Lo ligur antic e lo ligur romanic

April 12, 2020, 6:00 pm

Dos idiòmas ben diferents pòrtan lo meteis nom de ligur.

D’un caire, lo ligur antic (o simplament ligur) es la lenga anciana dau pòble antic dei ligurs. Se parlava pendent l’Auta Edat Antica dins un territòri que s’espandissiá de Provença fins a la region modèrna de Ligúria en cobrissent leis Aups meridionaus e lo Piemont meridionau. Benlèu se parlava dins un territòri pus grand a una epòca pus reculada. Es una lenga pauc documentada. A recebut d’ipotèsis contradictòrias tocant la classificacion. Ara, l’ipotèsi mai solida es qu’èra una lenga indoeuropèa, intermediària entre lei lengas celticas e italicas. En Provença, lo ligur antic subiguèt una concurréncia tardiva dau gallés (una lenga celtica) e, donc, i aguèt de populacions dichas “celtoliguras”. Après lei conquistas romanas, lo ligur despareguèt completament davant lo latin, tre l’Edat Antica.

D’autre caire, lo ligur romanic o ligur modèrne (o simplament ligur) es un dialècte de l’ensemble nòrd-italian o padan. Aquel idiòma descend dau latin e se parla dempuei l’Edat Mejana. Se parla essencialament en Itàlia, dins la region actuala de Ligúria, de Ventemilha fins a La Spezia, en passant per Gènoa. Coneis tanben d’enclavas en defòra de Ligúria, en particular a Mónegue, ont lo ligur se parla au costat de l’occitan. Lo parlar locau de Gènoa a influenciat leis autrei parlars ligurs, tant que, de còps, lei gents dison genoés en luòc de ligur. L’anciana Republica de Gènoa possedissiá l’ensemble de Ligúria.

L’estatut exacte dau ligur romanic, dins lei lengas romanicas, fa pas consens.

— La posicion dominanta, en lingüistica romanica, vei lo ligur coma un dialècte de l’ensemble nòrd-italian o italian septentrionau, e aquel ensemble se restaca a son torn a la lenga italiana.

— Una posicion pus minoritària dins la recèrca vei lo ligur coma un dialècte de l’ensemble nòrd-italian (o padan), mai considèra lo nòrd-italian coma una lenga distinta de l’italian.

— Una posicion marginala, dau ponch de vista de la recèrca, veiriá lo ligur coma una lenga romanica completament independenta. Aquò me sembla pas defensable.

Coma lo nom de ligur designa dos idiòmas ben diferents, apertenent a d’epòcas totalament distintas, i a pauc de risc de confondre lei dos idiòmas. Lo contèxt permet de comprene sens dificultat de quin “ligur” se parla. Parlam rarament dei dos “ligurs” a l’encòp. Lo ligur antic moriguèt ben lòngtemps abans que nasquèsse lo ligur romanic. Quand es indispensable de distinguir lei dos “ligurs”, basta d’apondre un adjectiu, ligur antic e ligur romanic. Totei lei lengas romanicas se’n sòrton en disent coma aquò.

— En ligur romanic se ditz lìgure per lei dos idiòmas.

— En italian se ditz ligure (accentuatz lìgure) per lei dos idiòmas. Per exemple dins lo diccionari Treccani.

— En francés tradicionau se ditz ligure e pus rarament ligurien sens distincion de sens. Per exemple dins lo grand diccionari francés TLF (aquí e aquí).

— En catalan se ditz lígur per lei dos idiòmas. Per exemple dins lo diccionari GDLC.

— En occitan se ditz basicament ligur (au femenin ligura), sens far de distincion explicita entre lei dos idiòmas, se ne cresèm lo diccionari niçard tradicionau de Castelana (e segon la recomandacion dau CLO). Podèm trobar de formas addicionalas en occitan coma liguro (‘ligurou’) en parlar mentonasc e ligor (‘ligour’) o ligorian (‘ligourian’) dins Mistral, mai me semblan artificialas. En tot cas, elei tanpauc fan pas de distincion de sens.

Ara: es verai que i a una proposicion de distinguir lei dos idiòmas mejançant de mots diferents. Mai aquò se fa sonque en lenga francesa e dins lo mitan ultraspecializat de certaneis universitaris. Aquelei personas dison le ligure per lo ligur antic e le ligurien per lo ligur romanic. Per exemple es l’usatge dau lingüista Joan Felip Dalbera (que repause en patz). Aquò correspònd pas a l’usatge corrent dau francés qu’ignòra completament aquela distincion.

Aquò me fa pensar a d’autrei distincions de la meteissa traca que se son totjorn limitadas a de tecnolèctes francés e qu’an jamai reüssit en francés corrent.

— Certanei francofòns an temptat de distinguir les Finnois (lei finés o lei finlandés per la cultura) e les Finlandais (lei finés o lei finlandés coma ciutadans de l’estat de Finlàndia). Lo francés corrent fa pas de distincion de sens entre Finnois e Finlandais.

— Lei tecnicians de l’ÒSCE an prepausat de distinguir en francés les Bosniaques, les Bosniens e le bosnien quand lo francés corrent coneis solament bosniaque.

En lenga occitana, es completament van e illusòri de creire que farem una distincion de sens entre lo ligur e lo ligurian*, coma d’unei o prepausan. Lei rasons ne son evidentas.

— La distincion de sens en francés, entre le ligure e le ligurien, a jamai foncionat en francés corrent. E mai de lingüistas francofòns l’utilizan pas. I a pas de rason de pensar qu’una distincion analòga aurà de succès en occitan.

— En occitan la forma ligurian* es inatestada, inventada. Es un calc non necessari de la forma francesa ligurien. Trobam en occitan la forma ligorian dins Mistral (non pas ligurian*). Mai la forma ligorian sembla completament inconeguda en niçard e en mentonasc e, donc, son autenticitat es dobtosa. En mai d’aquò, Mistral illustra ligorian per parlar, en particular, de la populacion antica.

En disent simplament ligur ~ ligura, coma o vòu l’atestacion mai solida dau diccionari niçard de Castelana, ja se’n sortirem fòrça ben. Lei distincions de sens se faràn en apondent d’adjectius en cas de necessitat. Leis autrei lengas romanicas i arriban ansin.

↧

Le borron

April 13, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Una autra societat e Pasolini

≪ Previous: Lo ligur antic e lo ligur romanic

Pòdi pas resistir a l’enveja de publicar aquesta minutina que’ns arribèc i a pas guaire, a l’encòp filosofica e primtanèra, de sason donc, deu calam engenhèc de l’Alan Vidal. Totas las autas minutinas (que n’arriva de contunh) son de legir sus www.minutinas.org.

A mon òrt, sus un ramèl, cresi de perièr
Un borron nascut abans l’ivèrn darrièr
Espèra, seren, la sava del primtemps,
Per uflar, espelir e préner de bon temps.

Al pregond de sas pelhòfas, plan a l’abric
Se demanda cossí serà. Paure o ric?
S’espelirà verdas fuèlhas o blanca flor?
Atal qu’es, l’avenidor d’un paure borron!

L’autan es dóç, e mai la luna es bona,
La marcejada trona, la natura borrona.
La borra fug, de sièc la pèl se perfòra
La lutz dintra, es ora de gaitar defòra.

Per l’asclada finta son pus pròche vesin.
De qué vetz? Que florís aquel grand coquin!
Amb sa flor sublima e imaculada
Se pavana jol solelh de la vrespada.

La prima beluga dins le blu del cèl,
Rondineja le lauzèrt e canta l’ausèl.
La flor es la reina, se’n cretz, bavardeja,
L’òme la bada, l’abelha la corteja

Nòstre borron, el se contentarà de fuèlhas,
Qualquas formigas negras o vermelhas
Un pauc de pluèja, qualquas polsièras.
I aurà pas de qué fèr grandas fièiras!

A tot soscar… la flor dura qu’un momenton
Lèu se rufa, s’amoissa e pèrd sa sentor,
Un ventàs la desmarga e la mascanha,
Sa beutat morís dins una telaranha.

Mentre qu’el quand sas fuèlhas espeliràn
Tot al long de l’estiu al solelh s’estiraràn
Duscas que la tardor las pintre de rossor,
Aprofitarà de la bona sason e de sa doçor.

Veirà le prat e le civadar s’enverdurar,
Les blats, las monjas, les peses amadurar,
Tot l’òrt de sas recòltas s’anorgulhir,
E sa paura sòr, la pera, se far culhir.

Qué volètz, a cadun son sòrt, son malèstre,
L’ase a son bast, le caval son cabestre.
Al mens d’ésser un enluminat celèste
De sa destinada degun es pas mèstre.

↧

Una autra societat e Pasolini

April 14, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Evocacions de la reculada dau nòrd occitan en Santonja: quauques toponimes en las Charantas

≪ Previous: Le borron

En Itàlia, mai que mai dins lo nòrd, s'amolona, maugrat de timidets senhaus d'encoratjament, lei victimas dins un tragic bilanç que fa chasque jorn créisser nòstra ànsia, e nos embarra encara mai dins nòstre embarrament.

Un detalh atrai mon atencion: es lo còr economic de l'estat italian que lo grèvament tòca aqueu flagèu sensa fin. Jamai non aurai gaug de la mòrt ni dau dòu, mai bessai podriam meditar un pauc, au mieg de la catastròfa, sus la societat que se'n tròba tresmudada. Es l'anma dau capitalisme italian, aquela societat, e amb lei subtilei distincions de nòstrei confinaires sus leis indústrias e lei comèrcis essenciaus ò non, siam menats a s'interrogar nosautres pereu sus çò important ò non.

De qué avèm besonh de verai? Se comandi encara quauquei libres, o resèrvi non a d'interès economics poderós mai a d'eficaç artisans coma aquelei de l'Espaci Occitan deis Aups, e quand se tracta pas de menjar intellectuau, me tafura primier lo menjar corporau. Me distàncii dau consumisme jornadier.

E pensi a Pier Paolo Pasolini. L'inclassable Pasolini, poèta, escrivan, cineasta, intellectuau engatjat, elegant empurador d'idèas. Que podiá a l'encòp far de poesia friolana e adaptar au cinèma una òbra de Sade per demostrar la fondamentala inumanitat, l'essenciau antiumanisme dau faissisme. Se sentiá solet quand aviá comprés que la cara modèrna faissista non es pus lo militarisme de Mussolini, mai la pensada totalitària consumista.

L'auràn assassinat per o aver denonciar? Es possible. Mai se l'òme nos manca, tragicament defuntat, sa pensada es encara viva. E la setmana venenta, vos semondrai una traduccion occitana d'un article que demòstra l'actualitat de sa reflexion.

A la setmana que vèn, adonc!

↧

Evocacions de la reculada dau nòrd occitan en Santonja: quauques toponimes en las Charantas

April 15, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Marronièr de prima

≪ Previous: Una autra societat e Pasolini

Es la resulta d’un viatge, quasi iniciatic, fait longtemps ja, dins aquest endreit. Dins l’espaci e dins lo temps, a pensar coma d’autres avans, a las relacions umanas e aus chamnhaments. Entre rires e purars. Guèrras, malautiás e patz. Imaginar sus lo terren la reculada de l’occitan, dins una varianta ja nòrdoccitana fàcia a un dialècte d’Oïl, anonciator dau francés estandard. Imaginar de populacions occitanofònas en nombre reduit sembla, coabitar emb de noveus vesins d’una lenga autra. Qu’au finau va subrepassar l’occitan lenga d’origina dau país. E coma s’es resistit, mestissat, e au finau, vuda la situacion actuala, coma s’es adoptada tanben en gardar de lexic occitan: de noms de luecs, de patronimes probable, e de mots coma “jau, cagolha”. Aquel airau me fai pensar a las traças de toponimes celtics en Bretanha dins lo País Galo, que s’i parla plus breton, desempuèi ben mai longtemps (sègle 9) que çò que se parla plus occitan en Peitau e Santonja (sègle 13 o mai tard segon los archius, que mencionan de formas occitanas fins au sègle 15)...

Vaicí una tièra de quauques noms comunaus que mòstran de toponimes variats emb de fenomèns fonetics divèrses e ren solament emb lo sufix -ac.

1- Charanta

— non simplificacion d’-AI- en - E- dins Ambérac, en occitan restablit grafia classica Ambairac (forma grafica daus archius: Ambeyrac, au sègle 13) veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Amb%C3%A9rac

— NH dins Bignac, en occitan restablit Bunhac (forma grafica daus archius, refaita en latin de cosina emb l’o finala: Bunhaco, en 1389) veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Bignac

— Sufix -OR(A) dins Chassors, forma grafica daus archius, es ja de bon occitan en grafia classica, Chassoras au sègle 14 cf. Jean Nanglard, Pouillé historique du diocèse d’Angoulême, t. III, Angoulême, imprimerie Despujols, 1900, 582 p., p. 432, veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Chassors

— LH dins Courbillac, en occitan restablit grafia classica Corbilhac (forma grafica daus archius, refaita en latin de cosina emb l’o finala: Corbilhaco, au sègle 14), veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Courbillac

— lexic: La Couronne, forma dau nom que ven de l’abadiá, remplaçant lo nom occitan ancian de La Palud o Sent Joan de la Palud, veire https://fr.m.wikipedia.org/wiki/La_Couronne_(Charente)

— O: Lupsault, forma grafica daus archius, es ja de bon occitan en grafia classica, Lopsaut en 1213 https://fr.wikipedia.org/wiki/Lupsault. cf. Paul-François-Étienne Cholet (préf. L.Clouzot), Cartulaire de l’abbaye de Saint-Étienne de Baigne, Niort, L.Clouzot, 1868, 382 p. http://www.guyenne.fr/ArchivesPerigord/Cartulaires/cartulaire_de_l_abbaye_baigne.htm. En Provença i es un luec Lo Saut dau lop.

— Montignac-Charente, en occitan restablit grafia classica Montinhac (forma grafica daus archius, refaita en latin de cosina emb l’o finala o um: Montinhiaco, Montinhacum en 1405) https://fr.wikipedia.org/wiki/Montignac-Charente

— -ADOR: Oradour, en occitan restablit grafia classica Orador, veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Oradour_(Charente). Un grand classic en occitan lemosin.

— -AUD: Ranville-Breuillaud, en occitan restablit ‘Ranvila-Brolhau(d), probable d’Aranvila-Brolhaud, veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Ranville-Breuillaud. De notar que lo sufix -aud es tipic de l’occitan lemosin per desinhar un estatjant de tau luec. Coma lemojaud de la ciutat de Lemòtges. Sembla adaptat aicí. Notar lo quartier d’Orfeuille, occitan restablit grafia classica Orfolha en 1274.

E mai,

— Rouillac, en occitan restablit grafia classica Rolhac cf. Nanglard, veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Rouillac_(Charente)

— Saint Michel d’Entraygues, en occitan restablit grafia classica Sent Micheu d’Entraigas, veire https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Saint-Michel_(Charente). O Aigues Pendantes, en occitan restablit Aigas pendentas, veire https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Barro_(Charente).
Vesèm ben l’element occitan entre aigas.

— Verdille, en occitan restablit grafia classica Verzilhes vèrs 1300, veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Verdille. Es ‘na zòna que l’occitan reculèt e fins a gaire. Après las guèrras de religion, Francés Ier i installèt de familhas catolicas persecutadas, coma a Saint-Laurent-de-Belzagot (*Sent Laurenç de *Belzagòl, forma occitana possibla?) cf. Jean-Hippolyte Michon, Statistique monumentale de la Charente, Paris, Derache (réimprimé en 1980 par Bruno Sépulchre, Paris), 1844, 334 p., p. 30

E mai, per exemple lo moviment dau nòrd devèrs lo sud contunhèt tard coma se’n parla dins aquela mesma comuna https://fr.wikipedia.org/wiki/Saint-Laurent-de-Belzagot: “Vèrs la fin dau sègle 19, de familhas vendeanas son vengudas en ajuda per trabalhar la tèrra” cf. Jules Martin-Buchey, Géographie historique et communale de la Charente, édité par l’auteur, Châteauneuf, 1914-1917 (réimpr. Bruno Sépulchre, Paris, 1984), 422 p., p. 336

Referéncias:

— Jean Nanglard, Livre des fiefs de Guillaume de Blaye, évêque d’Angoulême [“Liber feodorum”], t. 5, Société archéologique et historique de la Charente, 1905 (1re éd. 1273), 404 p

— Louis Adolphe Terracher, Étude de géographie linguistique: Les aires morphologiques dans les parlers populaires du nord-ouest de l’Angoumois (1800-1900), H. Champion, 1914 , 700 p.

— https://oc.wikipedia.org/wiki/Charanta_Occitana

2- La Charanta maritima

— Lexic: Boisredon, en occitan restablit Boisredond o segon Bòscredond. Ges de conoissença d’una forma anciana dins los archius. Veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Boisredon

— Palatalizacion CHA + Lexic: Champdolent, compreneson dirècta, toponime nòrdoccitan. Mas dolent a causa de qué, ‘quò siriá interessant d’o saupre. https://fr.wikipedia.org/wiki/Champdolent

— -ÓS: Le Fouilloux, en occitan restablit Lo Folhós, luec plen d’aubres fulhós. Pensam au toponime Folhosa en Gavotina. Veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Le_Fouilloux

— Lexic: La Vergne, en occitan La Vèrnha. Notar lo gentilici format coma en lemosin: vernhaud·a. Veire https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Vergne_(Charente-Maritime)

— Fonologia: Le Gua, en occitan restablit Lo Gua en gascon, Lo Ga en lemosin veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Le_Gua_(Charente-Maritime). Indicacion de l’influéncia grafica de l’occitan gascon?

— Matha, en occitan restablit Mata o Matàs? , molon de plantas. Veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Matha

— Mérignac, en occitan restablit Merinhac coma en Gironda, veire https://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9rignac_(Charente-Maritime)

— Morfologia: Mirambeau. En occitan Mirambeu. Mirambel o Mirambel l’Artaud dins una charta de 1083 . Veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Mirambeau_(Charente-Maritime)

— Soubran, en occitan restablit Sobran. Veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Soubran.

— -ADA: La Tremblade. En occitan lemosin La Tremblada. En occitan lemosin l’aubre se pòt dire lo tremble, (los autres dialèctes son mai devèrs lo tip lexicau trémol) e sembla que lo sufix - ada indique la multitud d’aqueus aubres. Quitament s’es indicada una forma Trembledam. Encara que lo sufix collectiu -am siá possible vaicí per indicar l’ensèm d’aubres. Veire https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Tremblade

Dins la microtoponimia de notar a Arvert, la “rue des Moulinades” emb lo sufix -ada tipic occitan, veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Arvert

Sus la comuna de Messac, la ribiera La Pimperade, en occitan restablit La Pimperada cf. https://fr.wikipedia.org/wiki/Messac_(Charente-Maritime)

Nòtas sus los chamnhaments de populacions:

Dau temps de la Guèrra de Cent Ans, partit francés e anglés se disputan lo país de Marenas. Lo climat d’insecuritat, per las exaccions repetadas per los soudards, los mercenaris, la patz serà de corta durada. I seràn mai las Guèrras de religion au sègle 16. D’aquest temps, la majoritat de la populacion deven protestanta.

De notar mai d’indicacions de despopulacion coma a Corpinhac que la pesta de 1656 tua la quasi totalitat de la populacion (6 subrevivents de 500 a 600 estatjants d’origina). Lo vilatge es rasat e rebastit mai d’avau.

Lo clivatge linguistic geografic francés-occitan es pas aqueu “costumier” nòrd sud coma s’i podèm esperar. Es mai oèst èst.

Avèm remarcat qu’es mai facil de trobar de toponimes occitans en l’oèst de Charanta mentre que la banda costiera, la Charanta Maritima, ben mens. Indici que benlèu la francizacion ‘ribèt per la riba de mar penetrant mai tardi dins l’interior de las tèrras au sud e subretot a l’èst.

De mai, los archius semblan mai documentats en Charanta, indicant la forma occitana originala, qu’en la Charanta maritima.

Sedimentat mai ancianament, lo limite daus noms en -ac (au sud de França) e daus noms en -é, -ay ou -y (au nòrd), travèrsa França d’oèst en èst e lo nòrd-oèst dau departament de Charenta entre Rouillac/Montigné e Bernac/Londigny. Una mapa dau sufix -ac en Charanta es visibla sus https://www.canalacademie.com/ida6810-Les-langues-regionales-de-France-Poitou-Aunis-Saintonge-a-la-fois-oc-et-oil-14-20.html

Los rotiers: https://fr.m.wikipedia.org/wiki/Grandes_compagnies

Un personatge tip de la Guèrra de Cent ans: Joan de Bug.

↧

Marronièr de prima

April 16, 2020, 6:00 pm

≫ Next: “Tapas” d’occitan

≪ Previous: Evocacions de la reculada dau nòrd occitan en Santonja: quauques toponimes en las Charantas

Dissabte passat, coma cada ser, lo Guston sopava davant lo J.T. de uèit oras, que seguissiá d’un uèlh distrait, alassat per las informacions recentas o mai ancianas sul Covid-19, declinadas sus totas las cadenas, a cada punt infò e dins molonadas d’edicions especialas.

Mas coma se portava a las pòtas lo darrièr veirat de vin qu’acabava lo repais, manquèt de s’escanar: lo presentator, que clavava lo jornal, aprèp aver desirat una bona serada ajulhèt: “...e vos manquetz pas d’avançar d’una ora los relòtges aquesta nuèit pr’amor que a doas oras serà tres oras”.

S’èra doblidat, lo Guston, que l’endeman èra lo primièr dimenge de la prima e que dempuèi 1976, èra lo moment que passàvem de l’ora d’ivèrn a la d’estiu. Mas, soscava lo Guston, las autras annadas, aquel cambiament èra l’eveniment que fasiá la una de l’actualitat. Començavan de ne parlar benlèu un mes abans, en fasent, al fial de las entrevistas e dels reportatges, lo balanç d’aquel cambiament, l’estalvi d’energia, la santat, las bèstias del campèstre, los enfants, l’etèrna question de saber se lo caliá arrestar o lo contunhar, e, se decidissián de l’arrestar, quina ora se gardar tota l’annada: la d’estiu o la d’ivèrn?

Sabiá ben, lo Guston, que la plaça qu’ocupava aquel sicut dins los mediàs, dependiá del demai de l’actualitat, e que la prima venent, se res se passava pas dins lo monde, lo cambiament d’ora èra la bona fortuna dels jornalistas en pana: un “marronièr”, coma dison. Mas èra pas lo cas ongan, de plan se’n manca!

De mai, çò diguèt lo Guston, de demorar acantonat, quina importància pòt aver l’ora que marca lo relòtge de l’ostal? E, se per cas viviam las nòstras darrièras oras, la darrièra, foguèsse d’estiu o d’ivèrn, seriá totjorn la darrièra.

↧

“Tapas” d’occitan

April 17, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Los alfabets instables deu cazac: un ensenhament

≪ Previous: Marronièr de prima

Las revistas literàrias son a la literatura çò que las “tapas” espanhòlas son a la restauracion. Un biais de tastar de tot, de faire de fantasiás gustativas sens se conflar. S’i trapa de tot, novèlas e poesias, criticas, fulhetons, amai mai. Lo tot d’autors plan coneguts o tots novèls. An una autra qualitat: vielhissan pas, son tostemps regalantas. Es una diferença bèla amb las revistas de debat ligadas a l’actualitat. Un poèma bèl es etèrne coma un tèxte bèl. Ne trapar subran un, es coma lo delici d’una majofa sauvatja trapada per camin. Aquelas revistas son los laboratoris de la literatura d’una lenga, amor que los autors joves i fan sas primièiras publicacions. Per aquò son mai que preciosas, indispensablas. En occitan n’avèm tres portadas per de fonduts de lenga e de literatura. Son de nauta qualitat e chucosas. La mai anciana es Reclams creada en 1897. Es gascona mas dobèrta a totes los parlars d’òc. Per internet es la mai modèrna que dona de legir en linha. Avèm tanben la revista Òc de grand prestigi istoric. Es la mai poetica e fòrça dobèrta a las autras lengas. Enfin Lo Gai Saber de l’Escòla Mondina de Tolosa. Se definís coma revista culturala e publica d’articles pro variats, de la tradicion umanista que bota la sciéncia dins la cultura. Las librariás tampadas, podètz pasmens comandar de bona escritura d’òc que La Poste mancarà pas de vos portar. Plegarem pas macarèl!

↧

Los alfabets instables deu cazac: un ensenhament

April 19, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Volapük

≪ Previous: “Tapas” d’occitan

Que volerén passar a l’alfabet latin

Lo cazac, la lenga de Cazactsan, que’s hè remarcar pr’amor que deuré cambiar d’alfabet en 2025. Que prevesen de’u har passar de l’alfabet cirillic (comun dab lo rus) a l’alfabet latin (lo mei utilizat deu Món).

Lo país de Cazacstan qu’a ua cultura meilèu centreasiatica e musulmana, mes pas solament, que compta tanben ua hòrta minoritat russa de cultura crestiana ortodòxa. Lo cazac qu’ei ua lenga turquesa: qu’ei pròche deu turc de Turquia, deu gagauz, deu tatar de Crimèa, deu tatar de Vòlga, deu bashcòrt, de l’azèri, deu turcmèn, de l’ozbèc, deu quirguiz, de l’oigor, deu iacot, etc.

Reformas complicadas dab motivacions politicas

Lo cazac que s’escrigoc longtemps en alfabet arabi. Dens l’encastre de l’Union Sovietica, que passèc a un primèr alfabet latin en 1929 (dab letras estranhas coma ƣ), puish a l’alfabet cirillic en 1940 per la volontat d’Stalin.

Dempuish l’independéncia de Cazastan en 1991, lo regim politic cazac qu’ei dictatoriau. Lo president Nursultan Nazarbaev que gavidèc l’estat de 1991 a 2019. Cazacstan qu’es paga monuments delirants dens ua capitala fastuosa qui càmbia sovent de nom: Aqmola, Astana... e ara la vila que s’apèra Nur-Sultan (lo prenom de l’èx-president Nazarbaev). Lo navèth president dempuish 1991, Qasym-Jomart Toqaev, que perpetua lo medish regim.

L’alfabet cirillic deu cazac qu’ei demorat oficiau dinc ara. L’estat que mantien duas lengas oficialas, lo cazac e lo rus, totas duas en cirillic. Totun lo regim que mia ua politica timida de rehortiment deu cazac en fàcia deu rus. Donc, lo dictator Nazarbaev qu’a volut latinizar l’escritura cazaca mes lo procès qu’ei lent e contradictòri.

— En 2007, que’s presentèc oficialament un segond alfabet latin (après lo primèr de 1929). Que tienèva caractèrs comuns dab lo turc de Turquia coma ç, ı, ö, ș, ü e bèths signes desconeguts en Turquia coma ä, ñ, q. Mes Nazarbaev non l’oficializèc pas entà non vexar pas los interès rus. Totun quauques sits web de l’estat cazac e la Wikipèdia cazaca qu’instituiscón duas versions per lo cazac: en alfabet cirillic e en alfabet latin de 2007.

— En 2017, Nazarbaev que tornèc au son projècte de latinizacion. Que decretèc un passatge a l’alfabet latin qui’s deuré concretizar en 2025. Un tresau alfabet latin que’s presentèc en 2017, mes sens los caractèrs tipics deu turc de Turquia. Que contienèva hèra d’apostròfs: a’, c’, g’, i’, n’, o’, s’, u’, y’. Los apostròfs qu’èran tan nombrós e illegibles qu’entraïnèn protèstas de las hòrtas dens la societat cazaca, maugrat la natura dictatoriala deu regim.

— En 2018, Nazarbaev qu’acceptèc de revisar la sua posicion e que hascoc presentar ua quatava version sens apostròfs. Que hon remplaçats per accents aguts, per ua ı sens punt e per grops de duas letras: á, ch, ǵ, ı, ń, ó, sh, ú, ý. La distància visuala dab lo turc de Turquia que demorava.

— En març de 2019, Toqaev que remplacèc Nazarbaev a la presidéncia pr’amor que Nazarbaev èra vasut hèra vielh. Dempuish novembre de 2019, Toqaev, maugrat la sua fidelitat a Nazarbaev, qu’encoratja ua cinquava version de l’alfabet latin, aqueste còp dab hèra de signes pròches deu turc de Turquia coma ç, ğ, ı, ö, ş, ü mes en tot ahíger signes non anatolians coma q, ŋ, w. La version de 2019 non podèm pas díser encara s’ei definitiva. En tot cas que vien d’un grop de lingüistas qui afirman que lo lor alfabet e respècta mei seriosament los trèits fonetics deu cazac. Que vòlen ahíger quitament quauques cambiaments d’ortografia entà suprimir las influéncias excessivas deu rus.

— En 2025, teoricament, Cazacstan que deuré passar a un alfabet latin definitiu.

Non soi pas especialista deu cazac e non pòdi pas díser quina version ei melhora. Mes que vesi ensenhaments utils entà Occitània.

Qualitats e defauts de la latinizacion

1) Un alfabet latin en cazac que pòt portar quauques avanç positius.

— Qu’ajuda a sortir de l’influéncia russa e a anar mei vèrs las lengas turquesas influentas qui ja an adoptat l’alfabet latin coma lo turc, l’azèri, lo turcmèn e l’ozbèc. Lo passatge a l’alfabet latin, dens lo món turqués, que hè pensar, en occitan, au passatge de la grafia mistralenca (francizada) a la grafia classica (autonòma e mei pròcha d’autas lengas romanicas).

— Que facilita los escambis tecnics e culturaus entre lo cazac e la màger part de las lengas deu Món.

— Que sembla interessanta aquera volontat de corregir las incoeréncias vienent deu rus dens la version de 2019.

2) Lo futur alfabet latin cazac, totun, que s’anóncia dab defauts grèus de planificacion lingüistica.

— Presentar diferentas versions en un periòde tan brèu que da un imatge negatiu e pauc credible de l’alfabet latin. Que’ns dèisha devinar ua manca de seriós deu regim dens la sua pretension de defénder lo cazac en fàcia deu rus, quan lo rus e guarda ua ortografia establa e intocabla. Que’m hè pensar a aqueths occitanistas qui inventan reformas ortograficas inutilas e innombrablas en occitan quan non constèstan pas jamei l’ortografia absurda deu francés ni la dominacion deu francés.

— Qu’ei preocupant que hiquen tostemps, dens cada ensai de reforma, signes curiós e pauc reproductibles coma ƣ (version de 1929), ǵ (version de 2018) o ŋ (version de 2019).

— L’estat cazac que contunha de har servir, dens los sons documents escriuts en anglés, las formas russas en lòc de las formas cazacas: Kazakhstan* (en rus) en lòc de Qazaqstan (en cazac), Baikonur* (en rus) en lòc de Baıqoŋyr (en cazac)... Non son pas capables de valorizar lo nom cazac deu lor pròpri país... Aquò que’m hè pensar aus occitanistas qui disen Occitania* (francisme) en lòc d’Occitània (forma occitana autentica). Aqueths beròis occitans, eths tanpauc, non arriban pas d’utilizar lo nom occitan corrècte deu lor pròpri país...

— B’ei un regim dictatoriau qui promòu l’alfabet latin deu cazac. Totun l’alfabet cirillic que s’impausèc tanben de manèra dictatoriala, devath Stalin.

— L’aspècte emblematic deu cambiament d’alfabet que risca d’amagar questions tant importantas coma la forma parlada deu cazac estandard, la sua modernizacion entà ocupar foncions navèras, l’abandon possible deu rus coma lenga cooficiala, l’adesion deus cazacs d’origina russa a l’usatge de la lenga cazaca, etc.

Los futurs comparats deu cazac e de l’occitan

Lo succès futur de l’alfabet latin, en cazac, non ei pas garentit. Non ei pas encara oficializat e non coneishèm pas la sua version definitiva. Latinizar l’escritura qu’ei ua idèa bona mes que’s hè dab impreparacion e superficialitat.

L’occitan qu’ei malaut. Politicians, elegits, pseudopresidents e pseudocongrès que “gerishen” l’occitan en cométer los defauts tipics deu regim politic cazac: autoritarisme, superficialitat, grafia instabla, incompeténcia en lingüistica, non-reflexion suu conflicte entre occitan e francés...

La grana diferéncia entre occitan e cazac qu’ei la fragilitat dramatica de l’occitan. Lo cazac, aumens, que’s parla mei e qu’ei ua lenga d’estat. L’occitan que merita hèra mei d’ambicion.

Complements

— La Wikipèdia cazaca. Tot article que i ei disponible en alfabet cirillic o en alfabet latin de... 2007. Non gausan pas passar a versions mei recentas.

— Lo jornau cazac de propaganda Egemen Qazaqstan, disponible en alfabet latin de 2018 e en alfabet cirillic. Non gausan pas passar a l’alfabet latin de 2019.

— Un article de The New York Times qui conta los jòcs de poder en Cazacstan, en 2018, e la panica deu apostròfs.

— Un article qui presenta los arguments deus lingüistas entà l’alfabet latin de 2019, dens The Astana Times.

— Un article recent de Deutsche Welle (en anglés) qui muisha la recepcion sociala de l’alfabet latin.

↧

Volapük

April 20, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (I)

≪ Previous: Los alfabets instables deu cazac: un ensenhament

Lo Volapük, lenga planificada neishuda unas annadas avant l’Esperanto, deveré son aparicion a duas hèitas anecdoticas pro susprenentas:

Son creator, lo Johann Martin Schleyer, prèste catolic alemand, auré un bèth jorn ausit quauqu’un se plànher de çò que la letra qu’avèva mandada a son hilh l’èra tornada pr’amor d’una marrida ortografia sus l’adreça de l’estat american de Iowa. Avèva escrit “Eiauä” segon la prononciacion alemanda. L’idèa d’un alfabet unic e internacionau le vengoc lavetz a l’esperit.

Puèi, Schleyer avoc la vision de sa lenga una nueit de 1879, e n’escrivoc còp sec la totalitat de la gramatica. Evocava sovent una inspiracion divina.

Las diferéncias essencialas entre lo Volapük e l’Esperanto, son que:

Loís Lazare Zamenhof, lo paire de l’Esperanto, voloc una lenga beròia e agradiva. Benlèu es per aquò que fòrça mots de sa lenga son los medishes qu’en occitan: areno, artisto, aŭroro, banano, barbo, biblioteko, demando, festo, kandelo, kremo, lampo, mustardo, perlo, serio, teraso, (n’èi notat un bon centenat) qu’i a pas besonh de’vs revirar. Lo Schleyer, eth, s’encuentèc pas brica de consideracions esteticas, e lo resultat es, segon jo, mès risolièr que non pas polit. Lo nom de la lenga veng deus mots angleses world (monde) cambiat en vol e speak transformat en pük. Volapük = “Lenga deu Monde”.

Ende’vs balhar un exemple, lo vèrbe “estar” se ditz binön (de ich bin - “soi” en alemand), la purmèra persona deu singular se fòrma dambe la finala -ob, los adjectius dambe la finala -ik e tot aquò vos balha Binob vemo läbik (Soi fòrça urós) quan la medisha frasa en Esperanto serà Mi estas tre feliĉa.

La dusau diferéncia es que Johann Martin Schleyer voloc totjorn mestrejar lo devénguer de son òbra, lavetz que Zamenhof, un còp lo trabalh acabat, la “leguèc” a l’umanitat e deishèc lo monde la hèr evoluar com ac volèva. Lo movement volapuquista estoc totjorn l’objècte de lutas entre Schleyer e un cèrt Kerkhoffs, president de l’acadèmia de la lenga, e de peleis a contunhar entre lingüistas, que menarà a un esquisma en 1889. En 1888, lo club de Volapük de la vila de Nuremberg adòpta l’Esperanto, e deveng atau lo purmèr club d’aquesta lenga dins lo monde.

En 1912 Schleyer se moriscoc.

En 1929, un Olandés, Arie de Jong, perpausa una refòrma qu’es acceptada e reconeishuda, e atau nos trobam ara dambe dus Volapüks, l’ancian e lo navèth, Volapük bäldik e Volapük nulik.

Ara lo Volapük viu sustot sus la telaranha, on los locutors se pòdon contactar e escambiar.

Deu costat de l’estat francés, que batalhèc totjorn contra las lengas internacionalas (o pas) au punt d’empachar que l’Esperanto estosse lenga de trabalh de l’UNO e d’interdíser aus ensenhaires de’n parlar aus escolans, la sola allusion oficiala que podèm trobar es una frasa de Charles de Gaulle dins una conferéncia de premsa deu 15 de mai de 1962 on provava qu’avèva “tot comprés” a la cultura:

“[Dante, Goethe, Chateaubriand] … aurén pas fòrça servit Euròpa … s’avèvan pensat e escrit en un Esperanto o un Volapük integrat.” Cau díser, ende sa defensa, que lo tipe èra soldat de formacion.

↧

Pasolini: "Sèm totes en perilh" (I)

April 21, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Nòta sus la reculada de l’occitan en lo nòrd de Gironda e l’extrèma sud de la Charanta maritima

≪ Previous: Volapük

Coma anonciat la setmana passada, vos somondi la traduccion occitana d'un excellent article de Xavier Montanà, publicat dins Vilaweb al començament d'aqueste mes. Aprofièchi l'acòrdi de collaboracion per lo publicar dins nòstre e vòstre jornal occitan. L'article es long: es per aquò que ne farai una tièra d'articles de ma cronica.

Uèi son mai pertinents que jamai las criticas e los avertiments de Pier Paolo Pasolini contra lo "novèl faissisme invisible del consumisme" e l'espandiment del neocapitalisme predator.

Pier Paolo Pasolini (1922-1975) foguèt un dels grands intellectuals del sègle XX. Cineasta, escrivan e, mai que mai, una votz fòrça lucida dins l'analisi e la critica radicala del biais expansiu que lo fasiá alara lo neocapitalisme liberal amb son estrategia d'iperconsumisme, lo novèl faissisme invisible, segon el.

Alertèt del desastre mondial que lo provocava lo fach d'identificar lo progrès amb lo desvolopament, lo consumisme de manièra absoluda, en violant sens escrupuls la libertat e los dreches de las gents a la santat, la cultura e l'educacion. "Lo consumisme es un pur e simple cataclisme antropologic", çò escriguèt.

Pasolini s'exprimissiá publicament suls faches politics quotidians, suls chaples de l'extrèma drecha, sus l'ipocrisia dels intellectuals e la corrupcion del poder politic e economic. A l'encòp, en esséncia, bastissiá pauc a cha pauc, prigondament convencut, una critica afogada e argumentada del neocapitalisme salvatge e de l'inoculacion de son ideologia de fals progrès e de fals bonaür dins los esperits dels ciutadans. E de totes los qu'o empuravan, d'una manièra o d'una autra.

Critiquèt totes los responsables, l'estat, los entrepreneires, los politicians, los intellectuals, la glèisa, lo sistèma educatiu e los mèdias, en particular la television. Èra una posicion tant avançada sus son temps que sembla uèi gaireben profetica.

A despart dels filmes que totòm pòt conéisser, ont, demest fòrça autras causas, denóncia lo faissisme modèrne e revendica amb fermetat -embeguda d'ironia e tendresa- los desfortunats, los marginals, los delinquents, los nèrvis e las prostitutas, Pasolini faguèt un cort documentari, Le Mura di Sana'a (1971), que l'adreicèt a l'UNÈSCO, en demandant de salvar Iemèn de la destruccion, "en frenant l'especulacion dins un país ont degun la denóncia pas". "Itàlia es finida, mas Iemèn se pòt encara salvar", çò disiá. Degun li'n faguèt pas cas.

[de seguir]

↧

Nòta sus la reculada de l’occitan en lo nòrd de Gironda e l’extrèma sud de la Charanta maritima

April 22, 2020, 6:00 pm

≫ Next: L’agulha de la vièlha

≪ Previous: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (I)

En rapòrt de la guèrra de Cent ans, e de sa cançon pron dicha per explicar la reculada de l’occitan en Peitau-Santonja, vaicí de luecs de reculada pron tardiva. Son de reculadas relativament recentas de la lenga occitana. Sus Gasconha.com un debat evocava los sègles 18-19, fondadas sus de novèls limits “naturals” (paluds...). Ironia actuala, son de comunas de l’airal d’influéncia immediat de Bordèu.

La concentracion de toponimes comunals occitans o a pena graficament francizats es tala que confirma plan que lo cambiament de lenga s’es fach, coma se foguèsse ièr.

La microtoponimia es cofla d’occitan. Sembla lo país, sens los locutors.

Tan coma siá, l’extrèma sud de la Charanta maritima e l’extrèma nòrd de Gironda van cotria.

1) Toponimes comunals occitans en lo nòrd de Gironda:

a- Dins l’arrondiment de Blaia trobam pron de luecs al nom occitan.

— Morfologia sufix en -ada:

• Anglade, en occitan restablit Anglada, al sens d’angle /canton de tèrra, possible limite.

• Laruscade, en occitan restablit La Ruscada, luec de trabalh de la pèl o d’escòrça

• Saint-Martin-Lacaussade en occitan restablit Sent Martin La Cauçada

— Fonologia e morfologia: deribat de Cristòl Saint-Christoly-de-Blaye en occitan restablit Sent Cristolin? de Blaia

— Morfologia (Deribacion / diminutif): Gauriaguet, de petit Gauriac idem en occitan per los dos noms

— Lexic: seuva

• Pleine-Selve en occitan restablit La Plena Seuva

— Fonologia (e lexic): - ai- mantenguts Saint-Girons-d'Aiguevives, en occitan restablit Sent Gironç d’Aigasvivas

— Morfologia (nom e après adjectiu):

• Villeneuve en occitan restablit Vilanuèva, atencion la comuna rèsta per part occitanofòna.

Basta d’agachar l’exemple dels microtoponimes de Saint-Gènes-de-Blaye per reconéisser una part bèla d’occitan:

Au Pey, Au Prieur, Au Tremble, Barbas, Caillet, Cantemerle, Decroix, Derriere la Valade, Devant Decroix, Espangle, Grand Jean, la Bourgogne, la Croix, la Dragonne, la Maragne, la Salle, la Salle Ouest, la Valade, le Bernu, le Camp, le Hangar, le Prieuré, le Sablon, le Seguinier, le Vieux Prieuré, les Bots de Lanton, les Clauds, les Ourtaux, les Planes, Pellegris, Perenne, Segonzac, Sesque

b- Dins l’arrondiment de Libourne

— Lexic: gòrça. La Gòrça, mai a l’èst la baranha

— Fonologia e lexic: artiga. Les_Artigues-de-Lussac en occitan restablit Las Artigas de Luçac

— Fonologia + morfologia: pojar. Lapouyade, en occitan restablit La Pojada, la montada qué.

— Fonologia: glèisa Les Églisottes-et-Chalaures en occitan restablit Las (Ei)Gleisòtas e Chalauras

Basta d’agachar l’exemple dels microtoponimes de Maransin per reconéisser una part bèla d’occitan:

Au Noyer, Au Poteau, Aux Grands Champs, Aux Plantes, Barrail de Martinon, Beau Chene, Beaucaillat, Bel Air, Blancherie, Bouege, Brard, Cabane, Canton des Nauves, Capblanc, Champs de Meaume, Chanteleyraut, Corbineau, Cosseau, Couderan, Courtillas, Cousin, Derveau, Dominique, Font de l’Hiver, Gate Roudiere, Grand Garrouilh, Grande Mignoterie, Grugier, l’Ombriere, la Caillaudiere, la Fayolle, la Font des Canettes, la Font Riante, la Guichouette, la Jolie, la Jonquiere, la Métairie, la Métairie de Bas, la Mignoterie, la Petite Jolie, la Petite Landournerie, la Peuchaude, la Porte Rouge, la Pradelle, la Rite, la Roudiere, la Sauzerade, Landournerie, le Barrail, le Bois Noir, le Bourg, le Chareau, le Fagnard, le Gail, le Gazon, le Gourlat, le Grand Barrail, le Grand Chaillat, le Grand Jard, le Haut Tauzin, le Jard Coulon, le Jard la Brette, le Petit Chaillat, le Petit Village, le Roudier, le Terrier, le Vivier, les Carderies, les Chaumes, les Essards, les Grandes Chaumes, les Landes, les Sables, Lusseau, Maison Noble, Malgret, Marquizac, Meaume, Merigot, Peristeve, Pierre de Gail, Ragon, Ravet, Rigouleau, Rondier, Sepeau, Touzin, Vireles

2) Lo ponch sus la palatalizacion de C+A en lo nòrd de Gironda e l’extrèma sud de la Charanta maritima (Arrondiment de Jonzac):

Dins l'extrèma sud de la Charanta maritima e la màger part de las comunas de Gironda, de notar l'abséncia de palatalizacion de C+A dins los toponimes sota una linha (del limit en Perigòrd fins a l'ocean a l'oèst): Les Églisottes et Chalaures, Chamadelle, Maransin (microtoponimes: Le Chareau, La Chainade, Chaillat, Chanteleyraut, mas tanben Beaucaillat), Chepniers (≺ dobte de C+A), Chatenet, Chaunac, Chartuzac, Chamouillac, Saint-Paul per lo microtoponime Cafourche (de Quaforcha, a mens d'usatge lexicalizat, senon veire nòta daval), Chadenac, Champagnolles (microtoponimes: La Bourgeade ≺ La Borjada, mas tanben La Valade), Chenac Saint Seurin d'Uzet (microtoponimes: L'Echailler, riu de Chauvignac), Chaillevette.

Es estranh mas aquela isoglòssa segurament anciana (quora l’occitan del nòrd comença de palatalizar C+A) sèc l’orientacion del territòri del departament de la Charanta maritima. Coma un airal de remembrança de front de la nòrd occitanizacion?

Autrament, a nòstra coneissença, las traças de palatalizacion de C+A en Gironda son raras.

Aquest limite es en adequacion (es racòrd) e esperlonga l’aisse qu’a l’isoglòssa de palatalizacion de C+A en Peiregòrd que passa entre Brageirac e Periguers. Grosso modo, sus l’aisse de Mont Peirós a Nadalhac.

Nòtas de microtoponimia:

— una concentracion en lo sud de las Charantas coma en Dordonha (un ditz Cantal mas ai pas trobat) del tipe La Cafourche, de Quaforcha (en nòrdoccitan) < Quadri furcus (en sudoccitan caireforc). Notar qu’en èst occitan lo caforcho/ caforchi o caforchon (autre etimon?) a lo sens de luec per gardar de causas gaire utilizadas e per dire lo caireforc es mai l’expression los/lei quatre camins/chamins. Mapa aicí: https://maps.app.goo.gl/2qs59ERnL755CVc39

Es un pauc mai al sud que Chamouillac, precisant benlèu l’isoglòssa de C+A > CHA.

— usatge plan espandit, qu’en detalh es un trabalh de limite enòrme de far en microtoponimia, coma en Lemosin-marchés de Chas + patronime per indicar una proprietat: Chez + patronime

— Chez Nadeau, a Mirambeau (notar doncas lo patronime que fa pensar a Nadau(d) coma en Lemosin e idem en Quebèc, tèrra de colonizacion umana amb de gents d’aquel parçan)

— Chez Charruaud, a Champagnolles (Charruau autra forma)

— Combe de Chez Vérac, Chez Marcou a Pommiers-Moulons

3) Complement a la precedenta recèrca publicada:

— Fonologia: uset

• Chenac-Saint-Seurin-d’Uzet, en occitan restablit Chenac Sent Seurin d’Euset, uset es benlèu la forma intermediària entre la forma occitana euset [ew’zet] e la forma dicha al biais d’Òil [oe’ze] (recòrd en fr yeuse)?

— Fonologia: agut e per la deribacion formacion sus lo feminin aguda

• Agudelle en occitan restablit Agudèla sèlva, aguda = al sens de ponchut en occitan, dins los archius Agudella silva (1116)

Nòta sus la prononciacion de -ac en occitan gascon e en santongés:

Avèm la prononciacion de Fronsac, en occitan gascon Fronçac [frun’sat] que - ac se ditz - at, e justament se retròba dins la deribacion fronçadés. E per las comunas siguentas sembla que l’interpretacion siá la meteissa: Jonzac (“Jhonzat” en santongés) coma Cognac (Charente) “Cougnat” [kunja:] en santongés (forma occitana dels archius Compnhac en 1350)

Nòta per Peiregòrd:

Solament doas comunas son parcialament de lenga d’Òil, dialecte peitavin-santongés.

• Parcol-Chanaur, Parcol comuna desoccitanizada, en occitan restablit Paracol de paracòl? (TdF Mistral)

• La Roche Chalais, en occitan La Ròcha Chalés (per meitat occitana) que sembla redondant, Chalés poiriá venir de la rasiga *KAR pèira.

Referéncias:

— Projècte Frontièras d'Occitània
— Lo nom occitan de las comunas de Peiregòrd

↧

L’agulha de la vièlha

April 23, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Bocin-bolà

≪ Previous: Nòta sus la reculada de l’occitan en lo nòrd de Gironda e l’extrèma sud de la Charanta maritima

Contan, los savis sofís, qu’un ser, la vièlha Rabià, l’esquina plegada, lo cap clinat, l’agach clavelat al sòl, cercava menimosament quicòm dins la carrièra.

— Qué cèrcas aquí, li demandèron los vesins?

— Una agulha, respondèt la vièlha, una agulha qu’ai perduda.

— T’anam ajudar prepausèron los vesins compatissents.

Mas coma la nuèit se sarrava e que lèu i veirián pas pus:

— E la vièlha, avèm pas léser d’espepissar tota la carrièra! Se nos disiás ont as perduda l’agulha, benlèu que te poiriam melhor ajudar a la tornar trobar.

— L’agulha, ont l’ai perduda? L’ai perduda dins l’ostal.

— Dins l’ostal? Mas perqué cercas defòra?

— Cèrqui aicí dins la carrièra, pr’amor qu’aicí i a de lutz, mentre que en çò miu tot es dins lo negre.

— Mas aicí —protestèt un autre— riscas pas res de la trapar, lutz o pas! Te sufiriá de dintrar e d’alucar la lampa, e de cercar a l’endreit que l’as perduda.

— Òc ben —respondèt la vièlha— mas digatz, vosautres que vos cresètz aluserpits, perqué arrestatz pas de cercar defòra çò qu’avètz perdut en dedins?

La Rabià dintrèt en çò siu e los vesins, totes moquets, s’anèron colcar.

Nosautres, ara, acantonats de fòrça en çò nòstre pel virus, devèm renonciar a cercar defòra qué que siá. Coma los sius vesins, poiriam profitar de la leiçon de la vièlha per ensajar de trapar en dedins de nosautres çò que i avèm perdut e que nos sèm totjorn atissats a cercar defòra.

↧

Bocin-bolà

April 24, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Ieu sabi un conte

≪ Previous: L’agulha de la vièlha

Quand lo cridaire del lòto anóncia Bocin-Bolà la sala respond amb un riset coquinàs, 69! Va plan per l’estrambòrd de la vida e de l’amor, aquela chifra sens endrech ni envèrs, la chifra dau revira sens. Sembla çò que caracteriza lo moment que vivèm, un temps de paradòxa que normau e anormau an escambiat sas plaças. Lo nòstre monde es fargat pel movement: “mobilo ergo sum”. Movement e vitessa. “Lèu-lèu e de mai en mai lèu”, ganhar temps es la clau de la modernitat. E ara cambiament totau, assignats a residencia sèm condemnats a l’immobilitat que ven una valor vitala! Autra valor cap-virada: l’utilitat. Devèm èstre utiles e lo trabalh n’es la mesura. L’utilitat va sovent amb la mobilitat e la vitessa. Los “mai utiles”, los que ganhan lo mai, se desplaçan de longa dins un bolegadís frenetic sautant d’un avion a l’autre. Es plan significatiu que la nauta societat de nòstre temps se diga Jet Set. E ara es de pas res faire que nos fa mai utiles! Sens bolegar nimai trabalhar. La valor mai valorada es de prene paciéncia, es un revira-tot. Ara l’impossible es non pas possible mas realizat e realitat. L’economia menava tot de sa lei inarestabla de vitessa e d’utilitat. E aquí un bocin-bolà monumentau. Lo buldozer economic se cala, l’impossible es fach. Cossí dire aprèp aquò qu’un pauc d’impossible se poirià pas faire per la santat de la Tèrra?

↧

Ieu sabi un conte

April 25, 2020, 5:45 pm

≫ Next: Lo garri, la ratapenada e lo pangolin 1720- 2020

≪ Previous: Bocin-bolà

Èra del temps del confinament.

Sus una platja de la costièra de la mar granda o de la mar nòstra, quatre personas se passejavan plan planet.

La pichona tropa se compausava d’un espanhòl, d’un francés, d’un italian e d’un occitan. Tot per un còp avisèron una autra persona que los i veniá a l’endavant.

Èra lo Diable. Amaguèt pas qu’èra lo Diable e los i prepausèt un mercat.

"— Adishatz brave monde, vos vau pas messorgar, soi plan lo Diable. Vos prepausi un jòc. Prenètz quicòm e l’escampatz luènh dins l’aiga. Se tròbi çò qu’es o tòrni e vos escani. S'o tròbi pas auretz ganhat e me n’anarai embestiar quauqu’un mai".

Las quatre personas diguèron de òc. Un desfís amb lo Diable aquò se refusa pas.

Es l’espanhòl que comencèt. Agantèt un objècte e de tota la fòrça que posquèt o mandèt luènh dins l’aiga.

Lo Diable dintrèt dins la mar, nadèt e al cap d’un moment descobriguèt un parelh de castanhetas. Sortiguèt de la balha, se gandiguèt cap a l’espanhòl

“— Hombre es de tu?”— çò li demandèt

“— Òc-ben!”— çò li respondèt El Hidalgo.

E sul pic fredament escanèt l’espanhòl jols uèlhs espaventats dels autres tres.

Venguèt al francés de far coma l’espanhòl. Prenguèt un objècte e de tota la fòrça que posquèt o mandèt plan luènh dins la mar.

Lo Diable tornèt a l’aiga. Nadèt, cabussèt e acabèt per trobar una torre Eiffel.

Se tirèt de l’aiga e anèt cap al francés.

“— Es de tu?”— çò li questionèt

“— Òc-ben!”— çò li rebequèt lo parla-ponchut.

E còssec sens trantalhar escanèt lo francés jols uèlhs espaurugats dels autres dos.

Venguèt lo temps de l’italian de far coma lo francés e l’espanhòl. Causiguèt un objècte e de tota la fòrça que posquèt o mandèt fòrça luènh dins la mar.

Pel tresen còp lo Diable anèt a l’aiga, tornèt nadar, tornèt cabussar e al cap d’un temps trobèt un medalhonet amb la cara de la Madòna.

La Diable tornèt lèu cap a la platja.

“— Es de tu?”— çò li diguèt

“— Òc-ben!”— çò li respondèt lo rèire felen del Juli Cesar

E quatecant escanèt l’italian jols uèlhs terrorizats de l’occitan que la petega lo ganhava.

Èra a l’occitan d’acarar lo Diable. Sosquèt un briu e al cap de la soscadissa mandèt quicòm a l’aiga encara mai luènh que non pas los autres tres.

Lo Diable gaitèt, paupèt e solfinèt d’en pertot al pus fons de la mar e deguèt cridar seba per que trobèt res. Tornèt cap a l’occitan e cortesament li diguèt:

“— Òme d’Òc o devi reconèisser as ganhat! Totun me pòdes dire lo teu segret que soi estat incapable de descobrir"—.

“— Òc-ben! èra una potinga efervescenta d’Efferalgan fabricada en Agenés"—.

Es atal qu’Occitània tornèt Independenta, Liura e Sobeirana.

E cric e crac mon conte es acabat

↧

Lo garri, la ratapenada e lo pangolin 1720- 2020

April 25, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Bramadissa

≪ Previous: Ieu sabi un conte

En 1720- 21 la pesta sagatava lo quart o bessai lo terç de la populacien provençala. De garris l’aurién aducha a Marsilha, desbarcats d’un batèu vengut d’Orient. Lo monde sabién pas d’aquèu temps que lei dichs garris eron a l’origina de la pesta, que de pesols o de moissons avién ponhut puei qu’eron anar ponher de crestians en adusènt lo virus.

Tres cents ans an passat. Ara sabem d’onte venon la pandemié, lo covid- 19. Ven d’un mercat d’una ciutat chinesa Wuan onte si vendién de bestis fèras, de ratapenadas portarèlas dau coronavirus que ne’n fagueron presènt a n’aquelei que leis an manjadas. Si ditz tanben que podrié venir de pangolins originaris d’Africa, Gabon, Cameron..., venduts en China d’escondon... Leis escaumas dei dichs pangolins ajudarién leis omes que fan flanèla per qu’aguesson un pauc mai de volha au boan moment... m’avetz comprès. Fou estre colhon per si creire aquò. Leis escaumas de pangolin an la mema composicien que noastreis ongles a quauquaren pròche.

Pasmens cada escauma de pangolin si vendié a l’ entorn d’ 1 euro, visa lo benefici per aquelei que fan aquèu pietados negoci entre Africa e Asia.

Péril Jaune puei Péril Blanc

Aquèu Covid- 19 vengut de China a contaminat l’Alsaça, París puei la Provença.... Dins les Menistèris a París ni a que parton pas lo jorn qu’embaston e qu’an leissat córrer la pandemié.

Aquèu malastre m’a remés en testa de sovenirs de pichinet. Si parlava dins ma familha en 1950 dau “Péril jaune”, de la paur que lei mestres de China o d’India nos mandesson son subre de populacien en desenats de miliens. Tot aquèu prepaus si tenié segur en provençau mai si disié “le péril jaune”, lo francés donava mai d’ample a ma terror. M’imaginavi lei “Jaunes” montant la Gran Carriera de Rocabruna per nos venir prendre noastre ostau.

Pensavi en tot aquò en març 2020 per carrieras dau Rajastan (India). Lei Ragistanis fasién la bèba en vesènt noastre grope de 21 “blancs” partits lo 5 de París (èriam de seniors qu’aviam travalhat per lo servici public de l’audivisuau). Si cresién qu’adusiam lo Covid- 19... e aquo podié estre verai..

Jamai leis Chinés e leis Indians eron venguts nos raubar noastre ostau mai ieu venieu (bessai) li aduere lo mau. Avieu crenta e n’avieu la gaunha blanca. Lo 17 leis Indians an demandat ai toristas de garçar lo camp. Quauquei jorns avans la fin prevista dau viatge, lo 21 un avien d’Air France nos a cargats, destinacien Roissy. Ara es un bèu pati en India, leis estajans sensa travalh e sensa sòus assajon de fugir dei megalopolas... e nautrei toristas siam encara tenguts responsables de l’espandiment dau virus.

Avem ailàs gaire poscut parlar emé leis Indians, s’escartavon quora avançàviam. Urosament, a Mcleodganj nomenat “the small Lhassa” sus lei promiers pendis d’Imalaia, avem rescontrat graci a Anil noastre menaire, privilegi rare, Tsenshab Serkong Rinpotché II, joine mestre dau bodisme tibetan, naissut exilat en India. Lo Dalai lama l’avié chausit au jorn de sei tres an per estre lo novèu rinpotché. Avem pres em’ èu conscienci dei vertuts de la meditacien. Lo confinament nos a donat a boudre lo temps de meditar.

↧

Bramadissa

April 25, 2020, 6:15 pm

≫ Next: Back to school?

≪ Previous: Lo garri, la ratapenada e lo pangolin 1720- 2020

De qu’es que borbolha dins aquela França que vòl encara aleiçonar Europa?... Dempuèi 2010, leis Agéncias Regionalas de Santat, esplechas de l’Estat per burèucratizar la bailia deis Espitaus, an una amira majora: que la santat costesse de mens en mens… L’aur de l’Estat dèu anar a “l’Economia”, es-a-dire, primièr, ais accionaris dei Gropes Grands, puslèu qu’a la vida e a la salut dei ciutadans. L’economia de proximitat es, ela, matraçada per dos ans de blocatges corporatistas dins lei traspòrts, e l’agricultura païsana se vei escrachada per sa sorrastra industriala, sostenguda per Bruxelles e per Paris. Ges d’amira de Justicia. La pèira vai au clapàs. L’umanitat d’una societat s’endeven pas amb la cobesença dominanta. D’un còp, aquò ven trasparent.

La Direccion Generala de la Santat a cresegut finòcho, tre la mièja de Març 2020, de comandar un estudi au Comitat Nacionau d’Etica. Li ne prenguèt mau. Lei Savis afortiguèron l’estat degalhat dei Servicis de Santat dempuèi 20 annadas, e la malafacha dei governs successius. Sonhaires e metges, afecionats a sa vocacion, fan lo mai que pòdon, emai mai, amb de mejans sensa relambi estequits. Coma lo derroïment es previst per estre perseguit, es tota la salut d’un país qu’amenaça de far quincanèla.

Lo monolitisme de l’Estat, atrassat dins son tradicionau orguelh de casta, aplana lei còntra-poders, enmoralha leis ensags sociaus, culturaus, ecologics, e totei lei pretzfachs entamenats au larg de la diversitat dei Regions. Mas mantunas ciutats fan prodèu ai servicis de santat, lòtjan leis sens-ostaus, federalizan e mutualizan de biais de far que l’Estat desdenha, e fan guinhada a l’avenidor…

Dins lo drama onte siam, de qué sariá lo sauvament public? Saique sariá, coma se fa oltra-Rin, de multiplicar tant que ne’n fau lei liechs de reanimacion, e de far mudar, lèu-lèu, mantunas fabregas per adurre, a flus tibat, aparelhs e engenhs de subre-vida. Un per Totei, Totei per Un… Per aquò far, engatjar de mejans vertadièrs… Mas sariá pas un pantais? Tot bèu just! … Au revers, lo Govern a oficializat la “Priorizacion”. Es lo gaubi de concebre coma un programa de crisi çò qu’es, en fach, una triada dins lei drechs de viure. L’Estat condemna a morir abandonats lei non-rentables: lei mai frèules, lei mai paurei e isolats, dins la ruralitat prigonda coma dins lei banlègas dei Metropòlis… E en promièra linha, embarrats sensa suenhs medicaus dins leis ostaus de retirada, sensa lo drech d’èstre trasferats dins lei Servicis espitalièrs: leis Ancians. Parièr que dins lei Pèstas de l’edat-mejana, parièr que dins lei mai esquerrièras dei politicas d’eugenisme dau segle XX…Lei mejans d’ample son reservats per noirir lei gasanhs de la Start Up Nation.

Mantuns Estats europencs an seguit aquela injonccion dau Liberalisme Globalizat… Aquò’s un Chaple d’Estat, coma o foguèron l’afar de la sang enverinada, de l’amiante, dau mediator…En seguida de la crisi financièra, la vulgata èra estada: salvar lei bancas puslèu que la vida dei ciutadans; ara es: “salvar l’Economia de la consomacion de massa” (lei constructors automobils, lo lobby mai toxic que i ague, son dins lei starting-blocks per rebombir lo mai lèu que se pòt…) luòga d’investir, dins la durada, per la Santat e lo drech de viure collectius.

Ara per ara, la memòria dei sacrificats crida revenge. E lo crime dau laissar morir leis «inutils», realitat de la societat pòst-moderna, es pas acabat. Se vei tre ara estampat dins la carn de l’Istòria, qu’un Estat qu’a virat l’esquina au Ben Public, e qu’es bailejat per una ponhada de cobesenças privadas, ven una Romèca, un manja-mond. L’astre fague que lei subrevivents ne servèsson viu lo remembre!...

Lo Bramaire

↧

Back to school?

April 26, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Tèrmes despassats e regression deus concèptes (“bilingüisme”, “lenga regionala” e “patés”)

≪ Previous: Bramadissa

D’en primièr, la pandemia nos semblèt plan èsser de chinés. Puèi, i perdèrem lo nòstre latin: lo coronavirús (mot que fasiá un pont entre occitan e francés) virèt al Covid-19. Apareguèron los clusters; ara, lo seguit telefonic previst se ditz: tracking (un mot causit probable a la punta de l’espada per l’Acadèmia francesa). Per faire bona mesura, lo ministèri de l’Educacion buta totes los estudiants a parlar anglés. Aquela idèia que lo francés pòt pas mai dire la societat d’ara s’espandís (coma l’agram) dins totas las sisas de la populacion. Atal, dins un pichòt vilatge de Menerbés, ont la comuna fa un brave trabalh en aqueste temps d’embarrament: entre autras causas, manda cada setmana una letra informatica a la populacion. Aqueste còp, caliá anonciar la represa prevista de l’escòla lo 11 de mai. E ben, trapèron una illustracion, un messatge fòrt: non pas “L’école rouvre ses portes” (bon, aurián tanben pogut dire – mas cal pas somiar: “Cal tornar a l’escòla”). Non, per butar los mainatges a tornar en classa, lor i dison:

“Back to school”.

Coma França, fièra de sa lenga e de sa cultura, pòt pas dire qu’es a plegar botiga per son parlar li demòra de remportar una victòria decisiva. E aquí se presentan quiets coma los anhelons de la faula: las lengas minorizadas. A còps de ganiba e d’escalpèls, la sembla-supremacia linguistica s’afortís: mesa en causa d’unes pòstes per l’occitan al primari a Montpelhièr e dins Aude, demesiment d’oras de corses dins un collègi de Losèra; avèm pas mai d’emissions occitanas (pas de Jornalet, pas de Viure al País), sus France-3-Occitanie (lo nom tant plan causit); los bretons ausisson pas mai actualitats en breton sus France-Bleue-Breizh-Izel (lo nom tant plan causit); …

Fàcia a aquela situacion, brave monde, me demòra pas mai que de bramar e de vos balhar aqueste mot d’òrdre per ara e per deman (alara, per èsser plan segur d’èsser comprés, vos disi):

“Back to occitan lenguage, Mac Arèl!”

↧

Tèrmes despassats e regression deus concèptes (“bilingüisme”, “lenga regionala” e “patés”)

April 26, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Fakes e … godilhs

≪ Previous: Back to school?

La crisi de l’occitanisme non coneish pas nat limit

Lo darrèr editoriau de Jornalet que denóncia aqueths tèrmes e concèptes qui desvalorizan la nòsta lenga occitana: bilingüisme, lenga regionala e patés. L’editoriau que deplora que quauques occitanistas e contunhen d’acceptar aqueths tèrmes infamants.

L’error que la hascoc recentament lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana quan aprovèc, sens nada critica, que TF1 e parlèsse de “patés provençau”. Aquò non èra pas de créser e totun qu’ei arribat. La crisi de l’occitanisme non coneish pas nat limit.

Tèrmes despassats

Dempuish quauques ans, ja qu’èi explicat en public lo caractèr retrograd deus tèrmes de bilingüisme (per exemple dens Jornalet aquí e aquí) e de lenga regionala (per exemple dens Jornalet aquí).

Lo “bilingüisme” qu’amaga la dominacion sociala d’ua lenga sus l’auta.

Ua “lenga regionala” qu’ei forçadament mens elevada qu’ua lenga nacionala.

Que son concèptes inacceptables.

En díser aquò, non hèi pas nat integrisme ni tissa personala, qu’expausi simplament la posicion classica de la sociolingüistica internacionala. En Catalonha e au Bascoat non ei pas mei possible de revendicar seriosament aqueths tèrmes inferiorizants dempuish quaranta ans. Mes en Occitània qu’ei encara possible en 2020.

Tròp d’occitanistas tienent cargas importantas qu’insistishen a díser lenga regionala. E tots que revendican tanben lo concèpte problemetic de bilingüisme: qu’ei devengut un mantra repetitiu de l’IEO, de Calandreta e de la FÈLCO. Totun non pòden pas ignorar que son tèrmes impresentables dens lo païsatge intellectuau. Non pòden pas preténder que non ac saben pas.

Aqueras personas non pòden pas ignorar la votz prestigiosa de Robèrt Lafont qui ja condemnava las inèpcias de bilingüisme, lenga regionala e patés dempuish lo departament d’occitan de l’Universitat Pau Valèri de Montpelhièr, tre los ans 1970. Non pòden pas ignorar tanpauc que l’IEO e l’Universitat Occitana d’Estiu, vèrs 1978 o 1979, e hascón una campanha entà har reconéisher l’occitan coma “lenga nacionala” e non “regionala”.

L’obstinacion a utilizar tèrmes desvalorizants qu’illustra la crisi de l’occitanisme, l’amnesia autoinfligida, l’oblit de las idèas clau... e bensèi ua regression intellectuala, voluda, confortabla, mens riscada.

Au nivèu personau non èi pas nat problèma dab los gavidaires de l’IEO, de la FÈLCO e, en generau, de Calandreta. Que reconeishi l’importància deus lors engatjaments. Que son gents de grana valor. Mes los lors concèptes despassats que son en contradiccion dab lo lor desir sincèr d’elevar l’occitan.

Pragmatisme e negociacion non ns’obligan pas de renonciar

Quauques personas que’ns disen que non ei pas possible de tiéner un discors maximalista, que non ei pas possible “de’s har plaser” dens lo dialòg dab l’estat francés. Que pensan que lo rapòrt de fòrça no’ns permet pas de díser tot çò qui volèm. Aqueth argument no’m convenç pas.

— Primèr, quan èm obligats de tiéner un lengatge diplomatic dab l’estat (e jo que sostieni la diplomacia), degun non ns’obliga pas de díser bilingüisme e lenga regionala. Que podèm utilizar autes tèrmes, plan mei objectius e hèra acceptats, coma poliglotisme e lenga minorizada.

(Coma professor d’occitan pagat per l’estat francés, jo que parli tanben dab aquera medisha ierarquia francesa, cada dia; que’u pòdi parlar cortesament; que’u presenti a còps las revendicacions de la FÈLCO; totun non èi pas jamèi agut nada obligacion de prononciar ni bilingüisme, ni lenga regionala.)

— Segond, lo principi de la negociacion, en se, non a pas jamèi interdit d’exprimir revendicacions avançadas. Los ensenhaires e universitaris de la lenga còrsa qu’an un discors mei pròche deu maximalisme e, totun, eths, si que negòcian dab l’estat francés. Lo mesprètz de París entà lo còrs e l’occitan que demòra absoludament identic, estructurau, fixe. Aqueth mesprètz non càmbia pas segon lo nivèu de la revendicacion. Un discors minimalista e autocensurat non a pas jamèi garentit ua eficacitat melhora. L’eradicacion de l’ensenhament public de l’occitan, uei, qu’ac pròva.

Complements

— RUIZ I SAN PASCUAL Francesc, & SANZ I RIBELLES Rosa, & SOLÉ I CAMARDONS Jordi (2001) Diccionari de sociolingüística, coll. Diccionaris temàtics, Barcelona: Enciclopèdia catalana

— D. Sumien, “Per n’acabar amb lo «bilingüisme»”, Jornalet, 22.10.2012

— D. Sumien, “L’occitan primiera lenga, amb una dobertura vèrs la diversitat (ni bilingüisme, ni monolingüisme, ni unilingüisme)”, Jornalet, 29.10.2012

— D. Sumien, “L’occitan es pas una lenga regionala”, Jornalet, 22.6.2015

↧

Fakes e … godilhs

April 27, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Desconfinar en occitan

≪ Previous: Tèrmes despassats e regression deus concèptes (“bilingüisme”, “lenga regionala” e “patés”)

Lo dimarç 21 d’abriu a nau oras manca un quart deu ser, lo jornau televizat de France 2 a difusat une enquista de la seria Vrai ou fake peu jornalista Julien Pain. Aquesta seria se perpausa de denegar las allegacions faussas que’s passejan sus la telaranha, aperadas en francés fake news.

Mes aqueth jorn, semblaré que lo jornalista de sia drin enganat. Au lòc de rassegurar son monde, èi l’impression qu’a meslèu portat pensaments dins l’esperit deus telespectators. Avisatz-vos que’m prononci pas sus l’ahar eth medish, mes suu biais dambe lo quau estoc tractat.

Doncas imaginatz l’esperit de quauqu’un que coneish pas brica l’istòria e que s’assabenta de tot aquò davant son finestron.

Lo jornalista explica que Bill Gates, lo miliardari creator de Microsoft, a dit publicament en 2015 qu’una pandemia mondiala èra un risc màger ende l’umanitat.

Lo telespectator se ditz que lo Bill es un visionaire, mes pas un mètge per contra, meslèu un informatician, qu’a pas nada formacion dins aqueste maine e donc qu’es curiós que s’encuente d’aquò.

Lo jornalista ditz que Bill Gates a creat una fondacion aperada “Bill & Melinda Gates Foundation” e que finança programas de recèrca suus vaccins e notadament un contra lo Covid-19.

Lo telespectator se pòt demandar pr’amor un òme qu’a hèit fortuna dins l’informatica se lança, arribat a l’atge de la retirada, dins un maine desconegut.

Puèi lo jornalista ditz que daubuns acusan Bill Gates de voler injectar una piuse electronica miniaturizada dins los vaccins ende traçar lo monde vaccinat.

Lavetz lo telespectator compren un pauc milhor lo rapòrt entre l’anciana activitat de Gates mes compreng au ton de la votz qu’aquestes acuses son pas que “complotisme”.

Mes lo jornalista ditz que, en hèit, òc, i aurà efectivament una piuse dita “RFID” dins lo vaccin perpausat per la fondacion Gates e vaquí lo nòste telespectator que compreng pas mès …

Mes lo jornalista ajusta qu’aquesta piuse electronica servirà pas per traçar lo monde. E ende provar aquò d’un biais incontestable, mostra la cara de dauna Ana Jaklenec, presentada com ingenhaira biomedicala, a la Massachussett Insitute of Technology (de Boston). Aquesta hemna, que degun coneish pas, rassegura son monde en tot díser que “pas nat mejan de localizar la piuse a distància, ren de tot aquò es possible”. La volèm plan créser, aquesta brava hemna, qu’a solide pas nat interés dins l’ahar.

Après aquesta pròva incontestabla e absoludament convencenta que lo vaccin poderà pas servir a traçar lo monde dambe la piuse, lo telespectator es fòrça content, mes sap pas çò que’s debanarà se cambian la piuse un jorn. Mes aquò es pas dit dins lo reportatge.

End’acabar de rassegurar lo monde, Julien Pain encadena per un messatge apatzaire de Mark Suzman que ditz: “A un tau moment … es desolant de véser d’espandir desinformacion lavetz que’ns caleré cercar mejans de collaborar e de sauvar vidas.”

Bon, va plan, se ditz lo telespectator, fin finala aquest’òmi a qui reveng lo darrèr mot, ac sap plan qu’es … PDG de la “Bill & Melinda Gates Foundation”.

Pensi que s’uns jornalistas s’encargan de caçar la fèca niosa, es plan, mes caleré que s’i prengan dambe mès de rigor per paur de, au contra, obténguer l’efèit contrari de çò d’esperat.

↧

Desconfinar en occitan

April 27, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Pasolini: "Sèm totes en perilh" (II)

≪ Previous: Fakes e … godilhs

Amb la propagacion mondiala del coronavirus e sas consequéncias sanitàrias e economicas, son faitas fòrça reflexions per la societat d’aprèp lo blocatge economic qu’impausèt lo COVID-19.

Emmanuel Macron diguèt que “nòstra prioritat, uèi, es de produsir mai de causas en França”, mentre que visitava una fabrica de masquetas. Lo cap de l’estat vòl una França amb una “independéncia plena e entièra” dins la fabricacion de masquetas. Diguèt tanben que vòl “mostrar la mobilizacion de nòstra indústria” e defend la “repatriacion de fabricas dins l’Exagòn”. Lo president de la republica francesa es ara per “l’estat-providéncia”, la “santat gratuita sens condicion” e “de bens e servicis que devon èsser plaçats en defòra de las leis del mercat”. Lo cap de l’estat francés suspendèt la reforma de la retirada e prometèt de “decisions de ruptura”.

Seissanta parlementaris de partits franchimands de tota tendéncia vòlon metre al debat de proposicions per “un grand plan de transformacion” un còp la crisi sanitària passada.

Los Republicans (dreita) dison que vòlon interrogar lo liberalisme e l’idèa que l’argent seriá la sola escala de valor. Dison que l’estat deu aver mai de poténcia. Dison voler interrogar una financiarizacion sens contraròtle.

L’esquèrra franchimanda espèra un cambiament radical de politica. “La pandèmia es un fait biologic, mas es abans tot un fenomèn social”, diguèt Jean-Luc Mélenchon a l’Assemblada Nacionala. “Lo monde deu començar ara amb d’autres mejans de produsir e d’escambiar.”

Per l’ecologista Yannick Jadot, caldrà a l’encòp reparar la societat, salvar los emplecs e las entrepresas, e organizar l’indispensabla transicion ecologica. Vòl remplaçar la tecnocràcia per l’intelligéncia collectiva amb un grand debat amb l’estat, las entrepresas, las collectivitats, los sindicats, las associacions, las fòrças politicas mas tanben Euròpa e una iniciativa d’aquela amplor a l’escala de las regions. Per el, las centenas de miliards d’èuros publics que van èsser investits non devon pas servir a tornar bastir a l’identic la societat actuala mas a finançar la transicion ecologica, la luta pel clima e la justícia sociala.

E los occitans, que ne penson?

Lo movement Occitània País Nòstre signèt l’apèl ciutadan “Plus jamais ça, préparons le jour d’aprés!” per non tornar lançar una economia insostenible ecologicament e socialament de las principalas associacions ecologistas de França (Alternatiba, los Amics de la Tèrra, Attac, Confederacion paisana, Greenpeace...)

E per la lenga occitana, quina oportunitat?

Avèm d’un costat los nacionalistas franchimands de dreita e los jacobins d’esquèrra que vòlon un estat francés mai fòrt, amb una agricultura e una industria dirigida par Parìs, amb una economia francesa mai centralizada per èsser mai independenta de China e dels demai. Non o dison pas, mas per eles, non i pas de plaça per la diversitat lingüistica en França.

D’un autre costat, avèm los descentralizators de dreita, d’esquèrra, del centre o ecologista que vòlon una societat mai resilienta, amb una mai granda produccion locala. Se non dison pas grand causa de la plaça per la diversitat lingüistica en França, es que pas grand monde o lor demanda.

Es al monde artistic, associatiu, politic o ciutadan d’Occitània de pausar la question de la lenga occitana.

Òc, aprèp la crisi del coronavirus, volèm bastir una societat mai resilienta, mai locala, mai ecologista, mai justa amb una economia renovelada, mas volèm tanben una plaça renovelada per la lenga occitana.

E, avèm ja d’espleits per o faire: escòla, teatre, musica, diccionari, espleits informatics, web-TV, ràdios e mai lo Jornalet.

Ensems, podèm temptar de mudar la societat de consum descabestrada d’abans lo coronavirus, mas cal que l’occitan aja sa plaça.

↧

Pasolini: "Sèm totes en perilh" (II)

April 28, 2020, 6:00 pm

≫ Next: Evocacions de la reculada dau nòrdoccitan en l’actuau Peitau e dins le Berric d’Òil

≪ Previous: Desconfinar en occitan

< Partida I

L'enemic public numèro un del poder

La justícia italiana lo sometèt a trenta tres procèsses. El aviá fòrça enemics al poder, dins la glèisa, a drecha e a esquèrra, entre los pseudomoralistas, los corromputs, los seguidors del poder e los faissistas, tant los classique coma los que fasián lor "transicion democratica". Los criticava e los escandalizava amb sos filmes e sos escriches.

O disiá tot en public, a la cara. "Totòm a l'obligacion d'aborrir lo poder de son epòca", çò disiá. Foguèt objècte de censura, persecucion e escarniment per sas atacas contra lo sistèma capitalista corromput e sa defensa dels marginals, de l'omosexualitat e de la libertat d'educacion, d'accion e d'expression.

Foguèt assassinat brutalament sus la plaja d'Òstia, près de Roma, la nuèch del 2 de novembre de 1975. Farà quaranta cinc ans, ongan. I èra anat en companhiá d'un jove prostitut. S'es fach tota mena d'especulacions suls autors del crime. De la venjança omofòba fins a de complòts de l'extrèma drecha e de l'establishment politic e entrepreneirial. Benlèu crenhián que revelèsse sas enquistas sus l'assassinat d'Enrico Mattei, president de la companhiá estatala petrolièra ÈNI. S'es pas jamai sauput la vertat. Benlèu se sauprà pas jamai. L'estat a pas jamai volgut arribar al bot de l'enquista, çò que nos en ditz ja fòrça sus l'estat e sus l'identitat dels autors del crime.

Dins l'Itàlia dels ans seissanta e setenta del sègle passat, Pasolini farguèt un ensemble de concèptes critics, ja sens apellacion alara, qu'an aquerit una dimension universala. S'avancèt sus son temps.

Çò que disiá contra lo faissisme del consumisme e lo desvolopament coma aisina unica de progrès a evoluit après, dins totes aqueles ans -e li a donat rason-, dins la globalizacion amb las nefastas consequéncias per la santat de la planeta e de las personas. Gràcias a la somission cèga a la tecnologia que destrutz lo jornalisme e los mèdias, a fòrça tanben de rendabilitat, d'indèx d'audiéncia, de likes, tweets e fake news, çò que fomenta l'ignorància, la manipòla e los populismes.

Fins ara, la tragèdia la vesiam luènha. Los qu'èran victimas de la depredacion de las indústrias extractivas, de la degradacion de la planeta e de las catastròfas ecologicas èran los paubres del Tèrç Mond. Quand venon aicí per se refugiar o cercar un emplec e assajar de subreviure, los reprimissèm abans qu'ajan fach res, los tractam coma de perilhoses delinquents. Aquò tanben es rendable en vòtes. La rendabilitat es tostemps la tòca.

A el degun li faguèt pas cas en son temps. Ni après. N'avertiguèt mai d'un còp, fins que lo tuèsson. Uèi, lo cal legir dins totas sas amplitud e prigondor. Coma tanben es evident, çò cresi, que caldriá far cas, enfin, dels tecnicians de l'ecologia politica e de l'economia de la descreissença., que poiriam dire que benlèu Pasolini ne foguèt un pionièr sens o saber.

Los libres que contenon d'articles, d'entrevistas e d'escriches inedits de Pier Paolo Pasolini qu'ai entre mans en aquestes moments son Siamo tutti in pericolo, Lettere luterane e Demasiada libertad sexual os convertirá en terroristas (2014, Errata Naturae).

[De seguir]

↧