ministres, e en estent que coma sabèm, dins lo regime presidenciau, sobretot d’aquesta passa, lo president decida e los autres executan, sostenèm l’idèia dau collectiu Pour que vivent nos langues d’escriure directament au president.
 
Aquí tanben, veirem s’aurem la gràcia e lo privilègi de reçaupre una respòsta que tenga drech, mas l’important es de nos manifestar, dins la coordinacion, amb totes los partenaris que poèm trobar.
 
Car es clar que dins lo moment ont siam, l’urgéncia es d’èstre lo mai nombroses possible a reagir de cara a las atacas que las lengas de França ne son las victimas.
 
Entre tots o farem tot
 
 
 
 
Felip MARTEL
ancian president de la FELCO, membre del burèu
 
 
 
 
 

 

---

[1]Vidèo de la sesilha e tanben las sesilhs seguentas, meteis jorn..

[2] Permetèt a la FELCO d’escriure a son grop de La France insoumise, una letra que circulèt bravament sus los malhums socials.

[3] Veire entre autres: 2-11-19. Réforme des lycées : mise à mort de nos enseignements ? la FELCO interpelle le Ministre.

[4] Signada per la FELCO e los CREOs Lengadòc e acadèmia de Tolosa e mandada a la directritz d’antena.

[5] Aquí tanben, la FELCO a reagit, coma l’APLV, que ne sèm membres.

[6] 25-04-20- Réforme des lycées : la réalité des chiffres contre les propos lénifiants – lettre au Ministre





 

I a quicòm que truca

May 2, 2020, 1:15 am

≫ Next: Lo pòrc rostit (I)

≪ Previous: Mestre Blanquer aima las lengas regionalas. Ben cuechas

$

0

0

Aqueste coronavirus nos fa una confirmacion bèla: i a quicòm que truca dins l’anar de nòstre monde. Ja començaviam de compréner que lo biais de nòstra economia ruina la natura. Ara amb aqueste virus pro michantàs, (de que serià estat amb la pesta?) mesuram que nòstra organizacion va de guingòi. Veire lo governament organizar a la desesperada un pont aerian de China per faire venir de masquetas d’una tecnologia de patin patan pas res, e que sabèm pas pus fargar! E ges d’estòc. Un dels paradigmas de nòstra economia es la destruccion dels estòcs: immobilizar de capital, una abominacion! Lo rafinat es l’organizacion a “flux tendut” en bon latinoccitan. Aquò postula que i a pas ges de problèma. O meravilha de l’organizacion competitiva avèm pas de masquetas, mancan de potingas e de respiradors. Tots fargats endacòm. L’autre paradigma que ditz tot de la mesura de “l’utilitat” dins nòstre monde es donat per la Borsa e los salaris d’aqueles ‘traders’ que fan en milisegondas. Aquí tanben una cima de la competicion competitiva. E de nos faire de rasonaments sus l’intelligéncia quasi divenca dau Mercat. Escambiar d’accions en milisegondas! Aquí ges de sens e pasmens pagat a milions. Imaginatz a costat d’aquò lo ridicul de se mainar de masquetas de papièr. Fotudas milisegondas!
 
 
 

 
 

 

Lo pòrc rostit (I)

May 2, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Perseveratz, creatz, contunhatz

≪ Previous: I a quicòm que truca

$

0

0

S’agís, generalament, de lomb o fals filet rostit al forn, mas pòt tanben èsser a l’ast, coma se fa encara uèi en Bordalés e Armanhac. Es un plat fòrça simple e cal solament velhar que la coccion (la temperatura, lo temps) siá l’adeqüata per que resulte pas gaire eissuch en acabant. Ne sòlon far en Peiregòrd, Lemosin, dins la Marcha, en Auvèrnhe, Gasconha, Agenés, Albigés, Lengadòc, Comtat de Fois e Provença, que ieu sàpia, mas es benlèu conegut tanben per d’autres luòcs. Es una cosina preïstorica,  de segur, grècs e romans rostissián ja de carn de pòrc. Deu èsser una de las manièras mai ancianas de l’aprestar, si que non la mai anciana. Dins la comèdia d’Epicarme (sègles VI-V a.C.) Las sirenas i a un personatge que ditz aital:
 

De bon matin, a poncha d’alba, avèm fach a la brasa d’aphyes rebombèlas, avèm rostit de carn de pòrc, de pofres, e mai que mai avèm begut un vin fòrça agradiu.

 
Al començament del sègle III a.C, l’escrivan Ipolòc mandèt al sieu amic Lincèu de Samos una carta ont descriviá la taulejada de nòças que l’ofriguèt un certan sénher Caran de Macedònia, pòrc rostit comprés:

Serviguèron après a cadun, per sopar, un plat d’argent, amb un daurat de fuèlha espessa, e pro bèl per conténer un pòrc rostit, e gròs. Aquela pèça èra plaçada sus l’esquina, en tot mostrar lo ventre en naut, plen de causas bonas. En fach, i aviá de tords rostits, de vulvas e fòrça bècafigas, que i avián daissat caire mujòls dessús; en mai d’aquò, i aviá d’ustras e de pelegrinas. Cada convidat, d’un autre costat, aviá per el lo pòrc e la sièta ont l’avián servit; après beure, presentèron a cadun un cabrit bolhent dins la salsa, sus una autra sièta, amb lo sieu culhièr d’aur.

Devián aver la famina, aquelas gents, se çò que contava sénher Ipolòc èra vertat, mas benlèu amb aquela letra voliá solament far enveja al sieu amic. Coma que vire, lo pòrc rostit (al forn, possiblament, mas o podèm pas saber), foguèt lo protagonista de la taulejada.
E aprestat a l’ast lo trobam ja dins l’Odissèa. Quora l’Ulisses torna a Itaca lo porquièr Eumèu lo recep en tot far una foguièra e rostir un pòrc:
 

Puèi levant la man, piquèt amb un bilha gardat, e la vida lachèt la bèstia. Lei choras lo durbiguèron e lo besusclèron; ne’n faguèron de talhons, e lo porcatièr metiá lei talhons sus la graissa espessa, la prenent sus lei garras de totei lei costats. Puei lei metiá sus lo fuòc, après leis aver enfarinats. Lei choras copèron leis autrei morsèus, lei meteguèron sus d’astes, e lei faguèron rostits e lei pausèron sus la taula. Eumieu s’auborèt per lei partir, e son amor sabiá lo juste: lei partiguèt en sèt e lei destribuïguèt: una part per lei Nimfas e per Mercuri, Enfant de Maia, après aver fach lei vòts; puèi donèt leis autras en cadun, e faguèt l’onor an Ulisse de l’esquina entièra dau pòrc. E lo mèstre se ne’n gaudiguèt.[1]

 
Actualament es un plat d’aqueles que fan fèsta, e segurament totjorn es estat aital. L’abat Jòrdi Rocal, que nasquèt a Peireguers (Peiregòrd Central), enumèra dins Le vieux Périgord (1926) las manjas pròprias d’un dinnar de nòças a la region, e i trapam lo rostit de pòrc:
 

La bona sopa grassa es servida, levat que se preferisca los vermicèlis espesses e onchoses. Las lengas se desligan sul còp après lo chabròt, que se beu a la manièra dels grands jorns; lo culhièr virat, la barreja de bolhon e de vin ne recobrís lo cuol. Lo menut, fòrça cargat, compren la màger part dels plats seguents: bolhit de polas farcidas d’uòus, de pan, d’alh; bolhit de peitrina de vedèl. Pastisses, enchauds, graissilhons. Tortièra de salsifins ont, sus la crosta daurada, i repausan de bòlas cruississentas. Conilhs e polets amb salsa rovilhada. Vedèl amb ceps. Rostit de pòrc amb mongetas. Pols e guits rostits. Tartas de poma e cerièras. Massapans, agulhets, cambas d’olha, meravilhas, milhassons, crivelets salats, fruchas. Lo viticultor pròva amb los dessèrts la reputacion de son tuc: los vins vièlhs passan doçament en pelunha de ceba. Lo cafè es perfumat amb una fòrta gotada. Las lampadas d’alcòl fan venir rojas las gautas; l’aiga de codonh, l’aiga de noses, lo cassís, lo pineau, lo riquiquí, los fruches a l’armanhac son preferits per las femnas.

 
Dins los Païses Catalans la costuma de rostir de pòrc a l’ast a desaparegut, se n’exceptam la porcella rostida de las illas Balearas. Mas aviá existit, segur, coma pertot, e lo trobam dins El poema de Montserrat, de Josep Maria de Sagarra; ne reviram qualques vèrses:
 

L’ast fa de torns per que i aja pas d’espèra;
vint braces i trabalhan sens fren;
ploran vint uèlhs pel fuòc que los ven de plen,
e rostisson las brasas d’oliu
la carnsalada d’un grand pòrc entièr,
que plan asagat de tot çò que caliá,
pendent que se rosseja e se crebassa,
escampa al sieu entorn
una odor de rostit de senhoriá
e una opuléncia de festassa granda.

Enlà, jos l’estenduda pampolada,
e ras del pòrge de l’ostal massís,
i a un fum de tarabastosa convidada;
i a los despòtas dels orses del país
e los patrons de la gleva condemnada
que trima e que camina lis.

Son ja passats dos servicis de caça e pesca
e s’es begut un vin del Priorat,
d’aquel que quitament pòt èsser mastegat;
e dins lo léser de la sang cavalierosa,
òm a la boca prèsta pel renèc picat
per la contraponchada e l’escomesa.

Mas, puèi que son de prospèra digestion,
malgrat que totes ajan plan tapada la fam,
s’es daissat un cantonet
pel talh de pòrc, qu’es manja sobeirana
e se considèra coma lo requist melhor.[2]

 
Bon, se los poètas ne parlan, podèm dire que se sèrva de qualque manièra, s’es pas perdut del tot.
 
 
 
 

 

---

[1] Passatge tirat de L'Oudissèia d'Oumèro, de Charlon Rieu. L'avètz tota aicí, mercé a Cieldoc: https://www.cieldoc.com/libre/integral/libr0135.pdf

[2] L’ast dóna voltes perquè no hi ha espera; / vint braços hi treballen sense fre; / ploren vint ulls pel foc que els ve de ple, / i rosteixen les brases d’olivera / la cansalada d’un gran porc sencer, / que ben ruixat de tot el que calia, / mentre es va rossejant i clivellant, / escampa al seu voltant / una olor de rostit de senyoria / i una opulència de festassa gran. // Enllà, sota l’estesa pampolada, / i ran del porxo del casal massís, / hi ha un fum d’estrepitosa convidada; / hi ha els dèspotes dels ossos del país / i els amos de la gleva comdemnada / que s’esllenega i que camina llis. //  Ja han passat dos serveis de caça i pesca / i s’ha begut un vi del Priorat, / d’aquell que fins pot ésser mastegat; / i en l’esplai de la sang cavalleresca, / ja es té la boca pel renec picat /  per la contrapuntada i la juguesca. // Però, com són de pròsper païdor, / mal que tothom ha ben tapat la gana, / s’ha deixat una mica de racó / pel tall de porc, que és menja sobirana / i es considera el requisit millor.
 





 
 

Perseveratz, creatz, contunhatz

May 3, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Fakes … e godilhs 2

≪ Previous: Lo pòrc rostit (I)

$

0

0

Sosten
 
Planhi la desparicion dei vidèos de locutors primaris que Lissandre Varena publicava amb l’etiqueta Suve Prod. E planhi la fin programada deis articles de Quentin dins Jornalet sus lei solucions informaticas.
 
Quand Quentin deplora l’illectronisme de la populacion, a rason. Cresi que l’esfòrç de vulgarizacion es etèrne e inevitable. Una causa justa —coma l’informatica etica— se propaga pas solament perque es vertuosa. Tanben cau trobar lo bòn metòde per sensibilizar de gents tròp condicionadas. Quentin ditz una veritat importanta. I a d’aisinas informaticas sosutilizadas que poirián ajudar mai l’occitan. Leis occitanistas se devon bolegar per ne tirar profiech.
 
A prepaus de Lissandre Varena: senti una empatia per son trabalh, e mai se i a agut de divergéncias superficialas. Quand Lissandre Varena vòu discutir amb ieu per saber se la reconquista de l’occitan comença per la vila o la campanha, ieu li respòndi simplament que la vila e la campanha s’opausan pas. Ma posicion es que cau pas negligir la vila perque lo pòble occitan es fòrça urbanizat. Evidentament sosteni tanben la promocion de l’occitan a la campanha. Donc lo trabalh de Lissandre Varena en terren rurau, si que m’agrada.
 
Quinei que sigan lei nuanças, pòrti mon sosten a Lissandre Varena e a Quentin perque son descorats, non escotats, non sostenguts... mentre que dedican d’esfòrç desinteressats per desvolopar l’occitan. E son pas solets. D’autreis occitanistas an viscut de decepcions similaras e, ara, leis exprimisson dins lei comentaris de Jornalet.
 
 
La reconeissença meritada finís qu’arriba
 
Per Quentin, Lissandre e leis autrei personas descoradas, vòli dire quicòm. Un trabalh qualitós, sincèr, tenaç e non reconegut finís sempre que tròba la reconeissença que merita.
 

— Lei gramaticas de Juli Ronjat (descriptiva) e de Loís Alibèrt (normativa) se publiquèron dins de condicions fòrça precàrias e, totun, son vengudas de referéncias indefugiblas. Uei an engendrat una descendéncia fegonda. Sens Ronjat e Alibèrt, uei, l’occitan lo cultivariam fòrça mens. L’occitan va mau, es clar, mai Ronjat e Alibèrt an creat aumens un sòcle quasi indestructible de coneissença de la lenga que restarà util dins lo futur.
 
— I a d’obratges e d’enquistas sus l’occitan que dòrmon dins leis archius, qu’an jamai trobat d’editors e que son pas encara pron esplechats. Mai sabi que i a de projèctes per leis editar enfin.
 
— De pintors coma Pau Cesana e Amedeo Modigliani obtenguèron pas la glòria que meritavan pendent que creavan. E pasmens, ara, l’istòria de l’art se pòt pas concebre sens elei.

 
Un còp de mai, invocarai la crisi de l’occitanisme qu’explica una granda part dau defèci, de l’inèrcia, de l’indiferéncia. Mai a tèrme mejan, l’occitanisme es pas condemnat a una crisi etèrna. S’es redinamizat dins lo passat e se tornarà amodar dins lo futur. Çò que se reconeis pas ara serà demandat deman.
 
Desiri a Quentin, a Lissandre e ais autres de viure d’experiéncias bèlas e de trobar de gaug dins çò que fan. Li demandi d’escondre pas seis òbras mai de lei valorizar, de lei far créisser o, aumens, de leis aparar dins un santuari. Coma son d’òbras sincèras amb de matèria concreta, seràn reconegudas tard o d’ora.

Fakes … e godilhs 2

May 4, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (III)

≪ Previous: Perseveratz, creatz, contunhatz

$

0

0

La setmana passada èi parlat de la seria de France 2 (en collaboracion dambe France Info) que s’apèra Vrai ou fake, animat peu jornalista Julien Pain (véser imatge) e que’s perpausa de desmascar las enganas sus la telaranha.
 
Lo còp passat s’agissèva d’un subjècte tractat un pauc a la lèsta, mes semblaré qu’aquesta seria seguisca una marrida dralha.
 
Ara an presentat un reportatge sus un subjècte qu’es luenh de hèr debat suus hilats sociaus, mes qu’èra descrit com una “polemica”. Jo qu’i soi pro sovent, èri pas brica assabentat aquò dessús. Un internauta a acusat França de véner son blat a baish prètz lavetz que risca de mancar per ací.
 
Plan lèu an provat qu’èra pas vertat, que las resèrvas son sufisentas e que lo prètz es normau. Bon, va plan, levat qu’aqueste “ahar” èra pas que l’acús d’una sola persona e non pas un tèma discutit sus la telaranha, se hèm la comparason dambe la manca de masquetas per exemple. Aquesta rubrica pòt deishar l’impression a monde qu’an pas internèt (pensi particularament a personas d’atge) que tot çò que s’i ditz es faus. Caleré que s’apère meslèu Fake ou fake, que presentan pas qu’enganas.
 
Mes se son pas estancats aquiu. Vaquí qu’an presentat un acús vengut deu deputat deu Rassemblement National, Gille Lebreton, e de Nicolas Dupont-Aignan que disen lo govèrn a demandat aus espitaus de refusar monde tròp vielhs en reanimacion.
 
Lo problèma es qu’an desbembat de díser que l’acús veng pas particularament d’aquestes dus politicians mes deu Canard Enchaîné, arren qu’aquò. La dimension es pas la medisha, l’atz comprés. Tornar prénguer lo caire de vista de deputats de dreta extrèma pòt semblar estar una mena de sosteng politic, mes lo Guit Encadenat es absoludament hòra de tota suspicion.
 
La còla de Vrai ou fake ditz que s’agís pas, com ac pretenden los dus deputats, d’una circulara deu ministèri de la Santat mes d’un tèxte de recomandacions de l’Agéncia Regionala de Santat d’Isla-de-França. Levat que lo Guit explica de plan qu’aqueste document es sortit dambe lo visat deu ministèri, com cadun de sos documents.
 
Aqueste document auré agut un rebomb suu tractament de la malautia en espitau? Totjorn segon lo Canard: solide. A comptar deu 21 de març (la circulara èra deu 19), la part deus malauts de mès de 75 ans espitalizats es passada de 19% a 7% (de 9% a 2% per çò deus mès de 80 ans), lavetz que “l’epidemia a fòrtament creishut en aqueste periòde dens aquestas trencas de gran atge.” Lo jornau cita las chifras de l’Assitance Publique de Paris.
 
En resumit, la seria:
 

— Presenta un acús minoritari com un debat màger,
 
— Presenta la telaranha unicament devath un aspècte negatiu,
 
— Oblida de díser qu’un aute acús veng sustot deu Canard Enchaîné,
 
—Oblida de díser que la circulara a lo visat deu ministèri.

 
Caçar las enganas sus internèt es plan, mes caleré tamben una pagina internèt que desembòsque las enganas o los “doblits” a la television.
 




 

---

Pasolini: "Sèm totes en perilh" (III)

May 5, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Evocacions de la reculada dau nòrdoccitan en l’actuau Borbonés d’Òil

≪ Previous: Fakes … e godilhs 2

$

0

0

< Partida II

L'ultima entrevista: "Sèm totes en perilh"

"Sèm totes en perilh" es lo títol de la darrièra entrevista que la li faguèt lo jornalista Furio Colombo un dissabte de tantòst en cò sieu. Èra lo primièr de novembre de 1975. L'endeman, dimenge, lo còrs sens vida de Pasolini èra al depaus de cadavres de la polícia de Roma.

L'endeman, se publiquèt de faiçon postuma dins Stampa Sera lo 3 de novembre. Es coma se d'una manièra inconscienta e premonitòria, el o aguèsse volgut condensar tot. Coma se foguèsse sa darrièra oportunitat de nos faire un avertiment.

N'extrasi qualques causas qu'afirma, en seguissent l'argumentacion de l'entrevista.

"Lo refús es totjorn estat un gèst essencial. Los sants, los ermitans e tanben los intellectuals, los pauques qu'an fach l'istòria, son los qu'an dich de NON, e jamai los cortesans e los ajudaires dels cardinals."

"La tragèdia es que i a pas pus d'èssers umans: i a d'estranhas maquinas que s'entretustan. E nosautres, los intellectuals, prenèm la guida dels trens d'arunan, o de fa dètz ans, e puèi disèm: 'Qu'es estranh!' [...] Cossí se son esclapats d'aquela manièra? O lo maquinista es vengut fòl, o es un criminal isolat o i a una conjuracion, [...] una conjuracion que nos libèra de tot lo pes d'afrontar d'espernosautres la vertat."

"Lo poder es un sistèma d'educacion que nos devesís en subjugats e subjugaires. Mas atencion. Un meteis sistèma educatiu nos forma a totes, dempuèi las dichas classas dirigentas fins als paures. Per ansin, totes vòlon las meteissas causas e se compòrtan de la meteissa manièra."

"As agut vist aquelas mariòtas que fan fòrça riure la mainada perque lo còrs agacha d'un costat e lo cap en direccion contrària?... E ben, es aital coma vesi la tropa d'intellectuals, de sociològs, d'expèrts e de jornalistas de las mai nòblas intencions: las causas passan aicí e lo cap agacha aquí. Disi pas que i aja pas de faissisme. Disi: quitatz de me parlar de la mar mentre que sèm en montanha. Es un païsatge desparièr. Aicí, i a lo desir de tuar. E aquel desir nos estaca coma de fraires sinistres a una malescasuda sinistra de tot un sistèma social."

"Primièra tragèdia: una educacion comuna, obligatòria e erronèa que nos empenh a totes dins l'arena de la possession de tot a tot prètz. [...] L'educacion recebuda es estada: aver, possedir, destruire. [...] La dicha escòla obligatòria fabrica forçadament de gladiators desesperats. La massa aumenta, coma lo desespèr, coma la ràbia."

"Sentissi de nostalgia per las gents pauras e autenticas que combatián per reversar aquel patron sens se tresmudar en aquel patron. Coma èran excluses de tot, degun los aviá pas colonizats."

"Aicí manca lo cirurgian qu'aja lo coratge d'examinar lo teissut e de dire: 'Sénhers, aquò es un càncer, pas una anecdòta benigna'. Qu'es lo càncer? Es quicòm que càmbia totas las cellulas, que las fa créisser a totas de manièra fòla, al marge de quina que siá logica anteriora."

Ieu escoti los politicians amb lors formuletas, totes los politicians, e ne veni fòl. Sabon pas de quin país parlan, son tan luènh coma la Luna. E los letrats. E los sociològs. E los expèrts de quin genre que siá."

Devèrs la fin del tantòst, quand comença de s'enfosquir, lo jornalista li demanda perqué crei que el cèrtas causas son realament mai claras. Pasolini respond: "Voldriái pas pus parlar de ieu, e mai benlèu n'ai tròp parlat. Totòm sap que mas experiéncias las pagui ieu. Mas tanben i a mos libres e mos filmes. Bensai soi ieu que m'engani. Mas contunhi de dire que sèm totes en perilh."

"Cossí pensatz de defugir lo perilh e lo risc?", çò li demanda, per finir, lo jornalista. I a pas de responsa. Revisan amassa totes dos las nòtas. Pasolini li ditz que l'endeman li donarà una conclusion per escrich, que s'exprimís melhor en escrivent qu'en parlant. L'endeman, a l'alba, lo trobèron mòrt, amalugat e espotit amb sa veitura, sus la plaja d'Òstia.

[de seguir]






 

Evocacions de la reculada dau nòrdoccitan en l’actuau Borbonés d’Òil

May 6, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Crebar l’audimat

≪ Previous: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (III)

$

0

0

Se i son totjorn de comunas occitanas marchesas en Borbonés, sonat le Borbonés d’Òc, se trobèvan de comunas occitanofònas pus aut devèrs le nòrd que i son eura francizadas.
 
Veire l’introduccion de “II. Dins le Berric d’Òil” dins Jornalet 30.4.2020.

 
 
 

Chastèlperron: Chastèlpeiron en occitan possiblhe d’après la forma anciana de la comuna.
 
A Franchesse: de notar i-una “rue des Lanciers” que fa pensar coma a Marselha au “Pas de l’anciá” (= l’angoissa, o passatge estreit) devengut francizat “le pas des lanciers”.
 
Le Vilhain: indica l’origina medievala dau nom auvernhat Lo Vilhen que lh actual i es totjorn dit [j].
 
Marigny: Marilhiacus en 1327 emb lh.
 
Neuilly-en-Donjon: Nulhi au sèglhe 14 emb lh. Bon segur, avèm Orlhenx, cf. persée.fr.
 
Neuvy: Neuvic en occitan restablhit possiblhe.
 
Paray-le-Frésil: vud que la comuna de Parac qu’aul es occitana.
 
De notar sus la comuna de Souvigny le chastèl daus “Chaulets”, coma Choux Vert entre los Luecs Counillons, Champaigue, Bouchats, Chabottes, Pechins, Rollats, Nevada, Les Zéros, Pré Chambarier, Chambarin, Fontibier, en occitan restablhit possiblhe Conilhons, Champ Aiga, Bochats, Chabòtas, Pechins, Rotlats, Nevada, Prat Cham(p)barier, Cham(p)barin, Fònt Tibier, Las Ieras/Airas.
 
Vaumas en occitan restablhit possiblhe Vau Mas?
 
Villeneuve-sur-Allier: construction occitana dau nom + adjectiu e non l’invèrsa coma en francés Neuveville. Notar le luec Riau coma forma de riu?

 
 
Dobtes:
 

Diou: de Dieu?
 
Garnat-sur-Engièvre: forma en -at final.
 
Château de la Baume: de l’occitan bauma?.
 
Lételon: luec dit Le Ris coma Asat Le Ris.
 
Louroux-Bourbonnais: que fa pensar a i-una forma restablhida possiblha L’Orador de L’Uraor /Oror puei L’Uror de Borbonés, vud L’Uror de Bobla vilatge occitan o L’Oreor Odoment.
 
Molinet: de molin + et
 
Thiel-sur-Acolin: de Tiel varianta de Telh?
 
Toulon-sur-Allier que fa pensar aus nombroses Tolon, Toron, Tolondet... (francizats en Toulon, Thouron, Tolondet) coma Toulon.

 
 
Patronimia:
 

Montcombroux-les-Mines la familha Meilheurat dau chastèl de Prureaux, emb lh.

 
 
Nòtas:
 

Trézelles la tradicion anciana dau Char-Barat que le nom fa pensar au Charavilh d’autres endreits occitans.
 
Se pòt pensar que Lapalisse èra comuna occitana vist le succès de l’expression lapaliçada, faita emb le sufix occitana -ada.
 
Lapalissade que vien dau nom dau senhor (de familha occitana de Lemosin) Jacques II de Chabannes de La Palice.
 

 
Referéncias:
 

Comunas d'Alèir (Wikipedia)
 
Borbonés (Wikipèdia)


 

 

Crebar l’audimat

May 7, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Paradòxa virau e virus paradoxau

≪ Previous: Evocacions de la reculada dau nòrdoccitan en l’actuau Borbonés d’Òil

$

0

0

Ongan, l’actualitat de la setmana santa foguèt ocupada non pas per un eveniment passat mas per un qu’èra a venir.
 
Aquò comencèt plan abans: lo president deu parlar, nos disián, puèi lo president parlarà, en nos balhant la data, puèi lo president va parlar, en nos balhant l’ora a la minuta prèp. E tot lo sanclame de la setmana, dins cada jornal, dins cada bulletin, nos remenèron aquela informacion ambe los detalhs de la siá preparacion: la tièra del monde consultats, las siás vesitas sul terrenc, los conselhs a l’Elisèu. E foguèron pas que las interrogacions sus çò qu’anava dire, çò que podiá dire, çò que diriá forçadament, çò que se pensava e que benlèu diriá pas. E seguiguèron un ramat d’entrevistas d’especialistas de tota mena e de simples ciutadans. E totes de dire qu’èran d’acòrdi o pas sus çò que pensavan que diriá o que diriá pas, un pauc coma se calfavan la sala abans l’espectacle.
 
Mas la resulta es aquí: la dicha presidenciala foguèt una capitada: comptèron 37 milions de personas davant la tela, un recòrd absolut, mai fòrt que per la finala de la copa mondiala de fotbòl (26 milions).
 
Sabi ben que d’unes se malfisan d’aquelas mesuras, pr’aquò de mai en mai precisas: l’escapolon causit es es, dins 5000 fogals, d’11 400 personas; l’audimètre a tatoatge numeric es acompanhat de toquetas individualas que permeton de mesurar l’escota de cadun a la segonda.
 
Mas an mesurat l’audiéncia d’un autre biais mai empiric, benlèu, mas que afortís los resultats de la tecnica. An mesurat que, pendent tota la dicha presidenciala, lo consum de l’aiga, a París, aviá baissat a quaranta del cent del consum normal a aquesta ora.
 
Aquò vòl dire que lo monde son demorats davant la tela tota la durada de la dicha presidenciala, que lor faguèt doblidar dinc a l’enveja de pissar.
 
 
 

 
 

 

Paradòxa virau e virus paradoxau

May 7, 2020, 6:00 pm

≫ Next: 145/15

≪ Previous: Crebar l’audimat

$

0

0

En ua crisi subèrmediatizada e subèrcomentada lo Covid 19 nos revèla dilhèu las duas caras de la masca


 

La paradòxa prumèra, en aqueth ahar de virus, qu’ei la crida a la “mobilizacion” acompanhada deu famós “demoratz a casa!”. La mobilizacion qu’ei lo contrari de l’embarrament, de l’immobilisme. Mobilizà’s qu’ei desplaçà’s. Qu’èi trobat ua auta expression qui jogava sus la paradòxa. En anglés qu’èi legit “Alone together!” ( sol amassa ).
 
Mes las paradòxas no’s limitan pas a las expressions en aqueth periòde virau.
 
I a monde qui pensan que, au sortir d’aquesta crisi, arren non serà com abans. Deu malastre espelirà un aute monde. Qu’ei ua vision optimista a laquau e podem créder; mes qu’èi un dobte. Que credi que calerà energia, volontat politica e enqüèra combats entà que vienga l’endoman tant esperat. L’experiéncia non jòga pas en favor de l’optimisme. On ei lo monde gessit de Chernobil e de Fukushima? A noste, jamei lo nuclear n’aurà costat autant car pr’amor deu naufragi de l’EPR. E totun, la hèsta que contunha. Calculatz quantes lheits d’espitau averem podut crear dab la subèrcòst de l’EPR! Que da ua idea de çò qui pòt estar un aute monde!
 
En economia tanben arren non serà com abans! Mes las solucions prepausadas que son las deu monde de ger: sostiéner lo sector automobile a tot hòrt, lo transpòrt aerian. E cadun de dar la soa solucion entà tornar lançar la produccion, lo consum… com abans! Que parlam dab los indicators de ger (valors en borsa, PIB, corba de consum…). Que ploran sus la baisha deu consum shens se demandar çò qui ei indispensable e çò qui non n’ei pas.
 
Ajustem quauques expressions. Qu’ei ua “crisi màger» , “la mei grana dempuish la dusau guèrra mondiau”, “lo dèute public que serà gigant” etc… Non trobatz pas indecent de deishar enténer que lo Covid 19 averé la mendra semblança dab la crisi de 2008, qui era, estó sonque ua malaudia de l’especulacion?
 
 
Lo deute
 
Que jògui tanben que i aurà ganhants en aquera crisi; los medishs, com de costuma. Los messatges generós de sostien enviats per quauques bancas a destinacion deus particulars o de las enterpresas petitas en dificultat non son pas de bon créder. I credetz enqüèra vos a las bancas qui son au capcèr deus mei fragiles?
 
Los economistas, en los mèdias, que son concurrenciats per l’andada de vulgarizacion d’informacion scientifica a prepaus deu virus. Mes que vòlen guardar un imatge scientific. L’economia seré ua sciéncia! Donc qu’avem dret a analisis mei o mensh pertinentas. L’un qu’explica sus un gran canau de television francés que l’Estat ajudarà las enterpresas mes pas los “guits tòrts”. Un pauc de darwinisme economic! La crisi que servirà a’s desbarrassar deus inutiles.
 
D’autes justifican que son distribuits dividendes mentre que milions de personas perden lo lor tribalh. Ei aquò lo monde qui càmbia? Un aute explica que lo dèute nos plombarà per decenias. Que serem a víver a crèdit e que deisharem la factura tà las generacions qui vienen! Mes dempuish quantes decenias e vivem en minjar lo capitau naturau e ecologic collectiu au profièit de quauques uns tostemps mei rics? Ei economia de la bona aquò, ei economia virtuosa? Que hè decenias qu’empruntam a 0% a las generacions qui vienen e que vivem sus un eretatge qui guastam e desperdiciam. Non vedi pas perqué e hèn tant de brut a prepaus deu deute public? Que i a longtemps que vivem sus aqueth sistèma mes vertat ei, lo indicators economics deu moment n’ac prenen pas en compte.
 
Tanben, darrèr lo discors suu deute public qui creish, que sentim plan puntejar l’aute discors qui consisteish a díser que calerà har sacrificis, tribalhar mei. Que jògui que la question de l’alongament deu temps de tribalh que va tornar dab fòrça. E puish tanben las question ecologicas que riscan de non pas mei estar prioritàrias, se per cas n’estón un dia.
 
 
Compassion mediatica
 
La paradòxa que’s tròba tanben dens los messatges d’autosatisfaccion qui’ns distribuim. Que cau picar de las mans cada ser en solidaritat dab los qui suenhan. La compassion mediatica ei un produit a bon compte. Qu’ei en venta juste au ras deu taulèr de la solidaritat peu clic, sabetz la peticion en linha, la susmauta per hialat sociau. Corneille qu’averé segur escriut: “Que partim cinc sus Twitter e Facebook mes, promptament aprodelats, que’ns trobèm lèu 5000 followers en arribant au pòrt (USB)!”
 
La compassion mediatica, tà qué har? Tà’s desbrombar qu’èm dilhèu responsables collectivament d’ua politica qui a decidit de redusir los mejans en favor de la santat. Alavetz, vertat ei que podem reconéisher las errors passadas e afirmar que las volem reparar. Tant de bon! Còste çò que còste? Vertadèrament? La question vau d’estar pausada. Respóner que òc qu’ei plan mes pas en pensar que la factura serà pagada per d’autes.
 
Que m’arriba de pensar que la crisi qu’ei subèrmediatizada, subèrcomentada, pr’amor qu’ei enfin lo projècte collectiu qui mancava a ua societat qui non n’avèva pas nat. Cinisme? Lhèu. Tots los ingredients que i son: l’enemic cautelós e invisible, los eròis inatenduts, las victimas innocentas, evidentament, e los adjectius qui acompanhan tot aquò com “istoric”, “catastrofic”. E puish lo ton guerrèr. Que serem en guèrra! Darrèr que vienen donc los mots de solidaritat, engatjament, sacrifici…Mes que serà la solidaritat dens ua societat dispausada a sacrificar las libertats individuaus en per la securitat? La question qu’estó pausada dab los atemptats terroristas e que torna dab lo Covid 19.
 
 
Lo centralisme: lo remèdi
 
Paradòxa tanben quan s’i parla de préner en compte la disparitat territoriau deu problèma sanitari e quan entenem tantes elegits locaus demandar tostemps instruccions mei a l’Estat. Las collectivitats n’an pas pro de mejans, n’an pas pro de poders, qu’ei vertat; mes lo sistèma centralista qu’a hèit espelir uas generacions d’elegits formatats a esperar las instruccions de l’Estat. Un sistèma qu’a tendéncia a crear çò qui ei necessari au son foncionar e necessari a la justificacion de la soa existéncia. Quauques uns que son en capacitat de préner decisions. D’autes que volerén mes non n’an pas los mejans e lo poder. Que son minoritaris comparats dab los qui atenen sonque la decision de l’Estat e deus sons representants o la paraula deu president de la Republica! L’ideau per quauques uns seré que totas las decisions se podossin préner de faiçon unifòrma sus l’ensemble deu territòri francés. Mes tot aquò n’a pas nat sens. Lo virus, com la radioactivitat de Chernobil, se trufa plan beròi de las termièras quan serén presentadas com protectoras contra lo mau en question.
 
L’Estat que torna donc en fòrça! Ei aquò lo monde d’après? Que sembla hòrt lo monde de ger e quitament lo de delà ger. L’Euròpa absenta: perqué? Pr’amor las decisions europèas demoran enter las mans deus caps d’Estats. Donc s’ei paralizada qu’ei en rason deu replec deus Estats sus se-medishs.
 
E puish que i a lo retorn deu vielh departament! Ah lo departament sauvador! Roge, verd.
 
Las vertuts de la descentralizacion —se n’i a en aqueth domeni— non son pas debatudas. Arrés n’explican que la responsa descentralizada qu’a dilhèu permetut de redusir l’amplor de la crisi en Alemanha. E que demori prudent; qu’ac calerà verificar e analizar. Au contra qu’explican en quauques mèdias qu’en Espanha las rivalitats regionaus qu’averén accentuat la crisi! Ua afirmacion gratuita mes tan confortabla en aquera tempasada de replec estatau!
 
Totun, lo sistèma federau american qu’empacha lo president de préner decisions catastroficas. Qu’ei un element interessant en aqueth debat.
 
Alavetz a tots los qui vòlen contrapoders e qui denóncian la gestion francesa de la crisi que’us conselhi de pensar tanben aus poders descentralizats en mei deus autes.
 
 
La masca e las duas caras
 
En las paradòxas que i podem tanben comptar las famosas mascas. Que las deveram portar segurament pendent quauque temps. Ua masca perqué? Lhèu qu’ei com d’aver duas caras: l’ua entà’s protegir e l’auta tà protegir los autes. La dusau cara qu’ei ua vision optimista de l’Umanitat. Que credi meilèu que la masca serà prumèr lo signe de la menshidança cap a l’aute, qui ei lo perilh , lo portaire deu mau. E serà aquò lo monde nau?
 
D’aver duas caras qu’ei estar com Janus, lo diu roman de las duas caras. Qu’espia darrèr e davant. Qu’ei tanben lo diu de las fins e deus començars. Dens ua man qu’a un baston tà indicar lo camin e dens l’aute la clau tà obrir las pòrtas.
 
Que me’n vedi tà créder que de la crisi aquesta e sortirà un monde mei bon shens qu’agim besonh de har esfòrç deus grans e de granas remesas en question. Metem nos d’acòrd sus la direccion indicada per Janus e siam segurs que la clau qui tien a l’auta man non pòt pas obrir pòrtas quaus que sian. Que i a pòrtas qui deven estar barradas e qui non deveram pas jamei tornar obrir, particularament en los domènis economic e ecologic.
 
Que m’en vedi entà créder en la capacitat de l’umanitat a tirar rapidament las leçons d’ua crisi coma aquesta, mes qu’ac desiri hòrt. Totun, a quauques òras deu començar deu desconfinament/ desembarrament, que’n soi enqüèra a manejar la paradòxa e a’m díser qu’averí podut titolar aqueth article: “Que serà miélher ger!” o “Qu’èra miélher doman!”. Mes que demori optimista, “còste çò que còste!”.
 
 
 

---

Version longa de l’editoriau de la revista deu Partit Occitan Occitania. Article publicat sus david-grosclaude.com
 
 
 
 

 
 

145/15

May 8, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Ni lenga calc, ni distanciacion maximala: elògi de l’equilibri

≪ Previous: Paradòxa virau e virus paradoxau

$

0

0

Non, aquò’s pas l’escòr final d’una partida de rugbi entre los Alls Blacks e una seleccion dau Lengadòc! Son pasmens de chifras plan interessantas amai es un rapòrt, un raciò.
 
La primièira chifra es la quantitat d’argent que despensa lo Ministèri de la Cultura per cada persona de la region Iscla de França, 145 èuros per estajant. L’autra nos concernís mai. Es la quantitat d’euròs, 15, que lo metèis ministèri consacra per cadun dels autres franceses, los que son pas de l’embonilh de França. E aquò es pas una invencion mas çò que disiá la precedenta ministra de la cultura.
 
145/15, es quicòm! Ja una diferença de 1 a 2 seriá un brave tractament de favor, e una de 1 a 3 seriá enormassa. Mas sèm plan delà. De 15, per arribar a 145, cal multiplicar per 966%!
 
Un rapòrt de 1 a 10 cossí lo qualificar? Es colonial. I a plan per la cultura doas categorias de franceses dins un país que sa devisa proclama l’Egalitat.
 
Es dire se lo finançament de la cultura per las collectivitats es important per nautres de la categoria bassa. Ailàs son tot bèl just los budgets que son rasclats e pelats dempuèi d’annadas amor que l’Estat lor escana las finanças e qu’an ges d’autonomia financièira. Marca mau se passeja!
 
Ben segur aquò son de chifras ministerialas per la cultura francesa. Per l’occitana que d’alas, mens que de parpelas d’agaças, una assadolada de res.
 
 
 
 

 
 

 
 

Ni lenga calc, ni distanciacion maximala: elògi de l’equilibri

May 10, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo professor Raoult

≪ Previous: 145/15

$

0

0

Lo desvolopament d’una lenga minorizada demanda una dòsi rasonabla de restauracion per evitar d’influéncias excessivas de la lenga dominanta. Aqueu principi se deu aplicar amb prudéncia e en s’informant ben sus lei dorsiers. Es necite de cultivar la dignitat de la lenga, mai sens tombar dins lo purisme ridicul.
 
Pompeu Fabra faguèt ansin quand fixèt la nòrma dau catalan a partir de 1913.
 

— Restabliguèt en catalan de formas autenticas e encara vivas coma vaixell en luòc de l’espanholisme barco*.
 
— Mai tanben defendèt de formas catalanas autenticas coma medieval, e mai se quauquei catalanistas lei rebutavan perque èran similaras ai formas espanhòlas (en espanhòu medieval). Ansin Fabra s’opausèt a de formas absurdas coma mitg-eval* que venián de la distanciacion maximala còntra l’espanhòu.
 
— De còps Fabra acceptèt en catalan d’espanholismes ancians e enracinats coma preguntar “demandar” o senzill “simple” (en espanhòu preguntar, sencillo).

 
Loís Alibèrt seguiguèt aqueu principi quand fixèt la nòrma classica de l’occitan a partir de 1935.
 

— Assumiguèt la restauracion de formas ben atestadas en occitan modèrne coma cadieral (chadierau, cadierau), blau, particular, collègi, sénher, decidir, vacillar e evitèt de francismes inutils coma fautuelh*, blu*, particulier*, collètge*, mossur*, decidar*, vacilhar* (en francés fauteuil, bleu, particulier, collège, monsieur, décider, vaciller). O faguèt tanben dins lo domeni de la sintaxi: preconizèt la vòli seguir còntra lo francisme vòli la seguir* (en francés je veux la suivre).
 
— Pasmens Alibèrt sabiá equilibrar son trabalh e assumiguèt en parallèl l’acceptacion de francismes ancians en occitan coma jaune, palais, marchand (dau francés jaune, palais, marchand).
 
— E mai integrèt de francismes pus recents quand podián enriquir l’occitan coma obús e usina (en francés obus e usine).

 
La nòrma classica de l’occitan, donc, es realament luenh dau purisme. Es una nòrma moderada e equilibrada.
 
Ai aplicat tanben aqueste principi dins leis articles d’aquesta rubrica que teni dempuei 2012 dins Jornalet. Prepausèri aqueste principi, e mai, quand Jornalet me demandèt ajuda per installar un estil de redaccion. Donc es clar que Jornalet seguís una via moderada, ni calcada servilament sus lo francés, ni bèstiament antifrancesa.
 
Ai ja explicat lei causas amb fòrça clartat:
 

— Dins un article entitolat “De visions positivas sus la lenga francesa”, publicat dins Jornalet lo 18.9.2017.
 
— Dins un autre article, complementari, entitolat “Leis occitans devèm pas defendre lo francés”, lo 24.8.2015. Aqueu títol, que d’unei lo comprenguèron pas facilament, significa exactament: “demandi pas d’atacar ni d’asirar lo francés, de segur, per còntra expliqui que lo francés a pas de besonh deis occitans per se defendre perque es ja una lenga en excellenta santat; leis occitans deurián defendre puslèu l’occitan”.

 
Vaicí d’exemples de formas qu’ai presentadas ai legeires de Jornalet dempuei uech ans. Lei classi en doas colomnas. Dins la colomna de senèstra: de formas que conven de lei restaurar còntra l’influéncia dau francés. Dins la colomna de drecha: de formas que conven de lei defendre e que son fòrça legitimas en occitan, e mai se son pròchas dau francés. Ramenti aquesteis articles per illustrar coma se cèrca de cultivar un occitan rasonable e autentic. Ni lenga calc, ni distanciacion maximala.
 

Ni lenga calc... (exemples de formas restauradas còntra l’influéncia excessiva dau francés)	...ni distanciacion maximala (exemples de formas valablas e mai se semblan de formas francesas)
Bíblia, 3.1.2020	ochanta = quatre vints, 25.3.2019
anniversari, Anna, 2.12.2019	ancessor = ancèstre, 19.11.2018
ll e lh, 25.2.2019	dròlle, dròlla, 10.12.2020
gn e nh, 21.1.2019	placa, placar, placard, 24.6.2019
c, qu e ch, 14.1.2019	baia, 31.12.2018
Medoc, 17.12.2018	mage, lei Reis Mages, Marchion, 7.1.2019
Darth Vader en luòc de Dark Vador, 10.9.2018	lapin, 3.12.2018
evoluir = evolucionar, 23.4.2018	mòle, 10.6.2019
Jèsus, 25.12.2017	ibrida, 20.5.2019
aisina, esplech, gatge, ustilh, 19.6.2017	casinò, 8.10.2018
mot, 13.3.2017	guepard, 1.10.2018
forma, 6.3.2017	aubèrja, 24.9.2018
obligar, 19.12.2016	inedit, 24.7.2018
-ir (vèrbs), 8.8.2016	reüssir, 28.6.2018
-ia (accentuacion), 20.6.2016	parquing, 4.6.2018
archipèla, 18.4.2016	jaune, 19.3.2018
-tritz, 4.4.2016	boquetin, 1.1.2018
tornado, 7.3.2016	sandala/sàndola, 26.10.2017
ciutadanatge, 28.12.2015	fotbòl, 20.3.2017
-ança, -ància, -ença, -éncia, 18.8.2015	novèl/novèu/navèth, 7.11.2016
sénher en luòc de mossur*; òc en luòc de oei*, non en luòc de nani*, 4.5.2015	simbòl en luòc de simbèu*, 31.10.2016
Léger, 6.4.2015	auto, veitura..., 24.10.2016
	mòrga, 13.6.2016
	viste, 6.6.2016
	piramida, 19.10.2015
	difusar, 6.3.2015
etc.	etc.

 
 
 
 
 
 

 

 
 
 
 
 

Lo professor Raoult

May 11, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (e IV)

≪ Previous: Ni lenga calc, ni distanciacion maximala: elògi de l’equilibri

$

0

0

Èi pas recebut nada formacion medicala e me vau pas prononciar sus l’eficacitat de l’idroxicloriquina, que sonque de díser lo nom n’èi lo cap que’m dòu. En contra de totes los que son venguts especialistas de medecina i a pauc suus hilats sociaus, èi pas lo mendre vejaire aquí dessús. Qu’aquò sia dit.
 
Per contra, me soi apercebut pro lèu qu’aqueste debat a l’entorn de la potinga virava à la patacada generala au lòc de demorar una discutida tecnica entre especialistas. Quicòm m’a semblat estranh. S’agís de l’actitud deus mèdias de cap au professor de Marsilha.
 
Avoi lo medish sentit qu’ende la Greta Thunberg, es a díser que tot estoc hèit ende hèr portar la charradissa sus la personalitat de quauqu’un e non pas servir de lòc d’escambi de punts de vista suu subjècte.
 
Coneishi plan ara los mèdias poloneses, e èi remercat qu’utilizan una tecnica de denigrament de l’oposicion fòrça simple a la television: los sòcis de la majoritat parlan e se pòt ausir lo son de lor votz, quan los de l’oposicion son mostrats dens situacions de totas (sovent a ríser e a’s destendre dambe d’autes, sense lo son) e lors declaracions son citadas e escritas entre guilhemets. Aquò participa a ténguer a distància òmis e hemnas per rapòrt a d’autes qui semblan atau mès presents, mès vertadièrs, mès serioses e donc mès credibles.
 
Èi observat la medisha cause suu Professor Raoult. Me brembi plan quan lo vesoi peu purmèr còp on èra filmat sens lo son e presentat com lo “controvertit Professor Raoult”.
 
Puèi arribèc l’entrevista de BFM-TV per la jornalista Apolline de Malherbe. Me soi dit qu’enfin se podore ausir Raoult dirèctament s’exprimir. Mes èra pas qu’un trecanard. Una psicològa, Dauna Praveena, que dirigís un centre de formacion professionau on s’apreng a “analizar los comportaments umans e los rapòrts de fòrça au demiei de las entrepresas” a destecat la sequéncia e l’a citada com un exemple de temptativa de blocar l’entrevistat com dens los encontres d’emplec o las amassadas professionalas dambe enjòc. S’aquò vos interèssa:


 
Citarèi pas qu’una sola question ende’vs balhar una idèa: “Atz pas nat regret d’aver venut de vent?”
 
Mes lo som de l’ataca anti-Raoult estoc segon jo atenhut peu siti de France Info. Me còsta de díser aquò, qu’aqueste siti es, se que non, de bona qualitat normalament e hè un trabalh deus bons. Lo 6 de mai publica un article entitolat: “De la cloroquina a la politica, am passat au microscòpi los grops de sosteng au Pr Raoult sus Facebook”. Es aquí.
 
E aquiu tocam lo hons de la subjectivitat jornalistica. D’informacion, quasi nada, e un vocabulari deus quau vos deishi jutge:
 

• “Detzenats de grops an emergit a l’entorn de l’infecciològa.”
 
• “Vestit de son abituala blosa blanca … se freta lo menton”
 
• “La darrèra vidèo deu Pr Raoult!! publica illico un sòci deu grop…”
 
• “A cada còp l’efèit es lo medish: los bravos e los mercés s’apilan dens comentaris innombrables.”
 
• “Los like plaven.”
 
• “Son peu long, sa baga dambe una clòsca de mòrt, sa parladera (bagoût) e … sons adorators …”
 
• “Lo personatge es erigit en eròi… en sauvador”
 
• “Es vengut una figura quasi mitica, cristica, a la quala se vòda un culte.”
 
• “Las descripcions exaltadas legidas …”
 
• “Es una subersollicitacion pulsionala … que ns’instala dens una reconeishença sociala.”
 
• “Una icòna deus Gilets Jaunes”.

Aquesta darrèra frasa es fòrça importanta. Solide l’article vòu associar lo professor au movement deus GJ, e atau “botar en tòca” com se ditz en rugbí. Cau lavetz au legedor “causir son camp”, que s’agís pas mès de saber se l’idroxicloroquina es bona o pas, mes de saber se’s tròba deus costat deu monde rasonables o pas.
 
Après, ac torni díser, sabi diuvivant pas se sa potinga es bona o pas contra lo virus.
 
 
 
 
 

 
 

 
 

---

Pasolini: "Sèm totes en perilh" (e IV)

May 12, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Nòta sus le Comtat-Duchat de Nevers o Nivernés e Borgonha vesina

≪ Previous: Lo professor Raoult

$

0

0

< Partida III

Passion e mòrt de Pasolini, segon Abel Ferrara

En 2014, lo realizaire Abel Ferrara estrenava lo filme Pasolini, interpretat per Willem Dafoe, Ninetto Davoli e Maria de Medeiros, demest d'autres actors. Assistiguèri a l'estrena per escriure un article. M'agradèt. Per exemple, me diguèri que, contràriament a çò que se podiá esperar d'un realizaire iconoclasta e provocaire coma Abel Ferrara, Pasolini es un intens omenatge intellectual a l'actitud etica d'un creator radicalament critic.

Lo filme, que son protagonista es un Willem Dafoe calcat sus Pasolini, narra l'ultim jorn e mièg de sa vida, las convèrsas amb sa maire e sos amics, sos projèctes e pensadas, la darrièra entrevista que donèt e son assassinat. Lo filme poiriá decebre a la fin perque adutz pas res de nòu sus l'assassinat: ditz pas se lo tuèt l'extrèma drecha, d'assassins a la sòlda de las multinacionalas o se foguèt un crime omofòb. "La vida privada tanben es un fach politic", çò disiá el. Es la vida, son actitud d'òme liure que la vòl revendicar d'el Abel Ferrara; qual èra, çò que pensava, de qué somiava, perqué lo tuèron, perqué aviá tantes enemics, perqué èra un òme tracat. Las causas que lo rendon uèi mai viu que jamai. Son legat ideologic.

E al fons, sens aprigondir, residís tanben l'inconeguda jamai resolguda de sa fin tragica. Ferrara se mòstra fidèl a una de las frasas clau de Pasolini que la soslinha lo filme: "Çò mieu es pas un conte, es una parabòla. Lo sens de la parabòla es la relacion de l'autor amb la forma que la crèa el."

Lo filme evòca lo ric e enigmatic univèrs pasolinienc: la poesia, la filosofia, la politica e la vida. Uèi es rabiosament actuala sa critica frontala del poder e sa lucha contra las fraudas del sistèma: en la politica, la cultura, la morala e los mèdias. Coma o faguèt dire a sos personatges: "La fin existís pas. Cal contunhar d'esperar. Se passarà quicòm."

Benlèu se passa ja ara...

Willem Dafoe: "Me fa paur l'actualitat de Pasolini"

Dins las presentacions e las entrevistas que li faguèron quand s'estrenèt lo filme, l'actor Willem Dafoe, encara illuminat pel personatges e per sos escriches, afirmava: "Pasolini èra un escrivan enòrme e un profèta. Me fa paur son actualitat. Nos avertiguèt dels perilhs que nos gachavan, o escriguèt, e totun avèm pas res fach. Almens contunhem d'aprene d'el e de sos bèls tèxtes."

En legissent los escriches de Pasolini, en pensant a sa marginalizacion e a çò que coneissèm uèi per d'intellectuals, cresi que, coma o disiá el, eles tanben son estats absorbits pel consumisme de l'indústria culturala e mediatica, al servici dels interèsses del poder que lor és mai pròche.

Me recòrdi d'una frasa de Pierre Bourdieu sul mond intellectual: "L'excelléncia dins la màger part de las societats es l'art de jogar amb las règlas del jòc en fasent d'aquel jòc amb las règlas del jòc un omenatge suprèm al jòc. Lo transgressor contrarotlat es tot lo contrari de l'erètge."

Benlèu es ja arribada l'ora, enfin e per necessitat, de s'estalviar lo bruch mediatic dels transgressors contrarotlats per escotar atentivament la paraula dels erètges en silenci respectuós.


Xavier Muntanyà, traduccion occitana de son article publicat dins Vilaweb lo 5 d'abril de 2020.



 

Nòta sus le Comtat-Duchat de Nevers o Nivernés e Borgonha vesina

May 13, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Crisi de papièr

≪ Previous: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (e IV)

$

0

0

Per ‘quela part, nos avèm esitat de la publicar. Mas trabalhar per ren, ‘quò es damatge. Mesme se nos i sèm acostumats. Nos es arrivat talament de còps de laissar de travalhs que dòrmon enqueira dins l’informatica, quand fonciona totjorn o que desapareís pas. Alòra...
 
E se nos anessiam un pauc pus loenh? Au nòrd! Non? Nos avèm talament l’ocasion de dire “montar” a París? È. Sus le pedestal, nos aurem la plhaça. Mas non, ‘quò vai. S’arrestarem en chemin.
 
Nostre nòrd occitan aul es sovent obludat. E le sud dau nòrd, pechaire! Dau pont de vuda occitan nos anam le veire.
 
Vos m’avètz seguit espère? (pas per de repròches è!)
 
 
I- Le sud de Nivernés
 
Òc-ei. Se fau sovenir dins la montanheta dau Morvan, que la varianta dau borguinhon qu’aul es parlat semblha influenciat per las tèrras pus au sud. Le francoprovençal (presença dau pronom neutre vengut dau latin “hoc”) e l’occitan. Confirma la tèsi de Wartburg indicant que la frontiera entre occitan e lenga d’Òil aul èra bien pus au nòrd qu’eura (Wartburg, La fragmentation linguistique de la Romania, trad. Allières Slaka, Paris, Klincksieck, 1967, Bibliothèque française et romane).
 
Un autre, detalh aquau còp, es l’usatge de l’article lou / le, que las doas formas se tròvan dins tota la Borgonha.
 
Le Morvan qu’es au sud de Borgonha representa un espaci d’arcaïsme en rapòrt dau rèsta de l’espaci mai au nòrd.
 
Per la morfologia emb le lexic, “l’home” que se ditz en borguinhon e “l’homme” en morvandiau fan pensar a la variacion existenta en occitan marchés entre “l’òme” e “l’ome”.

 

Quauques toponimes qu’ilhs an atrait nostra atencion
 
Aquelas causas son solament de pistas. Que siá dit e repetat.
 

Arbourse: Arbouse en 1290. Original per un fruit que se tròva solament en Provença (o Corsega).
 
Arthel.
 
Challuy: le quartier d’Aglan, existent en l’espaci occitan.
 
Chasnay: de chasnhe?
 
Chazeuil: Chasa + sufix e Lavault fa pensar a un Lavau. Chasa es original vud que sovent trovam Chaise, Cheze e pus d’element a mantengut après ch de CHA.
 
Gâcogne: nom ancian Vasconium (o Vascons) notada coma colonia de soudards romans. Mas pas sonat Colonjas. Bon.
 
Notar que La Charité-sur-Loire es destruita dos còps per los Gascons en 743 e en 771.
 
Se sovenir dau patronime Bascoulard e Gascoing dins l’opinion precedenta.
 
La Charité-sur-Loire: ancianament Seyr, Neyr de neir (negre en sudoccitan?) mas problèma de verificacion cronologica per l’aparicion de Neyr emb l’aparicion dau nòrdoccitan.
 
La Marche: dau nom de la província La Marcha. Èra probablhe a la frontiera entre Aquitània e La Marcha. Veire le donjon impressionant. Las tropas atacant Aquitània partián de per aicí. La Marcha d’Aquitània anèva belament pus aut avans. Faça a la concurrença de La Charité-sur-Loire, que La vila de La Marcha conoguèt una baissa de populacion atraita per La Charité, los senhors de La Marcha an sovent atacat La Charité. Après, ilhs foguèron forçats per l’evesque e le comte de Nevers a donar de tèrras aus monges de La Charité. Explhica segurament coma La Marcha a reduch son espaci geografic au nòrd.
 

Le ròtle de La Charité dins la progression de la lenga d’Òil devèrs las tèrras occitanas es d’estudiar de pus pròche.

 
Sus la comuna de Lanty los luecs: Chalemont de Kar + redondància mont?, i-un chal en occitan vivaroalpenc tinean (molon de pèiras), Champ Roger, Clenezy, la Baraque, la Boule d’Or, la Chasseigne de Chassanha, roveda, la Chaume, la Faye de fau probablhe, la Feuille Andriot, la Grande Brosse, la Loge Bouille, la Mazille de mas?, la Vesvre, le Chamdenot, le Charnay, le Moulin A Vent, les Brouillats de los Brolhats coma Bruèlh?, les Coupes, Montantaume, Montchanin mont+ chan de Kar, Paujeux
 
Sus la comuna de Murlin notar le luec de la Forges des Limousins. A moens que l’origina siá Almòina.
 
Ouroux-en-Morvan: veire L’O(r)ror / L’Oreor/ L’Orroer/ L’Ordoer dins l’opinion precedenta. Notar le senhor de https://fr.wikipedia.org/wiki/Oulon dit Guillaume d’Ourouër en 1510.

 
 

Autre

Le nivernés depend d’Aquitània dau temps de Pepin Ir d'Aquitània,
 
Antoine de Chabannes, familha de Ventadorn, es senhor de Corvol-d'Embernard etimologia comuna emb los divèrs Briva

 

Referéncias:

 

— Lista de comunas de la Nièvre
 
— Ancian occitan sus la wikipedia en francés

— Carta del galoromanç autoctòn

 
 
 
II- En la Borgonha vesina (veire Saône-et-Loire)
 

Épinac: en -ac doncas
 
Laizy le chastiau de Chaseu escrit arei.
 
Roussillon-en-Morvan: escrit Rossillon segon los periòdes.
 
‘Quelas tèrras pòrtan le nom dau senhor originari de Rossilhon en Pirenèus que los comtes d’Autun avián de liams matrimonials e patrimonials. Terric Ier, comte d’Autun en 755, a i-un enfant: Guilhaume au Nas Cort que deven Comte de Tolosa e marqués de Septimania, sos le nom de Sant Guilhem.

 
 

Autres

 

Dins los maires d’Autun un grand nombre de Montagu (e non la forma d’Òil esperaa “Montaigu”).

 
Conclusion (per le moment)
 
Despuei l’ocean, avèm cerchat traças de reculadas de l’occitan.
 
Dins l’oèst i-un constat es simplhe, quora l’occitan a reculat per contact s’es fait remplhaçar per le peitavin. Los endreits que la populacion occitana fuguèt desplhaçada, assimilada o eliminada per temps de guèrras (la ritornela “Guèrra de Cent ans efècte”) ‘quò es le santongés qu’a pres la plhaça.
 
Au nòrd, l’occitan a reculat e s’es fait remplhaçar per le berrichon. Mas dins los dos cas, trovam i-un nombre impressionant de toponimes occitans a pena francizats graficament.
 
L’espaci occitan semblha d’èsser anat dins son espandi pus grand, bien aut a l’oèst.
 
La Marcha, dins son espandi minimal, veire la remarca pus aut sus son extension geografica pus granda au nòrd, a pron tengut l’occitan viu.
 
A l’èst, coma nos venèm d’o veire eura, es diferent.
 
Quand nos anam devèrs le Borbonés d’Òil, deven pus complèx de trovar de traças toponimicas. E en Nivernés, es quasi anecdotic o ipotetic.
 
L’espaci occitan semblha d’èsser anat dins son espandi pus grand, moens aut a l’èst.
 
L’oilizacion istoricament a degut èsser mai fòrta a l’èst dins i-un primier temps. Arpitan inclús. E puèi après a l’oèst dins i-un segond temps.
 
Mas paradoxalement, l’arpitan, s’es original, es a mièg chemin entre occitan e Òil dau temps que le peitavin-santongés a bassaculat devèrs l’Òil (emb traças lexicalas d’occitan de segur). Le substrat, la tèrra es occitana, mas las racinas, elas son bien de lenga d’Òil, coma le francés.
 
E le Massís central a bien jogat le ròtle de proteccion per l’occitan faça a l’oilizacion. Brau a La Marcha doncas.
 

Mapa: occitan ancian


 
 
 
 
Mapa: Avançada dau francés sus d’autras lengas romanas (un pauc faussa per le nòrd d’Occitània, va tròp bas)
 
 
 
 
 

 
 

 

Crisi de papièr

May 14, 2020, 6:00 pm

≫ Next: En Occitània, lo bioregionalisme se farà amb d’occitan

≪ Previous: Nòta sus le Comtat-Duchat de Nevers o Nivernés e Borgonha vesina

$

0

0

Lo Guston foguèt tot estonat lo jorn que se volguèt crompar, al supermercat, rotlèus de papièr igienic: las laissas èran vuidas. Aviá ben ausit dins los mediàs, que, a l’anóncia de l’acantonament, lo monde s’èran getats sus las pastas e lo ris, e tanben sul papièr igienic. I cresiá pas gaire: pastas e ris, rai, mas perqué s’amolonar papièr igienic?
 
A la darrièra guèrra, vertat, la question se pausava pas: lo monde se fretavan ambe paginas de jornals copadas en quatre e penjadas contra la paret del privat del fons de l’òrt, çò que permetiá de legir articles dus còps. Mas aquela practica es pas mai possibla uèi: los mediàs papièrs son en crisi, de mai en mai concurrenciats pel net e es pas possible de se fretar ambe un article en linha. E sustot los privats son passats de l’òrt dins l’ostal e lo papièr jornal ne tampa las canalizacions. Mas perqué lo monde avián fait la pilha del papièr igienic? Per paur, embarrats, de tròp “se far cagar”? “De’n cagar” mai que de costuma? De endurar mesuras que “fan cagar”? Non tot aquò es pas qu’un biais de parlar, de monde mal ensenhats. O alavetz, çò pensèt lo Guston, en temps normal, lo monde se retenon e fan los besonhs sul luòc de trabalh puslèu qu’a l’ostal dins un pensament d’estalvi.
 
L’explicacion vertadièra, lo Guston cresquèt l’aver trobada al J.T.: disián que lo monde s’èran getats sus las pastas e lo ris, causas aisidas d’aprestar, que, acostumats a manjar defòra, sabián pas mai cosinejar.
 
— “La vaquí, l’explicacion: —çò diguèt lo Guston— lo monde an paur de se trebolar la tripalha ambe la cosina de l’ostal e per en cas se son crompats de papièr!” Mas uèi, que se parla de generalizar lo pòrt de la masqueta, se demanda se d’unes avián pas dins l’idèia de se’n fargar ambe papièr igienic.
 
 
 

 
 

 

En Occitània, lo bioregionalisme se farà amb d’occitan

May 14, 2020, 6:00 pm

≫ Next: L’autre virus

≪ Previous: Crisi de papièr

$

0

0

Demest los debats subre cossí bastir una societat mai resilienta aprèp la crisi del Coronavirus, lo concèpte de bioregion es portat dins lo monde per un movement plan mai larg que los ecologistas mas sembla contrariar los intellectuals jacobins dels mèdias franchimands.
 
Lo bioregionalisme pren son aviada en Califòrnia a la debuta de las annadas 70 dins l’idèa de crear una societat ecologica. En 1975, Ernest Callenbach publica Ecotopia, un roman ont una region del nòrd de la Califòrnia fa secession de la rèsta del país per viure mai en adeqüacion amb la natura. A la meteissa epòca, los bioregionalistas californians prepausan d’organizar «Cascadia», una region independenta al nòrd-oèst dels Estats Units. L’idèa màger del bioregionalisme es d’arrestar de pensar global, e de reorganizar los nòstres mòdes de vida, las nòstras sorsas d’alimentacion, la nòstra produccion d’energia a d’escala localas, las bioregions. Las bioregions pòdon se descompausar en bioregions mai petitas mai adaptadas à la proximitat.
 
Una bioregion non es pas lo resultat de guèrras de conquistas, mas es un territòri que se caracterisa per sas formas de vida, sa topografia, son biotòp. L’escala emblematica de la bioregion es la conca definit per l’espaci geografic alimentat per un cors d’aiga, amb generalament una complementaritat naturala de la vegetacion e dels èssers vivents que i vivon a l’estat natural. Çaquelà, los limits d’una bioregion son fosques, amb d’interpenetracion amb las vesinas.
 
Per la preséncia umana istorica, una bioregion es definida per de critèris a l’encòp naturals e culturals. Per l’identificar, òm se pòt demandar quinas relacions, umans, animals e vegetals an nosadas a aquel endreit. Los ligams culturals que los òmes an tescuts amb lo territòri qu’abitan an tanben lor importància. L’estudi de tribus amerindianas mostrèt que lor reparticion sul territòri seguís de bioregions, que posavanlors mejans de subsisténcia de manièra durabla de lors territòris.
 
Lo patrimòni e las manièras d’abitar an tanben lor importància. En 2014, l’arquitècte italian Alberto Magnaghi integrèt lo bioregionalisme dins lo concèpte de bioregion urbana. S’es interessat a l’istòria de comunas italianas, compilant lo patrimòni, lo folklòre, e de las recèrcas suls espleits utilizats en agricultura. Los territòris urbans se deurián dedensificar de manièra descentralizada e mens ierarquizada de la vila centre vèrs los borgs periferics. Atal, lo bioregionalisme es una de las proposicions politicas alternativas a la globalizacion capitalistica de l’economia.
 
Aquel concèpte de bioregions correspond als parçans ou comarcas istorics d’Occitània ont los abitants avian trobat un bacin natural de vida, en general dempuèi la preistòria, e que se caracterizava fins ara per una particularitat dialectala. Per exemple, dins los Pirenèus, lo Coseran correspond al bacin del riu Salat e parla una forma especifica de gascon montanhòl. Forma una unitat amb lo Comengés e l’Aranés que correspondon al bacin superior del riu Garona. Son la continuacion de centres economics ancians de pòbles aquitans antics, puèi al territòri de grands mercats istorics medievals. Correspondon tanben al limit d’una vegetacion e d’una arquitectura ligadas al clima oceanic e montanhòl. Seràn benlèu los parçans ont se poiriá bastir de bioregions per una alimentacion locala, per de servicis educatius, medicals e toristics locals, de produccion d’energia locala, en escambis amb de bioregions mai grandas de Gasconha e Lengadòc...
 
Concebre de bioregions en Occitània que non tenon pas compte de la lenga occitana serià una contradiccion absoluta amb l’objectiu, mas tot se pòt imaginar dins una França qu’inculca que la lenga e la cultura i es necessàriament unica. En general, los que promòvon las bioregions an una cultura oberta e an una actitud de simpatia per la lenga occitana. Es ara als occitans de portar la necessitat d’una promocion de la lenga occitana dins las bioregions.
 
En Occitània, lo bioregionalisme se farà en respècte de la lenga occitana.
 
 
 
 
 

 
 

 

L’autre virus

May 15, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Lo pijonièr

≪ Previous: En Occitània, lo bioregionalisme se farà amb d’occitan

$

0

0

A, se’n rapelarem d’aquesta virussada!
 
Engabiats dos meses entièrs per una caronha de virus que nos manja tot, e romiant la longa litania de tot çò qu’avèm perdut.
 
Ges d’espòrts, d’espectacles, teatre, cinèma, balètis. E las librariás tancadas coma de còfres. E las seradas longassas au restaurant amb los amics. Amai la mar, o pecaire, qu’es enebida!
 
E la marrida passa se va bravament complicar qu’a la sortida un autre virus nos va agantar, lo de la Paur.
 
Fins ara, embarrats a l’ostau avèm viscut sens tròp de crenta, lo perilh estent defòra. Mas sortir es anar dins son domeni.
 
Invisible, lo virus coronat es pertot possible, tostemps imaginable.
 
E la paur se noiris de l’imaginacion infinida que vei pertot un nis de dangièrs.
 
Aital, coma la vesèm emplenar los mèdias, es l’escasença de parlar de la paur d’òc qu’es pro diferenta.
 
Se lo francés a la paur blava, per l’occitan la paur vertadièra es la Negra Paur. Mobiliza l’esperit e lo còs, es per aquò que disèm “La paur te pren”
 
Se ditz tanben que mòrt e paur son plan entendudas, endevengudas, que totas doas nos prenon la vida.
 
N’avèm de paurs de tota mena entre la peta e la brava peta, la petòcha, la petarufa, la petoira o la petega qu’es una version panica de la petoira. Sens oblidar la petarosta que met lo còs en tremor. Aquel virus es fòrça actiu. A ja agantat en grand l’ensenhament e tanben espotida la cultura. Mèfi,mèfi l’autre virus!