Jornalet

Combat per la lenga de l'ombra, l'occitan.
E l'ombra de la lenga, l'accent.

La susfàcia que se ve a pena. Qu'es totun evocaia per los artistas tolosans de Zebda dins tota la cançon "L'accent tué" fins a "Entendre chanter les accents de la mer. Je viens d'ici. Une fille du soleil". [Ausir cantar los accents de la mar. Veno d'aicí. Una filha dal solelh] cantat per la lengadociana Lou en duo amb Adryano dins la cançon "Une fille du soleil" [Una filha dal solelh] en passar per lo parisenc d'origina occitana auvernhata Grand Corps malade "J'entends Brassens sur un vinyle, "Chanson pour l'auvergnat" J'entends l'accent d'ma grand-mère quand elle chantait "Ramona" [Sento Brassens sus un vinil, Cançon per l'auvernhat, Sento l'accent de ma maigrand quora cantava "Ramòna"] dins la cançon "Acouphènes" [Acofèns].

Fa longtemps qu'o dio, d'autres occitanistas tanben. Lo primier pas per la dignitat de l'occitan, en França, comença per l'accent. E lo combat es fàcia a de muralhas. Mas totas las muralhas an de traucs. Aquelos reportatges e articles ne'n son las pròvas, vist que sembla d'aver besonh d'o provar.

1- De reportatges vidèos qu'o constatan, es pron nòu

Mesa en linha en lo 2016. "Avec ou sans accent" [Amb o sensa accent] Documentari de Vincent Desombre, difusat sus France 3 lo mars 6 de setembre (a 00h20 pròva de l'interés acordat)

Mesa en linha en lo 2017.

Resumit

L'accent, d'unos pòon ren evitar la question: un mot, un solet, e son repairats. Totplen lo cultivan fierament, d'autres fan tot per se'n desbarrassar. Rescòntre amb Ludivine, una niçarda que pròva de trabalhar dins lo mitan de l'espectacle. Blocaia sus totplen de castings a causa dal sieu accent, fa intervenir per ela Igor coach vocal per apréner d'o gomar. Paul es Ch'ti e fier de l'èstre, el, a fach dal sieu accent lo sieu fond de comèrci. Realizacion : Violaine Molinaro, M6 Emission : 100% Mag Patrick Spica Productions

2- D'articles qu'o denóncian coma dins la literatura

— L'afar Melanchon purament escandalizanta:

Deputat de Marselha, Mélenchon se trufa de l’accent occitan d’una jornalista (Jornalet 18.10.2018)

Pourquoi les journalistes parlent-ils tous de la même façon dans les JT ? (Le Monde 08.04.2017)

— Sensa parlar de la vision de la dignitat de la lenga occitana

Emmanuel Macron, sa grand-mère et les "toilettes" (L'Express 05.03.2019)

— L'integracion de la vergonha d'èstre occitanofòn, britofòn...

Mona Ozouf : "Pendant longtemps, être breton était une honte" (France Inter 25.03.219)

— E encara mai, a data mai anciana, n'avèm tanben de traças dins la literatura. Coma amb la novèla In Memoriam, Paul Léautaud parla dal paire, Firmin, que, en causa dal sieu fòrt accent provençal, posquèt ren realizar la granda carriera teatrala que pantaisava en quitar jove, lo sieu vilatge gavòt d'Ubaia d'Uvernet-Forns. Foguèt bufaire de teatre.

— O coma ne'n testimònia mai contemporaneament un teatrista dins lo DVD Le complexe du santon en rapòrt dal refús de l'accent occitan de la part dal mitan professional, per far carriera.

3- Los messatges dals mèdias qu'entretenon l'ignorança

Lo cinèma francés es una granda aisina d'oblit lingüistic francés, per exemple: Ces personnages de l’histoire de France qui ne parlaient pas français (Slate 23.03.219)

Coma per lo novèl espectacle en francés accent estandard de París solament, que cònta la vita de Bernadeta Sobirós. Sus la benda anóncia totun, ges de mencion de l'occitan gascon al mens. Pasmens a ben dich la verge, dins la lenga de la jovena filha: "Que sòi era imaculada concepcion" e non "J'suis l'immaculée conception (de Paname)".

Estonant d'autant mai que los mèdias franceses son contents quora un estrangier famós cita un frasa en francés o ditz dos mòtes en francés per exemple Matsumoto que ditz "Marianne de ma jeunesse [il le prononce en français]." (Mariana de ma jovença [O ditz en francés])

Leiji Matsumoto, créateur d’Albator : « La France est quelque part entrée dans mon ADN » (Le Monde 07.07.2019).

Quarque temps fa, dins Sud-Ouest, una anóncia de casting demandava un jove per far actor d'un film en Gasconha amb la mencion "l'accent dal sud serà ren tolerat".

Remarcatz la version finala, consecracion dal costat risolier qu'implica l'accent o quitament la sieu desaparicion:" Es risolier, avètz ren d'accent (dal sud / occitan), de fach !"

Ces 13 phrases de touristes qui vont énerver les Niçois cet été (Nice-Matin 06.08.2019)

Parlar qualques mòtes de la lenga de l'autre es un biais de lo reconóisser. Quora sio dins un país d'una lenga que conoisso ren, parlar qualques mòtes de la lenga per dire bònjorn, mercés, fa totjorn plaser a l'interlocutor. Pluslèu que d'atacar dirèct en anglés.

Quora serà acabaia per nos la mancança de respècte, non assumia clarament per lo moment? Quora poirem parlar amb l'accent occitan, sensa èstre etiquetat negativament o amb condescendéncia? Quora? Es una illusion aquel jorn de fin de combat?

Aquesta setmana, quitarai lo Principat d'Andòrra per parlar del Principat de Catalonha. Dos ans après l'estrambòrd del referendum d'independéncia, s'i viu un periòde de dobtes provocats per la brutalitat de la repression espanhòla e la coardiá de l'Union Europèa que refusa ara per ara d'intervenir, malgrat la suspension arbitrària dels dreches de tres eurodeputats, malgrat la violacion evidenta dels principis democratics, malgrat la demanda constanta de mediacion internacionala de part de las fòrças independentistas e del govèrn de la republica en exili. S'espèra pereu amb ànsia la senténcia de la Cort Suprèma envèrs los presonièrs politics. La Diada de l'11 de setembre passat demòstra la persisténcia de la resisténcia catalana a Espanha, mas pareis que de politicians que i a renóncian a l'unilateralitat de quin conflicte d'independéncia que siá, e son temptats de far de passes endarrièr non solament sul mandat popular del Primièr d'Octòbre, mas tanben sus l'autodeterminacion o sus la defensa descomplexada de la lenga catalana.

Sens pretendre, de tot segur, que las realitats sián identicas o parièras, soi a me demandar se l'occitanisme lo menaça pas grèvament una cultura dels passes endarrièr. Sens parlar de las questions d'independéncia e d'autonomia, qu'an sempre devesit los militants de la lenga nòstra, l'occitanisme sembla ara de jogar la defensa (assajar de salvar lo pauc d'occitan mantengut qu'avèm) puslèu que l'ataca. Se desira qu'al licèu l'opcion d'occitan siá a egalitat amb las lengas de l'Antiquitat, çò que sosteni en nom del principi de l'egalitat de las disciplinas, mas se desmembra que lo problèma de fons es la facultativitat de la lenga nòstra, que la fragiliza grèvament. Quora enfin totes los militants de l'occitan nos organizarem collectivament per exigir sens ges de complèxe qu'en nom de la reparacion istorica d'un etnocidi la lenga siá ensenhada obligatòriament? Almens dins l'ensenhament primari, coma ja se fa en Corsega? Tanben vòli ben entendre que lo concèpte de "nacion" l'accèpte pas totòm, mas constati ça que la qu'e mai l'idèa de "pòble" es un tabó per fòrça occitanistas: franc de las lengas bastidas coma l'esperanto, s'es ja vist una lenga sens pòble per la parlar?

Encara mai lanhós me sembla lo progrès d'idèas francament reaccionàrias dins l'occitanisme. Per quant a ieu, ai jonch lo movement occitan de liberacion non solament per adesion a la necessitat de manténer e desvolopar la cultura nòstra, mas tanben per bastir una societat melhora que la francesa. Me còsta d'imaginar una Occitània que siá la còpia de França, amb l'occitan en plaça del francés. Se sabi plan que lo renaissentisme occitan es totjorn estat d'ideologias divèrsas, m'inquieta de veire de devises xenofòbs e mai racistas, de comentaris climatosceptics e conspiracionistas, de misoginia e d'omofobia. Cresiái que l'occitanisme aviá d'ambicions mai nautas, e que fòrça avián comprés la necessitat absoluda de s'alonhar dels sectors de l'extrèma drecha identitària. Cresi encara uèi en un occitanisme umanista que defenda l'injustícia que nòstre pòble n'es victima sens atacar lo migrant o l'omosexual, e qu'entenda la solidaritat internacionala de Gaza a Kinshasa, e de Barcelona a Hong Kong.

En consequéncia de qué rebuti l'occitanisme dels passes endarrièr.

La setmana passada èi publicat un tèxte dens lo quau volèvi hèr remercar que las entitats administrativas que dependen de l’Estat francés an pas nat rapòrt culturau. Après aver citat l’arquitectura, la cosina o la musica, èi volgut acabar per una “anecdòta divertissenta”, que m’avèva condada una persona que tribalha a l’aeropòrt de Tolosa-Blanhac e qu’avèva notada una diferéncia de comportament entre lo monde que partissen de cap a Marselha e los que van a Estrasborg. Aquesta darrèra anecdòta, qu’èi cresuda “anecdotica end’acabar lo tèxte gaujosament”, a levat remèrcas fòrça numerosas e judiciosas de la part de legedors, e estoc una suspresa.

1/ Lo tèxte es desgraciós de cap aus Provençaus.

Après relegida, es pas faus, e demandi excusa au près de las personas que’s son sentidas nafradas. Aquí reconeishi una error de ma part, una quasi error de revirada. En fèit, lo “narrator” se trufava deus Alsacians. M’a condada la causa en francés e a utilizat l’expression en rang d’oignons, qu’èi revirat per “en linhon regular” que pòrta pas la medisha connotacion ridicule. L’expression deu còrs deu condaire muishava quauqu’un de regde e dret com un sordat, lo bilhet a la man.

De mès, lo mot courtois en francés es sovent en francés leugèrament pejoratiu, pòt significar “sorrisent en apparéncia mes sabèm pas çò que pensa”, segon lo ton de la votz. En occitan, “cortés” en occitan pòrta pas la medisha connotacion.

Per contra, dens son biaish de parlar, se sentissèva fòrça tendressa de cap aus passatgèrs marselheses deus quaus nosautes, narrator e auditor, nos sentissèvan mès pròches. Coma l’èi escrit dens una responsa, estar rambalhós e en retard empacha pas d’estar amable, gaujós, simpatic, artista, solidari, d’aver lo sentit de la relacion umana o quitament d’aver lo còr sus la man. Estar disciplinat (en francés lo mot discipliné es ligat quasi totjorn en lengatge parlat au mot bête et …), per contra, es pas totjorn considerat com una qualitat.

2/ Es una generalizacion.

Solide, es tipicament una generalizacion empirica. L’amic Franc Bardòu hascoc remercar que sons amics marselheses an una actitud mès pròcha d’aquesta descrita peus Alsacians. Es vertat. Mes çò qu’escrivoc es lo sentit de quauqu’un que vei passar haut o baish uns 20.000 passatgèrs lo mes per aquestas destinacions (es un calcul personau) e qu’a finit per notar caracteristicas que’s retròban dens un cas e pas dens l’aute. Solide qu’i a “de tot pertot”, colhons e intelligents dens cada cultura, mes en grop, uns trèits pareishen. Una persona, vam díser “mejana”, dens un mitan on lo monde parla baish, va parlar baish, mes dens un mitan on lo monde parla fòrt sera obligat eth tanben de haussar la votz. Èra pas un estudi sociologica, mes lo sentit d’una persona qu’a remercat quicòm que l’a suspresa.

3/ Los Tolosans se sentirén mès pròches deus Alsacians fin finala.

Non pas. Totjorn pr’amor de la manca de ton de la votz, l’actitud deus Alsacians èra pas descrita coma exemplària. Dens la cultura tolosana, estar pontuau es pas reïvindicat, e lo famós “quart d’ora tolosan” es totjorn invocat ende desencusar un retard que sembla, justament, institucionalizat en bòrd de Garona, au mens dens l’imaginari popular. Èi pas jamès ausit un Tolosan laudar la rigor e la disciplina deus estatjants de la vila ròsa.

Ende conclusir, diserí que nos podèm regaudir de çò qu’un mèdia internèt sia interactiu e que doncas los legedors poscan deishar responsas. Dens aqueste cas, èran fòrça judiciosas e m’an permetut de m’apercéber de l’error. A cada jorn s’apreng quicòm, mercegi los qu’an reagit. Sus un mèdia classic (jornau, television, ràdio), aquò’s pas possible.

La lenicion es un fenomèn d’afebliment, que pòl abotir a la supression d’un son. La destruccion d’aquel son originari es, sovent sensa traça. Rarament per una consonanta o vocala d’epentèsi per exemple.

Coma la tonalitat de l’accent occitan dins lo francés dal sud, lo francitan. “Cheval” en doas sillabas perqué disèm caval. E non chval, coma en francés parisenc (cf. la prononciacion fonetica indicaia dins los diccionaris).

M’es agut revelat quora un jorn mon enfant, tornèt de la sieu jornaia amb de mòtes que dins la jornaia avian plus lo meme accent per prononciar. De l’accent occitan dins lo francés, prononciacion de mòts a la francitana tanben, plus.

Fenètr o quitament fnètr, feutr, rfèr o quitament eurfèr e pi, rdir, smèn... (fenêtre, feutre, refaire, redire, semaine = fenestra, feutre, refar, redire, setmana) plus de vocala finala per donar una existença a “e” qu’en cò nòstre es ren mut... Lo “Lait” (lach) èra devengut “lè” e plus “lé”... L’accent de quarques mòtes èra devengut “ponchut” coma disèm qué!

E en discutre amb la maire d’un vesin, que, originaris de Corsega parlavan ren ambal meme accent. La maire, professora de las escòlas parlava quasi ponchut mentre que l’enfant, el, professor en collègi, parlava amb un accent còrse.

La maire, quora li faguèro arremarcar, diguèt: “ai totjorn ensenhat en Corsega, mas coma instit’, se devèm de mostrar l’exemple. Valent a dire, parlar sensa accent, per ensenhar ce que cal, lo bòn”. Volia dire, parlar amb l’accent estandard parisenc en plaça de l’accent còrse.

Un metòd francés per emparar de liéger lo francés ditz que la letra e finala se pronóncia ren. E parier amb los metòdes per adultes.

S’anatz far un giro sus de pàginas Wikipèdia dins lo paragraf toponim, trobaretz sovent las formas nordicas de prononciacion francesa per un toponim occitan.

Quarques exemples emblematics. Florilègi.

— fr.wikipedia.org/wiki/Nice
            “Nice — prononcé [nis]”

— fr.wikipedia.org/wiki/Castellane
            “Castellane (prononcé [k a s .t̪ɛ .ˈ l a n])”

Pichina mencion al “local”= l’occitan provençal

— fr.wikipedia.org/wiki/Cannes
            “Cannes — [kan] ou localement [ˈkanə]”

o “dal miègjorn”

— fr.wiktionary.org/wiki/Pégomas
            “Pégomas pe.ɡo.ma ou pe.ɡo.mas (plutôt dans le Midi).”

Esitacion

— fr.m.wiktionary.org/wiki/Cabris

Totun, ai sentut dire Nice e non Nis, Castellane e non Castelann, Cannes e non Cann. Mas benlèu qu’a l’avenir, a fòrça d’o far creire e de s’o far impausar, deurem prononciar ansin, a la francesa dal nòrd. E plus coma a la francitana.

Al revenge, resisténcia assumaia per:

— fr.wikipedia.org/wiki/Clans_(Alpes-Maritimes)
            “Clans (prononcer le “s” final)” en la valaia de’n Tiniá.

E per fortuna nos rèsta encara la vila de Carròs coma per la finala -T dins la vilòta e mai lo vilatge siguents: Biòt, Anòt, qu’en francés regional se dison encara totas las letras “Carross, Biott, Annott”.

— fr.wikipedia.org/wiki/Biot_(Alpes-Maritimes)
“Biot (prononcé [bjɔt], « Biotte »)”.

Segur, la prononciacion dals noms de las ciutats mai grandas son lo rebat dal rapòrt de dominacion lingüistica fòrt de l’occitan per lo francés en mitan urban, e mens fòrt en mitan periürban e rural. Quitament se los niçards ancians dison encara Nice e non Nis, aquela prononciacion occitana deu èstre combatüa e es la “bòna” la francesa que deu èstre davans, o quitament unicament notaia.

Resistèm per los toponimes nòstres, e quitament faguèm remarcar qu’es la prononciacion francesa nordica fautiva. Un pauc de respèct.

Un jorn, capiguèro ren a la demanda: “C’est où Bio ?” [Ont es Biò(t)?]. Resisténcia inconscienta?

Tant qu’un mi demanda ren ont es “Carreau”...

Tron de nom (non)!

Es mòrt l'ancian president francés Jacques Chirac. Se ditz que diluns, dins leis escòlas e administracions, se farà a tres oras de l'après-dinnar una minuta de silenci en son onor. Compreni l'esmoguda de la gent que l'aimava, de seis amics, de sa familha, de sei partisans, e me i senti pas de tot en tot insensible: ciutadan francés maugrat ieu, aguèri de seguir sa longassa carriera politica lòng de ma vida.

Mai en qué, en quau rendre omenatge? A la foncion presidenciala francesa? O laissi an aquelei que creson encara en aqueu sistèma politic, es sa libertat - ò son alienacion. A sa politica? Coma president de la republica, ajudèt fòrça au melhorament de la seguretat sus leis estradas, çò pareis. Auriá ajudat ais andicapats e ai malauts dau càncer. Reconeguèt la part de responsabilitat de França dins lo genocidi que ne fuguèron victimas lei jusieus. Diguèt de non a George W. Bush quand se tractèt d'envasir Iraq. Mai tanben contunhèt la politica neocoloniala françafricana, agravèt per son adesion au liberalisme economic la fractura sociala qu'aviá promés de la combatre en 1995. Fuguèt violentament repressiu còntra l'independentisme canac coma primier ministre. Espandiguèt amb sei ministres l'estimagtizacion dau migrant.

Coma politician, Jacques Chirac s'illustrèt mai que mai per son oportunisme, lei traïsons successivas deis autrei politicians que li avián ajudat, la manca d'una ideologia prefonda franc de la despietadosa cèrca dau poder, franc de l'obsession de s'arrapar ai foncions suprèmas. En mai d'aquò, son ambicion politica desmesurada lo mesclèt mai d'un còp a d'afars de corrupcion.

Me diretz qu'en partejant sa carriera politica entre Lemosin e París, e amb son nom d'origina occitana, èra un pauc dei nòstres? Au contrari, manifestèt totei lei tendéncias nacionalistas de la drecha bonapartista e doncas gaullista: non faguèt ren per l'occitan ni per leis autrei lengas non-francesas; aguèt tant la colèra quand de suportaires còrses siblavan l'imne estatau qu'obliguèt lo president de la Federacion Francesa de Fotbòl de demandar excusa publicament, e compeliguèt que se votèsse de leis que refortiguèsson la proteccion dei simbòls de la Republica. D'efiech, per eu e sei partisans, aquestei simbòls si que valián un aparament legau, non lei lengas nòstras, non lei pòbles nòstres.

Per ansin, me permetretz un non-omenatge a Jacques Chirac.

Uei, mei pensadas van puslèu an aquelei que luchan chasque jorn per la lenga nòstra. Elei son d'eròis que s'ameritan nòstra reconeissença.

Crespèls farcits

En Auvèrnhe, Lemosin, Roergue e Coserans i a la costuma de far de pescajons salats, que se sòlon manjar atal; en Coserans e qualque endrech del Lemosin, totun, òm los emplega per chauchar las salsas, coma pel pan. En Auvèrnhe fan tanben de crespes de cambajon, amb de farina de blat negre (o mitat blat e mitat blat negre), uòus, aiga, sal e pebre, en mai de lescas de cambajon -de tot segur-, que per aquel afar deuriám èsser puslèu finetas; la costuma es de far un pescajon pro gròs e, abans qu’acabe de se calhar, i metre per dessús mièja lesca de cambajon; en acabant plegarem la mitat del pescajon al dessús del cambajon, o daissarem còire un momenton, virarem lo pescajon e lo daissarem que s’acabe de còire; d’unes i saurengan prèviament una lesca de carnsalada (abocinada) e n’apondon los graissons; d’autres càmbian l’aiga per de sidra; en Castanhau d’unes i apondon un ponhadet de cantal raspat. En Coserans fan de pescajons de gavach (la farina de blat negre s’i apèla haria de gavach) amb d’uòus, de farina (mitat blat e mitat blat negre, o mai blat negre que blat, o tot blat negre), de sal e doas parts de lach per una d’aiga (o tot en lach); d’unes i apondon un rajolat d’òli; la costuma, se i a cibièr a taula, es de los chauchar dins la salsa, mas i a tanben aqueles que los abocinan e se’n fa de sopas de lach. En Marjarida (Gavaudan) d’unes fan de crespes de trufas, que consistís a barrejar amb la pasta dels pescajons, tres o quatre trufas (raiadas) e una lesca de pan trempada dins de lach; la costuma es de los acompanhar amb de cambajon o de formatge. Los mai coneguts de totes, pr’aquò, son los crespèls farcits de l’Occitània centrala, amb una farcidura que s’aprèsta generalament a basa de formatge, que ne donarem la formula en seguida.

Preparacion: metrem 250 g de formatge (ròcafòrt, cantal raspat, sant nectari, blau d’Auvèrnhe) dins una caçairòla, i apondrem un uòu, un quart de litre de lach, 50 g de farina (dos culhierats), qualques rametas de jolverd (chapladas), una esposcada de pebre e un pecic de sal, o daissarem a fuòc doç e o remenarem amb lo culhièr de fusta fins que n’ajam tirat una crèma espessa. O tirarem donc del fuòc e ne metrem un culhierat dins cada pescajon (ne sortiràn una dotzena o dotzena e mièja). Los enrotlarem, los metrem dins una caçòla que pòsca anar al forn (onchada prèviament amb un pauc de grais), los esposcarem amb de formatge raspat e los daissarem rabinar qualques minutas. La crèma pòt conténer mièg veirat de crèma liquida, un bocin de burre o qualques raspaduras de muscada, segon los luòcs.

Una autra possibilitat es una farcidura a basa de carn capolada, que se pòt acompanhar amb de cebas, de bolets, de cambajon, d’alhs e de jolverd, tot trissat e prèviament saurengat. Abans de los portar al forn se cobrisson d’una leugièra sisa de salsa de tomata. Aquela varianta la fan per qualque endrech de las Landas e de Peiregòrd.

Una autra encara son los pescajons farcits que fan per qualques luòcs de Roergue, amb una farcidura a basa de sobras de carn (bolida, rostida), bolets, jolverd (tot trissat), sal e pebre. Farcisson los pescajons, los ligan pels bòrds amb de fil de cosina e los fregisson amb fòrça òli. Los podèm manjar cauds o freges. En Carcin, ont tanben ne fan, saurengan carn e bolets e i apondon un rajolat de crèma e qualques gotas de chuc de citron, mas cal pas los fregir.

Los crespes amb de bolets de Vivarés e del Causse de Severac (Roergue) se farcisson amb una barreja de bolets saurengats (campairòls, mossairons, ceps, giròlas) e bechamèl. Un còp aprestats, los metrem dins un plat de forn, los esposcarem amb de formatge raspat, i escamparem qualques noses de burre per dessús e los enfornarem. Los crespes dab ceps de Medoc, al sieu torn, se farcisson amb un saurengat de ceps, d’escaluènhas e de jolverd; un còp farcits e enrotlats, los metrem dins un tian, los esposcarem amb de formatge raspat e los enfornarem.

En Provença, los crespèus pòdon èsser salats e conténer de legums (carchòfas, pebròts, merinjanas, cogets, tomatas, cebas). Cal abocinar los legums causits (de merinjanas, metam per cas) e la saurengar en companhiá d’una ceba pichona e de qualque brin de ferigola, en mai de pebre e sal. En acabant, amb un parelh de culhierats d’aquel saurengat, farcir lo crespèu. La costuma, de còps, es de ne far de tres o quatre manièras e los empilar (sens los enrotlar). D’unes tanben ne fan amb d’olivas negras (desossadas), de taperas o d’anchòias.

Los crespèus emb de muscles que fan en qualques luòcs de la Costièra Niçarda se farcisson amb una barreja de muscles cuèches a la vapor e una salsa preparada amb d’uòus, de farina, de parmesan raspat e lo chuc qu’auràn largat los muscles. Amb una part d’aquela salsa oncharem los pescajons pel dessús, un còp enrotlats e abans de los portar al forn.

Soi un ahuecat de Google Revirada, èi escrit un article sus aquò lo 6 d’agost passat, particularament sus sa susprenenta foncion navèra de revirada dirècta suu telon deu telefonet a partir d’una afica o d’un escriut. Solide soi plan conscient de las numerosas errors que pòt cométer, sustot pr’amor que passa per l’anglés e totas sas imperfeccions (substantiu = vèrbe, pas de vosejament, etc …).

Sovent quan parli dambe monde que s’interèssan a las lengas, les demandi se seré pas possible de n’aprénguer una dambe simplament lo servici de Google Revirada. La responsa es totjorn la medisha: Non pas.

Mes jo, soi drin capborrut. Èi agut l’enveja d’ensajar. Ensajar d’aprénguer una lenga, o au mens las basas ende poder charrar un pauc en tot utilizar pas que lo servici de Google Revirada. Aquesta idèia m’a agradat. Demorava totun una question de las importantas: quina lenga aprénguer?

Vaquí los critèris que m’an ajudat de causir:

Una lenga que s’escriu damne l’alfabet latin, se que non la dificultat d’un alfabet o d’un sistèma grafic navèth mès o mens complicat podèva faussar l’evaluacion deu temps d’aprendissatge.

Una lenga que conegui pas brica, o d’una familha de lengas complètament desconeguda de jo.

Una lenga ende la quala lo servici Google Revirada es equipat d’un sistèma audiò de bona qualitat. Cau saber que, se clicatz sus petit haut-parlader, ausissètz la frasa escrita. Unas lengas l’an pas, e d’autas n’an un, mes es una mena de robòt que parla.

E doncas après unas recèrcas, soi cadut suu tagalòg, lenga oficiala de las Filipinas, aperat tanben “pilipino” dens sa version normalizada. Ne conegui pas ren, levat qu’i a mots espanhòus mesclats au vocabulari originau. Tot de descobrir!

Vau seguir un metòde pròpri, es a díser me’n vau limitar purmèr ad aprénguer un vocabulari basic d’uns 500 mots, màgerment trobats dens la “Metodo 11”, metòde d’esperanto que trobèi fòrça mès racionau que non pas lo mau nomejat Cours rationnel d’Espéranto, on tra las purmèras leçons se calèva encapar tot lo vocabulari de la bòrda dambe las bèstias e los utisses.

Per çò qu’es de la gramatica, (es benlèu la part mès interessanta de l’estudi), pòdi pas qu’utilizar l’empirisme, sia la deduccion de règlas a partir deus exemples concrèts.

Comenci uei, lo purmèr deu mes d’octobre, vos tenguerèi au sicut de mon avançada cada mes.

Ensagi la purmèra revirada Google:

Makita ka agad!

(= véser vos lèu = A lèu!)

Per donar de noms, plus que lo vegetal, una cultura que vegeta?

Mi laissa totjorn en un canton de la tèsta d’exemples de toponimes occitans mal francizats. O pèjor, de toponimes que son passats al biais francitan “Route de Serra Capeou” que sabèm ren s’es de francés o d’occitan, o que son en oposicion amb lo cadastre, sensa explicacions.

Per exemple sus una comuna, un panel “criminal” Cros d’Asnier (pensant a Asnières??) per un luec sonat en occitan Cròs Danier (localament Cras d’Anier) Danier, forma locala per Daniel). E una autra carriera, marcaia Fuontvieia dins lo cadastre mas ambal panèl Fontvieille.

— Nice-Matin 18.09.2019: Saint-Paul-de-Vence va (enfin) baptiser ses rues qui n'ont pas de nom

Cito: Los residents sensa noms de carrièra, son doncas conviats a se regropar per faire de proposicions de noms de carrièras e vias en comuna al servici tecnic.

La comuna desira principalament veire atribuar de noms de vegetals o essenças vegetalas. Alora avètz causit?

— France Culture 18.09.2019: Noms de lieux en Bretagne : "Aujourd'hui, le jacobinisme est une idée de ploucs !"

Cito: i es ren d’inventar per nomenar aquestas nòvas carrièras, tot es sus lo cadastre. Mas en plaça, lo cònsol nos a mes de noms d’aucels insipides. Non es al cònsol de laissar sa marca sus nòstres territòris. Sèm que de passaires de memòria.

Dos exemples. Un nom occitan dal cadastre restablich per un nom insipide mes avans en francés, per un nom de via.

Un nom mal revirat de l’occitan provençal: Lo pas de bòna ora (lo passatge dau bòn vent) sos entendut “pas (se levar) de bòna ora”...

Totes dos sus la comuna de Vilanòva de Lobet.

D'en primièr, voldriái rendre omenatge al sociolingüista còrs Ghjuvan Battista Marcellesi, defuntat a 89 ans, lo paire del concèpte de polinomia segon lo qual i a pas cap de ierarquia intèrna entre las variantas d'una meteissa lenga reconeguda aital per sos parlaires. Se pòt discutir dels limits de la polinomia, que mena amb rason a aimar totas las realitats lingüisticas mas contraditz las necessitats practicas d'una estandardizacion quand la lenga eiretada se parla pas pus gaire, mas uèi remarcarai son accion constanta en favor de la cooficialitat de las lengas...

Mas de quinas lengas? De las "lengas regionalas"? Sabèm totes lo mesprètz que l'escond mai aquela expression. Al francés solet, l'espaci "nacional" de la "Republica", mentre que las lengas nòstras se limitarián a una realitat locala, e mai folclorizanta, coma se poguèsson pas servir d'expression a de pòbles conscients d'eles meteisses, a de nacions.

De las "lengas de França"? Cresi qu'es encara pièger. Lo complement "de França" se poiriá entendre coma una possession, coma s'aquelas lengas dependèsson d'aquel estat per existir, coma s'aguèsse drech de vida e sustot de mòrt sus elas. En mai d'aquò, sens considerar la problematica pròpria de "las lengas d'oïl", sonque lo breton, malgrat sa luenchenca semblança amb lo galés, se parla en territòri francés: l'occitan se tròba dins quatre estats, lo catalan tanben (e benlèu cinc un jorn), l'arpitan dins tres, lo flamenc dins dos, etc. E nosautres, vivèm "en França"? Sabi que lo territòri ont vivi depend estrechament de l'estat francés, mas considèri que vivi en Occitània, abans tot.

Amb qualques amics, me soi amusat a me demandar quina expression convendriá mai. D'unes m'an dich, amb rason, qu'una lenga es una lenga. Cèrtas, mas sèm malgrat aquò fàcia a la realitat del perilh d'escantiment e dels obstacles juridics. "Lengas autoctònas" fàcia a la "lenga imperiala" impausada per l'Estat? Lo francés es tanben una lenga autoctòna, e mai o siá pas pertot. "Lengas minorizadas"? Es nòstra realitat, mas me pensi que la volèm cambiar, e l'insisténcia sus la minorizacion es benlèu contraproductiva. A mai, qualques unes poirián confondre l'adjectiu amb "minoritàrias", e se'n poiriá conclure que sèm una minoritat, una comunautat separada de la rèsta de la populacion, del temps que la lenga, la volèm partejar amb totòm. Òc, sèm minoritaris, mas revendicam pas nòstra minoritat, mas la possibilitat de ganhar de parlaires en luòga de ne pèrdre de longa. "Lengas colonizadas"? Mas se pòt colonizar una lenga? Son los pòbles que son colonizats, pas'rai?

Prepausi, doncas, doas causas. Que los militants de l'occitan contribuiscam pas pus a l'umiliacion estatala en acceptant los tèrmes mespresants de "lengas regionalas" e de "lengas de França". E tanben que revendiquem que las lengas nòstras son "lengas d'aicí". Son de nòstres territòris, de nòstras istòrias, de nòstras culturas, de nòstres pòbles.

E las aimam aicí, ara, e per sempre!

Apondon: lengas d’aicí o benlèu lengas d’en nòstre.

TÈXTE DEU CEDRIC VERGALH

Dejà disponibla seuu siti www.minutinas.org, la derrèra novèla deu Cedric Vergalh, qu’a sa plaça aquí, entre literatura e actualitat. Une sesquiminutina (1’5”).

Jaune

“Lo jaune es un estat visual de l’amna. Lo jaune es la color que parla del passat, de la desagregacion de las familhas, de la penuria, l’espaci moral al qual mena la pauretat (...) Jaune, amarillo, es un mot sonòr en espanhòl. “Penuria” es un autre mot important. “Penuria” e “jaune” son dos mots que vivan amassa, esquina contra esquina.” (Manuel Vilas, “Ordesa”)

Èra plantada al bèl mitan de la carrièra, pèdescauça sul quitran banhat.
Paralisada.
Lo cervèl gelat coma sos artelhs qu’èran venguts roges e conflats.
Podiá pas mai bolegar.
Onte s’èra perduda las cauçaduras?

Perdiá tot de tot biais.
Perdiá pè.
Perdiá paciéncia.
Perdiá sos dreches.
Perdiá coratge.
Perdiá la bola.
Perdià.

Perdiá lo fial. Perdiá son amna. Perdiá las manivèlas. Aviá encara quicòm de perdre?

Tot batut e rebatut passam nòstra vida a perdre.

Òm perd las dents de lach.
Òm perd son temps.
Òm perd sa virginitat.
Òm perd son òme.
Òm perd sas ilusions.
Òm perd las aigas.
Òm perd son trabalh.
Òm perd son òme.
Òm perd la garda.
Òm perd espèr.
Òm perd òm perd òm perd.
Òm perdura.

Òm perd un uèlh atanben còps que i a lo dissabte quora la manifestacion se degalha.

Es per aquò que totes aviàn recuolat a las primièiras bombas lacrimogenas, als primièrs tirs de flashball, als primièrs canons d’aiga.

Ara totes èran a cobèrt a despart d’èla que demorava quilhada aquì, a portada de vista d’aquesta fliqueta que trantalhariá pas s’èra de besonh, a portada de votz del megafòn que li ordonava de trissar camin, a portada de lança del camion lest a mandar la pression.

Semblava tornar jogar la scèna d’aquel chinés fàcia los carris de la plaça Tiananmen, aquel combat levat de la memòria oficiala chinesa, amb sa saca de crompas e son pack d’aiga minerala que teniá a cap de braces, DERNIÈRE SOMMATION, ne’n podiá pas mai, i aviá pas luenh a pè de la supereta discount a son apartament ça que la, miejoreta a quicòm pròche, mas èra lassa, s’èra plegada per pausar tot aquò pel sòl lo mai delicat...

La violència de la tumada li copèt lo buf, foguèt escampada tala una fuèlha mòrta dins la gandòla, coma fan a l’ora d’ara mentre qu’una escoba bastarià, la gisclada la faguèt rotlar sus un centenat de mètras, èra donc aquò netejar al karcher tota aquesta racalha, al mitan dels eslogans e de las promocions comercialas, de las escobilhas e del petròli pegos, de las bilhas de defensa e de la revista en acordeon, de mal legir ara.

E onte cresian la mandar aital, fins a ont, fins al trepador, fins al merdanson, fins al flume, òu sabem plan que ne’n serian capables, PAPON DEMISSION!, mas fin finala tot aquò s’acabèt dins una flaqueta, contra un giratòri.

D’unes braces me levèran, cridant d’arrestar, tremolavi, degotavi, me rajustavi, compreniài pas res, de qu’aviam fach per n’arribar ad aquò, perqué lor bastava pas d’èsser rics e poderoses e en bona santat, mos papièrs èran escampats pel sòl amb mas crompas, entre nautres e elses. Rebecavi per los anar amassar malgrat los...

"Madame ! Madame ! Madaaame !"

Ont èri? Onte n’èri? Qual èran totas aquelas caras que me gaitavan?

“Madame, vous m’entendez ? Vous êtes à l’hopital, au CHU. On doit encore vous faire quelques examens et puis vous pourrez sortir. Vous en faites pas : tout va bien se passer...”

Cossí podiá n’èsser tan segura?

Creèt Mark Zuckerberg lo site Internet Facebook en 2004 quand èra estudiant a Harward. Son idèa èra d’aver un site ont òm podiá votar per las estudiantas mai polidas sonque amb lor fotografia de l’annuari de l’universitat. Es amb aquela basa que se creèt lo malhum social que coneissètz segurament.

Unes considèran qu’ara es pas mai un malhum social mas un espaci de publicitats cibladas. Los vendeires de reclamas pòdon ciblar lor difusion segon un fum de criteris – sèxe, atge, lòc, religion, sexualitat, l’etnicitat, tipe d’ostal, salari, ... - per aténher lor public.

Seriá nèci de pensar que vendon lor espaci publicitari pas qu’als mercadièrs. Los partits politics e govèrns utilizan Facebook per comunicar.

Lo documentari The Great Hack o explica ben, cossí l’entrepresa Cambridge Analytica creèt una basa de donadas de perfils psicologics per influenciar lo compòrtament dels cuitadans nomenats “indecisses”. Cambridge Analytica aspira las donadas Facebook de los utilizaires, çò que li permet de declarar que ten mai de 5 000 ponches de donadas tocant cada elector estatunitenc.

Facebook venguèt lo laboratòri de psicologia mai grand del monde. Menèt una experiéncia en mostrant pas que de contengut trist a unes utilizaires e remarquèron que lors publicacions venguèron tristas en seguida. Perque o sabètz ben, l’afichatge del contengut del flux es pas cronologic mas elaborat per un algortime que pas qu’eles sabon çò que fabrica. Ara imaginatz çò que pòt demandar un governament o un grop de pression (lobby en anglés sembla mai acceptable, non?).

Son public e sas donadas son lo tresaur a Facebook, e per lo gardar utiliza las tecnicas per fa venir son audiéncia dependenta. La cadena ARTE publiquèt unas vidèos al subjècte de la dopamina, aquí lo subjècte de la dopamina e Facebook.

Facebook vos ocupa lo cap amb de contengut previst per contrarotlar vòstre compòrtament.

Ara la lenga occitan.

Aquela entrepresa estatunitenca que realiza d’optimizacion fiscala, politeufonisme del lengatge dels politicaires, prepausa son interfàcia en mantunas lengas. L’objectiu es d’espandir l’audiéncia e de garniar sas basas de donadas. Recòrd que Facebook vos crèa un perfil dich fantauma s’avètz pas de compte, tot aquò amb l’ajuda dels botons Facebook qu’òm tròba pertot sul Web e que permeton lo seguiment d’un vesitaire e doncas la determinacion de sos gostes e tendéncias.

Per traduire l’interfàcia de Facebook cal montar una pichona còla de traductors benevòls e amb un sistèma de revision las cadenas de tèxtes acaban a l’ecran dels utilizaires pistats. Lo monde realiza la traduccion gratuitament per Facebook mentre qu’acabèt l’annada 2018 amb un chifra d’afar de 55,8 milions de dolar estatunitenc. O tòrni dire, una entrepresa que paga pas plenament sos impòstes amai.

Las traduccions son pas liuras e pòdon pas servir a d’autres logicials o aplicacions. Facebook o pòt decidir de tot, coma levar la lenga traducha sens cap de justificacion.

Per totas aquelas rasons, vòli pas participar a la traduccion de Facebook. I a d’autres malhums socials liures que son en occitan: diaspora*, Mastodon, Pleroma.

Me fa plaser traduire de logicials libres perque sabi que mas traduccions pòdon servir a d’autres causas, coma la creacion de Memòria de Traduccion o simplament èsser archivadas pel futur.

Una causa qu'a marcat una amiga naissüa aicí mas de parents installats en Provença maritima e d'origina parisenca es la manca de sorire dins los magasins, per carrieras. Un amic mi disia: per la sociabilitat, Var es lo departament dals Alps Maritims quaranta ans en reire.

Al contrari de regions ont lo monde se dison bònjorn e mai a d'estrangiers, aicí, sus la Còsta d'Azur, non. E parlo ren dal comportament ambals toristas, mas amb la populacion locala, quotidiana. Dins los magasins, quasi aver l'impression que lo comerciant ditz: "a!, pecaire, i èra degun e mi venon destorbar!". Doncas, en inversant, coma capir ce que passa en cò dals autres per capir ce que se passa en cò nòstre.

Una ipotèsi. Que tòrna sovent e que penso valida, per malastre. Lo braçatge intens de populacions dins nòstra region, fa que los gents se reconoisson plus. An plus d'identitat comuna per se far fisança, partatjar, far de projèctes ensèm. Se malfisan dals autres, d'autant mai que los autres son encara diferents d'els. E que los primiers citats son ren de la region. Per un pauc que demorèsson dins un quartier o residéncia pabalhonària, dins l'anonimat de la sieu vila copiaia pegaia sus aquela dal vesin, l'estrès securitari serà mai fòrt. Ren conóisser lo sieu vesin, dòna l'impression que lo vesin es benlèu lo pèjor gus sota la sieu aparéncia. O benlèu que non...

Cal se n’avisar que dins los Alps Maritims (coma en Iscla de França, dins Var, los Alps d'Auta Provença) son mai de 70% dals mòrts dins lo departament an naissut autra part que lo 06.

Explicacion "Las regions dal sud atrason una populacion mai eatjaia que desira i passar la sieu retiraia". França es un país tròup grand per que tot lo monde se conoisse, sigue unifòrm. Lo ròtle de la region a una sens. Partatjar de valors comunas. Mas fàcia a l'arbitre que deven solament l'argent (via lo trabalh, per los onèstes, parlo ren de la màfia) e la valor comuna. E per lo demai, i es ren d'autre que lo solelh per totes e cadun per se.

Los que son d'origina an un sentiment confús de plus èstre en cò d'els. D'èstre dillüits, despossedits. Quarqua ren es perdut. Mas qué precisament, coma pausar de mòtes subre?
Los arribats après, se sentir ren completament d'aicí, e encara d'autra part (d'aquí las associacions de bretons, de còrsos, de chtis o de belgas de Niça, de Cànoa...) o pantaisar d'exotisme d'autra part per aicí: Espanha, Itàlia, latino. Que totun, franceses aicí, es èstre diferent totun d'un francés de París... Complicat quora l'estat cerca d'escafar las identitats e que los portaires d'aquela identitat se fan rares e que la majoritat ne'n an plus la transmission. Que donar quora an ren recebut? O solament via d'estereotipes, alunhats, pauc valorizats e doncas blocants. La massa se fa per se conformar a l'individualisme, qu'es una valor espetanta de forma. Lo superficial, l'aparéncia es lo lengatge comun, valor de remplaçament per exemple. La Còsta d'Azur, es palhetas e argent, non, totun? Per evitar de conflictes, non cavar de tròup. Parlar de ce qu'es visible, susfàcia, non de ce qu'es profond.

Dins un monde que si conoisson e reconoisson ren, coma far fisança? La diferéncia se ve ja dins la sociabilitat entre lo departament dals Alps e d'Auta Provença, amb aquel de Var e mai encara amb aquel dals Alps Maritims. Lo monde dins Var an encara un pauc mai d'accent que dins los Alps Maritims. Passan ja per de mai rurals. A l'escòla totplen an l'accent dins Var mentre que dins los Alps Maritims es l'excepcion. E arriba que de gents demandèsson d'ont son aquels gents accentuaias...

Diluns passat, assistiguèri a la conferéncia omenatge a Miquèu Sèrras a l’escasença de l’espelida a títol postum de son darrièr opus en version bilingüa Morales espiègles/Moralas esberidas a la librariá Martin-Delbert d’Agen en preséncia del filh de l’academician, Joan-Francés Sèrras, de la directritz de l’ostal d’edicions e de l’un dels dos traductors, Pau Fava. I soi anat per curiositat perque sabiái que Miquèu Sèrras, pauc abans que moriguèsse, aviá fach saber dins los medias son intencion de publicar en gascon coma disiá, es a dire en occitan de Gasconha, un dels libres seus. Aviái ja legit la version monolingüa francesa per laquala aviá previst une sesilha de signaturas dins la meteissa librariá lo 1èr de junh, lo quite jorn ont defuntèt e plan aimat son laus del tarabast noirit d’elements autobiografics.

Pau Fava nos faguèt una revelacion: Miquèu Sèrras li aviá demandat, fa d’annadas de l’ajudar a alestir una edicion critica de las òbras de Jansemin, un projècte que malurosament faguèt mèuca. Quin domatge qu’aja pas pogut portar son agach benvolent mas ponchut e saberut sus l’òbra de nòstre poèta! Aquela anecdòta nos mòstra que Miquèu Sèrras entreteniá un rapòrt complèx amb sa lenga mairala que cresiá incapabla de dire la modernitat de la tecnologia, sus aquel sicut s’enganava completament que l’occitan coma lo francés e cada lenga del mond pòt tot dire. Miquèu Sèrras sortissiá d’un mitan social simple, aquel dels trabalhaires del riu Garona, un mitan occitanofòne. Son sas rasigas, son identitat coma o son la vila d’Agen e son club de rugbí preferit, lo SUA. Mas coma o expliquèt plan son filh Joan-Francés Sèrras, las rasigas pòdon tanben èstre viscudas coma un embarrament, una preson. Las deguèt desrabar per venir un intellectual eissit d’un mitan que o èra pas e atal la lenga francesa, que ne venguèt un dels gardians quand dintrèt a l’Academia francesa, venguèt un vector de l’ascension sociala e l’instrument d’expression de son òbra filosofica. Vaquí l’explicacion de son combat per la francofonia e contra l’anglomania. Poiriam trobar paradoxal que siá anat ensenhar la filosofia a l’universitat de Stanford en California, lòc presat de las elèits mondializadas e fòra-sòl. Mas lo paradòx es pas qu’aparent dins la mesura que i donava sos corses en francés e atal regalava sos estudiants! Quin domatge que se siá estraviat dins aquel combat segondari contra l’anglés e aja oblidat que França e sa francofonia que presican per la diversitat lingüistica dins lo mond mas d’en primièr per l’espandiment del francés faguèron tot per escafar la diversitat lingüistica en França e rendre lo francés la sola lenga de la republica. Amb sa notorietat nacionala e internacionala, Miquèu Sèrras s’auriá pogut far lo promotor de sa lenga mairala, l’occitan, e èstre escotat al nivèl mai naut de l’Estat. O faguèt pas e li’n faguèri repròchi dins la premsa mas sabi que la question de sa lenga lo tafurava si que non auriá pas demandat a Pau Fava e Bernat Daubàs de revirar en gascon son òbra ultima al ser de sa vida. Li perdoni coma o diguèri a son filh e li tiri lo capèl e se m’entend aquí ont es, li rampeli las paraulas de Jansemin: ”Lo puple fidèl a sa mai sarà gascon totjorn e francimand jamai!”

Se ditz sovent que las lengas nòstras son de çò local, de çò pròche, de çò familiar. Al contrari, per ieu l'occitan es lenga de çò luenchenc. Ja luenchenc per ma grand occitana, defuntada a 93 ans en 2009, èra lo vivaroalpenc de Rumans, lo patois romanais. Luenchenca èra la lenga nòstra quand de Corsega estant me'n separava la mar, puèi quand estudiavi las umanitats dins la capitala francesa, o quand, amb la maladreça d'un novelari, ne legiguèri pel primièr còp de vèrses de Mistral o de trobadors a d'estudiants quebequeses.

E tot pareis luènh, la conquista francesa del còr d'Occitània a l'epòca de la Crosada, la Navarra de Joana de Labrit, la fondacion del Felibritge e mai las garrolhas entre Lafont e Roqueta que nos an fach tant de mal.

Luènh me tròbi de la Val d'Aran e de las Valadas occitanas ont benlèu vendrai un jorn. Tròp luènh son mos amics que l'occitan es nòstra lenga comuna.

Totun, totes aqueles luenchencs son tantes rius qu'an confluit en un flume d'amor de luènh que raja dins mas venas e m'irriga lo còr.

E coma o cantam, un jorn mas amoretas se raprocharàn.

Les Hirondelles de Kaboul qu’ei un filme fòrça esmovent, sus era reclusion des hemnes en Afganistan des talibans. Qu’ei tanben impecable en çò artistic, que mos apròpe artisticament a Chico & Rita o Ernest et Célestine damb un estil d’aquarella e de linha grassa, e un especiau interès pera illuminacion fotorrealista, e contunhe d’espandir tematicament er univèrs dera animacion politica coma Persepolis.

Aqueres istòries de Kabol cerquen d’identificar-se damb aqueres hemnes dejós eth burqa, a trauès de dus matrimònis, un que s’estime e er aute que non. Musarrat qu’ei ena fin dera quarantea e morís de càncer deth temps que patís qu’eth sòn marit ja non l’estime. Zunaira ei ena flor dera vida mès passe es dies embarrada en casa, era e eth sòn marit pensen d’entrar ena escòla clandestina coma professors.

Eth filme que parle dera desumanizacion des hemnes coma objècte a trauès d’aquera ròba. Que reüssís damb eth prodigi dar-li sentiments ath burqa, pr’amor qu’es hemnes l’abiten, e maugrat era sua façada immutabla, sentem era sua sensacion d’estofament a trauès dera grasilha e era pòur a trauès d’ues taques de sudor.

Eth filme que tracte es lapidacions, es execucions enes terrenhs de fotbòl (eth fotbòl qu’ei proïbit pes talibans, tant coma era musica, es libres, er arrir o eth plor), eth carrèr estressant damb sorrolh e mil uelhs, a on un des protagonistes, jaulèr dera preson des hemnes, ei qui brande eth hoet contra toti es que non hèsquen atencion se com cau hèr es causes, mès en un instant eth regim li pòt quèir ath dessús se met en qüestion as superiors.

Era conclusion ei qu’entrar en jòc des talibans ei tan perilhós o mès que non hè’c, en tot amarar-se era tragèdia, e acabe damb ua nòta d’esperança enes generacions futures, uns mainatges presenti en tot eth filme que corren pes carrèrs en tot imitar çò que veden, sense jutjar, e dera madeisha manèra se pòden redreçar entà a un aute caire damb era educacion corrècta.

I a emocion vertadèra en Les Hirondelles de Kaboul dera madeisha manèra qu’eth libre dera argeriana Yasmina Khadra ère un cant feminista. Mès quan un filme d’aquera sòrta se vire en França, ven un filme umanitari de faussa caritat. En tot se protegir ena seguretat dera animacion, eth filme pòt retratar es misèries deth roïnós Kabol e reafirmar totes es nòstes pòurs sus es talibans. Eth feminisme qu’ei era proclama, mès cau pensar s’aqueres hemnes d’Afganistan arribaràn a veir eth filme, pr’amor qu’ei produsit deth biaish qu’es hemnes de Kabol les cau ajuda. Dilhèu le’n cau, mès ada eres non les agrade Occident e er intervencionisme. Non sonque pr’amor que les agen endoctrinat contra Occident, tanben pr’amor qu’er intervencionisme ei colonialisme.

Tot requè sus qui ei er autor, quina ei era indústria que sosten era òbra. Eth producte pòt èster eth madeish, mès es motivacions e eth resultat son diferenti en grana manèra quan càmbies er uelh qu’amie era camèra. Qui benefície un filme coma Les Hirondelles de Kaboul? Abans tot en Canes, que ne passèc era prumèra e en tot programar-la, hè blanquiment feminista e progressista (parlam d’aqueth estat que practique er umanisme d’usatge exterior entà refortir era sua mèrca morau), tan internacionalista com ei Canes s’engatge damb ua cèrta ipocrisia d’estat tan pòc conscienta dera diuersitat intèrna de França ena qu’es ciutadans arresponen damb intolerància.

D’un aute costat, e espantós, justificam eth filme coma feminista deth temps qu’en contèxt que se projècte be noirís era islamofobia tan presenta en França. Ei aguest er encastre d’esperit actuau a on tanben tomben es frairs Dardenne quan hèn Le jeune Ahmed, sus un gojat que se radicalize e sage d’aucir ara sua professora d’arabi pr’amor qu’ei francesa (es arabis non son pas jamès contens encara qu’òm hège d’esfòrci entà apropar-se-i), e mentretant eth recit navègue pes grisi objectificadors “documentalistes”, cau evaluar-ne eth besonh, saber qué ei çò qu’apòrte ath debat. Era responsa qu’ei: mès pòur.

Quan un filme decidís èster politic ten un equilibri delicat: quinsevolhe òbra que sigue categorica en desmantelar eth discors qu’es arabi non s’intègren, tombe rapidament der aute costat e ven un estrument dera islamofobia. Semble que Le jeune Ahmed non vò pas aportar ua clau entath debat sus era radicalizacion, mèslèu vò agradar ara massa en tot copiar sense guairi trebucs eth consensus ideologic popular.

En taus ocasions, non experimentam arren mès qu’era malautia deth capitalisme tardiu, que non venem pas filmes, mès es idèes que mos permeten de situar-mos coma persones senades e damb causes dignes deuant aqueri que credem que non son senadi o dignes. Plan segur qu’eth libre ère formidable, totun, ara tot ei fòrça mès complicat.

Los presonèrs politics catalans que son estats condamnats per aver organizat ua consultacion democratica legitima. La democracia que malauteja.

La democracia que va mau! A noste e pertot en Euròpa. Los principis basics que son tròp sovent desbrombats e atacats.

La senténcia que vien de càder de las parts de la justícia espanhòla contra los reponsables politics catalans. Aquesta senténcia qu’ei ua injustícia e ua error politica màger.

Lo poder politic espanhòu qu’a ua vision a corta vista de las causas. Çò qui vien de’s passar qu’aurà consequéncias tragicas per la democracia en Euròpa.

Per aver assistit au referèndum deu 1èr d’octobre de 2017 a Barcelona qu’afirmi un còp de mei, com ac pòden har centenat d’observators exteriors, qu’èi vist sonque personas qui volèvan votar pacificament, amb una determinacion tranquilla : determinacion, tranquillitat, que son duas qualitats necessària en ua democracia.

En condamnar los responsables politics e tanben de las associacions de ciutadans a penas qui van de 9 a 12 ans de preson, que dan un sentiment de volontat de vengança.

Qu’ei com se i avèva ua recèrca capborruda d’acarament, d’afrontament violent.

Qu’espèri que la societat catalana e saberà trobar la responsa pacifica a aquera senténcia.
La democracia e la patz que son en jòc. Que son miaçadas drin pertot en Euròpa. Tot lo men sostien, las mias pensadas taus qui son adara condamnats injustament.

Que’us volem a casa! A nosautes de’us har sortir

David Grosclaude
secretari deu Burèu deu Partit Occitan

Ara, ensagi d’i véser drin mès clar dens los eveniments a l’entorn de çò que cau aperar ”lo recauhament climatic” o “lo cambiament climatic”.

Una majoritat de scientifics alarman suus cambiaments que va entrainar un recauhament (qu’a dejà començat), causat peu CO₂ qu’es emetut per las activitats umanas. Las consequéncias d’aquestes cambiaments pòden estar grèvas, deus desplaçaments de populacions pr’amor deu sequèr o deus aigats, dinc a una quita miaça d’extincion de l’umanitat.

Un aute grop de scientifics, fòrça mens numeroses, sostenguen que 1/ aqueste recauhament serà pas tan fòrt que çò de pervist 2/ es pas causat per las activitats umanas, mes es naturau.

Los tenents deus dusau grop, aperats “climatosceptics”, denóncian una manipulacion de l’opinion suu subjècte per un lòbby. Perqué pas, fin finala? Totas las teorias son d’estudiar, pas nada deu estar regetada a priòri.

Soi pas scientific, èi pas los elements ende saber qui a rason o tòrt, mes èi mès d’experiéncia en mestior de manipulacion. M’i escadi pas de concéber de quin lòbby s’agís. Los poders economics mès fòrts de la planeta se son totis bastits sus las activitats que son ara mostradas deu dit. Totis. Èi legut un jorn qu’èra una manipulacion “ende nos hèr crompar veituras electricas”. Comprengui pas perqué Renault despensaré tan d’energia ende nos hèr crompar una Zoe meslèu que non pas una Kadjar.

Çò qu’aperan “lòbby verd” es pas de bon definir, quan vesèm los poders financièrs enòrmes que dirigissen nòsta economia e que son tot levat “verds”.

Doncas ara ma soscadissa clinaré meslèu deu costat deu recauhament vertadièr.

Après d’aquò, arriba naturalament la question de “De qué podèm hèr deu nòste costat com ciutadan?”

La complexitat de la responsa au nivèu individuau m’es apareishuda au moment quan m’a calgut causir lo mejan de viatjar dinc a Normandia, on me calèva anar. Sia la veitura, sia lo trin, sia l’avion. Lo trin estoc lèu eliminat pr’amor de sa lentor. S’estosse agit d’una ligason simpla, benlèu seré estat la solucion mès bona, mes dambe un o dus cambiaments, una tròp bèra part deu temps impartit (6 jorns) èra minjada peu desplaçament.

Demorava pas que l’avion o la veitura. Un pauc pr’amor deu flygskam (la vergonha de volar en suedés) e un pauc pr’amor de l’aspècte practic, la veitura estoc causida. Mes lo “bilanç carbòni” èra per tant milhor? E ben non pas finalament.

L’avion qu’aurém devut prénguer a totun volat, mes dambe dus sètis liures. Au lòc d’aver un avion, am avut: un avion + una veitura. Lo bilanç carbonic èra doncas pièger.

Las solucions pòden pas estar individualas. Cau que decisions sian presas au nivèu colectiu. Mes dens nòste sistèma, las decisions que pertòcan lo ben comun son presas per un nombre petit de personas, elegidas, mès paucas. Aquò s’apèra “l’oligarquia electiva”. E aquestas personas, ac sabèm plan, son au servici deus poderoses amonedats que’us an sostenguts (qu’an pagat lor campanha ende hèr brac) e non pas au servici deu “ben comun”.

Lo dusau element que balha pauc d’espèrs de cambiament es lo hèit que cau que l’uman, ende que cambie son biais de víver, sia geinat dens son confòrt jornalèr. E lo jorn quan los estatjants deus paises temperats (que son justament los que produsissen mès de CO2) seràn geinats dens lo confòrt jornalèr, serà dejà tròp tard.

Resulta de ma soscadissa:

1/ Caleré que los 15.000 scientifics que predisen lo recauhament se sian enganats, mes i cresi pas tròp.

2/ Caleré desapitar lèu lèu l’oligarquia, mes benlèu es dejà tròp tard e lavetz me’n vau béver un cafeton …

L’an tornat a faire? Dempuòi la retirada de l’armada estatsunenca dau territòri dau Rojava, sus la decision arbitrària e quitament injustificabla geopoliticament de Trump, un dels darrièrs reduches de resisténcia politica e d’experimentacion sociala dins lo mond es estat brutalament chaplat per las fòrças turcas d’Erdoğan. Lo projècte dau poder turc seriá, çò sembla, de “netejar” la zòna frontalièra entre Siria e Turquia, ont vivon Curds, Arabis e Ieziditas, per i desplaçar los tres millions de refugiats sirians, qu’utilizan coma escut uman o coma moneda d’escambi, per dire que los estats europèus intervengan pas dins aquel afaire, espaurugats per una èrsa possibla de tres millions d’èstres umans dins lo besonh, l’ipocrita Euròpa de las milas vergonhas laissa la via obèrta au funèste projècte dels neo-otomans e de sos pichòts sòmis de grandeur nacionala.

La tactica turca dau “desplaçament” de populacion es plan coneguda. Es justament aquel tèrme que fai servir lo discors oficiau per descriure lo genocidi armèni de 1915, puòi armèni e curd a partir de 1916. Serián estats “desplaçats” e alara pecaire, dins lo patiment de la guèrra mondiala, serián estats victimas, demèst d’autres, solide, de sas orrors. Òr, dempuòi los estudis istorics de Taner Akçam, istorian exilat en Alemanha, autor d’un valent trabalh de recèrca sul genocidi e la responsabilitat turca, la volontat genocidari e per tant, la culpabilitat dels membres dau Comitat Union e Progrès, e tot particularament de Talaat Pasha, es inequivòca, a la lectura dau libre e mai dels arquius otomans de que Akçam ne baila la revirada e lo comentari. Se tracta ben d’un genocidi, vougut, perpensat, conduch amb precision e calcul politic, per rendre impossibla tota reivindicacion territòriala armènia e curda segon los critèris de Wilson au moment dau Tractat de Sèvres en 1920. Als Curds, pasmens, los occidentals avián atanben promés la creacion d’un estat, promessa que rompèron puòi Franceses e Angleses amb los acòrds secrets de Sykes-Picot. Passe, pendent lo genocidi, sus las practicas d’espoliacion de las riquesas armènias per dire de fargar una fòrta borgesia de soca turca (quasi inexistenta fins qu’alara), lo projècte d’installacion sus las tèrras armènias dels Turcs refugiats desempuòi la pèrda dels territòris otomans dins los Balkans au sègle XIXe, e enfin sul sòmi pus generau d’expansion panturca e toranista que l’Armènia istorica (mitat èst d’Anatòlia e Armènia del Caucàs) geinava coma una pèira sul camin. Los “Joves Turcs” aprofiechèron dau caòs europenc e de la certitud de que lo militarisme alemand, per amor qu’Enver Pasha aviá fach un part de sa carrièira en Alemanha, bailariá una superioritat indiscutibla a Alemanha, per començar la bochariá en 1915, ont tuèron en quauques annadas, jol pretèxte de los “desplaçar” cap au desèrt sirian, la mitat de la populacion armènia de l’Empèri, es a dire, a pauc près 1 million de personas.

Levat lo marrit calcul d’alianças, degut a l’obstinacion germanica e irracionala d’Enver Pasha, lo genocidi armèni se compren plan dins la seguida dels “chaples hamidencs” (1896) menats pel Sultan Abdülhamid II a la fin dau sègle XX, que lo jove deputat de Tarn, Joan Jaurés, denonciava valentament au parlament de la Republica Francesa. E uòi? Los Armènis desapareguèron de la màger part de son espaci istoric, s’esparpalhèron dins lo mond entièr, e sobrevisquèron gràcias als interèsses russes, que dempuòi l’arribada au poder de l’imperatritz Catarina II a la fin del sègle XVIII, cobejavan d’un latz un accès a la mar Negra, d’ont l’importància de la conquèsta de la Crimèa otomana per eles (coma se vei uòi encara) e d’autre latz de destroçar la Sublima Pòrta per tau de faire d’Istanbul la capitala d’una nòva Constantinòple imperiala - lo felen de Catarina s’apelava Constantin - , jòia de la Santa Russia que l’ideologia oficiala considerava coma l’eiretièra de Bizanci, pr’aquò, per calcul politic o lagui d’umanitat, los Russes, permetèron als Armènis de se fargar en 1920 un estat-refugi, la Primièra Republica d’Armènia, dins las rudas montanhas dau Caucàs ont vivon encara.

Ara, après l’entrada de l’armada turca dins aquesta guèrra mondiala que dura ja dempuòi mai de 5 ans, e lo nòu chaple dels Curds qu’es a mand de se passar jos nòstre nas, d’unas voses que i a an denonciat çò que s’aparenta a una volontat genocidària de la part, un sègle puòi, d’un poder turc de que los sòmis d’expansion e la violéncia nacionalista fan pas cap de mistèri. En mai d’aquò, la mòrt violenta de la reponsabla politica democrata Hervin Helef (Xelef o Khalaf) es un fach inacceptable, intolerable, “un acte vergonhós” coma o disía Mustafa Kemal Atatürk per qualificar lo genocidi armèni en 1919, una mòrt que solha las mans dau president turc, las d’aquel dels Estats Units e mai tanben las de totes sos aliats, de totes los qu’an daissat qu’un tau crime se compliguèsse. Nos recòrda quant la real politik dels estats de volontat egemonica implica la possibilitat d’actes insuportables, de crimes òrres e d’atrocitats desesperantas qu’insultan tota l’umanitat, crimes de que la passivitat e lo cegament volontari dels poders europèus los fai venir d’autant mai complicis.

(pura ficcion. Los eveniments e personatges son creats. Tota semblança amb la realitat seria que lo pur astre o fortuna, per èstre dins lo tèma de la Còsta d’Azur)

Es fach. D’antenats an decidit de vénder de terras. Facil. Venon de familhas que trabalhavan la tèrra, fins a gaire. A mai a costat dal trabalh d’emplegat o autre mestier. E l’an gardaia. Enfin, èra fins aüra.

La tèrra, rèsta. L’argent, passa. La peira es dura. Ditz un provèrbi gavòt. E en provençal?

La jove generacion, a ren la man. A mai se’n sòrte just, vistes los emplecs... Demòran quasi totes, per fòrça dal trabalh, autra part. Ges de poer decisionari, levat protestar e darrier recors far lo morre. E encara, qu’enchaut, cu s’interèssa a l’avejaire autre? Los arguments son numeroses. Per manca d’entreten, de monde i metèron de charafis, parier se quarqu’un se fa mal dintre, seràn mai los proprietaris responsables. E pi los impòstes locals e las taxas e costes per la pagar la succession. Méter en locacion? Basta los problèmas... Subretot que los promotor e mai, lotiers se bosculan en proposicions.

Lo terren amb un cubèrt, l’an vendut a un qu’es ren de la region, un septentrional. Bòn. Dos ans après s’es fach una operacion amb un constructor, terren vendut lo doble. Colhon lo colomb. Ro rooo! Es ben de passar per de cons, tant val d’o far saber. Drech dins la muralha, e en clacsonar! De bèls apartaments encucats per retirats.

Un autre. Un vesin que per gentilessa, conaria de fach e educacion estupida a se far enfifrar, ne’n “desblòca” lo sieu vesin qu’a besonh d’un accès veitura. Li prepausa d’escambiar un terren per que passe davans la maison en escambi d’una riba merdosa que val ren. E dal temps d’un projèct immobilier, aquel qu’èra agut ansin ben depanat, frena, manipula tot un projèct que deu beneficiar als sieus vesins, per demandar d’aver mai d’argent que los autres senon blòca tot. E exigir las sieus condicions.

Mas avans de morir, tant val de viure pron ben.E qué transmés als enfants ? Se los ancians manjan ren tot, benlèu de còmptes que la futura recession anonciaia e mai la crisi ecologica lor permetràn ren de manjar...

Es ben de defénder l’imaterial, mas s’avèm ja ren per viure. Sèm dins nòstra region, mas lo cadastre, el, ditz autra causa. Qué ditz al just, è!?

Per Olga e Biel.

Per carrièras lo policièr te vòl umiliar
insolentar
tabasar
gasar

E tranquil daissa lo franquista
a cridar son òdi feissista

Te menaça lo politician espanhòl
a tretze ans de càrcer condemnèron Oriòl

E lo ministre catalan se desorienta
coma tròp rosegat per la paur e la crenta

Mas pasmens, catalan·a, sès encara aquí
e jamai non renóncias, e res non t'arrèsta
perque ton voler viure en libertat s'entèsta

Amb tu caminarai fins al cap del camin

Nòstre.

Accent, quora comprendràn la convivéncia ?

Contra l'occitanisme dels passes endarrièr

Provençaus e alsacians: explic de tèxte

Destruccion fonetica, escafament de la trama fonica occitana... O non !

Non-omenatge a Jacques Chirac

Los pescajons (V)

Lo desfís tagalòg

Nomenar es far existir coma lo baptisme

"Lengas de França"? "Lengas regionalas"? Lengas d'aicí!

Jaune

Facebook es pas en occitan e es melhor aital

Fin definitiva de sorire?

Miquèu Sèrras e lo gascon

Amor de luènh

Qui benefície un filme sus era misoginia en Kabol?

Senténcia calamitosa en l’Estat espanhòu

Recauhament climatic: de qué hasèm?

Un acte vergonhós

Perdèm la man, perdèm la tèrra... Gardèm la lenga

Catalan·a, sès encara aquí!