Los pescajons (VI)

October 19, 2019, 6:00 pm

Crespèls

Ingredients (per una dotzena o dotzena e mièja): 150 g de farina leugièra, 3 uòus, 3 dl de lach, 100 g de sucre e òli d’oliva.

Preparacion: de bon primièr, botarem la farina dins un bòl, i apondrem los uòus e la mitat del sucre, o barrejarem, i apondrem lo lach e o batrem fins a ne tirar una pasta espessa mas liquida, sens grumèls. Puèi botarem qualques gotas d’òli dins una pichona padena, la daissarem sul fuòc e, quand l’òli serà caud (mas pas tròp), i apondrem un culhierat de pasta (un culhierat de gròs culhièr) e ensajarem de l’escampar per tota la superfícia. O daissarem a fuòc doç fins que se siá daurat un pauc, virarem lo crespèl e lo daissarem còire un momenton per l’autra cara. Lo trairem fin finala, l’esposcarem amb sucre e tornarem entamenar lo procès fins que siá acabada la pasta.

Variantas: en Palhars Sobeiran, baton las glàrias en nèu e i apondon un veiron de vin rance e mièg de licor d’anís; se pòdon esposcar amb de sucre, e d’unes tanben los farcisson amb de marmeladas o los flamban amb de ròm; los nomenan a l’occitana: pescajons.

***

Los crespells de la Selva se fan de la meteissa manièra, mas, puèi que contenon pas d’uòus, ne resulta una sòrta de nèulas finas e cruissentas, que pòdon èsser saladas o doças.

A la Segarra los nomenan crespons e los fan salats; la costuma, abans de los servir, es d’i botar per dessús una lesca de carnsalada fregida e un parelh de rondèlas de patana, tanben fregidas.

A Morella los fan amb d’uòus, de farina, d’aiga e de levam en posca, e après calfan d’òli en abondància dins una padena e, amb un gròs culhièr, i vuèjan la pasta de sòrta que ne rèste alongada e ane d’un costat a l’autre de la padena.

Per far las bonhetas amb de mèl de Berguedan i vojarem pauc a cha pauc un culhierat de pasta qu’anarà d’un costat a l’autre de la padena e en linha drecha, de manièra que ne rèsten longs e fins; en acabant los asagarem amb qualques gotas de mèl.

Per far los crespèls del Bas Maestrat (o uòus bufats) barrejarem un uòu, ¼ de veire d’òli, ¼ de veire d’aigardent, ¼ de veire de lach, un saquet de levam en posca, las raspaduras d’un citron, ¼ de veire de sucre e la farina que calga per far una pasta mai mòla que la del pan (e que pesarà aperaquí tres cents gramas). En acabant metrem d’òli dins una sièta pel dessèrt e n’oncharem un autre. Nos oncharem los dets amb d’òli, prendrem una bòla de pasta e la botarem dins la sièta onchada. Amb los dets plan onchats l’aplanarem e ne cobrirem la sièta tot en daissant los bòrds un pauc mai espesses. Per çò qu’es una pasta fòrça mòla, per la fgir nos caldrà una autra persona. Botarem d’òli en abondància dins una padena, la daissarem sul fuòc e, quand serà caud (mas pas tròp), lo qu’a fach la coqueta la desempegarà de la sièta e la daissarà caire dins l’òli. L’autre velharà per que se rume pas, la revirarà, la trairà amb l’escumadoira quand serà ja fregida e bufada e la daissarà al dessús d’un papièr absorbent. Mentretant, la primièra aurà fach una autra coqueta, que daissarà caire dins la padena, e atal faràn fins que s’acabe la pasta. Abans de los servir los asagarem amb qualques gotas de mèl caud. D’unes càmbian lo lach per d’aiga. L’aigardent pòt èsser de licor d’anís. Los ous bufats de Montsià son semblables, mas dins aquel parçan apèlan tanben atal las bonhetas e las aurelhetas.

A la Tinença de Benifassà aprèstan la pasta sens aigardent, mai ferma, e après ne prenon de boletas, las onchan amb d’òli e las aplanan amb lo bestortièr; en las tirar de la padena las emposcan amb de sucre o las asagan amb de mèl caud. Es una sucrariá a mitat camin entre los pescajons e las aurelhetas.

Sanciaus (Marcha, Chastelmelhanés, Borbonés)

Los aprèstan amb de farina, d’uòus, de lach e de sucre, mas, segon los luòcs, pòdon èsser mai fins o mai espesses, mai pichons o mai gròsses. La costuma es d’onchar la padena amb d’òli, de lard o de burre. Podèm cambiar lo sucre per de mèl. Los podèm asagar amb de mèl o los podèm onchar amb de confituras divèrsas. Pòdon èsser salats, amb un pauc de pebre, e alavetz tanben d’unes i apondon de graissons de carnsalada. En Marcha d’unes i apondon una mica de pan bricalhada; d’autres l’acompanhan, a taula, amb de formatge tendre o amb una ensalada. En Borbonés d’unes los aprèstan amb de farina de fajòl. I a la costuma de ne far per la Candelièra. Son coneguts tanben dins las regions francesas de Berrí e de Nivèrns.

↧

Ont son passats los pompièrs?

October 20, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Las vocalas deu francitan

≪ Previous: Los pescajons (VI)

“Es pas per çò qu’òm a pas res a dire que o cal pas far saber!” La segonda partida d’aquela frasa coneis de variantas multiplas e conven, de segur, per mai d’una situacion…

Dins mon canton, sabiái ça que la —o, al mens, n’aviái lo sentiment— que, desempuèi qualque temps, lo planeta malautejava. N’a vistas d’autras e son pas qualques guèrras de mai o de mens que l’anavan tafurar.

“Dempuèi que lo mond es mond…” çò dison totes mas justament, es aquí l’alh! Sens tornar al temps del rei Seset o a l’an pebre, los Òmes —sens generic!— pareisson venir fòls un pauc pus cada jorn.

Soi pas ni istorian, ni psicològ, ni especialista de qué que siá mas vesi ben que la ròda del temps ranqueja e semblariá que los rodièrs, qualques uns al mens, faguèsson tot çò que pòdon per la far ranquejar encara mai.

Lo Filipin Duterte, lo Turc Erdoğan, lo Brasilèir Bolsonaro, lo Chinés Xi Jinping, l’Estatsunidenc Trump, l’Anglés Johnson, per prene pas que los màgers —si que non calriá fargar un annuari— que podèm veire gaireben cada jorn sul fenestron e dins los mèdia mondials fan al mai córrer dins la vulgaritat, la messorga, lo cinisme, etc. e ne son contents! Avètz notat que i a pas que d’òmes —amb una ò minuscula aqueste còp!

Los dirigents dels autres païses, occidentals en particular, son pas d’engènis mas, ribon ribanha, respectan los dreches de l’Òme —dreches umans coma se ditz ara— e democratics quitament se, pertot se met en plaça una susvelhança mai granda dels individús e se Big Brother creis, creis, creis…

L’Union Europèa, creada un pauc mai de seissanta ans a, a permés de preservar la patz dins una part del planeta coneguda —e documentada— per sas guèrras de tota mena: guèrras de conquista, guèrras de religion, guèrras civilas amb lors cortègis de massacres, de chaples, de pogròms, de netejatge etnic…

Quitament se los sòmis dels fondators son estats traïts e se las nacions tornan en fòrça, quitament se los populistas ganhan de terrenc dempuèi qualques annadas (Polonha, Ongria…), quitament se los Angleses an decidit de tirar camin solets, Euròpa contunha son camin dapasset… en promovent las capitadas e en escafant tròp sovent los desacòrdis o las dissensions jol tapís… Lo Metòde Coué del paure, qué!

Per malastre, lo drech d’ingeréncia, de mòda qualques ans a, quand s’agissiá per nòstres dirigents d’admonestar lors collègas africans e, a còps, d’intervenir, aquel drech s’aplica pas pus quand s’agís d’una vièlha poténcia europèa.

Per se’n tenir pas qu’a ela; França se refugia darrièr lo vocable: “afar intèrne” per designar las dissenssions —eufemisme — entre Catalans e Castelhans qu’esclatèron al grand jorn quand los Catalans organizèron un referendum en 2017; e los mèdia exagonals, en bons jacobins, denóncian, quand ne parlan, un acte de secession que deu èsser reprimit sens feblesa. Es susprenent que cap d’editorial aja pas acabat per “… dins la sang se o cal!”

Nòstres elegits e nòstres elèits, dins sa majoritat, comprenon sonque la centralizacion a la francesa, de naut en bas; e las regions, politicament, son pas qu’una tropelada d’impotents.

Espanha, après la mòrt del Caudillo, inscriguèt dins sa constitucion la “Nacion espanhòla” e reconeguèt las “nacionalitats” coma constitutivas de la nacion espanhòla. Los poders autrejats a las diferentas regions et nacionaliats pausèron lèu lèu un problèma amb Catalonha que faguèt campanha per recuperar e desvolopar çò que li èra estat tirat pel franquisme.

De mai, Catalonha, estant una region de la ressorças importantas, èra considerada coma “fasent sa gloriosa” cap a las autras regions e especialament la capitala. Un antagonisme istoric, un sentiment d’inferioritat, etc. menèt a una situacion de rompedura dos ans a.

Coma autres còps, lo poder central, sostengut d’a fons pel rei Felip —e per Manuel Valls, Catalan èx-primièr ministre francés!!!— sasiguèt l’oportunitat per empresonar los responsables politics catalans e de los condamnar dos ans après per “sedicion” e “desvirament de fons publics”!

Res es pas blanc, res es pas negre mas lo refús de tot dialòg de la part de Madrid e las condamnacions pesugas de la justícia espanhòla van pas adobar las causas…

Mas las poténcias europèas, e França en particular, prèstas a defendre la libertat, la democracia e la lenga en cò de tal o tal pòble luènh de sas ribas, sabon pas que dire, en parafrasant jacques Chirac: “L’ostal del vesin brutla!, l’ostal del vesin crama!” e viran lo cap per agachar enlòc mai!

↧

Las vocalas deu francitan

October 21, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Filipin

≪ Previous: Ont son passats los pompièrs?

Mercés a l’Esperanto (mes shens que), encontri fòrça estrangèrs, que sovent aprenguen lo francés. Lavetz les parli de l’occitan e les balha un complement de formacion suu biaish de parlar au nòrd o au sud de l’Estat francés. Aquò me mièc doncas a m’interrogar sus justament aqueras diferéncias de prononciacion, ende balhar pas informacions tròp aproximativas.

Las diferéncias son apeadas màgerment sus las vocalas. La purmèra es evidentament la “e” dita “muda” que l’es pas brica en çò nòste. Quitament se Muriel Gilbert, dens son deu obratge sus la lenga francesa Un bonbon sur la langue (Vuibert), compta vert e verre coma omofònes (!), es complètamehnt faus en Occitània, e me cau tostemps explicar aus aprenents qu’es fòrça mès clar quan aquesta letra es prononciada. Sovent ne son plan contents.

La dusau es un son qu’am nosautes dens nòsta “fonotèca” mes que los Parisencs ausissen pas o saben pas prononciar. Es lo son “un”, qu’es un œ o un eu nasau. Atau me soi tostemps demandat perqué l’eslogan electorau Y en a qu’un, c’est Jospin rimava pas, lavetz que rimava endeus Franceses. O perqué en picard In brin ed gva significava “un cagalh de cavau”, abans de saber que s’escriu normalament Un brun. Atau l’imatge es mès clar, se pòdi díser …

Puèi arriba lo problèma de las vocalas barradas o daubèrtas. Gilabèrt Nariòo, dens son excellentissim “Parlar plan” (ed. Per Noste), apèra “ètacisme” lo fenomèn mauescadut de daubertura de las “e” en occitan devath l’influéncia deu francés. M’es arribat de n’estar victima, me’n brembi.

Mes se lo francés influéncia l’occitan, l’occitan tanben influéncia lo francés e la resulta s’apèra “francitan”. Se soscam a la daubertura de las vocalas, vesèm los tres sistèmas:

Lo francés marca la diferéncia entre vocalas barradas e daubèrtas per règlas ortograficas que son d’aprénguer de memòria. Coneishi pas aqueras règlas e èi pas enveja de m’enbestiar a las aprénguer. Entre patte et pâte, hèi pas nada diferéncia e aquò m’a pas jamès geinat dens la vita vitanta. Sabi que dens la poche gauche i a una “ò” daubèrta e una auta barrada, mes sabi pas quina. E entre je parlerai e je parlerais, vai-te’n saber çò que cau barrar. Se compreng de tot biaish.

Per çò de l’occitan, l’escritura es fonetica e nos podèm pas enganar en prononciar, gràcias aus accents. Mes nos podèm enganar en escríver. Lo mot “nuèit” es mès lengadocian que “nueit” que serà mès gascon.

Lo francitan aubedís a règlas que son las mès simplas e regularas, pr’amor qu’es un biaish de parlar vengut d’un usatge popular, doncas fonetic. Es aisit: 1/ pas nada “a” daubèrta 2/ sillaba daubèrta = vocala barrada 3/ sillaba barrada = vocala daubèrta. Una sillaba es dita barrada quan es seguida d’una consonanta sola o acompanhada d’un “e mut”.

E doncas, un francitanofòne vos diserà beau dambe una “ò” barrada e la botte dambe una “ò” daubèrta. Es tot.

Es pr’aquò que, quan i a monde que daubrissen en occitan lo “e” dens una finala en “-et”, soi pas segur que sia devath l’influéncia deu francés, mes benlèu deu francitan.

Lo francitan es pas tan qu’aquò un divertiment folcloric mes pòt estar estudiat coma una mena de creòle, tanvau lo pataoète (francés deus Patanegras) o lo francés de banlèga populara qu’a un usatge fòrça especiau, eth, de las consonantas dentalas per exemple, que passan de “d” e “t” a “dj” e “tch”.

↧

Filipin

October 23, 2019, 6:00 pm

≫ Next: "Lo francés és nòstre"... E l'occitan tanben!

≪ Previous: Las vocalas deu francitan

(tèxt en vivaroalpenc de la valaa de Rodola)

Lo primier còup que sio anat a La Crotz de Rodola, èra amb lei parents. Èro adolescent. Darrier l’anciana capitala de la montanha, Lo Puget Teniá. S’enfonsar. Dins Gavotina. Au còr. La valaa de Rodola. Una fin per la veitura. Mas lei chamins contunhan totjorn. De còls, passes e autras baissas devèrs Buelh e leis autres païses auts... Ja la valaa qu’es conoissuá per Lo Puget Rostanh e lo sieu ecomusèu de la Rodola. Pichons vilatges e chamins. Assetats entorn d’eu per auvir.

Filipin es un pauc lo mago de Gavotina de Contea. Lo vièlh savi dei montanhas. Eriam anats dins la sieu campanha. Dins lo prat davans. Sa maire dintre dins lo costat. Son paire mariat tardi, dins d’autres temps. Son paigrand parier, naissut avans l’anexion de Contea benlèu. Aver de cuents vius familials d’aquestes moments, increïble. Nos parlava de la trompeliera. Qu’en Provença se ditz la loba. De la realitat de l’anexion de Contea dins lei pichons vilatges, lei bassessas de l’usatge de la fòrça. Viure amb lei contradiccions. Lo mestier de magistre a Castanhiers que lei fremas d’a mariar mancavan ren. Mas, non. Solet. Tranquille. Puèi Conselhier peda a Mentan e après retirat. Ben meritat après tant de patiments de dever far l’espia. Sic.

I tornar es coma un pelegrinatge. S’esperar a un eveniment, una istòria e un biais de faire qu’aprendretz. Totjorn una cauva de saupre de mai. O que quauqu’un vos dirà puèi, coma la charriera Halevy o de cosins e amics. De catequismes en occitan dei sègles 18 e 19 prestats per espandir la cultura. D’aisinas ancianas utilizaas. Chaufat amb lo poale pauvat au mitan de la chamineia e de teissuts de sechar au ras dau tube. Lei lençòls rufes e lei mòbles de fusta.Per la fenestreta, fòra, coma totjorn. Lo temps s’arrèsta. Coma lei vièlhas fòtos. Lei chamiás fachas de per eu. Lana, mieia lana. Lo mestier de téisser qu’utiliza e que pren una pèça tota. Lei muralhas de pèira cubèrta de chauç. La miana que fa separacion d’estables. De mòts ancians que chau lèu gardar en tèsta.

Parlar de Molieras qu’a conoissut l’escòla en italian fins en 1947. Leis istòrias de familhas, notables, mestiers que fan conóisser lo monde. La bibliotèca dau baron d’Auvara. Lo postam que cracinha. De manescriches dau sègle 17 a molons darrier de laissas vitraas. Lei colissas de la cultura occitana d’aicí. Una chançon garibaldina populara. La vida quotidiana, lei quartiers.

Lo portal medieval e lei barris qu’autrament o saupriatz manco. Beure a la fònt que raia de la còla e qu’arrèsta just denans maion. Mi prestar un libre en occitan dau Pimont. La vida, la familha, lo trabalh fa que puam plus tant coma vorriam. Lo telefòn es un mendre mal. Quora passa entre lei còlas... Parlar d’eu es ja un mite. Parlar amb eu, increïble. E en occitan dau país, tot.

Un jorn, eriam anats a l’aubèrga de Laguet. Parlaviam en occitan en familha. Una familha vesina manjava. A nos escotar, a-n un moment, una frema se vira, s’apròcha. Demanda perdon e nos questiona ce que parlam. Compren tot. Es d’un vilatge d’amont. E aviá un magistre que parlava ben la lenga nòstra, un cèrt Monsur Graglia version toscanizaa, Gralha que se fa sonar en occitan. Existe totun la version francizaa Graille. Brèu, basta dei vernisses per pas nos veire. Un plaser. Parlam toteis en lenga. Qu’a laissat un bòn recòrdi dei vilatges mont a ensenhat. Lo volián gardar. E mai mariar se possible. Òi.

La lenga occitana, quora avètz la clau d’ela, es mai qu’un passapòrt, es un monde. Una Cultura.

Nòtas:

— Filipin a trabalhat 32 ans amb JL Domenge per lo libre Langue et mémoire de la Tinée.
— Un estrach de la sieu colleccion de fòtos.

↧

"Lo francés és nòstre"... E l'occitan tanben!

October 25, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Cent ans de solitud

≪ Previous: Filipin

Se, maugrat mei papiers d'identitat, me considèri ges francés, ai de reconéisser la realitat que siáu francofòn. La lenga francesa fa partida de ma realitat culturala, non solament perque vivi entre de francofòns, mai pereu perque es ma lenga mairenala, qu'en mai d'aquò ensenhi dins meis activitats professionalas. Per ansin, parlarai d'un libre que son subjècte es precisament lo francés, Le français est à nous ("lo francés es nòstre"). Escrich per doas lingüistas universitàrias dau francés, Maria Candea e Laélia Véron, es un trabalh tras que recomandable, per mai d'un motiu. D'en primier, s'adreiça a l'encòp a un public non especialista e a de cercaires, en prepausant sistematicament de fòcus per desvolopar de ponchs que i a, e de lecturas complementàrias per aprefondir lei questions tractadas.

Puei, sustot, aqueu libre d'unei 200 planas combat totei lei mites identitaris dau francés, de la pretenduda puretat a la nocion evidentament discutibla de génie (engenh). Defend l'escritura inclusiva, que se redutz pas a plaçar un ponch levat dins un mot, recòrda que la feminizacion dei noms de mestiers es una practica anciana, combatuda per la misoginia de l'Académie française, e dessacraliza l'ortografia en demostrant son evolucion e seis incoeréncias. Condemna la volontat d'un elèit de s'apropriar la lenga en n'aluenchant de categorias socialas ò de populacions colonizadas, e en culpabilizant sistematicament leis usatgiers. Lo francés es de totei seis usatgiers,francés ò non, çò ramentan lei doas autoras, qu'explican que la lenga francesa se vei tròp sovent restacada au chauvinisme dau temps que se mesprèsa sa dinamica non francesa, en particular mai pas solament en Africa.

Cèrtas, lei legeiras e legeires occitans planheràn amb rason que se desvolope pas pron la critica de la francizacion forçada de la IIIa Republica, mai aumens regraciaràn leis autoras per aver ridiculizat l'idèa faussa dau francés coma lenga en perilh. Coma o dison, perilha entre d'autrei lengas l'occitan, non pas l'idiòma oficiau de França e tant d´autreis estats.

Se donc lo francés es dei francofòns, per transposicion logica dirai pereu que l'occitan es nòstre. Fòrça mens parlada mai pus cambiadissa, la lenga nòstra, de tot segur, ten una situacion de mau comparar amb aquela dau francés; mai cresi necite e mai urgent de sortir de la destruseira cultura de l'estigmatizacion e de la desqualificacion. Se l'occitan es nòstre, cerquem una cultura de la tolerància e dau consens.

Ensems.

↧

Cent ans de solitud

October 26, 2019, 7:00 pm

≫ Next: Remembratz-vos de Rafael Ninyoles (1943-2019), pionier visionari de la sociolingüistica

≪ Previous: "Lo francés és nòstre"... E l'occitan tanben!

Cent ans. Aquò’s la soma de las penas que prenguèron los responsables politics catalans per aver organizat, dos ans fai, lo referendum dau prumièr octòbre de 2017. Cent ans. Perqué pas mila? Me recòrde d’i a dos ans, aquel jorn, lo prumièr d’octòbre tombava un dimenge. Aviái tot seguit, orrorizat, escandalizat tota la jornada sus l’ordenador. Ère sus Facebook a l’epòca, e aviái partatjat, tot lo long dau jorn tantes imatges e comentaris qu’acabère per faire enrabiar un cèrt nombre de “contactes” que me l’avián assenhalat. Nos fas cagar amb ta Catalonha. Ben, deve dire que desempuòi aquel moment, lo regrete pas de l’aver quitat, lo Facebook, mès aquò son de figas d’un autre panièr.

Desencusatz, qu’ai pas grand causa a dire de diferent de çò que publiquère modestament sus aqueste blòg a l’epòca dels “eveniments”: poiriá recordar lo xoc de trens, lo tust de legitimitat entre la dau pòble catalan e la “volontat generala” espanhòla, l’estrategia dau poiridament volontari e lo projècte amagat de recentralizacion autoritària del PP desempuòi las annadas 2010, qu’en seguida Vox, Ciutadans, lo PSOE e tota la drecha (òc, lo PSOE es de drecha, non pas?) dementiguèron pas, lo franquisme qu’acaba pas de morir, atanben poiriái recordar l’interpretacion que ne baila lo regretat Bartolomé Benassar ¹, de la dictatura franquista, coma una “ideologia de caserna”, evidentament aliada als totalitarismes feissistas en son temps, mès de que l’idiosincrasia politica, ligada a la necessitat per l’estat espanhòl de manténer sa colona vertabrala politica per existir coma tau, es a dire l’armada e la glèisa, la fai venir mai complèxa après la guèrra, mai pervèrsa e mai solubla dins lo liberalisme economic o “l’ordo-liberalisme” que definiriá plan ben l’ideologia de l’Union Europèa e de sa pòst-democracia. En fach, a aqueles que fan repròchi a d’unes discors que i a de passar l’òsca, en dire que l’Espanha es encara franquista etc., ieu respondriái qu’es pas talament l’Espanha actuala qu’es “franquista” en particular, mès l’Union Europèa tota.

Un istorian ongarés de qu’oblidère lo nom (desencusatz), fasiá remarcar dins una publicacion recenta qu’una de las grandas diferéncias istoricas que dessepara los Europèus de l’oèst amb los de l’èst es qu’en generau, los Èst-Europèus (Polònha, Ongria, etc.) èran de nacions abans d’aver un estat, puòi qu’aguèron de s’emancipar de la tutèla de grand Empèris plurinacionals (Rus, Austro-ongarés, Otoman, Sovietic etc.), mentre que los Oèst-Europèus en generau (França, Espanha, Anglatèrra, etc.) èran puslèu d’estats abans que d’èstre de nacions etnicament definidas, èran d’Empèri plurinacionals que capitèron posteriorament, per la fòrça de l’ideologia d’un aparelh d’estat mai o mens eficaç, mai o mens centralizat, de dissòlver mantun pòble en una sola nacion. Evidentament, aquò’s esquematic que non sai, es de nuançar etc., mès me sembla un bon ponch de partença per una reflexion que cercariá de comprene lo tractament diferenciau dels independentismes entre oèst e èst. A l’èst, l’avèm vist au moment de la casuda de l’Union Sovietica, puòi de Yougoslàvia, o au moment de la creacion de Kosovo, los independentismes nacionals son aplaudits, que son la pròva d’un progrès de la democracia etc. A l’oèst, en Euskadi, Corsega, Catalonha, son lo fach de maissants egoïstas que vòlon rompre los pactes nacionals, son d’ideologias “nacionalistas” perilhosas, vòlon la guèrra, las frontièras, etc. L’istorian ongarés en question, se servissiá d’aquel fach diferenciau per explicar l’incompreneson mutuala entre oèst e èst au jorn d’uòi a respièch de la question migratòria. Mès es pas per aquel camin que ieu voudriái anar.

Apondriái, per çò tocant los independentismes oèst-europèus, se prenèm los cases que fan l’actualitat, en Escòcia e Catalònha, qu’an pas tanpauc grand causa a veire amb los pichons païses de l’èst e sos nacionalismes de que los mals son sempre agitats per las crentas de “balkanizacion” de França o d’Euròpa de l’oèst. “Volètz una Euròpa de cent estats!” Òc, s’Euròpa cau aver… e mai s’aquò’s lo prètz de la democracia e dau respièch de la diversitat dels pòbles “europencs”? D’alhors, es lo moment de dire, contra una marrida e faussa distinccion entre nacionalisme etnic e civic, que totes los nacionalismes son etnics e civics a l’encòp, o puslèu que totes an d’en prumièr mestièr d’una basa minimala “d’etnicitat” (lenga, cultura, país) sens las qualas son vodats a l’arroïna o au ridicul folcloric (seguissètz mon regard), etnicitat que lo nacionalisme “civic” e supra-nacional aplicarà de tot biais a sa faiçon, coma en França per exemple amb una ideologia nacionala que maudespièch sos racontes universalistas, supausa e impausa una etnicitat implicita a totes pel mecanisme de dominacion sociala o se volètz, la lucha de las classas, ont l’etnicitat dominanta s’identifica tanben a l’egemonia culturala de la borgesiá - que s’exprima fins qu’a nòstra lenga e dins las nòstras bocas, coma va sabèm plan.

Puòi qu’antau seriam totes nacionalistas, la vertadièra distinccion, coma va recòrda l’especialista Jorge Cagiao y Conde ², seriá de cercar entre “nacionalisme democratic” e “non-democratic” e aquí evidentament, vesèm de bèlas diferéncias entre lo Vlaams Blok o la Lega Nord, ja passats de mòda, çò sembla, e lo movement escocés de l’SNP, de l’independentisme catalan en generau, e ajustarai çò qu’es a se passar en Còrsega e mai en Euskadi los darrièrs ans, vòle dire los movements independentistas d’en cò nòstre que fan l’actualitat.

Ieu gausariái dire que son dins aqueles pichons païses, dins sos vilatges, dins sas vilas, dins sos barris, que l’avenidor d’Euròpa tota se joga, e lo juòc es puslèu marrit ara per ara. S’apren a nosautres de saber se volèm mai d’una Euròpa autoritària e imperiala, d’un Impèri Europèu que sembla l’eiretièr dels sòmis dau passat o de dictators de mai funèsta memòria, de Carlemanhe a Hitler, en passar per Napoleon, que fai de son identitat imaginària e introbabla un esplech d’explotacion economica, de violéncia sociala e de guèrra a l’exterior de sa fortalesa, laissant morir una umanitat desesperada per sa quita responsabilitat, o ben se volèm d’una autra Euròpa, una que crei au poder dau pòble per cambiar sas institucions, a la fòrça de l’esperit per anar mai luònh dins l’aprigondament de las valors democraticas e socialas de que se pretend l’aparaira e que faguèsse d’aquelas valors quicòm mai qu’una recitacion escolara e ipocrita, ras e cort, se volèm d’una Euròpa tala coma los Catalans l’an somiada, e qu’existís pas encara.

1. BENASSAR, Bartolomé, Franco. Librairie Académique Perrin, coll. “Tempus”, 2002.

2. CAGIAO Y CONDE, Jorge. Micronacionalismos ¿ No seremos todos nacionalistas?, Madrid: La Catarata, 2018.

↧

Remembratz-vos de Rafael Ninyoles (1943-2019), pionier visionari de la sociolingüistica

October 27, 2019, 7:00 pm

≫ Next: Lo retorn deu Sarracap

≪ Previous: Cent ans de solitud

Venèm d’aprene la mòrt de Rafael Lluís Ninyoles i Monllor (1943-2019) lo 25 d’octòbre. Èra un sociolingüista de tria. Son trabalh es fondamentau per comprene e transformar la situacion de l’occitan. Tot occitanista auriá de besonh de legir seis òbras per avançar vèrs una defensa eficaça de l’occitan.

Rafael Ninyoles, cèrtas, èra pas occitan. Èra un grand sabent catalan dau País Valencian. Amb una formacion iniciala de sociològ, s’interessèt a la situacion dificila de l’usatge dau catalan au País Valencian dins leis ans 1960, sota lo regim franquista, quand l’espanhòu èra la sola lenga oficiala e autorizada en public. Au País Valencian, d’aqueu temps, lei prejutjats còntra lo catalan èran durs e l’espanhòu senhorejava dins lei representacions mentalas, e mai se lo catalan se parlava fòrça. Me diretz que uei, au País Valencian, lo prejudici còntra lo catalan rèsta fòrt. Pasmens, l’estatut oficiau dau catalan a Valéncia e la capacitat de resisténcia dau movement valencianista-catalanista, per i far viure lo catalan, devon fòrça a l’òbra de Ninyoles.

Ninyoles adaptèt au cas valencian, a la fin deis ans 1960, la sociolingüistica que veniá a pena d’emergir ais Estats Units au començament deis ans 1960 amb de cercaires coma William Labov o Joshua Fishman. Ninyoles foguèt pas solet, d’autrei pioniers catalans de la sociolingüistica emergiguèron dins lo meteis decenni cruciau deis ans 1960: Lluís Aracil (1941-) au País Valencian; Francesc Vallverdú (1935-2014) e Antoni Badia i Margarit (1920-2014) au Principat.

Tre 1970, nòstre grand Robèrt Lafont (1923-2009), que commemoram lei dètz ans de sa mòrt aqueste an, introduguèt la sociolingüistica en Occitània e dins tot l’estat francés après s’inspirar dau trabalh de sei collègas catalans.

Lo caminament intellectuau es dirècte de Ninyoles fins a Lafont e fins a tot l’occitanisme conscient actuau. Lafont faguèt pas una còpia passiva dei sociolingüistas catalans, s’adaptèt a la situacion de terren en Occitània.

Lei defensors mai lucids de l’occitan, uei, aquelei que constatan que la coexisténcia tranquilla entre occitan e francés (o occitan e espanhòu, o occitan e italian) es una illusion, devon fòrça ai trabalhs de Ninyoles e de Lafont, e mai s’o sabon pas.

Ninyoles, de segur, foguèt pas la sola inspiracion de Lafont. Mai lo pionier Rafael Ninyoles se destaca per son trabalh scientific e son sangfreg constant amb lo quau a consolidat la sociolingüistica internacionala, en i impausant l’estudi rigorós dau conflicte entre lenga subordenada e lenga dominanta. Lo pionier Lluís Aracil ofrís tanben una òbra fegonda dins aqueu sens, mai s’es laissat entraïnar dins una vèrbia polemica qu’a desconcertat sei partisans mai fidèus. Lei pioniers Francesc Vallverdú e Antoni Badia tanben son de referéncias indispensablas, mai an trabalhat a partir dau Principat ont lo catalan es ben pus resistent qu’au País Valencian. L’experiéncia de Ninyoles, basada au País Valencian, ont lo catalan sofrís durament, se sarra un pauc mai de nòstra experiéncia d’Occitània, ont l’occitan sofrís tant que se sarra de la mòrt.

Lo trabalh pacient, metodic e freg —au bòn sens— de Ninyoles es un exemple de la bòna actitud qu’un lingüista a besonh d’adoptar per analisar eficaçament lo conflicte entre lei lengas. E Robèrt Lafont a ben adaptat aquela actitud de trabalh en Occitània.

Leis instruments d’analisi de Rafael Ninyoles, aplicables a l’occitan, son nombrós. Entretant, m’agrada de soslinhar son analisi dei mites sus lei lengas en conflicte.

Vaicí un exemple fòrt. Quand se ditz que l’occitan (o lo “patés”) es pus sensible, pus expressiu o pus colorat que lo francés, es pas autra causa qu’un mite de compensacion per rendre suportable lo fach que lo francés a raubat totei lei foncions de comunicacion de l’occitan, e mai quand se tracta de parlar de çò sensible, expressiu e colorat. Lo catalan subís lo meteis mite. Totei lei lengas subordenadas lo subisson... E aquela sòrta de faula fonciona per rendre suportables, tanben, d’autrei fenomèns de subordinacion. Quand se pretend que lei femnas son mai doças e mai sensiblas que leis òmes, es un biais d’amagar e de rendre suportabla la frequenta dominacion masclista deis òmes sus lei femnas. Sens Rafael Ninyoles, poiriam pas denonciar tan facilament aquela bofonada.

Per se far una idèa pus completa de l’òbra de Rafael Ninyoles, suggerissi de legir l’article de Vilaweb, “S’ha mort Rafael L. Ninyoles, gran referent de la sociolingüística catalana”.

↧

Lo retorn deu Sarracap

October 28, 2019, 7:00 pm

≫ Next: Per un projècte d’una societat occitana bilingüa

≪ Previous: Remembratz-vos de Rafael Ninyoles (1943-2019), pionier visionari de la sociolingüistica

Aquò a pas escapat a degun: lo president a demandat a l’amassada nacionala un "debat sense de votacion" sus l’immigracion. Pr’amor un "debat sense de votacion"? Ende qué servís?

Sèm aquí de segur dens una postura politica. Sovent los deputats se planhen d’un calendari tròp dense, e vaquí que’us cau charrar sus un subjècte precís sonque peu plaser de charrar.

Daubuns an perpausada l’idèia qu’èra dambe la mira d’escóner un aute subjècte qu’enmalís lo monde. Ne soi pas tròp segur d’aquò. Autes an pensat qu’èra ende preparar a l’avança lo dusau torn de la futura eleccion presidenciala que l’opausarà un còp de mès a Marine Le Pen. Soi pas tanpauc convençut per aquò, mes bon, de tot biaish, com endevinar çò que’s debana dens lo cap d’un òmi politic?

Tot çò que’n podèm conclusir es qu’es pas qu’un manòbra politiciana e qu’aqueste "debat sense de votacion" a pas francament melhorada la vita deus administrats.

Azard deu calendari, com se ditz, un conselhèr regionau nacionalista francés hè un escandale pr’amor qu’una hemna dambe un sarracap a acompanhat los dròlles ad assistir aus debats deu conselh regionau de Bourgogne-France Comté.

S’enseguiscoc una pluja de criticas suu tèma: "Vaquí un còp de mès lo debat seu sarracap, es ende hè passar milhor lo debat sus las retiradas". Ne soi pas segur tanpauc, vesi mau una accion concertada entre la presidéncia e un conselhèr regionau deu Rassemblement National.

Aquò rai, lo debat tira camin e coneish tostemps un bon succès.

La purmèra soscadissa que’m veng concernís aqueth conselhèr regionau. Me demandi s’es pas drin enganat. Çò qu’arcasta au pòrt deu sarracap es de representar un biaish de pensar qu’es opausat ad aqueste de las valors republicanas. Dinc ad aqueste punt, pòt anar, aquesta pausicion es recebedera. Mes lavetz l’arcastar a una hemna que, justament, acompanha dròlles de l’escòla publica d’un barri dit "mauaisit" a escotar los debats democratics d’una amassada de la Republica d’elegits deu pòble, se seré pas un drin trompat de tòca? Auré pas reagit impulsivament com lo taure davant un pedaç rotge que’s bolega? L’auré podut meslèu felicitar.

La dusau soscadissa es que, objectivament, degun a pas jamès trobat l’extrèit deu Coran on se ditz: "Sarracap portaràs" o quicòm quitament que posca tirar de cap ad aquò. Lavetz seré pas un signe religiós mes un signe meslèu culturau, benlèu d’apartenéncia a un grop sociau o etnic, e doncas pensi qu’entra pas automaticament dens lo tèma de la laïcitat …

Cresi que cau demorar dens l’encastre de las defensas de las libertats. Una linha simpla e clara: nada obligacion, nada interdiccion. Sostengui a l’encòp hemnas que vòlon portar un sarracap s’ac las agrada mes tanben hemnas en Iran que lutan pr’amor qu’ac vòlon pas. Comprengui que pòt semblar contradictòri a daubuns, mes s’i soscam de plan, n’es pas brica.

↧

Per un projècte d’una societat occitana bilingüa

October 29, 2019, 7:00 pm

≫ Next: Traças de reculaa dal vivaroalpenc dins Var

≪ Previous: Lo retorn deu Sarracap

Los estatjants e estatjantas d’Occitània (los occitans e occitanas en seguida) sens pro de contacte amb la lenga occitana constituisson una majoritat de la populacion. Una question fondamentala es lor gra de sosten a la cultura e la lenga occitana. Per los que ne son pas implicats, la responsa es dins l’impacte qu’una politica linguistica occitana pòt aver subre lor biais de vida actual. Per exemple, lo finançament public de corses de lenga per adultes non a pas cap d’impactes subre lor vida mentre qu’un ensenhament bilingüa generalizat, e mai sens cap d’impactes financièrs a tèrme mejan remet en causa lor biais de vida monolingüe actual e pausa la question d’una convivéncia futura amb d’occitans occitanofòns.

Al nom de la pluralitat culturala ligada a l’aprigondiment de la democracia e a la legitimitat istorica de la cultura e lenga occitana, una granda part dels occitans son prèstes a sostenir de finançament d’accions culturalas occitanistas que non questionan lo modèl jacobin monolingüa actual: subvencions a la cultura occitana tal coma la musica tradicionala o a un ensenhament marginal de la lenga occitana. E mai la feblesa del mitan occitanista per propausar d’activitats dins cada comuna d’Occitània non permet pas de s’opausar als elegits o als foncionaris jacobins que descreditan tota subvencion en favor de l’occitan.

Una preséncia sistematica de l’occitan dins las escòlas, dins las carrièras, dins los mèdias, força occitans de França (non tracti pas aicí del cas de la val d’Aran o de las valadas italianas) non la concebon quitament pas. Es fòra del sistèma ideologic inculcat per l’estat francés. Mas l’obertura cap a Euròpa, la mondializacion e la difusion mai libra de l’informacion indutz una evolucion cap a una societat mai divèrsa ont l’occitanisme pòt trobar sa plaça, mas li cal:

1. propausar una societat occitana bilingüa mai rica culturalament e lingüisticament que non càmbie pas tròp lo biais de viure quotidian,

2. trapar una fòrça militanta per portar aquele projècte de societat occitana bilingüa.

Lo punt 1 recusa un projècte independentista tal coma los de Catalonha, Escòcia o Quebèc, e mai ajan tota legitimitat democratica. Necessita de propausar un projècte que s’intègra dins la republica francesa, e mai se l’autodeterminacion es un dreit democratic fondamental.

Lo punt 2 recusa un projècte pas pro ambiciós per mobilizar de milièrs d’occitan. O es un projècte d’una societat occitana bilingüa amb de Calandreta e d’escòlas bilingüas de pertot, amb una lei qu’oficializa l’occitan amb de finançament important, amb de mèdias, una television en occitan, amb lo sosten a la creacion de força espacis de socializacion monolingüa occitan.... Es lo d’una França amb de territòris ont, en mai la lenga e cultura francesa, la lenga e cultura occitana ( e mai basca, catalana, còrsa, bretona...) ajan una plaça institucionala. Dins la França actuala, aquel projècte es concebible sonque se la preponderància del francés es mantengut e se l’occitan demòra una lenga segonda, mas presenta de pertot.

Dins aquel cas, al nom de la democracia, de la tolerància a la diversitat d’origina etnica, al genre sexual, a l’orientacion sexuala, al nom del respècte de la lenga e cultura istorica del territòri, un projècte d’una societat occitana bilingüa es ausible per un grand nombre d’occitan e poiriá recebre lo sosten actiu d’una militància fòrta.

Lo projècte d’una societat occitana bilingüa es un projècte de transformacion fòrta de la societat occitana actuala ont la populacion deu acceptar una convivéncia de las doas lengas dins l’espaci public e privat.

Deu trapar d’aligats politics dins un larg espèctre de la populacion: los que vòlon desvolopar de projècte economic localament contra la centralizacion economica parisenca, los que vòlon transformar la societat de consum sostenguda per la granda industria franchimanda, los que vòlon cambiar lo sistèma educatiu estatal...

Non sabi pas se reüssirem, mas sonque un projècte ambiciós d’una societat occitana bilingüa pòt entosiasmar pro de gents per i engatjar son temps.

↧

Traças de reculaa dal vivaroalpenc dins Var

October 30, 2019, 7:00 pm

≫ Next: L'occitan es nòstre: quauquei reflexions

≪ Previous: Per un projècte d’una societat occitana bilingüa

Dins lo sud dal Lachens (etimologia desconoissuá aviám la version populara per dire que ven de la nèu coma lach...) dins lo departament de Var, s'atròban un molon de noms de luecs e rius de forma nòrdoccitana. Var es ren un departament coneissut per aquò, e anam veire que totun, aquel airal es ben concernit per las formas palatalizaas.

Aquel espaci de mesclum entre formas palatalizaas e non palatalizaas püa mai al nòrd fins als noms de comunas grandas coma Castelana, o mai pichonas coma Castilhon (restachaia a Castelana) al mitan de "Champ paouré" Champ paure, "ravin de Chargeairé" robina de Charjaire, "Chamateuil" Chamatuelh, "Cheiron" Chairon, la "(font) Salaou" Fònt Salaa, la "Bastide de L'Escoulaou" Bastida de L'Escolàor o Escolaa? (luecs de la comuna de Castelana)...
E va tanben mai a l'èst. Coma a Vauderore amb lo "chemin de Chandy" chamin de Chandin, Fauchier.

─ Sus la comuna de Brenon passa lo famós riu al nom nòrd occitan que trobam dins d'autres luecs de Gavotina: Jabron.

Dins aquel espaci son tanben de formas sud occitanas que mòstran qu'es un airal de contacte ambal vivaroalpenc: citam los valats "du Bourguet" dau Borguet. Per la forma de la "Clue" nos indica ren d'especial al revenge per "Le ravin de Beautar" sos entende la forma Beutar amb l'-r finala?
Totun, i es lo ravin dei Fondüas escrich tal coma "ravin des Fonduas" segon l'IGN en francés!
Dins los quartiers avèm aquel de la "Bastié" Bastiá en occitan vivaroalpenc e lo chamin "des Graoux de la Bastié" dei Graas /Graus de la Bastiá (1).

─ A Aiguinas, lo Champerlan, o Champ Perlan(t)?, "Chanteraine" Chantarana.

Entre Aiguinas e Trigança: a la mescla dals rius, lo pònt de "Chaulière" Chauliera.

─ Regussa: notar Rejus (fa pensar que Rejus vendriá de Regussa, mas coma explicar las transformacions foneticas??) ), "La Tourraou" La Torraa, "La Gra" La Graa.

─ Sus la comuna de Comps, los vilars de "Chardan, Douraïsse, Jabron, Sauvechane, La Souche" idem, Doraïssa, idem, Sauvachana, La Socha e mai la ferma de la
Cluaye "La Cluaia o Clualha?", mas una ferma al nom sud occitan "la Grande Nouguière" la Granda Noguiera. Sabèm qu'aquels vilars foguèron fondats en seguiá de la guèrra de succession en Provença (1382-1386) per los estatjants de Comps que lor vilatge foguèt destruch. Creèron aquels vilars. Doncas lor forma nòrdoccitana indica que quora los an batejats, se parlava ancara vivaroalpenc majoritariament aicí, al mens a la fin dal sègle 14.

─ A La Martra, paucas formas nòrd occitanas "La Cheylane" La Chailana, "Les Achaps" Leis Achaps dins un mújol de formas "Pragalin", "Le Campon" sigue Prat Galin e Lo Campon coma d'autres toponims non palatalizats Lo Rocàs...
La "Graou" Graa vist que trobam "La Gra" La Graa a Regussa, traça possibla dal tractament de - AA en [a:] amb de formas ['ajO] mai al nòrd après Lei Mèas e non plus solament en [aw] coma dins l'airal mai a l'èst en la valaia d'Esteron e al nòrd après Castelana vila. Mas "la Vanada (2).

Una forma "Les Grangues" reten nòstra atencion. Classicament avèm "Granja" mai localament "Gràniga" dins l'extrèma èst dals Alps Maritims.
Doncas fa pensar sigue a un arcaïsme sigue a una refeccion de Granja en Granga per far mai sudoccitan?

─ A Castèuvielh, la "Viero" la Viera, valent a dire la vila en vivaroalpenc (mot totjorn utilizat, mai al nòrd) la crèsta de la còla de "Blachette" Blacheta.

─ A La Ròca Esclapon, lo valon "d'Enjarde" Engarda, En Jarda?
Lo riu "La Viéras" o "La Vière" La Viera. Ribargier o de Riu Bergiers?. Mas lo rèsta en ca: "Les Castellas" Lei Castelàs, eça.

─ A Mons, lo riu Chautard.

─ A Bauduen: "L'Escouranche" L'Escorancha forma nòrdoccitana?

Dal vivaroalpenc dins aquel airal, rèstan de vocabulari: sampechier e non sambuc, aüra ['ejrO] e non ara al contrari dal provençal maritim mai al sud.
La toponimia garda tanben, mas aquò es un pauc ben mai larg geograficament, de traças d' - L finala: còl dal Clavèl, Beal...

_____
Nòta:

Vist (1) e (2) pensam que La Graa es diferenta de Lo Grau e dals deribats grav-. La forma La Graa realizaia ['gra] permetriá d' o pensar .

Veire per parallèl "Traças de reculaa totala o parciala dal vivaroalpenc dins los Alps Maritims" (Jornalet 20.09.2018)

Ren d'a veire, notar la forma grafica dal toponim actual Robion, en grafia classica totjorn.

E notar a prepaus de la question de la Val d'Entraunas o Antraunas dins los tèxtes medievals latins (en Gavotina de'n Contea) a La Martra, s'atròba lo luec "Entraoune"... Un probable Entrauna(s). Amb aquò, se pòl esclarcir la question?

↧

L'occitan es nòstre: quauquei reflexions

November 1, 2019, 7:00 pm

≫ Next: Greta Thunberg? Fals problèma!

≪ Previous: Traças de reculaa dal vivaroalpenc dins Var

La setmana passada, parlèri d'un libre que sa lectura me pareis interessanta, Le Français est à nous, e acabèri l'article amb quauqueis elements de reflexion sus la lenga nòstra, per que siguessiam conscients que l'occitan, justament, es nòstre. Uèi, desvoloparai un pauc mon opinion.

Per ieu, que l'occitan siegue nòstre implica mai d'una causa. Primier, siam ò volèm èstre una comunautat lingüistica, que definissèm en la reconeissent. Reconeissèm que delà sa varietat intrinsèca, l'occitan es una lenga, e la practica qu'avèm de la lenga nòstra nos convida de lònga a respectar sa varietat. Que siguem de Bearn ò de Lemosin, de Provença ò de Roergue, siam, amb lei mejans de comunicacion modèrnes, mai ò mens totjorn expausats a la diversitat intèrna de l'occitan. Lei filmes d'animacion ò non doblats en lenga occitan cèssan pas de metre en scèna aquela diversitat en fasent parlar quau en gascon, quau en lengadocian, quan en provençau, etc., sensa que la comunicacion semble impossibla. Se comparam nòstra situacion amb aquela dei curdes, elei pereu son fàcia a una granda varietat, mai granda que la nòstra, que lei dos principaus dialèctes (principaus d'un ponch de vista demografic), lo kurmanjî e lo soranî tenon de diferéncias estructuralas prefondas, coma lei presenta un vidèo pedagogic en anglés. Pasmens, lei diferéncias estructuralas empedisson pas la reconeissença de Curdistan coma una realitat nacionala unificada. Per tornar a l'occitan, se la question nacionala es pas consensuala au nòstre, la comunautat lingüistica si, franc de quauqueis usatgiers que cèrcan de rompre aqueu consens.

Tanben, se l'occitan es nòstre, participam collectivament a la bastison de l'occitan, amb çò que i adusèm. Quau i adutz un eiretatge familiau, quau i pòrta de coneissenças transmesas per l'escòla, quau de lecturas, quau de recèrcas personalas ò professionalas. Tot aquò definís un usatge collectiu.

D'autre caire, l'usatge collectiu es condicionat per la situacion de l'occitan, una lenga socialament febla, quasi escantida, fàcia ai pressions constantas dei lengas dominantas. Cercam de luchar còntra aquelei pressions, còntra aqueleis influéncias excessivas per trobar una autenticitat qu'en realitat nos fugís de lònga. Dempuei de lònguei decennis, de cercaires prepausan una codificacion establa, pas encara acabada perque, coma que siegue, la lenga es un objècte que fasèm viure, e de còps aquela volontat de codificacion acipa frontalament leis usatges.

Es que mancam de realitats institucionalas que compelisson a una estabilitat. Franc de la Vau d'Aran, onte un paradòxe de l'Istòria a fach qu'una forma originala de gascon pirenèu, modelat per lo contacte especific dau catalan e dau castelhan, es l'occitan mai institucionau amb una oficialitat e un usatge administratiu. Coma gerir aquela institucionalitat d'un gascon de la dinamica intèrna particulara? Coma evitar que devengue una autra lenga? Remarqui que lo libre recent dau lingüista catalan Carles Castellanos, Els cosins del català, autreja a l'aranés una plaça especiala.

L'occitan es nòstre. Per tant, fàcia an aqueleis escomessas, nos devèm far fisança, en respectant a l'encòp lei realitats de l'usatge, mai tanben en prenent en còmpte la situacion de la lenga, mai tanben en sospechant pas de marrideis intencions aquelei que trabalhan a la codificacion e a la coeréncia de l'occitan dins sa diversitat. L'occitan es nòstre, e a besonh de totei per viure. S'ai cridat a la realizacion d'un diccionari generau de la lenga que fague consens, cresi pereu qu'avèm de respòndre a la question "Quin occitan volèm?". Lenga de clubs? Lenga de la societat? De quina societat? De quinei societats? Lenga de l'escòla? Lenga dei mèdias? Lenga de la familha? Lenga d'un pòble? D'una nacion? D'un Estat?

↧

Greta Thunberg? Fals problèma!

November 2, 2019, 7:00 pm

≫ Next: La variacion en sèria de las consonantas sibilantas

≪ Previous: L'occitan es nòstre: quauquei reflexions

Coma una reaccion nucleara en cadena, aquestes darrièrs meses an produsit una explosion incresabla amb las aparicions mediaticas de la jove militanta proclimatica Greta Thunberg. Pertot dins lo mond occidental, de voses per o contra la chatona suedesa se son exprimidas. D’unas critican la siva persona, d’autras las sivas teorias. D’autras encara la veson coma la profetessa qu’alarma lo planeta suls perilhs environamentals e climatics que ja an començat. Lo debat rapidament s’es fait non pas pas suls tèmas desvolopats per l’adolescenta senon sus sa credibilitat scientifica e politica. Es lo classic “Te mòstri la Luna e tu me gaitas lo det”.

Prendrai pas cap de posicion cap a aquesta domaisèla. Umanament soi puslèu content de veire que de joves tenon un ideal e se baton per lo defendre. Dins la miva joventut nos batiam contra l’Apartheid o las faminas en Africa. L’idealisme ençò de la jovença rescalfa lo còr.

Dins lo cas defendut per la Thunberg, çò es la proteccion del climat, partatgi aquesta impression -disi ben impression- que las causas se desmargan. Al país ont vivi, los ivèrns son pas tant cauds coma abans, las pluèjas son mai abondosas e los estius canicularis. Dins la miva zòna prepirenenca los avets, pauc a pauc son remplaçats per de garrics. Parli d’impression perqué soi pas un scientific. Aquestes nos explican que la rason del rescalfament climatic es degut a l’activitat umana industriala. Qui soi ieu per lor portar la contradiccion? Coneisseràn lor afar, còp segur. D’unes que i a dison que l’activitat umana industriala es pas qu’una partida de l’explicacion e que la rason màger del cambiament climatic es degut a de cicles astrofisics.

De tot biais, quina que siá la rason, sembla una certitud que lo planeta se rescalfa e que cal far mèfi. E es aquí qu’i a quicòm que me tafura. Nos explican que per redusir lo problèma nos caldrà cambiar las nòstras abituds de consumacion. Caldrà consumir mens e çò que consumirem caldrà que siá green. Atal nos caldrà manjar mens o pas de carn, nos caldrà crompar de veituras electricas, nos caldrà daissar de prene l’avion, nos caldrà prene lo tren electric. Nos explican que cal dintrar dins una fasa de descreissença, o de creissença contrarotlada, o de creissença diferenta. En realitat son a nos vendre un nòu modèl de consumicion. Lo modèl industrial e l’economia modiala se devon reformar, çò dison.

Quand ausissi aquò i a pas qu’un sola question que me ven a la ment: qui pagarà? Qui finançarà aquesta reforma planetària? O vos doni en mila: nosautres! Lo consòrci industrial mondial que polluís la Tèrra dempuèi un sègle en tota impunitat ara a decidit de se reformar al greenwashing. Fòrt plan! Mas qui pagarà la pollucion que nos an escampat a la cara? Qui pagarà l’adaptacion de l’espleit indutrial al green? Eles? Non, nosautres! E o farem a travèrs l’autoritat dels estats que pauc a pauc nos meton cada còp mai de taxas ecologicas sus l’espatla. E d’aquel temps los accionaris se rison de nosautres e se’n foton encara mai plen las pòchas. L’ensemble finanças-industrias-estats a entamenat de campanhas de propaganda violentas contra los ciutadans que sèm. Nos dison: se la planèta se rescalfa es la vòstra fauta que sabètz pas far los gèstes que cal. Se la mar es plena de plastic es perqué escampatz las vòstras bordilhas dins l’aiga! Se l’aire que respiratz pudís es perqué avètz pas encara crompat la darrièra veitura electrica que còsta 80 000 èuros. Pauc a pauc nos instillan un sentiment de culpabilitat. E pertant, la culpabilitat la tenèm pas nosautres. Son eles que pauc a pauc an creat d’economias de la pollucion. Nosautres, paures vèrmes que sèm, avèm pas jamai demandat res d’aquò. E coma la propaganda de la culpabilitat fonciona plan, se’n servisson per culpabilizar los caumaires: lo problèma es pas lo del caumatge senon lo dels caumaires. Culpabilizan los malauts: la seguretat sociala disfonciona non pas a causa de sa gestion senon a causa dels malauts. L’educacion disfonciona non pas a causa de la moneda que demesís senon a causa dels professors. Vivèm dins de societats ont la culpabilizacion senhoreja e i es orquestrada per l’estat e la finança.

Ai totjorn pensat que los polluaires devon èsser los pagaires, mas visiblament Wall Street e las borsas mondialas o a decidit diferentament. Pagarem. Cossí far autrament? Mas pagarem pas dins l’ignorància. E la paura Greta Thunberg ela tanben pagarà quand aurà l’edat de pagar los impòstes.

↧

La variacion en sèria de las consonantas sibilantas

November 3, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Lo defís tagalòg: 1 mes après

≪ Previous: Greta Thunberg? Fals problèma!

Presentacion

Las consonantas sibilantas rassemblan los sons [s z ʃ ʒ ts dz tʃ dʒ]. Fan pensar a de fiuladas. Coneisson de mutacions que s’agropan en sèrias.

En alfabet fonetic:
• Lo son [ʃ] val ‘sh’
• Lo son [ʒ] val la‘j’ gascona o catalana o francesa; tanben val la s auvernhata dins quasi.
• Lo son [j] val la ‘i’ occitana dins aiga, ièr.
• Lo son [c] sembla mai o mens ‘ty’.
• Lo son [ɟ] sembla mai o mens ‘dy’.

En vivaroalpenc e provençal

Dins cèrtas varietats de vivaroalpenc e de provençal (e en particular dins la koinè mistralenca), trobam aquestes fenomèns correlats entre eles.

• ch pòt passar de [tʃ] a [ts].

pròche = prov. [ˈpʁɔtʃe] → [ˈpʁɔtse]

• En parallèl, j, g, tj, tg pòdon passar de [dʒ] a [dz].

jaune = prov. [ˈdʒawne] → [ˈdzawne]
argent = prov. [aʁˈdʒeⁿ] → [aʁˈdzɛⁿ]
viatjar = prov. [vjaˈdʒa] → [vjaˈdza]
viatge = prov. [ˈvjadʒe] → [ˈvjadze]

Aquestas evolucions son ja las pronóncias de basa en lemosin e auvernhat.

En lemosin

Dins cèrtas varietats de lemosin, trobam aquestes fenomèns correlats entre eles.

• s, ss, ç, c pòdon passar de [s] a [ʃ].

sau [ˈsaw] → [ˈʃaw]
passar [paˈsa] → [paˈʃa]
servici [serˈvisi] → [ʃerˈviʃi]
leiçon [lejˈsu] → [lejˈʃu]

• En parallèl, z, s pòdon passar de [z] a [ʒ].

zòna [ˈzɔnɔ] → [ˈʒɔnɔ]
ròsa [ˈrɔzɔ] → [ˈrɔʒɔ]

• En parallèl, ch pòt passar de [ts] a [s].

pròche [ˈprɔtse] → [ˈprɔse]
chantar [tsaⁿˈta] → [saⁿˈta]

• En parallèl, j, g, tj, tg pòdon passar de [dz] a [z].

jaune [ˈdzawne] → [ˈzawne]
argent [arˈdzeⁿ] → [arˈzeⁿ]
viatjar [vjaˈdza] → [vjaˈza]
viatge [ˈvjadze] → [ˈvjaze]

En lengadocian

Dins cèrtas varietats de lengadocian, los grafèmas ch [tʃ], j [dʒ], g [dʒ] (davant e, i), tj [dʒ], tg [dʒ] (davant e, i), tz [dz], ps [ps/ts], cs [ks/ts], ts [ts] pòdon passar a una pronóncia uniforma: siá tot en [ts], siá tot en [tʃ].

	pronóncia estandard		pronóncia en [ts]	pronóncia en [tʃ]
pròche	[ˈprɔtʃe]	→	[ˈprɔtse]	[ˈprɔtʃe]
fach	[ˈfatʃ]	→	[ˈfats]	[ˈfatʃ]
jaune	[ˈdʒawne]	→	[ˈtsawne]	[ˈtʃawne]
argent	[arˈdʒen]	→	[arˈtsen]	[arˈtʃen]
viatjar	[bjaˈdʒa]	→	[bjaˈtsa]	[bjaˈtʃa]
viatge	[ˈbjadʒe]	→	[ˈbjatse]	[ˈbjatʃe]
dotze	[ˈdudze]	→	[ˈdutse]	[ˈdutʃe]
còps	[ˈkɔps, ˈkɔts]	→	[ˈkɔts]	[ˈkɔtʃ]
sacs	[ˈsaks, ˈsats]	→	[ˈsats]	[ˈsatʃ]
polits	[puˈlits]	→	[puˈlits]	[puˈlitʃ]

En sud-lengadocian (zòna Tolosa-Carcassona-Narbona-Pirenèus)

Lo sud-lengadocian a de variacions que lo sarran del gascon e del catalan.

• j e g passan de [dʒ] a [ʒ].

jaune [ˈdʒawne] → [ˈʒawne]
roge [ˈrrudʒe] → [ˈrruʒe]

• Per contra tj e tg i mantenon ben la pronóncia [dʒ].

viatjar [bjaˈdʒa]
viatge [ˈbjadʒe]

• iss après vocala passa de [js] a [jʃ] ‘ysh’. Se fa parier per -is en fin de mot e après vocala.

nàisser [ˈnajse] → [ˈnajʃe]
nais [ˈnajs] → [ˈnajʃ]
peis [ˈpejs] → [ˈpejʃ]
Fois [ˈfujs] → [ˈfujʃ]
foissenc [fujˈseŋk] → [fujˈʃeŋk]

En gascon

Dins cèrtas varietats de gascon, trobam aquestes fenomèns correlats entre eles.

• ch pòt passar de [tʃ] a [c] ‘ty’.

chanca [ˈtʃaŋkɔ] → [ˈcaŋkə]

• En parallèl, tj e tg pòdon passar de [dʒ] a [ɟ] ‘dy’.

viatjar [bjaˈdʒa] → [bjaˈɟa]
viatge [ˈbjadʒe] → [ˈbjaɟə]

• En parallèl, j e g pòdon passar de [ʒ] a [j] ‘y’.

jòc [ˈʒɔk] → [ˈjɔk]
gojat [guˈʒat] → [guˈjat]
argent [arˈʒen] → [arˈjen]

↧

Lo defís tagalòg: 1 mes après

November 4, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Accident

≪ Previous: La variacion en sèria de las consonantas sibilantas

Aquò que hè ara un mes, èi començat una mena d’experiéncia auto-educativa: aprénguer una lenga complètament desconeguda dambe la sola ajuda de Google Revirada. La motivacion màger èra solide que totis disèvan qu’èra pas possible.

Èi començat lo purmèr d’octobre e doncas pòdi hèr un pichon bilanç après un mes d’ensag.

La prononciacion:

Es relativament aisida. Tot s’escriu d’un biais fonetic e las vocalas demòran las basica a, e, i, o, u. Èi pas notat qu’una sola irregularitat: lo pronom de la tresau persona sya (eth o era) se pronóncia “sha”. A despart d’aquò, l’accent tonic sembla càder regularament sus la darrèra sillaba, mes lo biais fòrça cantant de parlar sembla balhar un accent secondari sus l’avantdarrèra sillaba. D’escotar plan.

Un son totun demanda un drin d’attencion: lo ng qu’es una nasala tipica de la lenga, que’s retròba en finala de mot (limang = cinc) dambe a còps una valor gramaticala o fonetica (ako, ko, kong = jo) mes tanben tot solet entre dus mots dambe la valor de la preposicion “de”. Ang bubong ng bahay = “Lo teulat de l’ostau.”

Lo vocabulari:

Aquí tanpauc ren de complicat. Los mots tagalògs son polidets e sonan plan. Mons preferits: tubig (aiga), mabuti (bon), buhok (peu), babae (hemna), lalaki (òme), wika (lenga).

Trobaratz fòrça mots espanhòus (avisatz-vos que dens mantunas lengas asiaticas lo F se ditz P): lugar, pabrika, pamilya, bakasyon, kotse, asul, baso, hardin (casau o òrt), oras, mas, kanta, libro, kama, lapis, mansanas, mesa, mundo, trabaho, otso, papel, peras, kalye, gusto, barko, medyas (caucetas), plato, siyete, kwarto, berde, bitamina, e totis los noms de jorns de la setmana. De notar tanben lo mot de salutacion Kumusta! (Adiu!) que veng sense de dobte deu castelhan.

Tanben fòrça mots angleses: shirt, okay, basket, cake, doktor, beach, juice, bag, hello, drawer,

mes tanvau mots de soca araba: tatlo (tlâta = tres), salamat (mercés), wala (res), alam (saber),

o indonesiana: mata (uelh), anak (dròlle) e sustot lo susprenent bagay (causa) identic au creòle de haïti (!)

Los vèrbes:

Solide, aquò’s çò de màger de la dificultat ligada a l’aprendissatge, mes es sovent lo cas dambe mantunas lengas.

Una bona novèla ende començar: la fòrma deu vèrbe conjugat cambia pas segon la persona! Am doncas, endeu vèrbe Parlar au present, passat e futur:

Nagsasalita ako ng Tagalog	Nagsalita ako ng Tagalog	Magsasalita ako ng Tagalog
Nagsasalita ka ng tagalog	Nagsalita ka ng Tagalog	Magsasalita ka ng Tagalog
Nagsasalita siya ng Tagalog	Nagsalita siya ng Tagalog	Magsasalita siya ng Tagalog
Nagsasalita kami ng Tagalog	Nagsalita kami ng Tagalog	Magsasalita kami ng Tagalog
Nagsasalita ka ng Tagalog	Nagsalita ka ng Tagalog	Magsasalita ka ng Tagalog
Nagsasalita sila ng Tagalog	Nagsalita sila ng Tagalog	Magsasalita sila ng Tagalog

De qué’n podèm dedusir?

Se lo rasic deu vèrbe es salita, vesèm que la fòrma deu present es:

Nag + doblament de la 1^e sillaba + rasic

La deu passat es:

Nag + rasic

La deu futur es:

Mag + doblament + rasic

Vaquí on ne soi arribat. Lo problèma de Google Revirada es que passa totjorn per l’anglés. Cau doncas s’avisar a las errors e, en partir de l’anglés, la revirada e sovent confirmada per un petit signe.

Ensajar de saber com fonciona la lenga es pas la mira màger, mes cau aprénguer com un dròlle, sense d’analizar en tot escotar e tornar díser.

Marami pa ring trabaho!

I a encara fòrça trabalh!

↧

Accident

November 6, 2019, 6:00 pm

≫ Next: La consulta del 9 de novembre de 2014: una leiçon de libertat e solidaritat

≪ Previous: Lo defís tagalòg: 1 mes après

Accident!

Es una interjeccion que disèm sovent quora arriba un causa desagradiva. Mas aicí, serà lo mòt al sens pròpre.

Veno de me far rentrar dintre per un camion amb la mieu veitura.
E alora es lo festenal.
Lo camion esita de partir mas s'arresta al final.
Lo menaire es un emplegat doncas lo padron al telefòn me ditz de lo laissar partir. Ai ren d'assegurança notaia. E ditz dirèct: es de la vòstra fauta. Tranquille, quiet.
Va. A la costuma que ditz a mai.

Es ben marcat "Non s'enervar, demorar corteses e quiets" sus la cubèrta dal constat
Coma far? Ai ren demandat e l'ambient es poirit ja. Pilha la tèsta e perturba, pollucion mentala.

Cadun al sieu e l'argent per totes.
Refús de reconóisser que debordava sus la mieu via. Sètz solet. Un grand moment que cal reagir lèu e coma se pòl.
Coma de segur, en plen centre vila a quasi miegjorn, degun a ren vist. Ges de testimònis.
I son ben de camèras sus las vias de circulacion, mas per las veire? Es autra causa. Ieu voirio per me donar rason.

Bòn. per fortuna, s'apasimar e far jugar l'assegurança permete de pilhar de reculaia. Quitament se los padrons vènon a dos dins l'estil "Pascal lo grand fraire" per provar de vos far signar un constat que vos planta tot e los arrenga. Diau, encara pilhat per un debil. An capit, parton. Mas encara, ambient de...
Subretot qu'amb aquela educacion judeocrestiana, sètz totjorn a pensar que, al final òi, totun es totjorn un pauc de la vòstra fauta, non? N'es ver? I es que devenir paranoïac.

Coma per l'occitan? Se sèm dins aquela situacion, es de la nòstra fauta al final, non? Los eveniments exteriors i son per ren?

↧

La consulta del 9 de novembre de 2014: una leiçon de libertat e solidaritat

November 9, 2019, 3:00 am

≫ Next: Los Pescajons (VII)

≪ Previous: Accident

Un còp de mai, vos convidi a agachar devèrs lo sud del país, coma los anniversaris nos convidan a mandar un regard al passat.

Fa exactament cinc ans, uèi, lo pòble catalan comencèt de demostrar qu'es una nacion. Dos milions de personas anèron votar sus l'independéncia. La votacion la presentèron pas coma un referendum vinculant, çò es de la valor legala per l'executiu de Catalonha, mas coma una consulta populara, puèi d'un biais un pauc ridiculament eufemistic, davant las reaccions repressivas de l'estat espanhòl, coma un "procès participatiu". Pasmens, foguèt un grand acte de desobesissença civila. Aperaquí 40 000 personas foguèron volontàrias per son organizacion, dos milions i votèron, amb la fòrça tranquilla de qui vòl decidir son avenidor. S'i pausèt doas questions: primièr se demandava se se voliá que Catalonha foguèsse un estat, puèi, en cas de responsa positiva, s'aquel estat aguèsse d'èsser independent o non. Aital se permetiá l'expression de tres opcions politicas: non solament l'independentisme e l'unionisme espanholista mas tanben lo federalisme (un estat federat a un autre). Environ 1,8 milion de votaires causiguèron l'independéncia, unes 200 000 lo camin federalista e 100 000 lo mantenement de l'status quo.

Ja l'estat espanhòl fasiá veire sa demofobia: o faguèt tot per interdire la consulta e finiguèt que condemnèt a de privacions de dreches civics lo president Artur Mas, la vicepresidenta Joana Ortega e la ministra regionala de l'educacion Irene Rigau, aquesta perque se poguèt votar dins d'escòlas segondàrias, d'instituts en catalan.

Mas ja Catalonha se mostrava solidària. a la fin de la jornada lo president Mas, que representava una drecha borgesa nacionalista, abracèt efusivament una figura de l'esquèrra independentista, lo deputat catalan David Fernàndez. De caissas de solidaritat catalana evitèron la preson als tres membres del govèrn imputats, obligats de pagar de milions d'èuros de caucions.

E lo pòble catalan contunhèt de desobesir, mens de tres ans puèi, aqueste còp dins un referendum, ont anèron votar mai de personas, amb un independentisme refortit, malgrat los còps de matracas, las menaças, l'òdi espanholista, los sits web barrats.

Espanha persistís dins l'androna de la repression, que l'a durcida, a compelit a l'exili e infligit de tras que duras penas de preson a de democratas qu'obesissián al pòble, mas encara uèi, las catalanas e los catalans caminan dreches devèrs la libertat.

E los occitans? Volèm tanben caminar dreches devèrs la libertat? Manifestam nòstra solidaritat davant las atacas contra çò que demòra de nòstre lenga o de nòstra cultura o de nòstre país? O nos resignam a la mòrt?

Coma president dels Amics de Jornalet, constati que l'ÒPLO, que representèt fa qualques ans una esperança, sembla de seguir la draia de la mòrt. La Setmana es mòrta perque refusèron de l'ajudar, nòstra demanda de subvencion per Jornalet aguèt per responsa lo mesprètz; ara Ràdio Occitània perilha a causa d'eles, e mai lo Collègi d'Occitània ven de comunicar que lor avián rebutada una ajuda totun promesa. En nom de la libertat e de la solidaritat occitanas, demandi la demission dels dirigents d'aquel ofici public que trabalha ara contra la lenga occitana.

↧

Los Pescajons (VII)

November 9, 2019, 6:00 pm

≫ Next: La tecnocracia europèa, l’ÒPLO e leis “acadèmias”: de comportaments similars

≪ Previous: La consulta del 9 de novembre de 2014: una leiçon de libertat e solidaritat

Jaques (Peiregòrd)

S’agís de crespèls que contenon de lescas finas de poma, o de pan. Son semblables als pescajons de Carcin, als pescajons amb pomas del Comtat de Fois, als crespes amb pomas d’Auvèrnhe e a la crespèra de la Val d’Aran. Lo nom deu èsser un francisme que s’emplega per designar de causas (e de personas) pauc importantas.

Ingredients (per una dotzena): 3 pomas (o 150 g de pan) e pasta de crespèls doça.

Preparacion: començarem per talhar las pomas (o lo pan) en lescas plan finas. En acabant graissarem una padena, i botarem un culhierat de pasta (una culhierat de culhièr gròs), o daissarem còire un pauc, i apondrem qualques lescas e ne metrem pel dessús una autra quantitat de pasta en quantitat parièra a la d’abans; quand serà cuèch per dejós, o virarem e o daissarem còire de l’autre costat; deu còire un pauc mai qu’un crespèl e a fuòc mai doç, per çò qu’es mai espés. Fin finala, los ensucrarem e los daissarem sus de siètas, sens los plegar e sens los amolonar gaire.

Variantas: se pòdon emposcar amb de sucre vanilhat. Las pomas se pòdon macerar en ròm o aigardent, amb un pauc de sucre. La pasta se pòt perfumar amb d’anís. I podèm aumentar la quantitat d’uòus.

Variantas regionalas

Los pescajons de Carcin se pòdon far amb de pomas o de peras, solament o barrejadas. La pasta se perfuma amb de vanilha o d’aigardent de prunas (s’i pòdon metre las doas causas). Las glàrias se pòdon batre en nèu abans de las apondre a la pasta, al darrièr moment. N’i a una varianta mai espessa que, en mai de pomas e peras, pòt conténer tanben de lescas de persècs o de bocins de prunas. La farina pòt èsser mitat blat e mitat fajòl. D’unes los fan amb de prunas secas. I a la costuma de ne far per avent, segon lo provèrbi:’Pels avents, de pescajons per las dents.

Los pescajons del Comtat de Fois se fan amb de lescas finas de poma e pasta de matafam, qu’es semblabla a la dels borriòls mas sens fermentar. Lo perfuman amb d’aigardent de prunas.

Los crespes amb pomas d’Auvèrnhe e de Gavaudan s’aprèstan amb de pomas e una pasta de crespèls doça. Las pomas, copadas en lescas, se pòdon macerar prèviament en aigardent. Las glàiras se pòdon batre en nèu, e après, al darrièr moment, s’apondon a la pasta. En Gavaudan d’unes apondon a la pasta un rajolat de ròm o un pecic de sucre vanilhat; dins las Cevenas d’unes i saurengan prèviament las pomas, amb un bocin de burre.

La crespèra de la Val d’Aran es una version salada, amb de patanas fregidas e lardons. Se pòt far amb d’aiga o amb de lach (o mitat e mitat). L’aprèstan normalament amb de farina de blat d’Espanha e es fòrça espessa, coma s’èra una còca.

Borriòls

Aquesta especialitat, pròpria de la Marcha, de Lemosin, Chastèlmelhanés, Borbonés, d’Auvernhe, de Carcin, Roergue e d’Albigés s’aprèsta amb de farina de fajòl e amb la pasta fermentada, que i porgís una consisténcia mai espongosa. Normalament conten pas d’uòus, de manièra que benlèu s’apròcha mai de las còcas que de las moletas. Segon los parçans, pòdon recebre d’autres noms: tortons, pompas, galetons o panissons.

Se pòdon manjar ensucrats, mas son sustot un substitut del pan. Joan Pèire Poulain transcriu dins Le Limousin Gourmand una partida d’un discors que prononcièt R. Farge (que sabi pas qual es) pendent una taulejada celebrada a Limòtges en 1900:

Es bon, es bon d’esperel, sens cap de condiment estranh, dins l’estat de torton pur. Cal veire cossí se’n congostan los pichons corresencs! Se congostan encara melhor, o me cal confessar, amb un pauc de formatge, de calhada o de rasimat.

Son trionf es dins los repaisses de salsas, las salsas abondantas e onchosas del país, lo civet o lo fricòt. Nòstres parents, en aquelas escasenças, se’n passavan jamai dels tortons. La salsa e lo torton, vaquí lo maridatge perfièch, l’union per excelléncia!

Tanben es nomenada dins una cançon populara auvernhata:

Nau sòrres siam,
mau maridadas, mau maridadas,
nau sòrres siam,
mau maridadas siam.
[...]
Çò diguèt una de les sèt:
Se lo mieu òme èra un persèc
lo culhiriam ben totas sèt.
[...]
Çò diguèt una de las doas:
Se lo mieu òme èra un boriòu
lo manjariam ben totas doas.

Borriòl poiriá èsser un derivat de borra, mot occitan (e catalan) qu’en una de las siás accepcions consèrva un significat semblable en cèrta manièra al del latin crispus, que ne derivan crispare e l’actual crespèl, mas se pòt tanben que derive de borrar (emplir, farcir, afartar), per çò que las moletas de farina son de mangiscas qu’assadolan fòrça.

Trobam los galetons dins la poesia del lemosin Francés Richard L’autona (1849); ne transcriurem qualques vèrses:

Quand qu’es l’ora de dinnada,
Los drolles aluien tots.
Nòstra filha ven charjada
D’un plen desc de galetons.
Chacun empòrta sa peça,
E lo miau dont an la brescha
Rend los bocins saborós.

↧

La tecnocracia europèa, l’ÒPLO e leis “acadèmias”: de comportaments similars

November 10, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Emmanuel Macron a mieimandat

≪ Previous: Los Pescajons (VII)

Escàndol tecnocratic dins leis institucions europèas

Ièr de ser, au cinèma, regardèri amb un amic lo novèu filme Adults in the Room dau celèbre director grècofrancés Kostas Gavras (o Costa-Gavras). Lo filme se basa sus lo libre de l’economista grèc Gianis Varoufakis, entitolat Adults in the Room: My Battle with Europe's Deep Establishment (Ανίκητοι ηττημένοι: Για μια Ελληνική Άνοιξη μετά από ατελείωτους μνημονιακούς χειμώνες).

Lei legeires de Jornalet avètz ausit parlar dau filme, probable. Lei criticas l’avaloran fòrça positivament. E cresi, coma fòrça gents, qu’es una òbra de cinèma de granda valor. E mai coneissètz la figura carismatica de Gianis Varoufakis que n’es lo personatge centrau.

Varoufakis i cònta son experiéncia de ministre grèc de l’economia, pendent quauquei mes, de genier a julhet de 2015, quand trabalhèt dins lo govèrn dau primier ministre de Grècia, Alexis Tsipras. Varoufakis, en acòrdi amb lo mandat democratic dau pòble grèc, assagèt de renegociar lo pagament dau deute de Grècia e de liberar lo pòble grèc dei mesuras d’austeritat inumanas e antieconomicas, impausadas per lei tres creditors que son l’Union Europèa, la BCE e l’FMI, que forman ensems la sinistra “tròica”.

Varoufakis faguèt un trabalh remirable, qu’arribèt de far recular un moment lei tecnocratas desumanizats de la tròica. E lo pòble grèc esperava de conéisser un solaç imminent pendent lo primier semèstre de 2015.

Mai fin finala Varoufakis foguèt traït per son primier ministre, Alexis Tipras, que se sometèt ais exigéncias d’austeritat estrangieras. Varoufakis demissionèt sus lo còp en julhet de 2015. Lo pòble grèc contunha de sofrir, uei encara en 2019, d’aqueu desastre. Viu una vertadiera “crisi umanitària” segon lei paraulas de Varoufakis. Leis estatisticas economicas recentas pretendon que l’economia grèga anariá melhor mai aquò es solament de teoria chifrada, que i a pas de melhorament dins la vida concreta dei grècs.

Ara, Varoufakis, dempuei qu’a quitat Tsipras, mena un movement europèu alternatiu que li dison DIÈM 25.

Escàndol tecnocratic dins leis institucions occitanistas

I a una semblança frapanta entre lo conflicte Varoufakis-tròica e çò que se passa, dempuei leis ans 2010, dins una partida de l’occitanisme.

Ieu e d’autrei lingüistas avèm vist, dins lei tres “acadèmias” concurrentas de l’occitan, de comportaments e de jòcs de poder identics a aquelei de la tecnocracia europèa.

De segur, leis escalas son totalament diferentas. Leis enjòcs an pas la meteissa dimension.

— Es clar que dins la tragèdia grèga e europèa, se jòga lo contraròtle democratic, la presa de poder de la finança òrba còntra la volontat dei pòbles, l’incompeténcia economica dei tecnocratas dogmatics e la crisi umanitària impausada a un país d’11 milions d’abitants.

— Dins lo cas dei tres “acadèmias” occitanas, evidentament, se tracta pas de vidas destruchas, ni de caumatge, ni d’apauriment de massa, ni de crisi umanitària, ni d’economia. Mai se tracta, pasmens, de la codificacion de la lenga occitana e de sa disponibilitat coma instrument de comunicacion de massa. E aquò es un tèma fòrça important en se. Se tracta ben de l’avenir de nòstra lenga. La disponibilitat de l’occitan normat es una dei condicions tecnicas —es pas la sola, segur— per que la populacion occitana retròbe un usatge facil, reproductible e massís de l’occitan.

Esquèmas similars de poder

Amb d’autrei lingüistas avèm constatat, dins doas dei tres “acadèmias”, de comportaments inacceptables. Parli explicitament de nòstra experiéncia concreta dins lo Congrès Permament de la Lenga Occitana (CPLO) e dins l’Institut d’Estudis Aranés-Acadèmia Aranesa de la Lenga Occitana (IEA). Parlarai de la tresena “acadèmia” pus luenh.

Varoufakis amb sei collaboradors grècs foguèron confrontats a de comportaments insultants e autoritaris dins l’Eurogrop, qu’es la reünion informala dei ministres dei finanças de l’Eurozòna. En particular, leis escòrnas còntra lei grècs venguèron dau president de l’Eurogrop, Jeroen Dijsselbloem, que parlava de “narcissime mediterranèu”, e dau ministre alemand dei finanças, Wolfgang Schäuble. Elei impausavan la dictatura economica de la tròica en Grècia. Varoufakis se planguèt qu’èra pas possible d’aver una discussion de fons sus l’economia amb seis interlocutors europèus (entrevista dins Vice, 19.05.2016). Dins lo filme, certaneis interlocutors europèus son presentats explicitament coma incompetents en economia.

Dins lo CPLO e l’IEA, avèm constatat de comportaments identics. Podèm pas aver una discussion seriosa sus la lingüistica amb lei dirigents de fach dau CPLO e de l’IEA, que mesprèsan la lingüistica. I avèm ausit d’insultes inacceptables envèrs lei lingüistas.

Una persona afirmèt per exemple dins una “acadèmia”: “Se’n fotèm de Coromines”, pasmens Joan Cormines es un dei pus grands lingüistas dau catalan e de l’occitan. Una autra persona, dins una autra “acadèmia”, m’interrompèt dins una reünion quand parlavi de l’usatge en occitan niçard, e me cridèt aquela frasa surrealista: “E aqueu nos parla de Niça, se’n fotèm!” E vos poiriáu parlar deis interrupcions de microfòn o deis exclusions brutalas dins lei conferéncias telefonicas... Siam mai d’un que podèm testimoniar d’un desenat d’anecdòtas coma aquò. Localisme obtús, autoritarisme e incapacitat de parlar... Retrobam dins leis “acadèmias” l’actitud nerviosa e insultanta de Dijsselbloem fàcia a Varoufakis.

Lo poder, dins lo CPLO e l’IEA, lo tenon de personas qu’an pas de formacion en lingüistica e que pretendon impausar de chausidas ja fixadas d’avança, en grop restrench, fòra tota consultacion amb leis especialistas competents.

Ieu e quauquei companhs lingüistas participeriam de bòna gràcia a quauquei reünions dau CPLO e de l’IEA, e fin finala arresteriam de i participar, que i perdiam nòstre temps.

Lei caps dau CPLO e de l’IEA veson lei lingüistas solament coma de plantas decorativas que devon restar docilas e que servisson de caucion. Convòcan lei lingüistas coma una cambra d’enregistrament, sens li reconéisser de poder decisionau. Aquò explica la qualitat inegala dei produccions dau CPLO e de l’IEA, que divulgan de documents contradictòris e que, donc, fornisson pas de nòrma coerenta per l’occitan.

Ara veni a la tresena “acadèmia”, l’Acadèmia Occitana-Consistòri dau Gai Saber (AOCGS). Ai jamai apertengut a aquel organisme, pòdi pas testimoniar de son foncionament intèrne, atanben lo presenti a despart. Assagèri pasmens de discutir brèvament amb sei dirigents. Mai abandonèri lèu tota temptativa de discussion. Lo president d’aqueu grop, qu’a ges de formacion en lingüistica eu tanpauc, passa son temps a escriure d’articles per atacar compulsivament lo trabalh de certanei lingüistas e dau CLO en particular. Seis arguments an pas de rigor scientifica. E de fach, lei publicacions d’aquela “acadèmia” pòrtan pas tanpauc de nòrma comprensibla.

Ma critica envèrs lei tres “acadèmias” es pas novèla. N’ai ja parlat dins lo passat. Lei tres “acadèmias” actualas publican de documents que son contradictòris entre elei e que son contradictòris, tanben, amb la continuitat de la nòrma istorica de l’occitan, fixada per Loís Alibèrt, Robèrt Lafont, Pèire Bèc e lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO).

Lo filme de Kostas Gavras e lo libre de Gianis Varoufakis descrivon, a l’escala d’Euròpa e de Grècia, un escàndol màger: la manca de transparéncia e l’usatge contestable de l’argent public dins leis institucions europèas.

A escala pus pichona, l’occitanisme coneis de problèmas similars: lei tres “acadèmias” son tanben d’estructuras opacas, que pretendon far de lingüistica, qu’empachan lei lingüistas de trabalhar normalament, que fan de publicacions de qualitat incertana e que, donc, utilizan de maniera contestabla lei subvencions publicas.

Es clar que l’opacitat dei tres “acadèmias” revèrta l’opacitat de l’ÒPLO e illustra la granda deriva tecnocratica que menaça, uei, l’ensemble de l’occitanisme. O avèm descrich fa un an, amb Ciril Joanin e Fèbus Abelhèr, dins un dorsier sus la crisi de l’occitanisme, editat per l’Assemblada Occitana. L’escàndol de l’ÒPLO es pas un problèma isolat. Lei tres “acadèmias” tanben constituisson un escàndol màger, de natura identica. Arrogància, opacitat, disfoncionament e usatge contestable de l’argent public.

Euròpa sortirà de sa crisi existenciala a condicion de se reformar seriosament vèrs mai de democracia e de transparéncia. A una escala pus pichona, l’occitanisme sortirà de sa crisi a condicion de cambiar de mentalitats, d’institucions e de responsables.

↧

Emmanuel Macron a mieimandat

November 11, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Patetics

≪ Previous: La tecnocracia europèa, l’ÒPLO e leis “acadèmias”: de comportaments similars

Dus ans e siès meses se son dejà passats dempuèi l’eleccion d’Emmanuel Macron com president de la republica de l’Estat francés. E òc, lo temps passa lèu …

Çò qu’a aperat mon atencion es que, au parat d’aqueste pichon eveniment, lo sondatge tradicionau es apareishut dens los mèdias: aqueth de la quòta de popularitat de l’elegit, o meslèu quantas personas son satisfèitas de sa politica. La shifra es de 34%, sia un tèrç.

Es un taus pro comun se comparam dambe autes presidents, levat solide lo praube François Hollande que n’èra pas qu’a 14% au medish moment …

Quan espiam las institucions de l’Estat francés e de la V-au republica après la refòrma Chirac-Jospin qu’a installat un regime presidenciau, vesèm plan que lo president teng totis los poders dens sa man. Los deputats de la majoritat son estats causits per eth (o son partit) e’u deven lo pòst, l’amassada nacionala se pòt pas causir lo calendari de las votacions (es l’executiu que decidís, sia lo govèrn, totis nomentats … peu president) e s’ac cau, l’article 49.3 permet au president de hèr com se los deputats existissèvan pas.

Dens uns paises, uns contrapoders (pensi màgerment a poders locaus) permeten de contrabalançar aqueste desaplom politic, mes dens un deus paises mes ipercentralizats deu monde com l’Estat francés, aquò existís pas. Lo president decidís sol, s’agís d’una monarquia electiva.

Normalament la Democracia sosenten qu’es lo pòble que teng lo poder. I sèm pas vertadèrament. L’autoritat estatala seguís pas la volontat que d’un tèrç de la populacion. Vesèm plan que lo compte i es pas.

La solucion seré solide d’associar mès lo pòble a las decisions que pertòcan sa vita vitanta, au lòc de’u deishar causir una sola persona sus çò que conde au finestron o sa bona cara, e de’u balhar “las claus de la botiga” sense recors.

Mes las institucions de la V-au republica francesa son pas brica adaptadas ad aquesta vision de la vita politica, a mès de proximitat, a mens de centralisme, en un mot a mès de democracia.

↧

Patetics

November 13, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Per la Bolívia de sos pòbles, una anti-França

≪ Previous: Emmanuel Macron a mieimandat

Conoissèm l’eròi Asterix, mas i son de causas d’estil mai de l’eròi “Patetix”.

Qualques uns de moments patetics.

Free Tibet pegat sus una veitura. Èstre dubèrt sus lo monde e apreciar las culturas e musicas “etnicas”, viatjar mas escupir, escufear sus las lengas de França.

Lo jorn qu’aurem de chineses amb un pegassolet “Free Occitània” aurem fach de camin.

Una frema mi ditz que se’n avisa dal patoàs dals ancians. Mas bòn. È.

Li dio que sio professor d’occitan e qu’es una lenga a estatut feble e es dificil de l’espandir ancuei. Mas pausa lo problèma dal respècte de la diversitat. Coma los curds e armènis rapòrt als turcs, los tibetans rapòrts als chineses, eça.

Mi sorise amb condescendéncia.

Es OK per ensenhar d’autras lengas oficialas, es util. Mas sembla d’aver mal de capir lo rapòrt de fòrça entre lenga imperialista e lenga subordenaia. Totun, mi ditz qu’es destorbaia perqué viu dins un quartier qu’es poblat per una comunitat estrangiera. E dins un acamp de quartier, tot s’es fach per aquela comunitat. E l’a destorbaia de se sentir francesa minoritària.

Parlavan pasmens totes franceses...

E ieu li ai dich en conclusion: es de còups ce que sento cada jorn. Coma occitanofòn, èstre minorizat.

Escriure en occitan e mespresar los que parlan encara la lenga. Quitament d’occitanistas la creson ja mòrta la lenga occitana. Tot en escrivent en aquela lenga, que per els se parla plus. Mespresar los qu’escrivon dins un autre dialècte qu’elos tanben en los taxar de localistas, irreals, fòls, o quitament responsables de la mòrt de l’occitan.

Far passar l’autre per mens respectable que se quora i es clarament una seleccion e un entre-se dins qualques mitans occitanistas.

IAM ditz ben: “Poiriam viure en fraires, mas preferem morir coma de cons”.

Es coma de cerchar de contactar d’amics d’estudis que n’an ren d’a fotre de vos. Levat que vos contactan per que lor faguessiatz una pichona traduccion o autre servici.

Aver lo refús de vòstras ideas e quitament dal vòstre avejaire. La critica, las gelosias, los jutjaments (totjorn per enauçar aquel que los pòrta) son totjorn per vos far capir qu’avètz ren rason e que sabètz ren, al contrari de l’interlocutor qu’es lo melhor e vos o repeta per mai d’un biais.

Mas la demanda d’executar las ideas d’aquela mema persona. Refusar la discussion.

Aver un occitanista que vos parle d’un biais condescendent e que vos classe coma etnològ de las causas perdüas. E el, que fague lo bèl.

Contactar una entitat per demandar de collaborar. Sensa respòsta. E d’ans e d’ans après, aver un sotafifre que vos contacte per vos demandar de trabalhar a gratis. Sensa aver de respòsta nimai dal responsable de l’organisme en question. Trabalha per nos, mas t’ignòro.

L’òbra manca ren, ni la fe d’alhors, bòna o marria.

↧