Quantcast
Channel: Jornalet
Viewing all 3401 articles
Browse latest View live
↧

Per la Bolívia de sos pòbles, una anti-França

November 16, 2019, 1:00 am
$
0
0
Cinc cents ans après l'invasion colonizaira, mai que mai espanhòla e portuguesa, de l'America latina, que menèt a la mòrt d'individús, de pòbles e de civilizacions, aquesta part del continent american ne pòrta las terriblas piadas. Encara uèi, l'America latina es lo terren de despietadoses afrontaments entre una esquèrra que cèrca de metre fin a las inegalitats socialas e mai etnicas considerablas, e una drecha sovent reaccionària, que s'apièja sul fondamentalisme protestant e sus l'integrisme catolic, e que servís en realitat los interèsses economics de l'imperialisme estatsunidenc. Sabèm que los Estats Units d'America s'autoproclaman "America": es mai qu'un acorchiment del nom oficial del país mai poderós del continent. Coma Jornalet o fa dempuèi totjorn, dirai tostemps "estatsunidencs" e non "americans" a sos ciutadans.

Après çò que sembla d'èsser un còp d'estat, ja que l'armada boliviana a mandat en exili lo president Morales, e forçat a la demission sos eventuals successors per interim, l'arribada al poder de Jeanine Áñez, segonda vicepresidenta de la Cambra dels Senators, l'a saludada lo govèrn de Trump, que la reconeguèt sul pic, malgrat de problèmas de legalitat, coma l'abséncia de quorum o de nòvas eleccions dels presidents de las doas cambras del parlament de Bolívia. Mentre que lo president Morales, que se declara pasmens "catolic de basa", aviá proclamat la laïcitat de l'Estat, la nòva presidenta boliviana se faguèt investir amb una bíblia, e tanben reconeguèt Juan Guaidó coma president de Veneçuèla, el tanben sostengut per Trump, malgrat lo fach que lo còp d'estat que lo volguèt assajar Guaidó es ara per ara falhit. Pereu Áñez se faguèt venir celèbra per de declaracions racistas envèrs los pòbles indigènas de Bolívia, pasmens majoritaris al país, en qualificant lors culturas de "rites satanics" e en cridant a la segregacion contra eles. Se pòt remarcar que, contràriament a la tradicion de nomenar coma ministre dels afars estrangièrs un indigèna, n'i a pas cap dins son govèrn que se vòl provisòri.

Sabi plan que l'oposicion acusèt de frauda lo govèrn de Morales per la darrièra eleccion, e qu'el, davant la violéncia per carrièras, ne volguèt prepausar de nòvas, e coneissi tròp pauc Bolívia per assolidar que l'oposicion aviá drech o non, solament dirai que Morales a agut tòrt de s'arrapar al poder malgrat un referendum que refusèt que concorreguèsse a un nòu mandat presidencial, e farai tres observacions.

La primièra es que Bolívia a una ressorsa que pòt atraire las cobesiás occidentalas: es una enòrma resèrva de liti, compausant indispensable a las batariás dels esmartfòns e de las veituras electronicas que nos vòl vendre lo capitalisme verd. Benlèu es preferible, per d'interèsses economics que i a, d'aver en Bolívia un govèrn que cèrque pas de se distanciar de l'Occident, e aquò d'aitan mai que lo govèrn de Morales nacionalizèt las ressorsas gasièras e petrolièras.

La segonda es que la politica de Morales es una reüssida economica e sociala. Fòrça bolivians son sortits de la pauretat gràcias a ela. Mas se sap que las reüssidas descadenan sovent l'enveja e las vòlhas de revenge.

Coma tanben -e aquò serà ma tresena remarca- la revolucion etnica que l'a instituida l'esquèrra boliviana. Se sap d'efièch que Morales e los sieus an talament afortit lo caractèr multietnic del país qu'ara Bolívia se nomene oficialament Estat Plurinacional de Bolívia. Non solament governèt amb los movements indigènas, mas, de lenga mairala aimara, oficializèt 36 lengas indigènas, e obliguèt los foncionaris de ne conéisser almens una. 

Imaginatz una França oficialament plurinacionala ont un policièr aja l'obligacion de parlar occitan o breton? Ont s'admeta que lo "pòble francés" es l'union forçada de mai d'una nacion? Imaginatz una França que resistisca a l'òrdre economic mondial ultraliberal?

Èra la Bolívia d'Evo Morales.




abonar los amics de Jornalet
 
↧
Search

Dreit de responsa

November 17, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Sénher Director,
 
A la seguida de l’article publicat dins lo numèro del 12 / 11/ 19 de Lo Jornalet pel s. Sumien, President de l’Assemblada Occitana, desirariái, coma president de l’Academia occitana, far valer mon dreit de responsa.
 
Sense intrar dins lo contengut espelofit de l’article en question, voldriái precisar doas causas:
 
— l’Academia occitana e lo Congrès non son en concurréncia nimai en contradiccion per la bona rason que sola la primièra se tracha d’occitan estandard e que dos de sos membres eminents son tanben membres del segond. N’es parièr per l’Academia aranesa ont los membres de l’Academia occitana son majoritaris dins la section “occitan estandard”, presidida per un de sos vice-presidents.
 
— l’Academia occitana s’inscriu dins la seguida estreita de l’òbra de Loís Alibèrt e la defend contra las derivas mortifèras del CLO dont - mai de dètz ans après son eloquenta despareguda -  lo s. Sumien es l’ultime representant. Coma Alibèrt, l’istòria e la realitat viva, l’Academia occitana pòrta dins son diccionari collaborator, centralizator, academia, Occitania, patria, industria, seria, etc. quand lo s. Sumien tempta, al mesprètz de tota règla e fins a l’absurde d’impausar collaborador, centralizaire, acadèmia, Occitània, pàtria, indústria, sèria, etc. Pèire Bèc - dont lo s. Sumien reivendica abusivament lo patronatge amb lo de Loís Alibèrt! - èra president d’onor de l’Academia occitana.
 
Acabarai per dire mon estonament davant aquela obsession destructritz cap a tot çò que fa l’occitanisme de uèi, la quala sembla plan a una revòlta patetica de l’ideologia fàcia a la realitat.
 
 
 
Joan Penent
President de l’Academia occitana.
 
 
 
 
 


abonar los amics de Jornalet
 
↧
↧

Occitània e Catalonha, desconnexion e reconnexion, sempre?

November 17, 2019, 6:30 pm
$
0
0
Lo desfasament deis istòrias respectivas d’Occitània e Catalonha es un subjècte ben conegut.
 
— Lo catalan se destaquèt lentament de l’occitan, tot en restant pròche de l’occitan, pendent sègles 13, 14 e 15, dins lo periòde d’expansion de la Corona d’Aragon, mentre qu’Occitània restava fragmentada e politicament afeblida.
 
— Lo renaissentisme catalan dei sègles 19 e 20 beneficièt d’un sosten sociau fòrça divèrs, deis obriers e dei païsans fins a una partida importanta de la borgesiá catalana. En Occitània l’adesion sociala a l’occitanisme-mistralisme foguèt fòrça mens massissa, nòstra borgesiá occitana regarda tròp París.
 
Maugrat lo desfasament entre Occitània e Catalonha, sovent, lei catalans an inspirat de progrès decisius per l’occitanisme. La diferéncia d’istòria e de situacion, entre Occitània e Catalonha, pòt pas servir de pretèxt per dire que leis occitans pòdon pas far coma lei catalans. Es un argument inoperant. Dins la realitat dei fachs, lei catalans nos an transmés d’impulsions importantas e inconstestablas.
 
— La reïntroduccion progressiva de la grafia classica de l’occitan, ja començada au sègle 19, s’abrivèt au començament dau sègle 20 amb una ajuda catalana. Pompeu Fabra fixèt la nòrma de la lenga catalana en 1913 e inspirèt dirèctament la fixacion de la nòrma classica occitana, per Loís Alibèrt, en 1935. La gramatica d’Alibèrt s’editèt amb una ajuda catalana. La grafia classica de l’occitan auriá jamai retrobat son importància actuala sens un sosten catalan.
 
— La creacion de l’Institut d’Estudis Occitans (IEO), en 1945, s’inspirava de l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC) fondat en 1907. Sens l’IÈC, i auriá pas d’IEO. E sens l’IEO, una granda part de l’animacion culturala occitana, uei, existiriá pas.
 
— L’occitan a un estatut de lenga oficiala en Aran dempuei 1990, e dins tot lo Principat de Catalonha dempuei 2006, gràcias au sosten catalan.
 
— Jornalet, fondat en 2012, a marcat una estapa fondamentala per installar lo jornalisme occitan en linha. Sens inspiracion catalana, se seriá pas fach.
 
Ara, dempuei leis ans 2010, lo procès catalan per l’independéncia recep un sosten popular extraordinari. Una connexion desirabla, entre Catalonha e Occitània, dins lo moment present, seriá que l’energia catalana inspirèsse leis occitans per defendre sa pròpria dignitat.
 
Que son lei motius d’un revelh?
 
— Dau caire catalan, Madrid a retalhat l’estatut d’autonomia dau Principat de Catalonha, especialament dempuei 2010. Tanben Madrid multiplica lei vexacions, reten d’argent public que deu a Catalonha, multiplica lei violéncias policieras e leis arrestacions arbitràrias. Aquò fa que refortir l’indignacion e l’independentisme dei catalans.
 
— Dau caire occitan, leis atacas francesas s’agravan: destruccion organizada de l’ensenhament de l’occitan, reforma autoritària dei regions administrativas, assai de reduire la nocion d’“Occitània” a la sola Region de Tolosa, desorganizacion dau territòri, populacions abandonadas. L’occitanisme organiza de protèstas e de resisténcias, es evident, mai sufison pas encara. I a un espèr ça que la: certaneis occitanistas intran dins lo movement dei corsets jaunes e introduson la vision occitanista sus la destruccion dei transpòrts interregionaus, sus la connexion refortida amb París (lo TGV n’es l’arquetipe), sus lo centralisme parisenc e sus lei zònas abandonadas...
 
Per establir la connexion necessària entre Occitània e Catalonha, ara, vesi doas errors tipicas que son de frens, de formas d’autocensura.
 
— Quand certaneis occitanistas montan de comitats de sosten a Catalonha (amb tota la rason), fan parlar de Catalonha e quasi pas d’Occitània. Fan parlar lei catalans en catalan mai elei ausan gaire parlar en occitan. Demandan la libertat per Catalonha mai es un tabó absolut que demanden la meteissa libertat per Occitània. Ofrisson una ajuda gratuita ai catalans d’Occitània, demandan pas ai catalans d’Occitània d’ajudar la causa occitana.
 
— Quand certaneis occitanistas escrivon de tèxts flames per glorificar Catalonha, escrivon que la causa occitana sembla perduda. Compensan sa frustracion occitana per una fascinacion exotica catalana. Es un discors irresponsable de desmobilizacion.
 
Explorem una practica pus ferma e pus assumida de la lenga occitana en public, un assai de reliar lei movements sociaus amb la consciéncia occitana, un discors descomplexat. Cau sostenir Catalonha e propagar en Occitània...
 
 
 
↧

Pudor, morala, cultura e libido

November 18, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Lo biaish dambe lo quau una hemna a lo dret o pas de’s vestir es quicòm de complicat. Quan disi “complicat”, aquò vòu díser que seguissen règlas que son de mau definir, a còps de mau comprénguer, e que càmbian segon lo lòc o l’epòca. Cada cultura a sas règlas pròpias e quan disi “cultura”, pòt cambiar tanben entre vosautes e vòste vesin d’una auta generacion.
 
Quan lo monde de paises equatoriaus d’America, d’Asia o d’Africa recebón la visita deus conquistadors blancs, s’assabentén de çò que vivèven dens lo Pecat pr’amor qu’amagavan pas las parts deu còs que la religion deus envasidors considerava coma vergonhosas.
 
Las règlas que definissen çò qu’una hemna a d’amagar (“o pas”, com se ditz ara) en çò nòste es doncas basat a la debuta sus la religion. Las estatuas grècas d’avant l’arribada deu cristianisme muishan clarament que la nuditat èra pas tan un tabó qu’aquò.
 
Uei lo dia, en çò nòste, una hemna se va cobrir per daubrir la pòrta au vesin, mes va muishar sas popas a un centenat de mascles tanben miei nuds sus una platja, e aquò dinc a l’endret invisible que servís de frontièra e au delà deu quau pòt quitament recéber un verbau per “atemptat a la pudor”. Aquesta frontièra es sia lo muret davant lo trepader au ras de la platja, sia la docha on lo monde se van quitar lo sable deus pès. La nuditat de las popas es acceptatda sus la platja, mes non pas se hè una camada de mès dens una palhòta, sus la medisha platja tanben, ende béver un cafeton.
 
Se pòt pensar tanben que las règlas de pudor en çò de la hemna son fixada per la libido deus mascles. Los Arabs e los Jusius jutjan lo peu provocador o “ahiscant”, los uns se botan un teishut sus cap, los autes … una perruca. Per contra, la dança deu vénter es autament mès suggestiva que nòstas danças tradicionalas, classica o populara.
 
E l’èst d’Euròpa, lo mascles muishan una calma absoluda per carrèras quan passa una gojata, una quita beutat e tanben pro denudada, se’s debana d’estiu. Una hemna dens un país eslau es fòrça respectada. En çò nòste, los gojats an tendéncia de lucar, a còps (per astre pas tròp sovent) de shiular o tanben d’estar “pesucs” en tot ahupar gojatas que passan.
 
Lo poton sus la gauta es pas una règla tròp espandida. Mon pair, qu’arribèc de Rijsel (Lilla) en Gasconha per la fin de las annadas 50, devoc aprénguer aquesta sciéncia delicata e s’enganèc mès d’un còp (Potonegèc lo factor, çò que hascoc se ríser la familha sancèra). Au nòrd d’Euròpa lo monde se saludan sòbriament e bracament quan se vesen au burèu de matin d’una capejadeta.
 
Una polonesa potoneja pas los òmis sus las gautas mes pòt potonejar sons amics d’enfància suus pòts (daubuns diserén “a la sovietica”) lo jorn de son maridatge, tota apelhada de blanc …
 
Las règlas relativas a la tenguda vestimentària d’un òmi son generalament fòrça mès simplas, mes pas totjorn. En Iran, considèran qu’un òmi en cauças cortas pòt ahiscar lo tesic d’una hemna e doncas les an interdit l’entrada deus estadis de butabala dinc a un assopliments recent d’ongan.
 
En çò nòste, una publicacion que muisharé la natura d’un mascle seré passibla de restriccions juridicas, mes non pas se s’agís d’una estatua antica qui muisharé exactament la medisha causa.
 
Se lo pertrèit de Gabrielle d’Estrées que teng entre sons dits la popeta de sa sòr (véser imatge) es conegut coma un gran classic de la pintrura de la Renaishença, ac podèm imaginar adara una tala scèna a la television entre duas animatoras?
 
D’aquiu l’importància, a l’ora de la mondializacion deus escambis, de conéisher de plan çò que’s pòt hèr e çò que’s pòt pas, comprénguer a l’avança la reaccion deus autes, se son pas de la medisha cultura, e sustot d’ac saber acceptar. Viatjar es solide la solucion mès bona end’aprénguer tot aquò.
 
 
 
 


abonar los amics de Jornalet
 
↧

“Politburo”, temptativas de murtre dab premeditacion e complòt tà netejar l’occitan, que vos ac disem tot! Enquèsta au còr d’un escandale criptojacobin

November 19, 2019, 6:00 pm
$
0
0

L’editorialista deu Jornalet que comentava non i a guaire un cèrt nombre de decisions votadas au còr de l’Ofici public de la lenga occitana e relativas aus mèdias occitans. A la lectura d’aqueth editoriau e de quauques hialats sociaus –a’n créder que la Pravda non m’estó pas liurada aqueth quite dia – que’m semblava utile de poder respóner a un cèrt nombre de contravertats. Atau que’m preni la risca d’opausar a l’extravagància dramaturgica de quauques perpaus, l’ariditat qui pòt a còps vestir l’exercici de la democracia representativa. Solide, lo títol d’aquesta tribuna qu’ei aperaire, lo contiengut lhèu pas tant, com sovent.

 

Purmèra revelacion, tà començar: quid deu “politburo”? Quí ei ? Çò qui hè? Quins son los sons hialats?

 

Ailàs, que seretz decebuts de constatar que l’ÒPLO n’ei pas un gabinet escuranhós de tecnocratas qui distribueishen los dinèrs segon las soas aconsialhas deu moment. Au lòc d’aqueths ipotetics florentins, sheis elejuts (tres per Region, dont un gessit de l’oposicion per la Navèra-Aquitània) e dus representants de l’Estat reünits au còr d’ua Assemblada generau. Que son eths, e eths sonque qui pòrtan la responsabilitat de las decisions de l’Ofici e qui an de’n respóner.

 

Qu’ei democracia representativa sonque, aqueth metòde arcaïc e passat…

 

De mei, l’ÒPLO n’ei pas un satellit autonòme. Qu’ei l’apèr de las Regions e de l’Estat. Tà çò qui ei de las subvencions votadas aus operators - ua part de l’activitat de l’Ofici, mes pas la sola - cada Region que’s guarda las prerogativas suus dossièrs sons. Se ac hèm tot entà desvolopar critèris d’intervencion comuns e d’armonizar autant qui’s posca los nostes sostiens, cada Region que’s guarda totun lo darrèr mot tà çò qui ei deu son programa d’ajuda.

 

Atau, qu’ei d’usatge entà cada Region d’enterinar las decisions de l’auta au còr de las amassadas generaus, çò qui n’a totun pas jamei empachat escambis nombrós.

 

Segonda revelacion, pas nat “assassinat”, ni tanpòc pas nada temptativa de murtre dab premeditacion cap aus mèdias occitans, çò cranhi – que’m rendi compte qu’aquesta tribuna e vad chic a chic mensh crostilhosa.

 

Tà çò de La Setmana, a trucas de repepiejar, las Regions non l’an pas jamei ajudada, pas mei briga que nat aute organe de premsa escriuta occitana. La rason: ua linha deontologica cap au respècte de la libertat de la premsa. Que’s tròba que i a un quadre reglamentat - criticable probable : las ajudas d’Estat a la premsa, sensadas reünir las condicions d’exercici d’ua premsa libra e independenta.

 

Per contra, vertat ei que La Setmana e patí de l’arrèst de las ajudas a la societat Vistedit tà editar las revistas joenessa, deu hèit de la mutualizacion deus mejans au còr de l’enterpresa. Aquera decision qu’estó l’arribada en cap d’un long procediment de reflexion e d’acompanhament de la part de las institucions, com ac expliqui au près de France 3, clarament b’ac espèri.

 

Atau, quan Vistedit anóncia 150 abonaments entà cadua de las duas revistas en 2018, mentre que lo nombre de mainatges escoliats au purmèr grad entà l’ensenhament bilingüe e capvath lo sol territòri de l’ÒPLO qu’ei de cap a 10 000, - donc autantes parents d’escolans e un cèrt nombre d’ensenhaires – que s’i pòt pensar que la responsabilitat cap a la vitabilitat deu projècte qu’ei ací collectiva. E tà çò de La Setmana, au seguit de l’anóncia de l’arrèst de las subvencions a Vistedit, las duas Regions que’u perpausèn crompa d’espaci publicitari per ua soma de 9 000 èuros. Aquera proposicion n’estó dongas pas retienguda, tròp tard dilhèu, mes aquera possibilitat qu’averé podut estar evocada amassas las annadas precedentas.

 

Adara la FIMÒC. En 2017, l’ÒPLO qu’amassè las ràdios occitanas atau com la FIMÒC. Non crei pas de tradir los escambis qui’s tiengón aqueth dia en díser que la grana majoritat deus actors presents e partatjavan un constat de mauescaduda cap a çò qui estó l’ensai de mutualizacion aviada dab la FIMÒC. Totun, los elejuts de l’amassada generau que volón temptar lo còp un còp de mei, en tornar arrecondusir ua ajuda de 30 000 èuros acordada a la FIMÒC, entà que l’equipa e podosse concertar las ràdios e perpausar un projècte navèth. Aquera concertacion n’avó malurosament pas lòc. E puish com l’ÒPLO e finançava ua estructura dont èra lo quite objècte, n’i avè pas nada rason que’s substituísse hens la mesa en òbra.

 

Tà çò de Ràdio Occitania, com n’ei pas ua associacion cofinançada per la Region Navèra-Aquitània, que dèishi lo suenh a la Region Occitania de’n respóner.

Qu’espèri, en brembar brèument las situacions d’aqueths diferents projèctes, assegurar los lectors que non s’ageish pas de decisions dorivas, mes au contra, de decisions qui estón pesadas, e dont las condicions estón partatjadas e anonciadas dab los principaus pertocats.

 

Qu’ei de dòu har qu’aqueths exemples e relhèven deu sector deus mèdias, lhèu lo mei fragile de tots, puish a qu’es behida lo qui rebat lo mei crudèlament l’estat de la lenga. Totun, que i a tanben escadudas de las bèras en aqueth maine, e au contra de çò qui’s sembla espandir, lo noste sostien financèr o politic non s’ei pas apetitit. Atau – non parlarèi pas ací que de la Region Navèra-Aquitània dont e mestregi las honts - en 2017, l’ajuda cumulada aus mèdias occitans èra de 19 700 èuros, distribuida sancèrament per l’ÒPLO. En 2019, aquera soma que puja a 319 500 èuros dont 169 500 èuros e vienen de l’ÒPLO puish a qu’avem podut mobilizar crèdits de la politica numerica de la Region Navèra-Aquitània.

 

Non s’ageish donc pas de “tuar” los mèdias occitans, mes plan, com tà quin que sia projècte entau quau e nos sollicitan, de’n jutjar la vitabilitat, lo “benefici sociau” o lo benefici d’”usatge” que sia taus locutors o los en deviéner. Aquò n’ei pas lo sol critèri, solide, mes qu’ei important.

 

Non s’ageish pas tanpòc de redusir ad arren las politicas publicas destinadas a sauvar la lenga occitana, com ac èi podut léger còps que i a.

 

Qu’agim hens l’encastre budgetari qui ei lo noste: un budget votat per assembladas regionaus, eth medish constrenhut principaument per las dotacions de l’Estat a las collectivitats - en baisha - e contractes financèrs dab l’Estat qui apèran tanben baishas de las despensas de foncionament - las subvencions aus operators que relhèvan deu foncionament - desempuish 2018.

Totun, hens aqueth contèxte, los elejuts qui èm - dab l’ajuda preciosa deus tecnicians - n’avem pas deishat de cercar mejans mei entà finançar la politica lingüistica. Que sia en demandar ua aumentacion deu budget regionau dedicat – tà çò de la Navèra Aquitània, ua aumentacion de 70 000 èuros au foncionament de l’ÒPLO ; o enqüèra en anar trobar marges de manòbra au còr de las autas politicas regionaus: per exemple per la Navèra-Aquitània, au títol de la politica numerica e deu contracte d’objectius e de mejans deu servici public audiovisuau au profieit d’ÒC tele, au títol de l’economia sociau e solidària entà finançar per mieitat lo pòste de direccion deu projècte “La Ciutat” a Pau, o enqüèra au títol de l’ajuda a l’equipament culturau entà investiments en materiau au profieit de Ràdio País ; enfin en mobilizar crèdits europèus - finançament d’un estudi sociolingüistic peu programa Interreg.

 

Tà acabar, e tà non pas parlar que deu programa d’activitat “realizat” de la Navèra Aquitània au còr de l’ÒPLO, qu’ei passat de 759 500 èuros en 2016 a 771 850 èuros en 2019, hens un contèxte generau de baisha budgetària au còr de las collectivitats territoriaus.

 

Mei generaument, los frais de foncionament de l’Ofici qu’arrepresentan 10% deu son budget totau. E quan aqueth budget n’ei pas completament despensat, qu’èm atentius, cada an, a çò que sia utilizat entà ajudas aus operators.

 

Jo n’inventi pas aqueras chifras, que las troberatz suu site de l’Ofici.

 

Mes la logica que vòu que çò qui ei balhat a un projècte non ac pòt pas estar, o pas autant, a un aute. E hens un encastre budgetari qui n’ei pas extensiu, los elejuts, qu’an a har causidas. Entà nos ajudar en aquera causida de las prioritats, qu’avem tanben organizat un cicle de concertacion en 2018 (5 talhèrs de concertacion, 180 participants) e qu’avem ensajat d’estar fidèus au bilanç d’aquera concertacion.

Mes de faiçon elementària, har causidas qu’ei tanben decéber demandas.

Qu’ei justament per’mor qu’èm purmèr de tot elejuts, guarants deu bon usatge de la moneda publica, e qu’avem a rénder comptes aus contribuidors que nos i hèm tà har-las, aqueras causidas - qué seré ua politica qui non haré pas que de tornar miar eternaument aqueras ajudas e accions? -, e de har-las dab atencion e justessa.

 

D’aulhors, pas nada decision presa ad escurs de quauque salon guarnit, los verbaus de totas las instàncias de l’ÒPLO que son de teledescargar sus lo son site, e qu’avem hèit la causida de rénder compte de l’ensemble deus debats e de las intervencions deus membres, meilèu que de non pas presentar que relhevats de conclusions lapidaris.

 

Que convidi los qui’s pensan que l’Ofici e jogaré “musica celèsta per las aurelhas deus jacobins” a léger-los, entà poder comentar, en tot saber de qué s’i parla, las presas de posicion deus elejuts.

 

Entà tornar aus mèdias occitans, segur que partatjam lo constat que hèn cara a dificultats de las bèras. Segur l’Ofici no’s pòt acontentar sonque d’estar ua estructura “qui torna distribuir” subvencions. Qu’a tanben d’estar un apèr d’acompanhament, d’experimentacion e d’iniciacion d’accions navèras. Qu’ensajam d’ac har, dab ua equipa de sheis entà vint-e-dus departaments, e ua prioritat d’accion cap a l’ensenhament - contra quatorze a l’Ofici public de la lenga basca entà un miei departament, b’ac cau brembar. Que solem esperar que los nostes mejans d’accions e contunharàn a créisher.

 

 

Mes que’s tròba tanben que la sauvaguarda de la lenga occitana qu’ei ua competéncia “partatjada”, segon la lei Notre, çò qui significa que cada collectivitat i pòt préner la soa part. Las Regions no’s pòden pas substituir a las competéncias deus uns e deus autes. Mes qu’ei totun a bèths còps descoratjant de constatar que los qui’n hèn lo mensh e son tanben los a quí e hèn lo mensh d’arcast. Probable la situacion de la lenga ei de tant dramatica que facilita la designacion de boc emissari. Personaument, que m’estimi mei enqüèra aquerò au descoratjament, tot parièr com m’estimi mei l’indignacion, los arcasts e las demandas de compte, au silenci resignat de çò qui seré ua democracia en hrèita de contrapoder. Mes dilhèu qu’averem a ganhar a non pas enganar-se d’”enemic”.

 

Dilhèu l’Ofici e concentra lo huec de las criticas per’mor d’estar vadut d’ua illusion. L’illusion de créder que dab ua participacion de l’Estat a 65 000 èuros a la soa vaduda, e ua equipa de sheis entà respóner aus enjòcs gigantàs d’un territòri qui n’ei tanben, anàvam hicar en plaça pro lèu las solucions entà triplar lo nombre de locutors… 

Entà çò qui’m pertòca, malaja n’èi pas briga nada competéncia en magia o en illusion. Ni nada competéncia lingüistica stricto sensu, de mei. Mes si non volem pas comptar que dab los qui parlan dejà la lenga entà sauvar-la, tant vau díser que non venceram pas, qu’ei ua simpla question estatistica: tà parafrasar Jean Mistler, en democracia, la majoritat qu’a rason tostemps. Aquesta conviccion qu’a necessàriament d’estar portada peus qui non parlan pas la lenga, ni ne’s reclaman pas tanpòc d’ua cultura occitana. Per’mor que s’ageish pas sonque que de sauvar ua lenga e ua cultura, que s’ageish de’s causir un modèle de societat.

 

Entà acabar, que’m sembla que los debats de uei non son pas especifics a la politica occitana, mes que tienen tanben, mei generaument, a las condicions d’exercici de la democracica representativa e lo son questionament actuau. La complexitat de las politicas publicas non facilita pas la causa, behida, e que pòt semiar la confusion. Un exemple hèra simple, que legèvi que 47% deu budget de l’Ofici (43 % en realitat suu programa 2019) èra dedicat au hialat Calandreta, e non pas a l’ensenhament public. Que’n poderem aisidament dedusir que privilegiam l’ensenhament privat associatiu au detriment de l’ensenhament public. Aquò qu’ei desbrembar-se pro viste que l’Estat e finança los pòstes d’ensenhaires hens lo public, çò qui n’ei pas lo cas per l’ensenhament privat associatiu abans un delai de contractualizacion de cinc ans. La logica “financèra” n’ei donc pas la medisha, e atau l’intervencion de l’Ofici, desparièra.

 

Cap ad aquò, que vos vòli assegurar que si non poderam pas tostemps estar d’acòrd, que m’i harèi tostemps totun – se’m sollicitan - tà respóner au mei plan, hens lo perimètre de responsabilitat qui ei men, de las accions de l’Ofici public de la lenga occitana. Malurosament, aqueths explics que seràn rarament simplistas, n’i averà dilhèu pas sovent de “bon” o de “maishant” tot designat, mes tostemps ua volontat de transparéncia e un engatjament sincèr en favor de la lenga.





abonar los amics de Jornalet

↧
↧

L'occitan espèra au viratge

November 20, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Siáu anat far una virada dau costat dau Plan de la Torre. Brad e Angelina, non, Vanessa Paradis e Johnny Depp mai lèu mas bòn, passa, lèu. E lo viratge d’un film dins una anciana carrièra de baucita voèi voèi.
 
Lo masatge dau Revèst gaire luènh, per la glòria, òc. Mas subretot una comuna qu’apara ja la lenga occitana emb sèi panèus bilingües, un pauc de’n PERTOT[1].
 

 
Èra temps de vendúmias. E passi davans la cooperativa viticòla a la fin dau vilatge. Buvi pas mas sabi plus perqué mi siáu arrestat que li èran de monde. Li èran d’afichas, una questien sus una exposicien, lo prètz d’una botilha per regalar bensai m’èri pensat. Brèu. M’apròchi, m’excusi e vau per demandar. 
 
Un joine descarga de caissetas. A una crotz occitana e li fau dirèct en occitan: Òu, mas avètz une crotz occitana, parlatz provençau?? “. 
 
Lo joine a pas lo temps de respòndre qu’un òme mai atjat que se teniá pròche, s’avesina e mi ditz:” parlatz provençau? De monte siatz, restètz en bastida? “. Li expliqui. Es ben content. Ai lo meme nom que lo cosin alunhat de Cuèrs, Guiu. Eu, es de vièlha familha d’aicí. Sei grands èran ja cooperators. 
 
Lo joine, sembla estonat de veire aquel escambi entre doi desconeissuts en lenga occitana mas sembla content. Alòr m’explica en francés: “parli pas. Mas es una crotz occitana en sovenir de mon grand qu’èra d’Avinhon”. Deviáu partir. Mas... 
 
Si siam totei saludats e aviám caud dins lo còr que faiá ben plasir. Òi. Un rescòntre improvisat en occitan es totjorn possible. 
 
M’arribèt parier emb un joine qu’avèm gardat contacte, Gaspard, dau garatge de La Gàrdia en voguent crompar de castanhas!
 
[1] Rèsta l'enigmatic panèu, qu'auriáu mes en provençau "carrièra deis òrts" (en grafia mistralenca : carrièro deis ouòrt) en plaça d'Hoirs, mas degun es perfièch...
 





abonar los amics de Jornalet

 
↧

"Aürós aquelei qu'an fam e set de justícia perque se sadolaràn"

November 22, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Sovent, legissi lo Presic de la Montanha, entre lei capítols 5 e 7 de l'Evangèli de Matieu. Coma o sabètz ben, aqueu discors, onte l'evangelista vouguèt condensar l'ensenhament de Jèsus, es au centre de l'etica crestiana, e un de mei versets favorits es aquest: "Aürós aquelei qu'an fam e set de justícia perque se sadolaràn". Quand me gachan la lassiera e la tristor, i torni per i posar vam e encoratjament.

Curdes abandonats a la barbariá, argerians que volètz tombar lo regim, indigènas bolivians qu'avètz recobrat la dignitat mai crenhètz lo revenge racista e reaccionari, palestinians que vesètz vòstre espaci chasque jorn pus reduch, catalans que volètz decidir vòstre endevenidor, cresents ò non-cresents secutats per vòstreis opinions, omosexuaus e transgenres encara mespresats ò en perilh de mòrt, femnas consideradas coma minoritat negligibla, paures en cèrca d'una decéncia raubada per l'arrogància de quauqueis unei, totei lei pòbles e totei lei personas que fugissètz lei tròp umanei bombas e desastres mai qu'avètz fam e set de justícia, un jorn vos sadolaretz.

E tu pereu, occitan·a que non creses pus que ren pòsque cambiar per ta lenga, per ta cultura, per ton país, umiliats per de poténcias estrangieras que se pensan autorizadas de saupre çò qu'es bòn ò marrit per tu: Dieu garde, non te resignes pas!

Non mendiques pas de brigas d'aqueu que se pretend ton mèstre. Sías ton mèstre se vòles que se repare l'injustícia. Se, chasque jorn, milites per la reparacion istorica de l'avaliment programat de ton èstre, de justícia te sadolaràs.

abonar los amics de Jornalet
↧

Espanhòu o castelhan? Petita contribucion a un debat etèrne

November 24, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Qu’existish ua discussion sens fin entà saber se la lenga romanica mei parlada deu Mond e’s deu aperar espanhòu o castelhan. Dens aquera quita lenga las gents qu’utilizan los dus noms mes no’s hican pas tostemps d’acòrdi. Bèths país ispanofòns que disen mei sovent espanhòu (español), los autes que preferishen castelhan (castellano).
 
Lo quite nom d’espanhòu/espanhòl qu’ei ua formacion d’origina occitana, exportada cap a Espanha a l’Edat Mejana. Aqueth hèit, plan reconegut peus lingüistas ispanistas, que l’evoquèi dens un article precedent (Jornalet, 18.5.2015). Mes a l’Edat Mejana, espanhòu/espanhòl qu’èra un gentilici aplicable a un espaci geografic nomenat Espanha qui podèva equivaler a la Peninsula Iberica. Uei Espanha que representa sonque ua partida de la Peninsula Iberica. La restriccion deu sens d’Espanha que comencèc sustot au sègle 16 e qu’a permés au gentilici espanhòu de representar ua lenga centrala de la peninsula.
 
Occitan coma nom de lenga que coïncidish dab lo nom de país d’Occitània. Mes tots los noms de lenga non foncionan pas atau. Lo breton non ei pas la sola lenga autoctòna de Bretanha, l’auta lenga de Bretanha qu’ei lo galò. L’anglés no’s parla pas sonque en Anglatèrra, que cobrish un espaci hèra mei vast. Tanben l’espanhòu qu’ei concernit.
 
— L’espanhòu que’s parla dens un domeni hèra mei gran qu’Espanha, qu’ei tanben la lenga de Mexic o d’Argentina entretant...
 
— Lo castelhan que’s parla dens un domeni hèra mei gran que Castelha, qu’ei tanben la lenga d’Andalosia o de Múrcia o de Mexic o d’Argentina...
 
Donc l’adeqüacion entre nom de lenga e nom de territòri non ei pas decisiva.
 
Longtemps, los especialistas de la lingüistica romanica qu’avèvan un argument entà preferir espanhòu. Dinc aus ans 1980-1990, la classificacion de dus idiòmas, l’aragonés e l’asturian (o asturleonés) non èra pas consensuala: e’us calèva véser coma dialèctes espanhòus o coma lengas distintas de l’espanhòu?
 
— En vese’us coma dialèctes espanhòus, lo nom d’espanhòu qu’èra practic perque permetèva d’agropar tres brancas mei petitas: lo castelhan, l’aragonés e l’asturian.
 
— Mes, dempuish los ans 1980-1990, que s’admet definitivament que l’aragonés e l’asturian, en realitat, e son lengas independentas. Vejatz las dinamicas culturalas d’Aragon e Astúrias, los estudis scientifics locaus e publicacion deu Lexikon der romanistischen Linguistik de 1988 a 2005.
 
Donc aqueth aspècte deu debat non jòga pas mei nat ròtle dens lo nom de la lenga espanhòla.
 
Se’ns plaçam dens l’amira de defénder las lengas minorizadas de l’estat espanhòu, non vesi pas nat argument decisiu en favor d’espanhòu o de castelhan.
 
— Daubuns que cresen que lo nom de castelhan ajudaré a promòver ua egalitat de totas las lengas d’“Espanha”. Que pensan qu’espanhòu, coma nom de lenga, e seré un nom privilegiat dens un estat aperat “Espanha”.
 
— Mes la crispacion creishenta de l’estat espanhòu au sègle 21 que muisha que lo saunei d’egalitat de las lengas ei ua illusion absoluda. Uei be sabèm definitivament que l’estat espanhòu non acceptarà pas jamei de tractar lo castelhan-espanhòu a egalitat dab l’occitan, lo catalan, l’aragonés, lo basco, l’asturian, lo galèc, lo berbèr (de Mlilt o Melilla) o l’arabi (de Sabta o Ceuta)... Lo Tribunau Constitucionau espanhòu non vòu pas que l’occitan e sia la lenga preferenciala en Aran. Madrid que sostienerà tostemps l’egemonia deu castelhan, quina que sia la manèra d’aperà’u.
 
En Occitània, espanhòu qu’ei gaireben lo sol nom abituau de la lenga en question. Aran b’ei la sola part d’Occitània qui utiliza un chic mei lo nom de castelhan, evidentament a causa de l’influéncia mei dirècta d’Espanha.
 
Dens lo Mond, lo nom d’espanhòu qu’ei hèra mei difusat que lo de castelhan.
 
Los lingüistas especialistas d’aquera lenga qu’emplegan los dus tèrmes.
 
Que seré bohèc de voler impausar un sol deus dus noms e de voler interdíser l’aute. Que disi tostemps espanhòu coma lo 99% deus occitans e que reconeishi sens nat problèma que castelhan ei tanben un nom valid.
↧
Search

Minutina: de l’i-Pad cap a l’EPADH

November 25, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Am lo plaser de’vs presentar la darrèra minutina deu Pèire Tommasi qu’a ganhat lo prèmi ongan dambe “La Guèrra deus Clans”. Es dejà en linha sus www.minutinas.org. Las minutinas de 2020 arriban!)
 

De l’i-Pad cap a l’EPADH           

 Se desrevelha lo tipe.
 
Loís que se sona.
 
S’estira e se’n torna s’estirar… La jornada comença
 
Tanlèu sortit de la cambra, se fa un cafè, una cigarreta e ... Pren son i-pad.
 
Aviá daissat son juòc dins la nuèch, a l’entorn de tres oras del matin.
 
Doas oras pus tard, cal que branque la maquina. Doblidèt de la cargar la nuèch. Mas Loís es un “pro”. Pòt contuhar de jogar: Crompèt un fial long per o poder far. Se sarra un briconèl de la presa de corrent, e se’n torna al juòc.
 
O sabiá pas encara, mas aquela partida es a man de far recòrd, mondial lo recòrd.
 
Qualques minutas, benlèu d’oras, son passadas. Lèva lo cap. Sap pas pus quina ora es nimai quant de temps jòga. Un indici: Se sarra la nuèch... Rai! Loís jòga... La nuèch, lo matin, l’aprèp-dinnar, ... Una serada de mai.
 
La maquina es brancada, encara.
 
Passan los jorns. Puèi las setmanas.
 
Passa lo temps...
 
Un matin (o pas, sabèm pas pus), li sembla que los braçes son pauc pesucs, lo copet redge, las cambas endormidas, paralisadas: Se pòt pas bolegar, lo cap dolent. Vei pas pus la taula nimai la paret de membre.
 
Sosca un momenton...
 
Puèi, naturalament, se’n torna un còp de mai al juòc.
 
Qualques jorns pus tard, es sonque dolor son còrs tot. Capita de trapar lo telefonet e sona lo “18”. Passa una mièja orada). E vaquí  los pompièrs. Dintran dins l’apartament.
 
Diagnostic: Es vengut vièlh lo Loís:
 
Desidratacion,
 
Caréncias alimentàrias.
 
Muscles atrofiats e dolors,
 
Vision perturbada, ...
 
Totes los simptòmes del vielhum.
 
Son completament destorbats los pompièrs. Jamai an pas vist aquò! Aquel jove es bon per l’ostal de retirada!
 
De l’i-pad cap a l’EPADH!
 
 
 
 Pèire Tommasi
 


abonar los amics de Jornalet
 
↧
↧

Novetats: Firefox Send, Mobilizon en beta, seguiment

November 26, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Un article pichon per vos téner al fial de l’actualitat informatica ligada a la lenga occitana.

Comencem amb Firefox Send una aisina de partatge de fichièrs gròsses. Un còp arribat a la pagina seguenta https://send.firefox.com/ podètz causir lo fichièr que desiretz enviar. Lo servici de Mozilla vos donarà una URL que permet de recuperar lo fichièr. Çò qu’enviatz es chifrat e solament vos e vòstres contactes auràn la clau per deschifrar, mas aquò vos es invisible, tot çò que vos cal far es donar l’URL a la persona que deu telecargar lo fichièr.

Notaretz que lo site se bota solament en occitan se vòstre navegador indica que volètz legir las paginas en occitan en primièr. Vos convidi a cambiar vòstres paramètres lingüistics s’es pas lo cas. La pagina permet pas de cambiar de lenga via un menú. Es una opcion que podètz demandar amb l’espaci de comentaris enbàs a man drech de lor pagina. De còps avèm pas la man suls paramètres, coma suls ordenadors al trabalh.

Per participar a la traduccion / correccion: https://pontoon.mozilla.org/oc/test-pilot-firefox-send/

Lo projècte de Framasoft Mobilizon es ara disponible en beta per provar l’interfàcia.

Podètz ensajar aquí: https://test.mobilizon.org/

Unas decas apareisson sul site d’ensag perque es pas encara sincronizat amb las traduccions actualas.

Per participar o corregir: https://weblate.framasoft.org/languages/oc/mobilizon/

Lo blocador de reclamas Pi-Hole es compatible amb l’internacionalizacion e realizèri la traduccion en occitan fa ara 4 meses. Serà segurament integrada dins una version màger venenta.

Aquesta aisina se compòrta coma un resolvador DNS e filtra las requèstas sus vòstre malhum per dire de neutralizar las publicitats mas tanben los traçadors. Un article de legir sus las nòvas amenaças e perque un blocador de publicitat sul navegador basta pas mai:https://blog.imirhil.fr/2019/11/13/first-party-tracker.html

Vos tornarai parlar del projècte dins un article mai complèt.

Trobatz aquí lo site de traduccion del logicial Pi-hole: https://crowdin.com/project/pi-hole



abonar los amics de Jornalet

↧

Arribaia de novèls estatjants sus la "Keutt d'Azur"

November 27, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Despí pichon, mi demando d’ont venon tan de gents per demorar en cò nòstre. E una maison amb l’òrt qu’es destrucha per remplaçar per un immòble, d’ont venon las gents?

 
1- Un recent desplegant m’a donat l’ocasion de veire un exemple. Un exemple, dificil de ne’n far una causa representativa. Mas, vaquí.
 
Lo profil de la clientela anonciat da’l promotor es: estatjants de la comuna 33%, venguts de las comunas vesinas (canton administratiu) 26%, de la region parisenca e Lion e dal departament de Ròse 33%, bèlgas 8%.
 
Senon, question de proprietat 49% compran en residéncia principala (que 37% crompan per lo primier còup). 23% son en residéncia segondària. 29% son d’investisseires. 
 
Conclusion dal papier desplegant: Una part bòna viurà doncas sus plaça.
 
 
2- Un autre cas es aquel de familha. De gents de la familha comprèron longtemps fa un apartament. Dins un immòble de qualques estancis nòu, bastit sus una proprietat d’orticultors. Quartier de la classa meana. 
 
Per i aver trevat, veguèm lo monde qu’i restavan, al moment d’aver crompat. 
 
— Plan terren, una familha de Picardia e en fàcia tostemps voïde. 
 
— Primier plan, de membres de la comunitat armeniana. En fàcia de gents dal sud, sensa saber de mai. 
 
— Segond plan, los cosins de nòrd Vauclusa e en fàcia d’alemands. 
 
— Tèrç plan, una familha d’origina bretona. Parier per aquels de’n fàcia. 
 
— Quart plan, un jove originari de la region benlèu. En fàcia, un militar que ven jamai. 
 

Ne’n tiratz las conclusions aüra. Crompar un apartament dins un immòble? Devenir promotor immobilier? Distribuïr de prospectuses dins las bóstias de cada immòble per dire “Benvenguts en Occitània: una tèrra de lenga e de cultura”? Profechar d’una fèsta dals vesins que degun i ven per far escotar a fons la musica “Se Canta” als vesins?
 
Explicar ce qu’es l’occitan e suportar la condescendéncia d’aquelos que pensan o saber tot?
 
 
 
 
 


abonar los amics de Jornalet
↧

Amazonia, non Amazon

November 29, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Coma ieu auretz passat la jornada de divendres amb de publicitat per lo Black Friday, lo Divendres Negre d'aquela operacion comerciala sortida deis Estats Units. L'endeman de Thanksgiving, non se tracta pus de regraciar Dieu ò lei sieus, mai de se liurar au consumisme, esperlecats per de promessas de remesas e rebais. 

Lo mesme jorn, m'assabentavan qu'Amazonia aviá perdut 10 000 km2 de seuva aquest an; aperaquí la superfícia de Liban ò de Jamaica, sòrti de lo verificar. Es non solament, amb la vida que i caup, lo bòsc qu'es menaçat mai pereu lei culturas que i resistissián, e leis occitan·a·s qu'encara resistissèm, siam de tot segur dau caire d'aquelei que vòlon pas perir.

D'un caire, Amazonia, d'autre caire Amazon. Quau i a crompat sensa desconéisser lo modèl capitalista sauvatge que lo propaga aqueu pofre d'Internet? Tant de destruccions socialas, economicas e environamentalas son aduchas per Amazon, e o sabèm, e i crompam pasmens, alienats per lei pressions imperativas de la societat que nos sentèm obligats de bastir per nos destruire.

D'unei, maugrat la violéncia policiera de l'estat borgés que crenh la revòuta, son a blocar d'entrepaus d'Amazon. Ieu de l'ostau estant non crompi pus ren an aqueu Leviatan que fasèm créisser chasque jorn per fin que nos devòre.

Se volèm subreviure, preferiguem Amazonia a Amazon! 





 abonar los amics de Jornalet
↧

Los pescajons (VII)

November 30, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Borriòls
 
Ingredients (per un vintenat): 400 g de farina de fajòl, 100 g de farina de fòrça, 1 l de lach, 25 g de levam e òli (de noses o d’oliva).
 
Preparacion: la velha farem la pasta amb las farinas, lo levam e lo lach. Quand serà plan fina e batuda, la daissarem fermentar, cobèrta e dins un luòc tebés, dins un recipient qu’aja bravament de capacitat, per çò que li cal doblar lo sieu volum; generalament se fa dins una sòrta de ferrat en fusta qu’en Lemosin s’apèla selhon, tinòl, tinolet (Montanha) o topin (País de Vinhana), del temps qu’en Auvèrnhe li dison garlon. L’endeman, la pasta aurà mermat de volum. Se la trobam espessa, i apondrem un pauc d’aiga o de lach, en tot prene en compte que deu pas èsser tan liquida coma la dels crespèls: s’i introdusèm un culhièr, al moment de lo traire ne deurà demorar amb una leugièra sisa. Alavetz: aurem a portada de man una vergueta d’avelanièr amb un tròç de drap blanc envolopat en un dels extrèms (d’aquel utís, en País de Vinhana lie dison lechon e dins la Montanha freton), banharen lo drap amb d’òli, n’oncharem lo cuol d’una padena e la metrem sul fuòc; o podèm far dins una padena pichona, mas es mai usual lo teule d’Auvèrnhe e de Roergue (borriòl tanben en Auvèrnhe, galetièra o padèla o pelard en Lemosin), padena granda e especiala del margue long, bòrds basses e cuol espés. Quora serà cauda (mas pas tròp), i apondrem una lausada de pasta, que ne deurà bastar per tal que nos sortiscan mai espesses que los crespèls (en qualques luòcs ne vuèjan de fins que fan un centimètre d’espessor, mas son normalament mai fins); estendrem la pasta per tota la superfícia e la daissarem a fuòc doç qualques minutas, fins que siá leugièrament rossida per la cara de dejós. Virarem puèi lo borriòl amb l’ajuda d’una espatula ampla e lo farem còire per l’autre costat. Lo trairem fin finala e lo daissarem en luòc caud, al dessús d’un plat; per aquel besonh s’emplega tradicionalament un plat de vim. Quand la padena se serà un pauc refregida, tornarem iniciar lo procès, e aital farem fins que s’acabe la pasta. Los podèm manjar cauds o freges (a temperatura ambienta).
 
Variantas: la farina pòt èsser tota de fajòl, o mitat blat e mitat fajòl. Podèm onchar la padena amb de sagin o amb un tròç de carnsalada.
 
 
Variantas regionalas
 
— Albigés: los fan amb de farina de blat e de fajòl (mitat e mitat), levam, aiga e un pecic de sal. Los podèm onchar amb de most cuèch, de confituras o marmelades (amoras, fragas, etc.).
 
— Auvèrnhe: i podèm apondre un parelh de patanas o tres (bolhidas e espotidas amb una forqueta), un culhierat de farina de segal o un parelh d’uòus. O podèm far amb d’aiga o de lachada en luòga de lach, o amb la mitat de cada causa. Los podèm ensucrar o onchar amb de marmeladas. Dins los monts deCantal d’unes substituïsson lo levam per de pasta maire (pasta de pan fermentada: setanta cinc gramas aperaquí). En Sejalèir e en Planesa, d’unes onchan la padena amb de burre. Dins los monts de Cantal e en Brivadés d’unes o fan amb tres parts de farina de blat per una de fajòl. En Castanhau d’unes las onchan amb de graissilhons d’auca.
 
— Borbonés: Son de farina de fajòl e d’unes los aprèstan amb de lachada en luòga de lach.
 
— Carcin: Los fan amb de farina de fajòl, quatre parts d’aiga per una de lach, de levam, de sal e un culhierat de grais d’auca. Los tortons del Causse de Martèl s’aprèstan amb tres parts de farina de fajòl per una de blat.
 
— Lemosin: la pasta s’aprèsta, generalament, amb d’aiga en luòga de lach. Se nos los cal manjar talhada de pan, i apondrem un pecic de sal. O podèm far amb de pasta maire. I podèm apondre mièg veirat de lach descremat. Se son salats, se pòdon garnir amb de salsissalhas o de formatge raspat; en cas contrari se pòdon ensucrar o onchar amb de mèl o de marmeladas (e los plegarem alavetz en quatre, se son pas gaire espesses). D’unes tanben los onchan amb de graissilhons d’auca o de graissons de pòrc. D’autres los acompanhan amb una ensalada de lachisons, per la prima, e en qualques luòcs los trempan amb de lach. Al país de Vinhana d’unes i apondon un parelh d’uòus. Dins la Montanha, de còps, graissan la padena amb de burre. Al País d’Ussèl, d’unes càmbian l’òli per de sagin. En Dordonha, d’unes los fan còire amb de grais d’auca. En qualques luòcs del país de Tula i a la costuma d’apondre a la pasta un culhierat de grais d’auca. Al país de Briva d’unes los aprèstan amb mitat aiga e mitat lach; d’autres los fan solament amb de farina de fajòl.
 
Los tortons basses, de consisténcia mai mòla, contenon un pauc de colostre, e se manjan sucrats o onchats amb de marmelada. L’adjectiu bas deu aver aquí lo sens de prim.
 
Marcela Delpastre, qu’èra d’un vilatge de la Montanha, explica dins Le tombeau des ancêtres coma fasián los crespèus de blat negre en cò sieu:
 
Nosautres aviam a l’ostal una recèpta excellenta de crespèus de blat negre que per la far caliá, se’n disiá, “las tres farinas”, la de froment, que mancava qualque còp, la de segal e, indispensablement, la de fajòl. Dins l’aiga tebesa ja barrejada amb lo levam, lo lach, la sal e las patanas (finament espotidas), se getava alternativament e per ponhats caduna de las tres farinas, tot en batent vigorosament per obténer una pasta liquida e omogenèa e sens grumèls, que s’i ajustava per finir qualques uòus entièrs. Après cinc o sièis oras de repaus, la barreja monta e comença de bromar. Es alavetz que s’aprèsta un fuòc de lenha seca, amb la flama viva e leugièra. La granda padena plata es mesa a calfar sul trespès, s’i escampa amb lo cap d’un pichon pincèl de drap qualques gotas de mujòl batut dins l’aiga, lo viradís, que s’eissuga lèu fach amb un tròç de carnsalada o una codena banhada de burre. La pasta, tracha amb un pichona lausa, es vojada dins la padena, pas exactament dins lo centre. Amb un movement giratòri, en tenent a doas mans la coa de la padena, la mestressa repartís la pasta en una fina capa de la meteissa espessor per tota la superfícia ont espetarra amb un pichon bruch. Amb la pasta plan repartida, lo crespèl un còp cuèch deu far la ròsa: deu presentar l’aspècte d’una ròsa de dentèla. Es un viraman fòrça delicat. Quand lo crespèl es cuèch d’un costat, que los bòrds, eissuts, començan de se despegar, se la vira tot en passant per dejós la paleta especiala, qu’es una fina lama de fusta o de fèrre, un pauc mai larga que la man, d’un gèst viu. Al cap d’un brieu es ja cuèch, se la gèta d’un revèrs de la padena sus un toalhon net. Existissiá abans per aquel efièch un ample platèl en banastariá de palha cordurada amb de romecs, la palhissa. A flor e mesura que se refrejan, los crespèls son revirats pr’amor que s’empeguen pas, e puèi son empilats a comptar del moment que son freges.[1]
 
— Marca: los fan amb de farina de fajòl, e amb d’aiga en luòga de lach. Los podèm onchar amb tota sòrta de confituras. En Chastèlmelhanés i a la costuma de ne far dimècres de cendre; d’unes, en taula, los acompanhan de prunas secas.
 
— Roergue: o podèm far amb de farinas de blat, de segal, de fajòl e d’òrdi. La pasta se pòt far amb d’aiga, de lachada o de lach descremat. D’unes los fan de mièg travèrs de det d’espessor.
 
 
 
 
 
 
 
[1] NDLR: Traduch del francés per la redaccion

Nous avions à la maison une excellente recette de crespas de blat negre pour laquelle il fallait, disait-on, las tres farinas, «les trois farines», celle de froment, qui manquait quelquefois, celle de seigle et celle, indispensable, de blé noir. Dans l'eau tiède déjà mélangée au levain, au lait, au sel, aux pommes de terre finament écrasées, on jetait alternativement par poignées chacune des trois farines, en battant vigoureusement pour obtenir une pâte liquide homogène et sans grumeaux, à laquelle on incorporait pour finir quelques oeufs entiers. Après cinq ou six heures de repos, le mélange monte et commence à mousser. C'est alors qu'on apprête un feu de bois sec, à la flamme vive et légère. La grande poêle plate est mise à chauffer sur le trépied, on y répand du bout d'un petit pinceau de chiffon quelques gouttes de jaune d'oeuf battu dans l'eau, lo viradis, que l'on essuie vivement avec un morceau de lard ou une couenne mouillée de beurre, lo freton. La pâte, puisée avec une petite louche, est versée sur la poêle, pas tout à fait au centre. D'un mouvement tournant, tenant à deux mains la coá dau paelon, «la queue du poêlon», la ménagère repand cette pâte en mince couche égale sur toute la surface où elle crisse à petit bruit. Cette pâte bien étalée, la crêpe une fois cuite doit «former la rose», far la rosa, présenter l'aspect d'une rose de dentelle. C'est un tour de main assez délicat. Lorsque la crêpe est cuite d'un coté, que les bords desséchés commencent à se détacher, on la retourne en passant desous la palette spéciale, qui est une mince lame de bois ou de fer, un peu plus large que la main, d'un geste vif. Au bout d'un instant, elle est cuite, on la jette d'un revers de la poêle sur un linge propre. Autrefois il existait à cet effet un large plateau en vannerie de paille cousue de ronces, la palhissa. À mesure qu'elles tiédissent, les crêpes sont retournées afin qu'elles ne collent pas, puis empilées dès qu'elles sont froides.




abonar los amics de Jornalet
↧
↧

Anniversari, Anna e d’autrei mots en ann-

December 1, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Una sèria de mots que començan per ann‑, dins l’usatge corrent, balançan entre ann‑ e an‑, amb doas nn o una n. Lei cas mai recurrents son an(n)iversari, An(n)a e an(n)èxe.
 
Aquela incertitud la devèm a l’aspècte incomplet dau diccionari d’Alibèrt, que se publiquèt en 1965-1966 amb de mancanças ben conegudas. Son autor l’aviá pas terminat quand moriguèt en 1959.
 
Tanben l’esitacion la devèm ai diccionaris pus recents qu’an pas resougut lei dobtes.
 
Leis esitacions s’accentuan, tanben, a causa dau tractament mausegur dau catalan que trantalha entre entre ann‑ e an‑ dins quauquei cas (anual = annu, aniversari, annals, anex corregit en annex). La nòrma dau catalan es fòrça coerenta en generau mai o es pas dins aqueste cas precís.
 
Lei formas de l’occitan medievau pòdon esitar pereu entre ann- e an- mai lei formas escrichas amb ann- i son ben atestadas en tot cas. Lo diccionari etimologic FEW o demòstra.
 
Lo diccionari de Mistral, lo TDF, compausat a la fin dau sègle 19, es mai ancian que l’Alibèrt, e Mistral dona a aquelei mots de formas quasi constantas amb ann‑. Çò que s’escriu en grafia classica anniversari e annèxe, Mistral o nòta ansin en grafia mistralenca: ‘anniversàri’ e ‘annèisse’. Mistral esita solament per lo prenom Anna, que restituís en ‘Ano’ coma primiera forma puei en ‘Anno’ coma segonda forma.
 
Es estonant que la grafia mistralenca escriga sovent doas nn dins aquelei formas en ann- perque aquela grafia, precisament, evita tant coma pòt lei consonantas doblas. En mai d’aquò, lo dialècte provençau de Mistral, dins l’usatge contemporanèu, fa ges de distincion fonetica entre nn dobla e n simpla, que pronóncia tot coma una [n] simpla.
 
Se la grafia mistralenca nòta amb pron de constància d’nn doblas, dins tota una sèria de mots, podèm supausar doas explicas.
 
— Benlèu la distincion fonetica entre [nn] dobla e [n] simpla èra encara possibla o vacillanta en provençau dau temps de Mistral (1830-1914), abans que se generalizèsse la pronóncia amb [n] simpla en provençau au sègle 20.
 
— Benlèu Mistral voliá tenir còmpte de l’usatge de certanei parlars lengadocians, vesins dau provençau, que sabon far encara la distincion fonetica entre [nn] dobla e [n] simpla.
 
En tot cas, lei notacions en ann- de Mistral, lei notacions en ann- o an‑ de l’occitan classic medievau, leis atlàs lingüistics o leis enquistas de terren indican que i a ben una vacillacion fonetica entre [nn] dobla e [n] simpla dins la sèria dei mots seguents.
 
Anna
annada (en vivaroalpenc annaa)
annals (annaus) (nom masculin plurau, tipe de publicacion)
annual ~ annuala (annuau ~ annuala)
  = annal ~ annala (annau ~ annala)
annexar (e~è)
annèxe ~ annèxa
annexion
Annibal (Annibau)
anniversari
annuari
annuitat
 
La pronóncia amb [nn] dobla, uei, es encara atestada aumens dins una partida dau gascon, dau lengadocian e de l’auvernhat, per exemple dins lo mot annada (ALF: 44a / 44b).
 
En ortografia classica, fa mestier una notacion unitària amb doas nn, tot en acceptant una pronóncia amb [nn] dobla o [n] simpla.
 
I a d’autrei mots que pòrtan una nn dobla en occitan coma enneblar, innovacion o perenne ~ perenna mai, per astre, presentan mens de dobtes dins l’usatge.
↧

Celebritats e lengas minorizadas

December 2, 2019, 6:00 pm
$
0
0
I pas guaire, miavi una soscadissa sus una question que m’èri pausada e que’m chepicava: pr’amor qu’au miei deu monde que son “celèbres” dens l’Estat francés (e doncas n’i a un pialat, s’i pensam plan) n’i tan pauc que s’interèssan a las lengas que son ditas minorizadas?
 
Entre los politicians, los entreprenaires, los esportius, los comedians (cinèma, teatre e “sol sus l’empont”), los cercaires, los imitators, los filosòfes, los scientifics, los cantaires, los presentators de television, los pintres, los realizators de cinèma, los astronautas mediatizats, los escrivans, los dançaires, los jornalistas, enfin totis aqueths de cap aus quaus son virats los microfònes e las camèras, los “miaires d’opinion” com se ditz, e ben entre tot aqueth polit monde, los qu’an un jorn parlat de las culturas en dangèr se pòden comptar dambe los dits d’una sola man.
 
Au demiei d’eths n’i a totun fòrça que’s reinvendican de la dehensa deu partimòni o de la cultura. Èi ausit parlar d’una accion de cap au Stéphane Bern ende l’explicar que las lengas èran tanben una part deu patrimòni que dehen, mes èi pas ausit parlar, dinc ara, d’una resulta positiva.
 
I a totun una excepcion de notar, es au nivèu deus cantaires. Quitament se son tanben fòrça paucs, podèm citar:
 
— lo Patrick Fiori (a mièjas còrse, a mièjas armenian) e son àlbum Corsu Mezu Mezu,
 
— l’àlbum en picard (o chtimi) deu Renaud Séchan (Chtimi per sa mair) Renaud cante el Nord
 
— la charmantòta Nolwenn Leroy dambe son àlbum titolat Bretonne dambe cançons en breton (mes tanben gaelic irlandés), fòrça criticas per una incorregibla intelligéntzia franchimanda, mes qu’estoc un succès popular de vendas,
 
— uns 6 àlbums (!) deu Marcèu Amont que hen aunor aus poètas gascons
 
— l’apareishuda de “La camba mi fa mau”  sus un àlbum de Mireille Matthieu dedicat a Nadau,
 
e … es tot, o benlèu que me’n desbrembi. Èi cercat deu costat deu Francis Cabrel, mes a despart d’una vidèo on hè cantar dròlles en occitan (500 vistas sus YouTube), d’una auta on veng cantar (en francés) au concèrte deus 40 ans de Peiraguda e d’un mot de sosteng au festenau “Lenga viva” (en francés tanben), èi pas jamèi trobat quicòm on parla o canta en lenga nòsta.
 
Pas un sol mot tanpauc en çò deus classics Georges Brassens o Charles Trenet, qu’an totun cantat lor país cadun a un moment. Lo Nougaro, per contra, s’a pas dit qu’una sola frasa dens una cançon, au mens aquera s’es hèita remercar: “Mon país, ò Tolosa …”
 
Au nivèu deu cinéma “popular”, que tòca un gran public, podèm pas que citar Bienvenue chez les Ch’tis on se parlava clarament d’una “lenga” (e pas de “patoès” per un còp) que jogava un brave ròtle. A despart d’aquò, i a pas nat film deu Box office que’m venga a l’esperit.
 
Espii pas ni Un si grand soleil ni Plus belle la vie que passan au finestron, mes èi pas ausit que s’i tractèsse de lengas au demiei deus subjèctes de societat que son abordats, quitament se l’accion se debana a Montpelhièr e Marsilha.
 
Deus costat deus politicians, vesi pas que lo Paul Molac (un deputat de cinq-cent) que parla publicament de las lengas e d’un biais actiu. Lo François Bayrou a meslèu decebut lo monde e pas jamès convinçut per son accion aquò dessús.
 
Per çò qu’es de la literatura, es meslèu virat de cap a l’America que de cap a problematicas culturalas localas. Dens un article de julhet de 2015, avèvi carculat que 75% de la produccion de Marc Lévy avèva un rapòrt fòrt dambe los Estats Units, 77,78% en çò de Katherine Pancol e 92,30% per çò qu’es deu Guillaume Musso. (Totis tres, se m’engani pas, an vuscut a Nava-Yòrk)
 
Ah, tiò, me brembi, ara, que la persona qu’a mès parlat occitan au finestron es lo ginhèc Pèir Albaladejo, qu’a saupicat sons comentaris rubistics de beròias expressions gasconas en difusion nacionala suu servici public. Un jorn, lavetz que la camèra muishava un espectator seriós que portava un brave berret, a pas podut s’empachar de s’escridar en version originala l’inrevirabla e gasconissima: “Te, aquí que l’as, lo tipe …!”
 
Es doncas en tot lo citar que vau hèr lo constat que “Lo can es magre” per çò qu’es de la mediatizacion deu problèma de las lengas peus miaires d’opinion. “La cabana es pas encara caduda suu can”, mes totun “Lo tesson es au milhòc”.
 
Me soi doncas demandat se la celebritat èra pas ligada a un cèrt silenci sus aquesta tematica. Es estranh, pr’amor que los bona combats ende los quaus tot aqueth monde se pòt mobilizar mancan pas, mes las lengas demòran tostemps dens la sala d’espèra.
 
Que sia conscient o pas, cau qu’un actor de teatre “pujat a París ende hèr carrièra” deishe son accent dens la lòtja ende s’i escàder dens lo mestièr. Solide end’aver las gràcias deus mèdias dits “nacionaus”, que cau purmèr muishar los papèrs e entrar au motle. Los quites motius de susmauta intellectuala son limitats a subjèctes “acceptables”.
 
Quan ausissi qu’una celebritat es “engatjada ende la planeta”, aquò me hè sorríser, non pas que lo subjècte s’amerite pas de s’i interessar, au contra, mes me disi que las riscas son pas tarriblas, benlèu mens fòrtas que non pas lo hèit de s’engatjar pas aquò dessús.
 
 
 
 


abonar los amics de Jornalet
 
↧
Search

Evocacien de Glaudo Tròn*

December 4, 2019, 6:00 pm
$
0
0
(en vivaroaupenc d’Anòt)
 
 
Glaudo, es l’òme de l’escòla municipala d’arts plasticas, la Vila Thiole, a Niça. Fàcia a la gara dau Trin dei Pinhas, que tira fins a Dinha. Un pauc en vila, mas lèu mai aut. Glaudo es aquèu chamin. Es un chamin en se. Es tanben un amic. E l’amic de sempre de Jaume Ressaire, dau regretat Jutge que rèsta parier d’amont. E de ben d’autres. 
 
Òi. Glaudo es un fraire de Gavotina. Un artista, un filosòf. Un ermita tanben. 
 
Dins l’ostalàs de familha, au centre de la vila, au ras de l’anciana comuna que lo passatge secret m’o mostrèt un ser sota lei cubèrts. Era dubèrt sus tot. 
 
Son observacien de l’arquitectura. Aviá observat que lo temps deveniá mai chaud qu’avans. Lei pendas de cubèrts deis ostals avián estachs chanjats per devenir mai doces dins lei cents annaas passaas. E lei cubèrts de fusta, lei bardeus, avián reculat dins leis escarts. 
 
M’aubergar lains l’estaci dei conviats per de setmanas d’enquèstas dau temps de ma tèsi. Escotar, conselhar a son biais. E se trobar cada ser per parlar de tot, de l’avenir. Dei fremas jovas e pas tant jovas tanben. Èstre un bòn vivent. 
 
D’anecdòtas sus un jornalista de RMC, mi mostrar sa bibliotèca. Lo libre de Paul Arène, Marcel Provence, aquèu de Michel Cardoze “Mes Occitanies” qu’aquèu jornalista m’aviá marcat per la fiertat d’èstre un occitan a la televisien francesa, èra rar. Li parlar de l’occitanisme mieu, dau libre d’Aubin dau Fugeiret, de l’associacien deis elegits e cònsols occitans que veniá de se crear, dau futur per la lenga, deis associaciens de joves occitanistas partits a Vielha en Val d’Aran, de mon enquèsta apassionanta amb “les braussiers” que dián totei leis s de plurau. Vel que s’excusava sovent de pas ben la parlar. Èra timide l’aire de ren. Mas lo gavòt li escapava ben. 
 
E m’assabentar atot sus de cauvas concrètas coma cu saup ben parlar encara l’occitan gavòt aicí (mai simple que l’annuari telefonic). Pico, de Mialhas, tala dòna de Roaine. De far mèfi de matin de pas m’estramaçar lo cul sus la glaça dins lei charrieras penduás. 
 
De ce qu’èra d’èstre conselhier municipal de sa comuna, son biais d’èstre engatjat au Partit de la Nacion Occitana. 
 
De far viure l’economia locala coma fa son amic Ballester de la biscotariá. 
 
Glaudo es tanben Mónego. Lo poliás veire amb son monospaci blanc immatriculat 04 per charrieras monegascas. Per qué Anòt es totjorn estach un luec de segondari per lei monegascos. Aviá mai sensibilizat quauqu’uns e èran militants occitanistas un temps dins lo cercle occitanista anotenc. Ven tanben de l’amistat d’estiu e d’enfança e lei liams amb l’ecletisme. E lei lumes a la chandela sota lo ceu estelat. La maçonariá operativa e autra tanben. Parlar de tenguás sus lo plan de Dina a 10 oras de ser. De Gaidan. De chaminar e pensar. 
 
La bóstia a Orgòne qu’aviá bastiá segon leis indicaciens dau pensaire estatsunidenc Reich. Ressaire èra vengut exprès per veire aquò de Sant Miqueu d’Euset. 
 
Son òbra artistica de segur. L’iceberg visible. M’aviá regalat un libre de compendi dau sieu trabalh. Que se pòl veire per exemple sus son sit.
 
Leis artistas e l’occitanisme, un chamin qu’a fach, coma Ben, Tilo Lagalla e autres avans e après. 
 
Son atalhier, fòra vila, dins lei prats a la sosta dei pèiras de gres d’Anòt, un Graal de composicien per vel. Préner de recul sus lo monde. Veire tot aquò d’un pauc mai aut, en gavòt qué! Laissar far quora va pas. 
 
Mi parlava de sa familha, paire dau cineasta Iso, luènh a l’autre bot de Gavotina, en Daufinat occitan. Cosin d’un marin sus lei grandas mars dau monde. Cu saup ce que serà son eretatge?
 
Glaudo auriá trobat la formula per demorar coma vel, amb l’optimisme sorire que lo caracterizava. Maugrat lo temps que passa. A reveire l’òme. Espero t’aver pas tròup mal pintat... 
 
 
 
 
 
* Patronim francizat en Claude Troin, Tròn diftongant ancianament en Troen coma Gròs en Groes, Fònt en Foent eça. coma se faiá e se tròba dins lei toponimes dins la Gavotina d’entre Lo Puget de Teniers e Ubaia. 
 
 
 
 


abonar los amics de Jornalet
 
↧

Municipalas 2020: l’enjòc cultural e educatiu

December 5, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Las municipalas de març de 2020 se preparan dins la part francesa d’Occitània. Son las comunas e las intercomunalitats que gerisson los bastiments escolars de las mairalas e del primari, mas tanben las activitats periescolaras, a miègjorn e lo vèspre. Cal saber qu’uèi, que l’aumentacion continua del temps de trabalh, de desplaçament e d’obligacions e la destruccion dels ligams intergeneracionals non permet pas plus als parents de recuperar los lors mainatges un còp l’escòla acabada. Aital, los mainatges passan aitant de temps dins lo sistèma d’educacion de l’estat que dins les activitats periescolaras de las municipalitats.
 
Aital, l’enjòc d’aquelas activitats per educar a la cultura e la lenga occitana es essencial: iniciacion als contes locals, a las cançons, al teatre, rescontre amb los locutors locals... Aicí, non es pas l’estat que mena una politica linguistica d’ignorància de l’occitan, mas son los elegits locals que non son pas mandatats per aquò. D’un autre costat, una granda part de las activitats culturalas municipalas son finançadas per las comunas e las intercomunalitats. Una part servís a las activistas culturalas periescolaras. Aquí tanben, non es pas l’estat que mena una politica culturala d’ignorància de l’occitan, mas son los elegits locals que non son pas mandatats per aquò.
 
Aital, l’enjòc de las municipalas de març de 2020 non concernís pas sonque los occitanistas engatjats politicament, mas tanben tot lo sector cultural occitan, e mai los que “non fan pas de politica”.
 
L’enjòc non es pas de dreita, d’esquèrra o del centre, es de totes. Sonque una mobilizacion dels actors de la cultura occitana al prèp de los que montan de listas electoralas per las municipalas de 2020 pòt far avançar fòrtament la cultura occitana e la lenga occitana dins aquel sègle XXIen.
 
Es entre setembre e decembre que se constituisson las listas e se definisson los programas municipals. Cantaires, actors, educators vos cal demandar d’activitats culturalas municipalas en cultura occitana o en occitan. Ne cal pas aver vergonha de la nòstra cultura al prèp de los que vòlon faire de politica municipala e que son estats desculturizats per l’Estat francés. Fòra unes nacionalistas jacobins, la majoritat dels candidats e candidatas son oberts a totes los benevòls e benevòlas que vòlon participar a la vida municipala, e mai se defendon la cultura “locala”.
 
 
 
 


abonar los amics de Jornalet
 
↧
↧

Dever de memòria

December 7, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Vosautres que vivètz en seguretat
Dins la calor de vòstre ostal,
Vosautres que trobatz en i tornant de ser
Lo menjar caud e de caras amigas:
   Consideratz s'aqueste es un òme
   Que trabalha dins la fanga
   Que non coneis la patz
   Que lucha per mièg pan
   Que morís per un òc o per un non.
   Consideratz s'aquesta es una femna,
   Sens pel e sens nom
   Sens manco la fòrça de se recordar
   Los uèlhs vuèges e la fauda freja
   Coma una granhòta d'ivèrn.
Meditatz çò qu'es estat aquò:
Vos ordeni aquestes mots.
Estampatz-los dins vòstre còr
Tant a l'ostal coma en camin,
Tant al colcar coma al levar;
Tornatz-los dire als mainatges.
   O que s'escranque vòstre ostal,
   Que la malautiá vos empache
   E que vòstres filhs vos viren l'esquina.

Traduccion del poèma introductòri de Se questo è un uomo de Primo Levi (1947).







abonar los amics de Jornalet
 
↧

Esclarziments sus l’òbra extraordinària de Robèrt Lafont (1923-2009) (I)

December 8, 2019, 6:00 pm
$
0
0

En 2019 commemoram lei dètz ans de la mòrt de Robèrt Lafont, lo nòstre grand intellectuau occitanista.

 

Vos suggerissi de precisions importantas sus la pensada de Lafont que, uei lo jorn, son tròp sovent ocultadas o oblidadas.

 

Son fòrça importantas se volèm relevar l’occitanisme de sa torpor actuala e se volèm rebastir un espèr politic, lingüistic e culturau dins lo pòble occitan.

 

 

En literatura

 

En literatura, Lafont es l’escrivan mai productiu de tota l’istòria de la lenga occitana e, a fortiori, es la persona qu’a escrich mai en provençau, mai que Mistral. Mistral a una fama totalament meritada e vòli pas minimizar son importància, es un grand poèta e a fach un diccionari subrebèu.

 

Mai Lafont, au minim, es tanben una granda figura tutelara d’Occitània en generau e de Provença en particular. Non solament Lafont a escrich mai que Mistral, mai tanben a modernizat la creacion literària, e mai a despassat la literatura per anar vèrs la lingüistica, l’analisi literària, l’istòria e la politica. Avèm de carrieras Frederic Mistral dins fòrça comunas d’Occitània. Caudrà obtenir de carrieras Robèrt Lafont.

 

 

En lingüistica: la sociolingüistica, l’occitan estandard e la praxematica

 

En recèrca lingüistica, tocant la coneissença, Lafont es l’introductor dau corrent de la sociolingüistica en Occitània e dins l’estat francés, a partir de 1970. La sociolingüistica, coma corrent conscient, ja existissiá dempuei lo començament deis ans 1960, mai es Lafont que lo revelèt dins nòstre país.

 

Uei, i a de personas que pretendon que la sociolingüistica seriá arribada dins l’estat francés amb lo cercaire francocòrs Jean-Baptiste Marcellesi, en realitat Marcellesi apareguèt en sociolingüistica quatre ans après Lafont e sens jamai aténher la rigor de Lafont. Lafont èra connectat a la sociolingüistica internacionala e aviá una vision revolucionària per promòure l’occitan e lei lengas minorizadas. Marcellesi, au contrari, a installat una escòla francofrancesa de sociolingüistica qu’ausa pas contestar la dominacion de la lenga francesa.

 

En lingüistica aplicada, Lafont a trabalhat per codificar lo provençau en grafia classica e per preparar un occitan estandard, pluricentric (amb de dialèctes integrats), en collaboracion estrecha amb Pèire Bèc e Loís Alibèrt. Curiosament, i a d’individús que se pensan “lafontians” mai que practican l’antinormisme e la fobia de l’estandard, en contradiccion amb Lafont.

 

En recèrca lingüistica, encara, Lafont a creat un domeni novèu d’investigacion, la praxematica, que pauc de cercaires cultivan uei. Lafont reüssiguèt a crear un centre de recèrca sus la praxematica a l’Universitat de Montpelhièr.

 

 

Lo desequilibri nefast entre leis estudis literaris e la lingüistica

 

Dins leis estudis occitans en generau, l’analisi literària sus l’occitan s’es fòrça mai desvolopada que la lingüistica occitana. Siáu content que leis estudis literaris foncionen. Mai tendon a estofar la lingüistica. D’universitats que tenon de grops de recèrca sus l’occitan afichan un desequilibri inacceptable entre literatura e lingüistica. Lo trabalh immens de Lafont, non solament en praxematica, mai tanben en sociolingüistica classica, es en perilh d’abandon dins leis universitats.

De nocions essencialas de la sociolingüistica coma lo conflicte dei lengas, la subordinacion e lo mite dau bilingüisme son ignoradas per certanei collègas. Son de nocions destorbairas que, efectivament, remeton en causa la dominacion de la lenga francesa sus la lenga occitana.

 

Avís: disi pas que leis universitaris occitanistas son marrits, au contrari, cresi que son excellents dins sei domenis respectius. Mai n’i a fòrça que passan au costat d’una part essenciala de l’òbra de Lafont. Leis universitaris occitanistas que trabalhan encara sus lo conflicte dei lengas, dins la linha de Lafont, se còmptan amb lei dets de la man.


(de seguir)

↧

Es la tèrra que hè la cultura?

December 9, 2019, 6:00 pm
$
0
0
Nascut a Rysel (en flamenc) o Lile (en picard), Lilla en occitan, d’un pair chtimi-bèlga valon e d’una mair catalanopiemontesa, èi seguit mons pairs quan estón mudats a Tolosa, ende s’apressar deus grands mairaus.
 
I tornavam cada estiu ende véser mon grand (min taïon), los oncles (ches mononkes), las tantas (ches matantes) e los cosins (ches couss). Los paisatges de la Hauta Deûle (Flandras romanas) e deu Enaut estón doncas mon lòcs de vacanças estivencas pendent las annadas setanta, a l’ombrèra d’una centrala termica.
 
A Allennes-les-Marais, hasèvi au balon dambe los dròlles deu barri que parlavan lo picard, que comprenguèvi pas brica, au punt de prénguer l’expression “Va’l kèr” (Va-t-en lo quèrre) peu nom deu pichon gafet qu’èra sistematicament “designat volontari” end’i anar quan la bala s’escampava au camp. Mes pas besonh de’s comprénguer quan ètz dròlles ende s’amusar amassa.
 
Puèi lo taïon trespassèc e los oncles se n’anèn endacòm mès. Passèi annadas sense d’i tornar.
 
L’azard de la vida hascoc qu’a la debuta de las annadas nauanta descobriscoi Hauta Silesia (a l’entorn de Katowice, Polonha), lo país de mon esposa. Estoc ende jo una suspresa de tornar trobar acerà exactament la plana deu Nòrd de mon enfança, un paisatge identic, dinc a una populacion que semblava d’un biais incresible mons Chtimís d’un còp èra.
 
Me soi longtemps demandat com, a 1300 km de distància, dus paises podèvan estar tan parièrs. La responsa m’estoc balhada un jorn per una mapa geologica que muishava los perhons d’Euròpa. Traçava una linha discontinua de paises carboèrs que partissèva de Lila end’arriba a Katowice en passar per Ruhr e Bohèmia. La tèrra i es la medisha.
 
Se la tèrra es la medisha, aquò vòu díser que las activitats economicas seràn tanben las medishas. Dens aquestes dus cases, es pro evident, l’extraccion deu carbon èra l’industria màger. Los putzes de las minas dambe lor grana ròda, tanvau los crassièrs, marcan d’un medish biais los dus paisatges.
 
Mes es pas tot. Se lo sòu es lo medish, las medishas plantas qu’i van créisher, es a díser lo medish legumatge. Aquiu serà lo blet rotge per exemple. Se lo legumatge es parièr, la cosina risca hòrt d’estar la medisha. A l’entorn, l’auberon creish plan milhor que non pas la vit, los òmis beveràn de cervesa e non pas de vin.
 
Haràn vénguer lo medish bestiar, pr’amor que minjan las medishas plantas. Pas nada aulha, que’s pòdon trobar sus un sòu meslèu calcari.
 
Ende bastir ostaus, utilizaràn lo medish materiau e atau trobaratz bòrdas de teulas rotjas. La lenha de la menuseria serà tanben la medisha, que’s tribalha deu medish biais, es a díser que los piquets de las barralhas son talhats deu medish biais. Ende pintrar la lenha, lo monde utilizaràn tradicionalament los medishes pigments disponibles e lo torn de las finèstras de las duas regions son sense fauta encolorits de blanc (o de rotge, mes mens sovent.
 
Lo trabalh a la mina a durablament marcat la vida sociala d’aquestas duas regions, e dambe era l’organizacion de la societat, per exemple lo ròtle de las hemnas dens los corons. La duretat d’aqueste trablah èra l’encausa deus medishes problèmas, de las medishas malautias (silicòsi solide), d’un taus d’alcoolisme haut per exemple e doncas explica la creacion de las numerosas organizacions esportivas o culturalas qu’avèvan la tòca de’n sauvar lo joenèr.
 
Cresi que poderém trobar autes exemples shens de fin.
 
Aquò que’m hascoc realizar que la cultura es estretament ligada a la tèrra mes que non pas a d’autes elements. Es benlèu au moment quan la persona se’n va a la vila e se trenca de sa tèrra (parli aquí de l’element) que trenca tanben a de bon dambe sa cultura.
 
Sèm doncas los hilhs de la tèrra, e compregoi lavetz lo sens de l’expression deus pòbles purmèrs: “Tèrra Maira”.
 
 
 
 


abonar los amics de Jornalet
 
↧
Viewing all 3401 articles
Browse latest View live
Search
<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>