Fichatge de Monsanto: ipocrisia?

May 13, 2019, 6:00 pm

≪ Previous: Lo rector d’Ais-Marselha desconeis l’occitan? Benlèu sabon exactament çò que fan

A còps me demandi se lo monde son pas a delirar o se soi pas jo que peguegi. Vos deishi jutges:

Lo jornau Le Monde e la cadena France 2 an revelat i a pauc que lo gabinet de relacions publicas Flaishmann-Hillard a botat en plaça un fiquèr d’un centenat de personalitats, politicians, scientifics e jornalistas, dambe la tòca d’exercir lor mestièr de lobbyistas ende la firma quimica Monsanto.

Aquestas personalitats son classificadas segon lor nivèu (de 0 dinc a 5) d’influéncia, lor opausicion au Roundup (produit de Monsanto) o lor facilitat d’estar convençuts. Daubuns an recebuda la mencion “D’encontrar cap e cap”, çò que vòu díser qu’èran una tòca privilegiada ende la firma quimica. Aquò se debanèc en 2016, au bèth miei deu debat suu glifosate, present dens lo Roundup.

Totis se son botats a cridar au lop e’s son declarats escandalizats per aquesta practica qu’es, ac cau díser, interdita. Mes aquò me pausa totun una question.

Lo mestièr de lobbysita es autorizat. Cau saber, ac disi un còp de mès, que per cada deputat europenc mandat au parlament, las multinacionalas mandan 15 lobbyistas qu’an, e aquò es mauaisidament de créser, lor burèu a l’endehens deu parlament (!) e pòdon assistir a las tengudas de las commissions (!!).

Se lo mestièr de lobbyista es autorizat, com pòdon trabalhar? De memòria?

Es a díser que’us cau encontrar fòrça monde end’essajar de’us convéncer (per quin biaish, aquò’s un secret), es aquò l’activitat d’un lobbyista. Solide que son pas sols de trabalhar ende la medisha societat e doncas lor cau entercambiar informacions sus çò qu’an dejà hèit e çò que cau hèr, com dens un trabalh de còla. E com aquò se hè sense d’un fiquèr qu’amassa totas las entresenhas? Mauaisit d’imaginar los lobbyistas trabalhar sense de ren escrit.

Doncas, se la practica escandaliza lo monde, ac comprengui, pr’amor lavetz autorizar lo mestièr de lobbyista, qu’es a miei camin entre lo comèrci e la corrupcion? Pr’amor lor deishar un burèu dens una bastida publica? Pr’amor les deishar assistir a las amassadas deus elegits?

Sabi pas se soi jo que peguegi o se son lo monde que se deishan manejar. O lavetz cau estar coerent: díser que lo lobbyatge es bon, e doncas deishar los lobbyistas trabalhar dambe los utisses de trabalh.

A vosautes de jutjar …

↧

La niafo, una novèla cagòla ?

May 15, 2019, 6:00 pm

≫ Next: "París ten mon còr dempuèi mon enfança"

≪ Previous: Fichatge de Monsanto: ipocrisia?

La niafo e la cagòla...

Un recent “escandal” coma la pressa li platz.

Niafo, qu’es aquò?

Es un mòt utilizat recentament, per la comunitat subsaäriana pi lèu dins las banlègas de França, en mitan francofòn e originari dal bambara, de lenga mande doncas, per designar una frema “destorbaia”.

Aüra es viscut coma l’ataca verbala o lèu l’insulta, renovelaia còntra las fremas, via lor aparença. La visibilitat e la causia vestimentària de las fremas de banlègas e de las fremas en general. Lo cursor anaria doncas entre doas referenças, la niafo e la frema velaia (per aver la patz tanben)? L’excentricitat e lo rigorisme.

Voei voei.

E los occitans dins tot aquò? Anam ren parlar de Freud... Mas i es la cagòla. Fa mai longtemps que lo tèrm es utilizat aicí.

Estereotip, aquí soleta, una frema juga lo personatge que parla amb l’accent dins l’emission:

O las entrevistas:

I es una integracion dal mòt dins lo diccionari, notaretz coma o diria Florian Vernet que l’origina Lingüistica occitana dal mòt es escafaia dins lo diccionari francés:

La cagòla dins tot aquò, es quitament revendicaia aquí. A mai ague una plaça marginala en rapòrt de la nòrma acceptaia per la societat. A una plaça, mas quina plaça. Es respectaia dins lo sieu biais d’èstre, es ren discriminaia?

Ges de montaia al merlet per acusar lo mòt de masclisme.

Pura, totun, pasmens... se poiria.

Alora, es melhor d’èstre una cagòla qu’una niafo dins aquel sègle?

↧

"París ten mon còr dempuèi mon enfança"

May 17, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Los macarrons amb d’anchòias

≪ Previous: La niafo, una novèla cagòla ?

A Joan Daniel Bezsonoff.

Longtemps, auriái pogut dire coma Miquèu de Montanha dins sos plan coneguts Assages que "París ten mon còr dempuèi mon enfança", coma encara o podèm legir sus una estatua que lo representa assetat. Coma el, que prefigurava totes los occitans d'uèi afeccionats de França e de sa cultura, me sentiái francés per aquela vila, e l'admiravi coma tantes an aprés a l'admirar.

De fach, vos ai de confessar que li devi fòrça. I faguèri, d'efièch, mas umanitats, del Quartier Latin estant, mas en viatjant fins a l'universitat de Nanterre, per passion dissidenta e esquerrista. Sens París, coneisseriái pas grand causa del cinèma; sens París, ma passion de las lengas seriá estada benlèu mai flaca, que sovent fulhetejavi de metòdes de lenga o de diccionaris dins la librariá Gibert Jeune, e a l'INALCO m'inicièri a l'inuktitut, coma i auriái pogut aprene lo nahuatl, lo quíchoa o una lenga africana. Pertot, i aviá de libres, a la bibliotèca Saint-Geneviève ont trabalhavi de ser per i legir de Platon, al Centre Pompidou ont estudiavi lo dimenge, o dins las librariás del Boulevard Saint-Michel.

Amb lo temps, finiguèri que comprenguèri que la vila s'èra enriquida de l'empauriment de territòris, e que l'Estat que m'i identificavi aviá comés e cometiá fòrça injustícias envèrs de pòbles e de culturas mespresadas e escondudas. Totun, cresi d'aver pas quitat de l'aimar: m'a donat los espleches e los mejans intellectuals de me distanciar d'ela, e mai de l'aborrir. A l'Ostal de la Cultura Yiddish, ont representavi Jornalet, un occitan venguèt charrar amb ieu en lenga nòstra.

París, teniás mon còr durant ma joventut. Mas sens te voler crussir lo còr, la maduretat m'a virat devèrs Barcelona. Ela me daissa èsser qual soi.

↧

Los macarrons amb d’anchòias

May 18, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Ibrida

≪ Previous: "París ten mon còr dempuèi mon enfança"

Es un plat del Comtat de Niça e de la part mai orientala de Provença, que son doas regions limitròfas. S’aprèstan amb de tomata, qu’es la manièra mai comuna de presentar aquela pasta, mas, dins aquel cas, lo saurengat de tomata conten tanben qualques anchòias confidas que balhan lor gost a la salsa, un gost intens e mediterranèu de las saladuras, mas pas d’una saladura quina que siá, serà la melhora de totas. Tot comptat e rebatut, es una de las melhoras manièras que conesca de manjar de macarrons, sustot quand lo saurengat conten de ceba, e arribi pas de comprene perqué son pas venguts famoses, mas las causas viran atal.

Macarrons amb d’anchòias

Ingredients (per 4 racions): 300 g de macarrons, 1,5 kg de tomata madura, 4 anchòias confidas, alhs, jolverd, ferigola, pebre, òli d’oliva e sal.

Preparacion: d’en primièr raiarem o picolarem las tomatas

(peladas, pel darrièr cas) e, puèi, trissarem qualque rameta de jolverd. En seguida, botarem un rajolat d’òli dins una caçairòla e la daissarem sul fuòc, puslèu bas. Quand l’òli serà caud, i botarem las tomatas e las saurengarem. I apondrem tanben lo jolverd, qualque brin de ferigola e una esposcada de pebre, o remenarem de quora en quora perque s’arrape pas e, mentretant, pelarem un parelh d’alhs e los picarem dins lo mortièr. En seguida, dessalarem las anchòias a rajolat de robinet, ne tirarem las espinas, l’aleta dorsala e la coa, las abocinarem e las picarem tanben. Al cap de d’una bona estona, quand la tomata serà confida e oliosa, atudarem lo fuòc, i apondrem lo chapladís e o remenarem. Botarem alavetz fòrça aiga dins una ola e la daissarem sul fuòc. O salarem e, lo bolh pres, i metrem los macarrons. Quand se serà alçat tornarmai lo bolh, rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Remenarem los macarrons per que s’arrapen pas al cuol e, al cap d’uèch o dètz minutas d’ebullicion, quand seràn cuèches (segon la qualitat de la pasta, lo procès pòt èsser mai o mens long), o tirarem del fuòc, n’escamparem l’aiga, los apondrem a la caçairòla, o remenarem, o servirem e o portarem a taula.

Variantas: i podèm saurengar una ceba, raiada o trissada. D’unes, un còp saurengada la tomata (e sens atudar lo fuòc), meton los macarrons dins la caçairòla e i fan qualques remenadas fins que se barrege tot plan barrejat. Tanlèu servits, los podèm emposcar amb de formatge raspat (parmesan, gruièra).

Autra denominacion (Niça): macarrons emb d’anchòias

↧

Ibrida

May 19, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Los mèdias poloneses

≪ Previous: Los macarrons amb d’anchòias

Lo mot ibrida fonciona coma un nom masculin (un ibrida), coma un nom femenin (una ibrida) e coma un adjectiu (un motor ibrida, una veitura ibrida; un lengatge ibrida, una creatura ibrida). Sa forma normativa es pas de bon trobar quand òm consulta los diccionaris occitans.

Lo diccionari bassètz ancian de Frederic Mistral, lo TDF (1879-1886), dona la forma ibrida (en grafia mistralenca ‘ibrido’) qu’es identica aus dos genres.

Lo diccionari normatiu d’Alibèrt de 1966 tracta pas aqueu mot. Sabèm que l’Alibèrt es un diccionari postum, inachabat e editat dins de las condicions dificilas.

Daus diccionaris mai recents donan ibrid au masculin e ibrida au femenin (los autors fanatics de l’-e de sosten, ilhs, preferisson ibride au masculin e ibrida au femenin). Coma far per conéisser la bona forma?

Quò es l’obratge mai ancian, lo diccionari de Mistral, que dona la melhora responsa: conven de dire ibrida aus dos genres. Lo mot occitan ibrida ven simplament dau latin ibrida qu’a totjorn una -a finala.

I a una anecdòta grafica amusanta. La forma latina originària es ben ibrida. I a una segonda forma en latin, hybrida, que se pronóncia exactament coma ibrida. Daus meschants escriveires latins metèron una h e una y artificialas per donar una faussa aparéncia grèga. En realitat lo grèc ancian coneis pas un mot semblable (nonmàs lo grèc modèrne a adoptat fòrça tard la forma yvrídio / υβρίδιο, que ven de l’anglés hybrid, que ven dau latin ibrida / hybrida).

Lo latin ibrida / hybrida engendrèt lo francés hybride un pauc abans 1600. Pus tard, lo francés hybride se manlevèt dins las autras lengas romanicas emb de las formas que chamjan au masculin e au femenin: en catalan híbrid ~ híbrida, en romanés hibrịd ~ hibrịdă, en espanhòu híbrido ~ híbrida, en italian ịbrido ~ ịbrida, en portugués híbrido ~ híbrida.

En francés, la terminason escricha de la -e muda es sovent comuna au dos genres (un hybride ~ une hybride, un psychologue ~ une psychologue, il est drôle ~ elle est drôle, il est magique ~ elle est magique). Donc, la màger part de las lengas romanicas adoptèron lo masculin francés un hybride en li donant una terminason masculina zèro (en catalan híbrid, en romanés hibrịd) o una terminason masculina -o (en italian ịbrido, en portugués híbrido, en espanhòu híbrido).

La forma occitana de Mistral, ibrida, a degut passar maitot per lo filtre dau francés hybride.

Mas dins la règlas d’adaptacion dau francés vèrs l’occitan, quò es frequent de convertir una -e finala francesa en -a occitana. Per exemple, lo francés l’automne a engendrat en occitan lo francisme l’autona*. Las formas occitanas preferiblas son l’auton o l’automne o ben la tardor, l’agòr, la darriera, etc.

Dins lo cas especific dau mot ibrida, miraculosament, lo francisme a pas perturbat la correspondéncia entre lo latin e l’occitan: la -a finala dau latin (ibrida) produguèt una -e finala en francés (un hybride) que produguèt de nuòu una ‑a finala en occitan (un ibrida).

↧

Los mèdias poloneses

May 20, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Dos eròis de l’istòria nòstra

≪ Previous: Ibrida

Atz benlèu remercat que’m soi drin especializat dens l’observacion deus mèdias. Per çò de l’Estat francés, i a de qué díser, mes èi pas agut encara lo parat de’vs parlar de çò que’s debana en Polonha.

Sabètz que, dempuèi ara quate annadas, lo partit Dret e Justícia (Prawo i Sprawiedliwość) es au poder. Es un partit de dreta nacionalista dambe una fòrta connotacion religiosa. Sons miaires tenguen sovent un devís agressiu e lo debat politica en Polonha es fòrça tibat. Lo partit d’oposicion màger s’apèra Platafòrma Ciutadana (Platforma Obywatelska), de dreta tanben, mes mens nacionalista e mès europenca. Es lo partit de Donald Tusk, qu’es president deu Conselh Europenc.

Mes es sustot suu hinestron que los cambiaments se hascón sentir. Dempuèi l’arribada au poder de PiS, la television nacionala estoc presa en man e lo jornau televizat vengoc una caricatura. Es ara la veirina oficiala de la propaganda governamentala, mes tanben de las atacas de cap aus partits d’oposicion.

Un exemple concrèt: au parat de la commemoracion de la debuta de la dusau guèrra mondiala a l’endret on tot comencèc (Westerplatte) dens la nueit deu purmèr de seteme de 1939, lo president de la republica, Andrzej Duda, hascoc un discors fòrça anti-alemand, bellicista e reganhaire. En seguida, lo conse de Gdańsk, Paweł Adamowicz, apatzèc l’ambient dambe un devís fòrça pacifista e virat de cap a l’avenidor. Lo jornau televizat deu ser titolèc son reportatge: “Las provocacions deu conse de Gdańsk”. Cau ajustar qu’Adamowicz estoc assassinat mès tard.

Ara que la campanha europenca es aviada, la television polonesa d’Estat perpausa reportatges dambe títols coma: “PiS presenta son programa navèth”, seguit de “PO partís en guèrra contra lo carbon polonés”. Aquò vos balha enveja de votar end’eths …

La cadena d’informacion de contunh, TVP-info, hè passar au baish deu telon linhas informativas que viran un bon moment. Sovent se pòt legir: “Tèrratrem en Indonesia: 32 mòrts” o causas atau. Mes èi remercat que pendent aquesta campanha, aquestas linhas son consacradas a declaracions de sòcis deu govèrn o deu partit au poder, dens l’estile: “President Duda: ajudaram a protegir nòstes conciutadans au parlament europenc” o: “Capministre Morawiecki: asseguraram l’independéncia deu nòste país”, o causas tan finòtas.

Èi totun remercat tanben qu’aquò se practica tanben “en çò nòste” sus BFM-TV, on lo nombre de citacions de politicians creish en periòde de campanha electorala.

Puèi, cau parlar deu mistèri “Magdalena Ogórek”, e’ns podèm inspirar ende soscar sus la politica de per aicí tanben.

Sus TVP-info, èi seguit un debat entre politicians de tres partits diferents. La hemna que presentava l’emission deishava pas d’entervénguer, au punt qu’un deus debataires s’enmalicièc en hèr remercar que trencava shens de cès la paraula deus representant de l’oposicion, mes pas jamès la deu sòci de PiS. Èra vertat, avèvi vist. Aquesta presentatritz èra en·hastigaira e d’una parcialitat de pas créser. S’apèra Magdalena Ogórek.

Imaginatz qu’aquesta harpia deu partit au poder estoc en 2015 candidata ende las eleccions presidenciala de … l’esquèrra polonesa, qu’acabèc de destrusir dambe un brave 2,38%, sagerant atau la fin de l’esquèrra dens lo país ende las dètz annadas que vengoren.

Mandada per la dreta end’ahsonar l’esquèrra? Es possible aquò? Cau espiar milhor lo paisatge politic francés e’s demandar s’i a pas tanben un sosmarin arribat de sabèm pas on ende dividir l’esquèrra en tot se plànher de la division …

↧

Dos eròis de l’istòria nòstra

May 21, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Festin dals Mais

≪ Previous: Los mèdias poloneses

Las vidas de Raoul de Volontat
e de Manel Masip

Sempre ai aborrit los corses d’istòria coma nos los donàvem l’educacion estatala francesa. L’ensenhament de l’istòria en França es doblament colpable. D’en primièr es un ensenhament negacionista. Pensi en particular a l’istòria coloniala del País d’Òc, completament amagada, mas pas sonque. I a tanben las autras istòrias colonialas e la violéncia institucionala multiseculara que son mesas de costat. Los corses d’istòria que nos donan son pas qu’una lista dels “grands personatges istorics”: Clodoveu, Sant Loís, Loís XIV, Napoleon e sos generals, lo marescal Joffre e los autres boquièrs de carn umana. França se seriá bastida mercés al trabalh d’aquestes ilustres, çò nos ensenhan. Son eles qu’aurián espandit los territòris, qu’aurián cavat los canals, e pausat de rotas, qu’aurián conquestat Africa e lo Nòu Mond.

Del ròtle de la populacion, de las gents ordinaris, ges! Qui a donat sa sang , sa susor e son argent? Los reis? L’aristocracia, la d’espasa o la de l’activitat bancària? Lo pòble, plan solide, la populaça! Mas aquesta vision de l’istòria, l’escòla francista nos en parla pas. Aima se concentrar suls edits, las leis, los coronaments, las victòrias militaras o, de còps, sus d’anecdòtas sens chuc ni muc. Relata pas la vida de las petitas gents que son eles los fargaires vertadièrs del país. L’istòria a la francesa es una engana de las gròssas.

Confle que soi d’aquesta propaganda fa longtemps que los libres de l’istòria dita oficiala non m’interessan pas pus. Me soi concentrat sus las monografias istoricas dels cercaires locals e suls sovenirs dels ancians, per çò dels periòdes recents. Per ieu los “grands personatges” son pas que los produits de la societat que los a engendrat e an pas dreit a mai de consideracion que los fustièrs, los vinhairons, los pageses o los obrièrs d’un còp èra.

Essent petit mon paire e ma maire sovent me parlavan de Raoul de Volontat. Aqueste òme, noirigat de Narbona, venguèt far lo regent a Quilhan a l’escòla dels gojats (e cors superior), escòla que porta uèi son nom. Èra lo cap de la resisténcia en Val Naut d’Aude. En 1943, del temps que fasiá classa los nazis encerclèron l’escòla. Lo director lo venguèt prevenir de s’enfúger lèu-lèu. El volguèt pas. Tenguèt paur que se lo trapàvan pas los alemands se’n serián pres als mainatges. Diguèt al director “Acabi la classa e aprèp me rendrai”. E es çò que faguèt. Lo paure el foguèt mandat a la preson de Tolosa e torturat. Jamai donèt pas cap de nom ni d’informacion. Lo mandèron al camp de concentracion de Mathausen ont se moriguèt lo 28 de març de 1944. Ma maire èra dins l’escòla al cors superior al moment de l’arrestacion. E l’amic de tota la vida de la nòstra familha èra dins la quita classa de de Volontat. Uèi encara la siá memòria es celebrada cada an dins la classa ont ensenhava. Mon paire me disiá qu’un còp per setmana veniá a l’ostal, de nuèit, per cercar la manjalha que mon grand-paire, especièr, donava als maquisards. Me disiá que sempre anava estirat a quatre espinglas amb los còls de camisa amidonats que li gratussavan la garganta. Raoul de Volontat, sens èsser un “illustre”, es un eròi de la nòstra istòria. Èra pas rei ni general mas son òbra de resisténcia a permés d’arribar a la liberacion del Val Naut e dels Pirenèus audencs.

Fa qualques meses descobriguèri la destinada fòrça especiala d’un òme, un catalan del Principat. Es pas considerat coma un d’aqueles “grands personatges” de l’istòria el tanpauc mas lo sieu percors a travèrs los retortèlhs de l’istòria tragica del sègle passat e las siás qualitat umanas nos daissan bocabadats. Manel Masip, nascut a Barcelona en 1922 dins una familha obrièra, s’engatgèt dins las tropas republicanas a l’edat de 16 ans. Per un temps, menèt la vida perilhosa d’un soldat de la libertat que la mòrt pòt tustar a cada estona. Foguèt nafrat a la batalha de l’Ebre. Aprèp recuperar, la misèria de la Catalonha d’aquesta epòca atal coma la volontat de se’n sortir e de poder crompar lo pan per sa familha lo decidiguèron de s’engatjar coma trabalhaire volontari en Alemanha. Sembla que Franco pagava los “servicis” renduts per Alemanha dins la victòria faissista en Espanha. Un acòrdi d’emplec de man d’òbra foguèt signat e una multitud de crèba-talent aguèron pas d’autras opcions que la d’anar trabalhar per l’industria alemanda. Aqueste plan messorguièr foguèt fòrça plan orquestrat e propagandatizat pel regim franquista. Los obrièrs espanhòls qu’i soscriguèron èran tanben de victimas d’aquesta manòbra cinica. Lo jove Manel Masip partiguèt doncas per Alemanha ont lo sieu esperit aluserpit lo sortiguèt de fòrça situacions dificilas. Mas çò que suportava pas lo jove obrièr republican èra lo sentiment d’injustícia. E per aver pres la defensa d’un autre trabalhaire forçat foguèt el enviat al camp de concentracion de Großbeeren. Aguèt l’astre e sustot la determinacion de subreviure aquesta espròva de l’orror mai absoluda e de poder, longtemps aprèp, tornar al país e i viure sa vida d’òme e sa vida de familha. Manel Masip èra lo papà de nòstre ben-aimat cap-redactor de Jornalet Ferriòl Macip a qui a transmés volontat e determinacion. Sa filha Gemma Masip Bonet a escrit un libre (edicion en catalan e en espanhòl) que conta aquesta istòria. Es pas l’istòria d’un “grand personatge istoric” mas lo percors de Manel Masip ne fa un eròi de la nòstra istòria umana.

Aquestas doas destinadas, las de dos òmes del pòble, nos pròvan que l’Istòria —amb una I capitala— es l’afar de las gents. Lo pòble es la noblesa. Raoul que moriguèt per sa causa e Manel qu’i subrevisquèt nos mòstran que l’eroïsme campa pas dins los corses de propaganda istorica senon que dins la vida de los que vivon a costat de nosautres.

↧

Festin dals Mais

May 22, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Los estats-nacions e las regions-nacions d’Euròpa

≪ Previous: Dos eròis de l’istòria nòstra

Fa una vòuta que sio plus anat al Festin dals Mais.

I pensavo un jorn d'abril per astre en agachar sus googlemaps Marselha a passar per lo quartier de "La bèla de Mai". Sabo plus s'o fan encara ailí. Lo nom rèsta. Coma per la lenga dins lo toponimes mi dirètz. Mas après l'ivèrn, la prima!
Escriguèro qualqua ren de temps fa sus la question (Jornalet 2 de mai de 2012)

A Mentan se fa encara de balar a l'entorn de l'arbre, simbòle de la feconditat, un diménegue dins lo famós "Parc dau Pian" a Garavan, al levant d'Occitània, fàcia a la marina.

Mas a Niça, dins lo quartier de Cimiers, es cada diménegue e quitament i son las fèstas dins los quartiers en setmana.

Sèm anats rejónher los benevolents "de quart" a la banca de nòstra associacion de segur, lo Centre Cultural Occitan País Nissart e Alpenc- Nissa pantai.

Mas aquel còup, i sèm anats per tornar viure lo festin plus unicament coma un expausant, mas mai coma uman. Méter de costat lo militantisme e viure, fa de ben.

Discutavo amb un amic quinesiterapeuta. Coma la prima dins lo cicle de las sasons, per renàisser de temps en quora, cal se pausar. Un jove esportiu, se volètz aver d'el de resultats, que vòstre club sigue visible amb de medalhas e de glòria, lo polètz butar, i aurà de degalhs, lo poiretz cremar quitament fisicament e psicologicament. E après, passaretz a un autre.
Es coma lo militantisme. Ai vist d'amics pi se sèm perduts de vista. La vita fa que devèm far de concessions, redurre de còups las activitats per se quietar.

Aicí. Espectator. DIns la molonaia de gents. De folclòre e de modèrn. Lo foclòre tanben, una fòto, fixacion de collectatges etnologics vestimentaris, tancat d'un temps, patrimòni vestimentari, amb una portaia simbolica.

Las associacions folcloricas fan viure e estructuran una cultura populara qu'es tant importanta que la cultura sabenta. Coma la cima de l'iceberg. Per malastre, l'autoòdi a tanben poscut rómper lo ligam entre pòble e intellectuals.

Vau, escoto, sento. Agacho, gardio, regardo.

De gents que discutan, que manjan, que jugan al balon, que fan un penèc. Ensèm. E la lenga nòstra es ben representaia, quasi en situacion d'utilitat sociala, "Benvenguda" a l'entraia, "Li binhetas d'ancuei" sus un panèl per vénder de binhetas doncas.

Un presentator al micro parla francés e una presentairitz parla en occitan niçard. Excellent.

Tòrno trobar per astre una qu'es devengüa collèga en licèu (de francés) e que sèm estaches vesins 25 ans, qu'estaio en fàcia. Eriam al meme collègi ensèm, dins la quinta ciutat de França, la tèrça d'Occitània, o cal far aquel d'asard.

De monde que penso ben que seràn aquí e que i es ges de besonh d'anar veire especificament tanben. De monde que conoisso de vista.

L'amic Pascal de Gavotina es aquí, amb la filha. Me'n aviso encara quora ai recebut, 8 ans fa, lo sieu tèxto per me dire "Lisa es arribaa". Encantat.

Un jove qu'ai fach passar lo bac l'estiu passat e que parla coma un aucèl la lenga, 20/20 avia agut. Pròvo de lo convéncer de far professor de las escòlas, al manco, amb lo concors especial.

La Regina dals Mais dal 2016, la nèça de Stèu i es de segur, bala bala, la la. Se fasèm la pichina fòto sovenir totes.

Una jornaia per se far recòrdi de ben, de mai.

Un alen, la lenga i es, visibla. Me sento quiet après aquela jornaia, apasimat. Me dio, encara un luec per èstre ensèm, dins la lenga o quasi, per ben de monde.

Calenda maia!

↧

Los estats-nacions e las regions-nacions d’Euròpa

May 23, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Letra al jovent

≪ Previous: Festin dals Mais

En Euròpa, las regions-nacions son mai que tot la resulta de las linhas de conflictes dels estats-nacions actuals, tal coma per lo Pais Basque e Catalonha, entre Espanha e França, Flandra entre França e Anglatèrra, Frisa entre Alemanha e Danemarc, Alsàcia entre França e Alemanha, Sud-Tiròl entre Itàlia e Àustria, Galícia entre Portugal e Espanha... D’autres son la resulta de conquista d’un estat- nacion actual tal coma Occitània, Bretanha e Corsega per França o Escòça e País de Galla per Anglatèrra. Los sols que reüssiguèron a faire existir un nacionalisme transfrontalièr fòrt son los Basques, amb de revendicacions autonomistas a l’encòp en Espanha e França.

Los escoceses presentan un cas particulièr, ja qu’utilizan lor volontat de manténer lor apartenéncia a l’Union Europèa coma argument per la separacion. Amb los catalans, lo escoceses son uèi lo mai capable d’aténher l’independéncia, e mai se lo referèndum subre l’independéncia de 2015 non capitèt pas. En Irlanda del Nòrd, los Unionistas dominan encara lo païsatge politic, mas la question frontalièra va jogar un ròtle en Irlanda del Nòrd amb las negociacions del Brexit.

Los mèdias dels poders estatals presentan los regionalismes coma una paradòxa dins lo temps de la globalizacion, que de regions-nacions autonòmas o d’estats novèls serián mai petits e aurián encara mens de mejans d’accion per donar una responsa fòrta a la globalizacion. D’un autre latz, los defendeires de las regions-nacions dison que lo bona responsa se deu faire a un nivèl federal europèu potent e que los estats-nacions vièlhs non o vòlon pas bastir.

Uèi lo tèma del regionalisme torna èsser un enjòc de societat mentre qu’èra devengut consensual dins una Euròpa que dialogava amb las regions dins fòrça domenis. Fins ara, Euròpa tentava de desvolopar las regions perifericas delaissadas per d’estats-nacions de còps fòrça centralizaires. L’Union Europèa encoratgèt las iniciativas economicas regionalas, mas los estats membres empediguèron de tròp jogar la carta regionalista. N’es la pròva, lo sosten formal unanime dels estats europèus e de las institucions europèas a l’estat espanhòl dins la crisi catalana.

Los vièlhs estats-nacions an uèi de dificultat per conténer los autonomismes e independentismes d’unas regions-nacions dinamicas que cercan de s’afranquir d’estats centralizaires de còps mens dinamics e amb de tendéncias de replegament populista e eurosceptic.

L’Union Europèa es desprovesida fàcia a las revendicacions dels regionalismes o nacionalismes non estatals, que los estats membres que la bastiguèron non an pas laissat cap de plaça politica formala a las regions. Sola la carta de las lengas regionalas e minoritària foguèt promoguda per lo conselh de l’Euròpa e admet una diferéncia culturala per las lengas regionalas, e mai se França la signèt mas non la ratifiquèt pas.

Benlèu qu’un federalisme europèu fòrt permetriá de donar una plaça a las apartenéncias nacionalas multiplas, entre lo sentiment nacional bastit per los estats-nacions e lo sentiment nacional istoric eretat de las regions conquistadas ancianament per aqueles estats-nacions. Atal, per los regionalismes e independentismes europèus, Euròpa se definís a l’encòp coma un esper e un adversari potencial.

Tal coma per las questions economicas, socialas, environamentalas o de securitat, Euròpa es la bona escala per tractar las revendicacions democraticas de las regions-nacions al nivèl continental. E mai se demòra lo problèma de la decision politica, coma per exemple, la politica de deregulacion economica fòrta menada per la comission europèa e que condusiguèt a la crisi non encara resolguda de 2008.

En l’abséncia d’intervencion de l’Union Europèa, los nacionalismes catalan, escocés, còrsa o basque poirián forçar l’opinion publica dels autres estats-nacions a préner partit dins de los conflictes regionalas e menar a una degradacion de las relacions entre los estats membres. Uèi, en Catalonha, l’Union Europèa non règla pas lo problèma mas tanben non o fa pas pejorar. I aguèt pas d’influéncia dirècta d’Euròpa subre Espanha, jos la forma d’una instància regulatritz qu’auriá limitat la violéncia. E mai, lo govèrn espanhòl es obligat de moderar sa reaccion de per son apartenéncia a l’Union Europèa.

Per lo moment, l’Euròpa federala que despassariá los vièlhs estats-nacions bastits sus de conquèstas territorialas non progrèssa pas mai. Las crisis economicas, socialas, environamentalas e dels estats-nacions pujan encara en Euròpa e lo periòde que ven risca d’èsser trebolat. La capacitat de designar a las eleccions europèus d’elegidas e elegits capable de far progressar l’Euròpa federala es essenciala.

↧

Letra al jovent

May 25, 2019, 3:00 am

≫ Next: Los noms del dialècte vivaroalpenc

≪ Previous: Los estats-nacions e las regions-nacions d’Euròpa

Jovent, ai mai de 45 ans, soi pas pus jove a respècte de vosautres mas pas encara d'una edat avançada, e soi a chifrar sus çò qu'a aduch al Mond ma generacion. La d'abans la miá donèt un esperit de contèsta e de liberacion fàcia a l'òrdre social, e la que la precediguèt venquèt lo nazifaissisme. Los de mon edat, qu'avèm fach? S'escranquèron las dictaturas marxistas-leninistas mas, en luòga de prepausar un modèl de societat melhor, nos sèm acontentats de celebrar la victòria del capitalisme e del consumisme, qu'an destruch la vida e la convivéncia. Votèrem "òc" al Tractat de Maastricht de 1992 qu'instituissiá l'Union Europèa, mas sabèm ara que l'Euròpa qu'avèm volguda es pas res mai qu'un grand mercat qu'impausa pertot en nom de la "Concurréncia Liura e non Falsada" l'avaliment dels servicis publics e la competicion destruseira de l'umanitat.

En fin finala, sèm una generacion non solament inutila mas tanben malfasenta, que prepausa una alternativa messorguièra entre, d'un caire, l'ultraliberalisme autoritari e, d'autre caire, l'autoritarisme neofaissista.

Jovent, quin Mond vos daissam? Un Mond injust e perilhós. Nos demòra pas mai qu'onze ans per far la revolucion interiora que nos evitariá las consequéncias pus tragicas de la catastròfa planetària qu'avèm alestida.

Jovent d'Occitània, se voldretz manténer e mai desvolopar la lenga nòstra que, tròp timids o bensai tròp coards fàcia a las opressions, e tròp devesits a causa de nòstres egocentrismes, vos avèm mal transmesa? Se voldretz far lo país de justícia qu'avèm mancat?

Jovent de tota l'umanitat, vos vesi a començar de vos mobilizar per cambiar lo clima e doncas la societat: auretz lo coratge e la luciditat que nos an fach sofracha?

M'agradariá de vos demandar perdon pel Mond que vos avèm daissat, mas cresi que lo perdon servís pas a res se l'acompanha pas una conversion radicala.

Cambiem totes ensems per un autre Mond!

↧

Los noms del dialècte vivaroalpenc

May 26, 2019, 6:45 pm

≫ Next: Minjar equilibrat: una error?

≪ Previous: Letra al jovent

Entre los dialèctes de l’occitan, lo vivaroalpenc es aquel que son nom a mai trantalhat. Aquò s’explica perque aquel dialècte se parla dins de regions istoricas fòrça divèrsas: una frenja sud de Forés, l’èst de Velai (istoricament en Lengadòc), lo nòrd de Vivarés (istoricament en Lengadòc), lo sud del Dalfinat (Daufinat), lo nòrd de Provença, quasi totas las Valadas Occitanas, una granda part “interiora” del País Niçard, Menton (que foguèc lòngtemps dins lo Principat de Mónegue)... I a ges de region vivaroalpenca qu’aparescha formalament coma tala dins l’istòria.

Lo nom de vivaroalpenc (vivaroaupenc, vivaroalpin, vivaroaupin) es uei lo mai utilizat. Es un nom recent que lo lingüista Pèire Bèc lo prepausèc dins los ans 1970. Es lo nom mai just perque evòca un dialècte que se parla dins de regions ben divèrsas, en passant aproximativament per Vivarés e los Alps. Es un nom lòng e pauc comòde, mas es lo prètz de paiar per aver un nom equitable.

Lo nom d’alpenc (aupenc, alpin, aupin) a lo meriti d’èsser pus simple, pus cort e pus manejable. L’istorian Felip Martèl l’a utilizat dins son grand article de referéncia “L’espandi dialectau occitan alpenc: assag de descripcion”, (1983, ‹Novel Temp› [Novèl Temps] 21: 4-36).

— Totun es pas un nom equitable perque dona l’impression d’èsser solament lo dialècte dels Alps occitans. Òr, los Alps parlan pas solament vivaroalpenc, tanben parlan provençal, niçard e roiasc dins las frenjas mai meridionalas.

— Una granda part del dialècte vivaroalpenc se parla pas dins los Alps, mas tanben dins una zòna non-alpenca que cobrís la bassa Droma vèrs Valença e Diá, lo nòrd de Vivarés vèrs Anonai, l’èst de Velai vèrs Sinjau e una frenja sud de Forés. E pereu lo vivaroalpenc se parla a Menton, en riba de mar, fòra lo Alps.

Lo nom de gavòt se limita tradicionalament als Alps occitans del pendís occidental. Aviá una connotacion pejorativa mas, aüra, pren un sens positiu. En tot cas, gavòt pòt pas englobar tot l’ensemble vivaroalpenc.

Lo nom de dalfinenc (daufinenc) es pas equitable tanpauc. Lo domeni vivaroalpenc despassa larjament lo Dalfitat (Daufinat) occitan.

Lo nom d’alpenc-dalfinenc (aupenc-daufinenc...) lo veèm dins la gramatica de Juli Ronjat (1930-1941). Es un nom equitable amb una connotacion multiregionala, evòca un domeni que compren entretant los Alps e lo Dalfinat, e pas solament. Totun es un nom pauc manejable perque compren doas terminasons variablas en genre e en nombre (alpenc-dalfinenc, alpenca-dalfinenca, alpencs-dalfinencs, alpencas-dalfinencas).

Lo nom de provençal alpenc (provençau aupenc...), Pèire Bèc l’utilizèc abans los ans 1970, abans de passar al tèrme vivaroalpenc. E un nom imperfiech perque dona l’illusion de limitar lo dialècte a la Provença alpenca.

Lo nom de nòrd-provençal (nòrd-provençau), lo lingüista Joan Glaudi Bouvier l’a utilizat, mas presenta los mesmes problèmas que lo nom precedent. Totun chal acceptar un certan usatge popular e espontanèu de “provençal” perque los abitants del nòrd de Provença, ont se parla ben vivaroalpenc, tenon a se definir coma “provençals”, especialament vèrs Dinha, Sisteron e Barciloneta.

Lo nom d’anfizonic es lo mai estranh de totes. Lo veèm rarament, dins de tèxts fòrça especializats, per exemple dins lo lingüista Joan Pèire Chambon. Es un derivat d’un nom de territòri, l’Anfizòna, que teoricament seriá lo territòri del vivaroalpenc. Es lo lingüista Pèire Nauton que prepausèc aquel tèrme d’Anfizòna. Veiá lo vivaroalpenc coma una mena d’“anfizòna” (zòna de transicion, zòna bivalenta) ont l’occitan coneis quauques trachs comuns amb l’arpitan. Mas lo tèrme fonciona mal perque es freid e abstrach.

↧

Minjar equilibrat: una error?

May 27, 2019, 6:00 pm

≫ Next: A las darrieras eleccions europèas

≪ Previous: Los noms del dialècte vivaroalpenc

I a idèas qu’am a l’esperit e que’ns semblan vertats, a un tau punt que las pensam quitament pas botar en question. I a tanben vertats que càmbian segon l’epòca.

Se’vs disi la frasa: “Cau minjar equilibrat”, tot vos sembla coerent e d’una vertat absoluda. Dinc ara, auratz rason. Mes aquesta evidéncia se desvia se cambiam la frasa per: “Cau minjar repaishes equilibrats”. Aquò, per contra, es una engana que pòt costar car a la santat.

Solide cau que lo còs uman receba una quantitat sufisenta de protidas, lipidas, proteïnas, ... etc, tot çò que l’ajuda de foncionar de plan. Mes dens la frasa “Cau minjar equilibrat”, manca la nocion de temps. Se lo còs uman deu recéber los elements citats mès haut, am pas dit sus quin periòde cau que tot aquò s’equilibrèsse. Normalament, l’equilibri se deu hèr sus ... una annada.

Lo còs seguís lo ritme de la natura, e dempuèi totjorn los umans an minjat çò que la tèrra les balhava, sason après sason. A la prima se minja pas la medisha causa que non pas a l’autona, la natura nos auherís causas diferentas.

Ara, un “repaish equilibrat”, dens nòsta societat desvolopada (ende díser pas “rica”), aquò vòu díser una entrada, un plat (dambe carn sovent + legumatge), fromatge e dessèrt. Tot aquò acompanhat d’un(s) veire(s) de vin. L’operacion torna dus còps lo dia, quitament tres ende los qu’an un dejunar salat. Es fòrça tròp.

Se volètz plaçar “l’equilibri” dens un sol repaish, la resulta es que minjatz fin finala tròp ric.

Un adulte de país desvolopat minja ara entre dus còps e tres còps çò que caleré. L’obesitat ganha, e pas sonque pr’amor de la marrida mangiscla industriala. La quantitat tanben es responsabla.

Endeus dròlles, la question de la quantitat se pausa pas tan qu’endeus adultes. A comptar de trente ans, lo còs a pas las medishas facilitats end’assimilar tot çò aquò que’u balham. Lo suberpés arriba sovent dambe l’edat.

Èi hèit una experiéncia recentament que’m sembla positiva: èi pas minjat que çò que calèva, es a díser una assieta pleada au disnar, una au sopar, pas nat dessèrt, pas de minjotejada entre los repaishes, dejunar magre (lèit de ris dambe flocons de civasa). La resulta es pro bona: èi perdut 13 kg en quate meses, èi tornat trobar mon pes de joen adulte. Me sentissi fòrça milhor e aquò me balha mès d’energia e de vam.

Solide es pas estat aisit cada jorn, i a agut excepcions, mes me soi apercebut de çò que pichons mancaments sus una jornada cambian pas ren, per astre.

Les vertats evoluan, per exemple lo biaish recomendat per la medecina de cocar un nenet a cambiat cada dètz ans, sus l’esquina, suu costat, suu vente, un còp de mès suu costat, dinc a çò que los nenets ajan hèit tres còps lo torn. Ma mair cresèva que los antibiotics hasèvan fòrça ben au còs, quitament sense d’estar malaut, que “netejava l’endehens”. Èra çò que’u disèva lo mètge de familha, me’n brembi plan. Tot aquò a plan cambiat …

Soi optimista, èi tendéncia de créser que las vertats evoluan dens la bona direccion. Mes a còps tròp a plaser, benlèu.

↧

A las darrieras eleccions europèas

May 29, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Letra d'un provençau daufinenc ais aranés

≪ Previous: Minjar equilibrat: una error?

Un quarantenal de millions d’electors en França, 34 listas candidatas per 5 ans per las 79 plaças dal Parlament Europèu d’Estrasborg (Strassburg= carrieravila).

Qualques jorns avans lo diménegue de la votacion, i es qu’un torn, recebèro dins la bóstia de letras la costumiera envelopa grisa que recampa los buletins e las professions de fe dals candidats.

Mas de fach èra qu’un cèrt nombre incomplet. Vist que sio estach ben susprés d’arribar al burèl de votacion qu’i èran d’autras listas qu’avio jamai vistas avans coma la lista Jauna de Lalan(d)a (francizat en Lalanne) o la lista Euròpa Esperanto (mi parla que sio esperantista despí mai de 20 ans). E i èra un fuèlh ambal nom dal cap de lista per remplaçar la cuca -absenta- de las listas qu’an ren distribuït/estampat lors buletins.

De fach, lo jorn d’arribar dins lo burèl de votacion (totjorn la comuna o una sala de classa dins una escòla), cal aver ja lo buletin (de l’envelopa) e/o l’aver estampat sus lo site dals candidats per èstre segur de votar per els.

Mas quora avètz ren internet e que lo buletin es ni dins l’envelopa grisa ni sus lo taulier dal burèl?

Demandèro als assessors, mi diguèron que lo prefècte avia dich de far ansin. Calia estampar lors buletins a maisons avans, se voliam votar per els.

Doncas, reduse la causia. Ja. Las tieras las mai votaias dins lo canton geografic son generalament ben presentas, mas las autras coma lo Partit federalista europèu e d’autras, ren.

E pi, l’assessor mi ditz: la règla es de dever pilhar al mens dos buletins avans d’anar s’isolar per emplenar (o non) la sieu envelopa de votacion. Totun, los escrutators observan, l’ària de ren (ja per securitat còntra las degradacions), los buletins que pilhes e aquels que non pilhes. Istòria de veire las tendéncias de la persona. Dins las pichinas comunas o los quartiers que se conoisson, se pòl saber lèu, levat se pilhes totes los buletins disponibles. E entre electors, per exemple, èran de latz de ieu e un m’a passat davans, per fòrça, ai vist una familha que pilhavan RN e Dupont-Aignan.

Es ver qu’es la tendéncia sus la “Côte d’Azur”, tuna land, l’argent e cadun per se despí 1950 al mens.

E justament, en parlant d’argent, la politica es una question d’argent tanben. Aver o non los means financiers implica la possibilitat o non de mandar vòstres documents avans la votacion, de laissar la possibilitat fisica als electors de pilhar vòstre buletin sus lo taulier.

E ai encara ren parlat dals afichatges. Mas pertot ont ai poscut passat, los panèls d’afichas electoralas èran majoritariament voides.

De costuma, per las municipalas e presidencialas, avètz paucas listas per causir. Mas per las europèas en França, coma en Alemanha per exemple, es impressionanta la diversitat possibla. Dona l’impression alora que los autres escrutins i es un tancatge de la diversitat amb mai de constrenchas per se presentar. Doncas mens de plaça a mai d’opinions.

Era un ambient d’aver fach lo sieu dever e en meme temps, un ambient gaire calorós. Un assessor a la fin, mi fa observar totun que coma per las legislativas, i son totun mens d’electors que per le votacion a las municipalas (proximitat amb la persona obliga) e la presidenciala (concors unipersonal).

Una grand messa totun, de discussions o non a la sortia. Cu es de tala “vièlha” familha dal vilatge (despí 50 ans, deven un mite medieval lèu) tal autre es felen de resistent comunista.

Los mèdias dison qu’Euròpa sembla d’aver mai mobilizat que per los escrutins passats. La questions d’Euròpa interessa mai, es ben.

Es la fin dal Grand Prèmi de Mónego e dal Festenal de Cànoa.

Es un autre festenal, pròpi. E la preséncia occitana dins tot aquò? Benlèu Alfonsi, de Corsega, serà elejut.

↧

Letra d'un provençau daufinenc ais aranés

May 31, 2019, 6:00 pm

≫ Next: La desfarda

≪ Previous: A las darrieras eleccions europèas

Cars compatriòtas que non sai,

Vos aviáu ja escrich, fa 4 ans, per vos dire qu'auriáu volgut èstre aranés per èstre plenament occitan. Encara uèi, m'aganta lo mesme desir.

En vòstre, d'efiech, la lenga vòstra qu'es tanben mieuna s'ensenha normalament a l'escòla. Vòstreis autoritats, au Conseu Generau d'Aran, la fan servir normalament chasque jorn. La reconeissença oficiala de l'aranés e doncas de l'occitan, l'avètz pas solament dins la Vau mai pereu dins tot lo Principat de Catalonha. Cèrtas, se'n podriá far mai, pasmens, e pensi per exemple que se deuriá aumens iniciar a l'occitan totei leis escolans de Catalonha mentre que vosautres aprenètz lo catalan, ò a l'oficialitat falhida de la lenga nòstra a Barcelona, que la consolessa màger Ada Colau i metèt fin tre son arribada au poder, mai, tot comptat e rebatut, l'aranés (e per tant l'occitan) benefícia d'un estatut particular que ges de region occitana autreja dins la rèsta d'Occitània.

De mon caire, siáu un provençau daufinenc. Vòli dire que rèsti dins l'anciana província de Daufinat, uei devesida entre lei regions Auvèrnhe-Ròse-Aups e Provença-Aups-Còsta d'Azur, mai en un luòc onte se revendica una certana identitat culturala provençala. De biais toristic, se parla de "Droma Provençala". Aquò vòu dire que lo provençau i es lenga de l'escòla? Non pas, lei cors son rars e excepcionaus dins leis establiments escolars, e la lenga es tan pauc coneguda per la gent, que se saup pas s'es un "patois", una lenga anciana, ò benlèu mòrta. D'escolans mieus se pensan que lei panèus a l'intrada de la vila son en latin. Per França e sa Santa Republica, ma lenga es pas una lenga, es "regionala", e lo francés solet es "lenga de la Republica"; quand non parli pas francés, siáu un marrit republican, un ciutadan sospechat de conspirar còntra l'Estat...

Alora, se ditz que de votz aranesas protestarián contra la celebracion catalana de l'an Robèrt Lafont, perque l'òme èra pas d'Aran. Caspitèla, es clar que non, èra un lengadocian de parlar provençau! Mai èra occitan, e son òbra se virava devèrs tota Occitània. Per ansin, vos demandi qu'apondatz pas d'isolament a l'isolament: siatz una minoritat nacionala en Catalonha e nosautres siam coma de gotas de resisténcia dins l'ocean francofòn: chascun a de besonh de l'autre per subreviure, viure e prosperar. E tot es liat amb tot: d'una amira occitana semblatz d'èstre a la periferia mai vòstra plaça, gràcias a la generosa lei catalana, es centrala: vòstra oficialitat es una lutz que nos illumina a totei leis occitans, puei que vòstra aranesitat dona una fòrça legala a tota l'occitanitat! De mon estat estant, sabètz que d'unei festejan la recuperacion de vòstre autogovèrn coma lo jorn nacionau de totei leis occitans? Es coma se lo soleu de nòstra crotz comuna despleguèsse sei raions d'Aran estant!

Cars compatriòtas que non sai, obrem ensems, que, per imitar Mistral, "se tomban leis aranés, tombarà nòstra nacion".

↧

La desfarda

June 1, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Lei filosòfs perduts

≪ Previous: Letra d'un provençau daufinenc ais aranés

Es un fricòt de menusas d’anhèl tipic de Valentinés e de Diés, semblable als pès e paquets de las tèrras del sud. S’aprèsta amb de pès e de tripa, aquesta presentada en paquetons, que cal ligar amb de budèl del meteis animal. Se i a pas de budèls, se pòdon ligar amb de fil de cosina. D’en primièr, cal bolir las menusas amb d’aiga pr’amor de ne traire las possibles marridas odors e, en acabant, finisson de coire en companhiá d’un saurengat de ceba, d’alhs e de tomata. Lo resultat es un plat gelatinós, delicat, amb los pès que se desfàn perque tan tendres e fondon dins la boca, tot acompanhat de vin roge, qu’en Ròse n’i a de plan bons.

Desfarda

Ingredients (per 4 racions): 4 pès d’anhèl, 600 g de tripa d’anhèl, 100 g de budèls d’anhèl, 1 ceba, 3 tomatas maduras, alhs, jolverd, vin blanc, ferigola, pebre, òli d’oliva e sal.

Preparacion: d’en primièr, talharem los pès pel mièg, per la longor. En acabant, coparem las tripas en cairats de cinc o sièis centimètres de costat, los enrotlarem e los ligarem amb de tròces de budèl. Quand os paquetons seràn prèstes, los metrem dins una ola, i apondrem los pès, o cobrirem amb d’aiga e o daissarem sul fuòc. Lo bolh pres rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Mentretant, pelarem las cebas e mièja dotzena d’alhs e o chaplarem tot. Puèi rasparem las tomatas e, en seguida, chaplarem qualques rametas de jolverd. Quand tot serà prèst, botarem un rajolat d’òli dins una caçòla e la daissarem sul fuòc, puslèu bas. Quand l’òli serà caud, i botarem la ceba e los alhs e o saurengarem un pauc. O remenarem de quora o quora amb lo culhièr de fusta e, abans que prenga color, i apondrem la tomata e lo jolverd e o saurengarem tanben. O remenarem de quora en quora e, quand tot serà confit, i apondrem mièja botelha de vin e qualque brin de ferigola e atudarem lo fuòc. Quand farà una ora que bolhiràn pès e paquets, tirarem l’ola del fuòc, n’escamparem l’aiga e los metrem dins la caçòla. Tornarem alucar lo fuòc de la caçòla, o cobrirem amb d’aiga, salarem e pebrarem e, quand levarà lo bolh, rebaissarem la flama e o daissarem bolhir a fuòc doç. Al cap de tres o quatre oras d’ebullicion, o tirarem del fuòc e o escudelarem.

Variantas: podèm apondre a l’ola una ceba (picada amb un parelh de clavèls de giròfle), un pòrre, un parelh de carròtas, una branca d’api, qualques rametas de jolverd, dos culhierats de chuc de tomata, una fuèlha de laurièr, un veiron de conhac o un rajolat de vinagre. D’unes i fan rossir un culhierat de farina. Podèm ligar los paquetons amb de fil de cosina. D’unes càmbian la tripa per de budèls. En qualque endrech escampan pas l’aiga. L’òli pòt èsser remplaçat per de burre.

↧

Lei filosòfs perduts

June 2, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Europèas: resultas vertadièras

≪ Previous: La desfarda

[NB — A l’ocasion dau decès de Miquèu Sèrras, suggerissi tornarmai aquesta reflexion, ja publicada dins Jornalet lo 27.5.2013.
Demandi perdon a Eric Fraj de l’associar de nòu a aqueste article critic e reafortissi totei leis apreciacions positivas sus son òbra artistica e pedagogica.]

De filosòfs, fa gaire, an mostrat una granda incompreneson envèrs la lenga occitana e la lingüistica. Parlarai de dos òmes fòrça diferents: lo mediatic Miquèu Sèrras [Michel Serres] e l’onorable Eric Fraj.

La filosofia elabòra una compreneson globala e racionala sus la realitat de l’univèrs. Una branca de la filosofia, l’epistemologia, s’ocupa en particular d’avalorar lo metòde e lo saber aquerit dins lei sciéncias. La filosofia se plaça donc au dessús dei sciéncias.

La lingüistica es una sciéncia umana, e coma tota sciéncia, a besonh de s’elevar gràcias a la filosofia.

Miquèu Sèrras a mila lègas de la realitat

Miquèu Sèrras es un filosòf celèbre e mediatic, de cultura occitana, que s’exprimís publicament en francés. Pasmens sa primiera lenga es l’occitan. D’intellectuaus an soslinhat lei relacions entre lo trabalh filosofic de Sèrras e son apertenéncia a la cultura d’òc: Alem Surre-Garcia n’a parlat dins Jornalet (25.5.2013) e Joan-Maria Auziàs i a consagrat un libre entitolat Michel Serres, philosophe occitan (1992).

Maugrat sa contribucion a la filosofia occitana, Miquèu Sèrras ditz regularament d’enormitats sus la lenga d’òc dins sa cronica “Le sens de l’info”, per la ràdio estatala France Info. Per exemple, lo 31 de març passat, nos en diguèt de bèlas:

“Una lenga viva es una lenga qu’o pòt dire tot. Ieu meteis ai viscut la desaparicion lenta dei lengas de França, qu’an pas desaparegut ges per leis esfòrç de l’escòla publica, mai simplament per l’afondrament dau nombre de locutors qu’èran païsans, e sustot perque lo gascon non podiá pus dire a un moment «polièdre» e «ADN», «ordenador» e «galaxia».”

L’animator de France Info l’interrompèt: “Parlatz de la lenga d’òc, de la lenga d’oïl…”

E Sèrras contunhèt: “Parli dau gascon, ma lenga mairala. Per tau, una lenga se morís d’o poder pas dire tot en un moment donat, vaquí. Qu’es una lenga viva? Es la qu’o pòt dire tot.”

(La version originària en francés se pòt escotar aquí.)

Vesèm sus lo còp una temptativa de deformacion de l’istòria amb la negacion de l’opression lingüistica dins leis escòlas.

Sèrras expausèt d’arguments similars dins una conferéncia anteriora, en 2008, a l’Escòla Normala Superiora de París (e l’Acadèmia Francesa ne fornís un extrach sonòr sus son sit web). Sèrras i confessa aquò:

“Voudriáu dire d’en primier que siáu pas ges lingüista. Coneissi ren a la lingüistica. [...] e me cau confessar que lo francés, lo qu’utilizi ara, es ma segonda lenga, puei que quand èri joine foguèri noirit en gascon, es a dire dins un patés d’Occitània [...]”

Ja lo tèrme inexacte patés pausa problèma. Puei, en avent admés son incompeténcia en lingüistica, Miquèu Sèrras afirma totun de fadesas extraordinàrias:

“Se meteriam a parlar la lenga d’oïl, o lo francés, simplament perque se podiá pas dire ni «nucleotid», ni «octaèdre» en lenga d’òc. Tan lèu qu’una lenga o pòt pas dire tot, es virtualament mòrta.”

Ara, segon la lingüistica, la realitat es ben diferenta:

— Es verai que i a de lengas subordenadas que son exclusas de certanei foncions de comunicacion, non pas per evolucion naturala, ni per incapacitat intrinsèca, mai a causa d’un conflicte amb una lenga dominanta qu’envaís lei foncions de comunicacion.

— L’enjòc essenciau es de conquerir lei foncions de comunicacion que mancan au profiech de la lenga subordenada. Dins aquel objectiu, cau crear lei recors expressius necessaris per aquelei foncions. D’operacions coma l’estandardizacion e la cultura de la lenga ajudan a crear e fixar aquelei recors e, donc, a conquerir lei foncions mancantas. En partent d’aquela basa, tota lenga es capabla de parlar de totei lei subjèctes.

— L’occitan, en tot cas, es ja absoludament capable d’utilizar de tèrmes especializats coma polièdre, ADN (acid desoxiribonucleïc), galaxia, nucleotid e octaèdre...

— L’occitan a ja una vielha tradicion en comunicacion scientifica dempuei l’Edat Mejana. L’occitan scientific es aumens tan vielh coma lo francés scientific.

— La nòrma classica de l’occitan contemporanèu prevei de règlas de fixacion e de creacion dei mots cultes e dei tèrmes scientifics.

— En concret, uei lo jorn, òm parla seriosament de matematicas, de quimia e d’autrei disciplinas en occitan. Aquò se passa en particular dins lo sistèma educatiu de la Vau d’Aran, e mai dins certaneis ensenhaments installats dins l’Occitània Granda (Calandretas, classas bilingüas).

— Aquesta capacitat de l’occitan de parlar de tot s’es pas desvolopada completament, justament a causa de la subordinacion. Mai en tot cas i a de basas, d’instruments e d’òbras per i arribar.

Eric Fraj e lo conflicte lingüistic

Ben pus simpatic que Miquèu Sèrras, l’intellectuau Eric Fraj, eu tanben, s’es un pauc perdut dins de consideracions malaürosas sus la lingüistica occitana.

Eric Fraj es professor d’occitan e de filosofia e, en mai d’aquò, causa coneguda, fa un trabalh qualitós dins la cançon en occitan. Son engatjament occitanista es preciós e presat. Ieu, de jovenet, quand descobriguèri l’occitanisme, lo nom d’Eric Fraj foguèt un dei primiers que me marquèt. Avèm besonh d’Eric Fraj.

Pasmens, quina decepcion quand legiguèri son article entitolat “Quin occitan per deman?”, que lo publiquèt en tres partidas dins Jornalet (14, 21 e 28 d’abriu de 2013).

De segur, i fa quauquei remarcas senadas sus lo besonh de qualitat dins la formacion dei professors d’occitan, especialament en fonetica e en vocabulari. Acòrdi totau sus aqueu ponch.

Mai la rèsta de l’article es una colleccion longassa de clichats, de prejutjats e d’amalgamas sus lei rapòrts entre occitan eiretat e occitan estandard. Sus aqueu subjècte, Fraj imagina una mena de complòt escur qu’a pas de rapòrt amb la realitat dau trabalh dei lingüistas. Cita un lingüista partisan de l’estandardizacion coma Robèrt Lafont en arribant de li far dire lo contrari de çò que vòu dire... E mai, Fraj tròba lo mejan d’invocar la granda filosòfa Hannah Arendt per nos alertar sus un perilh imaginari de “totalitarisme” que s’escondriá involontàriament dins l’occitan estandard...

Dau ponch de vista de la lingüistica reala, pòdi rassegurar Eric Fraj:

— Lo conflicte es pas entre l’occitan locau e l’occitan estandard. Lo solet conflicte sensible se passa entre l’occitan dins sa globalitat e lo francés (podèm remplaçar francés per italian o espanhòu, en parlant dei Valadas e de la Vau d’Aran).

— La subordinacion nos impausa tota una sèria de mites que nos empachan de veire aqueu conflicte.

— L’occitan estandard es pas concebut per oprimir l’occitan locau. Es concebut per resistir a la lenga dominanta. Es dessenhat per reconquerir de foncions de comunicacion.

— L’occitan estandard prevei d’adaptacions dialectalas-regionalas. Es un objectiu explicit dempuei la codificacion iniciala de Loís Alibèrt en 1935. Es un objectiu assumit a partir deis ans 1970 per Pèire Bèc e Robèrt Lafont. Ai desvolopat lo tèrme de lenga pluricentrica (ja present dins la recèrca internacionala) per descriure aquela perspectiva. Eric Fraj ne ditz pas un sol mot, a mancat un aspècte essenciau de la question...

— Lo nivèu bas de certanei professors d’occitan (en fonetica, en vocabulari, etc.) s’explica pas a causa de l’occitan estandard mai ben a causa de l’indisponibilitat de l’occitan estandard e de la rarefaccion de l’occitan locau. Lo corollari es l’omnipreséncia dau francés dins lo ròtle de lenga estandard, còntra l’occitan locau e còntra l’occitan estandard.

Filosofia e lingüistica

Un amic m’a suggerit de far una respònsa argumentada a Miquèu Sèrras. Cresi qu’es pas necessari perque aqueu filosòf, e mai s’es occitan e occitanofòn, es vengut tròp prefondament alienat ai mites pseudolingüistics de l’estat francés. Participa a aqueleis aparelhs de propaganda francesa oficiala que son l’Acadèmia Francesa e France Info. Sèrras cambiarà pas d’opinion...

Seriá benlèu productiu de far quauqueis accions militantas, espectaclosas, mediaticas e non violentas còntra l’Acadèmia Francesa o France Info, per fin d’alertar l’opinion publica occitana sus la desinformacion.

Per quant a Eric Fraj, cresi en sa capacitat de descobrir la lingüistica reala. Jògui que se pòt desbarrassar dei prejutjats. E o repetissi, la causa occitana a l’astre d’aver un musician, un creator e un pedagòg d’aut nivèu coma Eric Fraj.

Cadun deu respectar lei sabers aquerits dins cada disciplina. Lo lingüista a de besonh dau filosòf per elevar e melhorar son nivèu d’analisi. Lo filosòf, de son costat, a l’obligacion de se convertir en epistemològ irreprochable e de se cultivar en lingüistica, per fin d’examinar çò que lo lingüista fa realament.

↧

Europèas: resultas vertadièras

June 3, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Aguèsse volgut Michel Serres, lanturlu!

≪ Previous: Lei filosòfs perduts

Vaquí un còp de mès que las eleccions europèas son passadas. Com a cada còp, los comentaris tiran camin e cadun i vei la pròva qu’avèva rason. Vau pas discórrer suu hèit que lo movement deus Gilets Jaunes a pas cambiat gran causa a l’escrutin, que lo RN avèva dejà ganhadas las europèas lo còp passat e La Republica en Camin las presidencialas, e doncas estoc pas qu’una confirmacion de tendéncia d’abans lo 17 de noveme de 2018. I a totun monde que s’i escaden d’arcastar aus GJ la victòria deu RN. Les poderam pas empachar d’ac pensar, quitament s’es faus.

Las duas causas que volerí jo soslinhar es que, com de costuma, pas nada tematica europèa estoc evocada dens lo debat. Lo hèit que las listas sian pas qu’estatalas a cambiat una eleccion continentala en pelei “a favor” o “contra” Macron. E cadun de comptar puèi son influéncia sus l’electorat estatau. Lo RN s’autodecernís lo títol de purmèr partit de França gràcias a una esquèrra esbrilhagada “faiçon puzzle” e LREM se regaudís d’aver perdut ... mes pas tròp.

Es justament l’influéncia deus partits que’s pòt pagerar, coma un sondatge a grana escala. Mes se las resultas son presentadas en percentatges de votzes exprimidas, es interessant de véser quantas personas que podèvan votar son efectivament anadas botar un paperòt dens la caisha end’exprimir lor sosteng, e aquiu es una auta cançon. Las chifras enganan pas e son crudèlas.

Cau pensar purmèr qu’i a 15% d’adultes en edat de votar que son pas inscriuts sus las listas electoralas. Aus USA, son comptabilizats coma abstencionistas.

Aquò dessús, am una abstencion ongan de 49,88%, que nos hè 42,60% d’adultes en edat de votar que’s son desplaçats.

Cau ajustar 4,54% deus que son anats au burèu qu’an botat un bulletin nul o blanc (lo debat sus la comptabilizacion deus vòtes blancs es una sèrp de mar demandada per fòrça monde mes refusada peus poders, solide). Am doncas uns 40,66% de monde que son anats sosténguer un partit politic ende mandar deputats que’ns “representan” au parlament.

Vaquí doncas las resultas vertadièras que tenguen compte de la situacion vertadièra:

— Inscriuts 85%
— Votants 50,12% sian 42,60%
— Exprimits 95,46% sian 40,66%

— RN 23,31* sian 9,47%
— LREM 22,41* sian 9,11%
— EELV 13,47* sian 5,47%
— FI 6,31* sian 2,56%
— PS 6,19* sian 2,51%
— DLF 3,51* sian 1,42%
— Hamon 3,27* sian 1,32%
— PCF 2,49* sian 1,02%

Se vei aisidament que lo “purmèr partit es lo de l’abstencion”, que davanteja de 60 contra 10 la lista declarada victoriosa. Com ac diseré Toton Albèrt, “tot es relatiu”...

* = Percentatge d’exprimits, la resulta utilizada oficialament

↧

Aguèsse volgut Michel Serres, lanturlu!

June 4, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Toponimia occitana: un rompe tèsta al nivèl intracomunal?

≪ Previous: Europèas: resultas vertadièras

Lo 1r de junh de 2019 apreniam la trista despartida del filosòf Michel Serres. Es una perdia de las grandas per la sia vila d’Agen e plan ençà per l’umanitat.

Se partatjavèm las valors umanistas que desvelopava dins sos libres que ne saludam lo caractèr ric e abondós, partatjavèm pas cap la sia anglofobia cronica que lo butava a preconizar la cauma de l’anglés. Se mainava pas que fasquènt atal alargava lo lièit de l’ultrà nacionalisme francés que va del Recampament Nacional fins a França Insomesa.

Sèm plan regretoses que lo Michel Serres, aja abandonada sa lenga mairala l’occitan, la del poèta agenés Jansemin (1798-1864).

Totun aviá dit al grand escrivan occitan, Robert Lafont, dins un collòqui organisat en 1985 sus “l’identitat francesa” que moririá pas sens aver escrit un roman en occitan. Benlèu que o faguèt e l’anam descobrir a titol postum. Qual sap?

En lòc de se batre contra la sia-disènt envasida de l’anglés en França, Michel Serres seriá estat mai inspirat de se mobilizar per la diversitat linguistica en França e notadament per una plaça digna per l’occitan en çò nòstre, en Òlt e Garona e dins un trentenat d’autres departements del sud de la Republica francesa.

Michel Serres èra influent. Auriá poscut ramentar tant als Presidents de la Republica que se succediguèron coma a totes los presidents dels Conselhs Regionals e dels Conselhs Generals de las nòstras regions occitanas la necessitat imperiosa de “far ratificar per França la carta europenca de las lengas regionalas e minoritarias”.

Tot parièr auriá poscut jogar de son influéncia al prèp de totes los corrènts de pensada representats a l’Assemblada Nacionala per tal de far votar una lei de parada e de promocion de las lengas ditas regionalas.

Sénher Michel Serres èra per que lo mai grand nombre de personas pòscan mestrejar las tecnologias de l’informacion: Perqué prepausèt pas que l’occitan e las autras lengas “regionalas” siagan ensenhadas dins totas las escòlas e als adults gracias a-n-aquestes mejans modèrn d’accedir a la cultura?

Al paradis de las glòrias agenesas, Michel Serres retrobarà lèu lo Cortèta de Pradas e Jansemin que l’espèran. Quicòm nos ditz que li van gentament demandar perqué faguèt pas res e diguèt pas res de tota sa vida a favor de la lenga e de la cultura occitanas e coma o podètz logicament pensar, la discutida se farà pas en francés.

Gèli Grande
Joan-Pèire Alari

↧

Toponimia occitana: un rompe tèsta al nivèl intracomunal?

June 5, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Perqué existisse pas

≪ Previous: Aguèsse volgut Michel Serres, lanturlu!

A la rubrica, rompe tèsta, ancuei toponimia.

1- D'ultracorreccions

— La toponimia occitana es complèxa al nivèl intra comunal. Levat un estudi seriós, sus d'arquius comunals a la rigor, quitament se un collectatge de las formas oralas amb de locutors competents es de preferir, es delabraia.

Coma la lenga. E mai que la lenga dirai. Qu'es ren facil de collectar las formas intracomunalas. Las comunalas es un pauc mai facil. E entre las formas ancianas, evoluaias, francizaias, toscanizaias...

Per las citacions, un exemple tòrt mas ver. Veguèro de pàginas de Wikipèdia qu’an poscut mi citar (per un trabalh que faguèro i a de temps), per de toponims de comunas dal departament 06... tot en citant una autra forma, erronèa (o dins un autre dialècte que lo de l’endrech)!

— Autre cas, ai collectat las formas comunalas doncas, L’Escarea, Suspèr, per exemple en airal vivaroalpenc, eça. Mas mi posquèro veire “corregit” per las formas vivaroalpencas dal 06.

Sabo ren perqué, mas son ren que de marrias correccions per l’airal vivaroalpenc dal 06, que tot cambiaria de dialècte e i passaria dirèct en niçard. Mentre qu’es ren d’aquel biais per l’airal provençal dal 06... rèsta ben en provençal.

Demanda de respèct dals niçards devèrs los provençals mas imperialisme lingüistic sus justificacions d’Istòria amb la Contea de Niça ? Ipocrisia. Un exemple de mai, n’avèm ja parlat.

Cada corrent de la lenga a la sieu politica. Exemple, comparatz de mapas provençalistas de l’èst d’Occitània amb diversas mapas occitanistas... Supressions de cha per ca (Chastèl Arnós), vocalizacion de -L (o -R) finala en -u (mas sus lo terren es ben -L o -R finala coma “Suspèr” e non “*Sospèu”), quora non es “los...” que deven “li...”.

— Un exemple concret es aquel dal nom de la comuna de L’Escarea, soleta forma locala correcta gavòta (sèm dins l'airal vivaroalpenc que fa tombar -N- intervocalica coma en gascon, forma francizaia en “L’Escarène”, forma toscanizaia avans “Scarena”). De còups, rares es ver, se vei escrich “*L’Escarena” (forma emplegaia artificialament a l’oèst a partir de Niça) dins de documents (militants). A!. Mas quora pensam a un autre toponim alpenc “O Morinhet” (francizat en “Moulinet”) qu’es un pauc mai sovent -e totjorn d’aquel biais marrit de cambiar la realitat locala- corregit en “(L)O Molinet” i es de que se pausar de grèvas questions de coëréncia dins aquela estranha logica de “correccion”!

Que pi mai, cal saber que d’occitanistas refusan l’escritura dal rotacisme de -L- en -R- pron corrent en alpenc (escòra, soret..., egalament present en gascon), mas degun se pausa la question d’escriure alora —per anar al fons dal deliri de cambiar la realitat— “L’Escalena”! Totun, es coërent per un qu’escriu ben “Lo Molinet”. Es una lapalissaia! (la tradicion ditz que lo nom dal vilatge vendria d’una escara a l’entraia de la ciutat que permetia de fermar la vilòta en cas d’ataca). Remarcaretz qu'en gascon, i es ges de restabliment de l'-N- intervocalica coma de l'-L- vengüa -R- intervocalica.

Òc, segur, tot es complèx, l’occitanisme e lo rèsta. De qué descoratjar de còups, quitament los valents.

Aicí una reflexion, s’i arribam, per portar una peira per l’edifici.

2- De formas que cal elucidar

— Un cas concrèt que nos interessa aicí de presentar es l’escritura d’-a finala en provençal. Rarissima en toponimia sus las mapas de l’IGN o d’un biais popular (e en grafia mistralenca). La grafia mistalenca ne’n testimònia. Sabo ren perqué siguèt possible dins los exemples citats sota.

Pasmens, malgrat l'o o lo mai sovent l'e finalas per l'a finala dins los toponimes francizats, trobam lo nom de “La Peiroa” a Salèrna escrich “La Peyroua” coma sus la comuna dal Muelh. E es de tractar vist qu'es lo nom de vias e d'establiments escolars. Tant val de saber coma s'escriu correctament lo nom de l'establiment, subretot s'i es un cors d'Occitan dintre.

La finala -oa seriá la forma braca pròpia a l’occitan oriental dal sufix -osa (coma camisa >camiá, camia, fasia > faiá, faia...)?

Perqué trobam la Fònt Bregoa (“Font Bregoua”) a Salèrna..?

Aquí pensèm ben al sufix -oa (per -osa) dins Bregoa

Bensai.

— Mas cal notar: “Les Peyrouas” Al Muelh, “Peyrouas” a Flassans, “Chemin du Peyrouas” (doncas masculin aicí) a Sant Maximin e “La Peyrouar” (totjorn feminin) a Meunas. Mai luenh en Gasconha avèm “Peyrouat” al Mont.

“Peiroa” marria escritura per *Peiroàs” que poiriam pensar a un sufix aumentatiu -às? Mas alora perqué la forma masculina dal sufix -às (e non -assa) per una forma emb un article feminin? Non, gaire logic.

La forma “peiroar” interròga tanben. -R finala varianta d’-s, sufix?

Alora, avètz d’ideas?

↧

Perqué existisse pas

June 6, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Michel Serres, gojat de Garona o dròlle de *la Garona?

≪ Previous: Toponimia occitana: un rompe tèsta al nivèl intracomunal?

Nosautres, es lo non-res.
(Mahmud Darwish)

Ego sum, ego existo, “soi, existisse”, segon lo fondator de la filosofia modèrna, René Descartes (1596-1650), aquesta proposicion es “necessariament vertadièra, cada còp que la pronóncii.”[1] Soi, existisse. Pasmens, dins la França actuala, sembla ben que i aja encara un fum d’èstres qu’an pas lo privilègi d’existir, es a dire d’èstre reconeguts dins son drech a viure e perservar dins l’existéncia, o de que l’existéncia es considerada coma reducha, una “existéncia mendra”[2] de que sos dreches son pauc o pas brica respectats: entre d’autres, podèm citar per exemple nosto lengo mespresado, coma ditz lo Mèstre de Malhana, amb totes los grops umans que la parlam. Perqué existissèm mens que Danone o Monsanto —a eles sos dreches e son existéncia coma persona (juridica) pausa pas ges de problèma—? Es segurament çò qu’apelam lo “mesprètz” —que n’i a pro— cap a “l’occitan”; mès las causas se passan quitament pas antau, per amor que degun mespresa literalament pas “l’occitan” puòi que ne reconoisson pas sa quita existéncia (amai los que sovent ne defendon una expression particulara). Ego sum eg... ah non? Bon, d’acòrdi.

Me ramente d’un parelh d’amics que m’avián mostrat un manuau de lenga catalana, non me ramente de la data de parucion, benlèu jos la dictatura franquista, benlèu abans, a l’intencion dels professors de castelhan en Catalonha, una mena de “guida de subrevida” pel professor castizo, es a dire, de bona raça e doncas de bona lenga, paracasut[3] dins la sèlva polaca per fin de redreçar l’arbre tòrt, la lenga dels subjèctes erratics de la còsta mediterranèa de la Peninsula. Plan segur, i aviá de qué èstre trucat. Mès lèu-lèu, en agachar, orrorizats, aquel manuau, se sèm mainats de que aumens, a la diferéncia de çò que se practicava en França, es a dire, se l’arbre catalan aviá aquí tanben besonh d’èstre redreçat, pels espanhòls aumens existissiá, son existéncia catalana èra reconeguda —cèrtas, pas encara sos dreches—, per amor que l’expression “lenga catalana”, o quicòm pròche, figurava ben sus la cobèrta dau manuau.

Res de comparable en França, quora s’agiguèt de faire passar au francés la totalitat dels mainatges occitanofònes, es a dire, a quicòm pròche a la fin dau s. XIX-prumièra mitat dau s. XX; lo patois èra l’equivalent d’una pura “causa” sens forma, o melhor dich un “cause” sens limits clars, sens règlas precisas, umiliant per l’intelligéncia, pertubant l’òrdre lingüistic a establir, res que las categorias intellectualas de l’administration poguèsson pas encapar. Anarquia territòriala aparenta dau lengatge a la quala respondèron per l’anarquia pedagogica e la violéncia sociala pura e jos-institucionalizada[4], sens cap de metòde oficiau, cap de doctrina de l’estat, una violéncia sociala blosa, aplicada a aqueles pichons de classas popularas, escampats dins un mond de sons e de formas novèlas, lo dels ussard nègres de la Republica, sovent de meteissa lenga qu’eles, mès abandonats per l’administracion indiferenta, levat se, malur!, un gèni coma Perbòsc assagèsse d’i introduire un metòde comparatiu “inovant” coma dison uòi, au contra dau bricolatge antipedagogic (senhal, umiliacions etc.) que se son petaçats coma poguèron. Cap de doctrina oficiala, perqué lo patois au fons existís pas, o deuriá pas existir.

Pr’aquò, una politica lingüistica clara, amai ostila a l’oficialitat de l’occitan, auriá permés son identificacion e sa transformacion en objècte comun e democratic d’estudis e de saber, puslèu qu’en tresaur patrimoniau e reservat a d’unes happy few privilegiats. La pura negacion de fach, exprimiguèt antau un non-res de drech: “òc, parlatz patois, pel moment, mès deuriatz pas lo parlar”. “Òc-ben, existissètz encara, vos e lo vòstre patois, mès deuriatz pas existir”. Inexistencialisme: filosofia pedagogica oficiala de la Republica francesa juscas uòi, çò sembla. Los Catalans, eles, avián maugrat tot dejà ganhat la prumièra batalha, amai après aver perduda la de l’Ebre, la batalha de l’existéncia: dins “las Espanhas”, eles e sa lenga existisson, qué que ne pensen los autres.

Lo recit de la Genèsi, raconta qu’Adam, lo prumièr uman, foguèt lo que donèt a las causas sos noms. Es pietat que l’Adam francés aguèt agotada tota son inspiracion e bailèt a tot çò parlat dins son jardin, que diferava de sa lenga, l’òrre nom de patois. Verai que s’es un pauc corregit dempùoi que la nomenèt diplomaticament, per los concorses de la fonccion publica, occitan-langues d’oc; atanben espère que tòrnaran lèu batejar l’autre en français-langues d’oïl. Pr’aquò, lo mau èra fach.

Bon, cau dire qu’avèm dejà perdut tròp de temps amb los noms e pas pro amb las causas: pense a la refòrma actuala dau licèu que menaça l’ensenhament de l’occitan, l’abséncia de sosten per la premsa occitana en generau, l’abséncia d’espaci public per la lenga, la rarefaccion d’un lectorat occitan, lo caòs politic occitanista, etc. etc. Tot es abséncia, crisi, caòs. Mès ont es nòstra preséncia? Dins quan espaci avèm enfin lo drech d’existir, es a dire per un occitan, de parlar, d’escriure, de pensar?

Remarcarai solament una causa, es que tota avançada legislativa, politica, associativa, supausa qu’un drech generau filosofic a l’existéncia siá reconegut per l’autoritat en question e que siá aparat amb totes los mejans possibles per ela. Sens aquesta reconoissença, pasmens dejà presenta dins la lei actuala, mès timida, reducha, mendra, per tot dire, ridicula e vergonhosa, ges de progrès es pas pensable dins las mentalitats ni tanpauc dins las institucions. Alara, coma farem per arribar a ganhar la prumièra de las batalhas, es a dire, a faire reconóisser collectivament, republicanament e occitanament, un grand e bèu nos sumus, nos existimus?

[1] René Descartes, Méditations métaphysiques, 1641.

[2] David Lapoujade, Les existences moindres, Paris: Minuit, 2017.

[3] Per revirar l’expression francesa “parachuté”, prepause (sus la basa de “paracasuda” per parachute): “paracasut”, amb lo participi dau vèrb “càser” (cadut).

[4] Felip Martel, Le sourd et le bègue, L’école française et l’occitan, 2007.

↧