Una rivalitat Marselha, Niça, al servici de qual?

April 17, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Notre Dame de Paris

≪ Previous: Israèl plurilingüe

$

0

0

Una tendéncia
 
Dins las tensions politicas e identitàrias que segotisson nòstra region, una es la rivalitat Marselha amb Niça. Coma en Lengadòc per Tolosa e Montpelhier, en Gasconha per Bordèu e Pau (e Aush?) .
 
Per nòta, en Gavotina avèm tres pòles mas se fan gaire concurréncia que son de talha meana: Valença (62 150 estatjants), Gap (40 225 estatjants) e l’aglomeracion de Mentan-Recabruna (totalizant 41 430 estatjants).
 
Es particularament actuala coma dins la question de la fusion de las acadèmias educativas, l’acadèmia de Niça qu’un pensava fusionant dins aquela d’Ais- Marselha.
 
I es quitament agut un partit politic niçard menat per Michel Cotta que revendicava dins las annaias 1990 una region “Alpes du Sud” amb los tres departaments alpencs.
 
Un moviment existèt per la renaissença de la Cort d’Apèl de Niça, perdüa après l’Annexion de la Contea de Niça a França (aüra a... Ais).
 
Aüra avèm la Metropòli de Niça Còsta d’Azur amb 538 574 estatjants (lo departament dals Alps Maritimes ambal sieu 1,084 million d’estatjants) fàcia a la Metropòli d’Ais-Marselha-Provença amb 1 895 600 estatjants (lo departament de las Bocas de Ròse ambals sieus 2,025 milions d’estatjants).
 
 
Istoric
 
En lo 1112, Doça de Provença, eretiera dal Comtat de Provença se maria amb Ramond-Berenguier III, Còmte de Barcelona. Despí lo 1004, degun Còmte de Provença es vengut a Niça. Marca mal.
 
En lo 1117, ven a Niça per arbitrar un conflicte entre l’evèsque de Niça e los vescòmtes. Lo Còmte Raimond Berenguier II de Provença defunta en lo 1166 dal temps de l’assèdi de Niça. Raimond Berenguier III arriba de sométer lo consulat de Niça en lo 1176.
 
 
Complexitat: autonomias e retéisser de ligams
 
Lo solet aligat dal Còmte de Provença, dins la lucha còntra lo consulat e lo vescòmte de Niça, es la Republica de Pelha -ben mai granda qu’aüra de Berra fins a Sant Anhe e de Mónegue a A Torbia- que capita de resistre a la feudalizacion per los vescòmtes de Niça.
 
Al sègle XII, Amfós Ier o II rei d’Aragon, Còmte de Barcelona, Còmte de Provença crea lo consulat a Pelha. Es administrat per tres consuls elegits. En 1176 l’autonomia es renforçaia en recompensa de l’ajüa còntra lo vescòmte de Niça. Forma tanben una confederacion republicanan amb Luceram e Uèls.
 
Los evèsques de Niça e los abats de Sant Pònç i an de dreches esperitals e temporals. Los canonges de Sant Ruf d’Avinhon an la glèisa pelhasca de Santa Maria dal sègle XIIe fins al 1654.
 
En lo 1191, Pelha perde la ròca de Mónego donaia a la Republica de Gènoa per l’Emperaire germanic. Lo Còmte de Provença semblaria ren poler far còntra, que totun, es ben ocupat per de rebellions de senhors locals. E demòra lo vassal de l’Emperaire germanic.
 
En lo 1215, una part de l’aristocracia de la part orientala de Provença refusa de reconóisser la sobeiranetat dal Còmte de Provença e de consuls de Niça discutan amb la Republica de Gènoa.
 
La República de Gènoa a l’ambicion d’esténder sas possessions sus tota la riba de mar fins al Var. Suscita la rebellion còntra los còmtes de Provença a Niça amb los artistocratas favorables. Lo 6 de julh dal 1215, lo partit d’aristocratas niçards a lo contraròtle e proclama l’independéncia de la ciutat en rapòrt dal Còmte de Provença.
 
En lo 1220, lo Còmte de Provença Raimond Berenguier IV ou V se maria amb Beatritz (filha dal còmte Tomàs Ier). La vila de Niça a pachat una aligança amb las vilas de Grassa e Draguinhan e a firmat una convencion amb la Republica de Pisa en novembre dal 1228.
 
D’aquel temps, l’armaia dal Còmte de Provença comandaia per Romèu de Vilanòva se posiciona delòng de Var. Lo partit oposat a l’independéncia de Niça a negociat amb Romèu una capitulacion de la vila amb una confirmacion de las condicions dal tractat passat en lo 1176 amb Amfós Ier de Provença, rei d’Aragon, Còmte de Provença e de Barcelona.
 
 
Presença tornamai
 
Lo Còmte de Provença conserva un castèl dins las vilas gavòtas de Levenç, Coarasa, Luceram e Pelha.
 
Pelha, gavòta, resiste. E mai, poiriam parlar d’una “cinta occitana”, cinta gavòta —de fach— formaia per las comunas gavòtas de Levenç, Coarasa, Luceram e Pelha, que correspònde al limit entre vivaroalpenc e provençaloniçard (Sant Blai, Torreti Levenç, Còntes, Blausasc (avans de Pelha), Pelhon (avans de Pelha), Esa). Correspònde totjorn aüra levat per un o dos quartiers destacats de la comuna d’origina coma La Trinitat (airal niçard) tracha d’Esa (vivaroalpenca) o mai recentament Cantaron (airal dal niçard de las còlas) levat de Casternòu de Còntes (vivaroalpenc). Sus lo meme scenario que Mónego trach de Pelha, per carrament cambiar de lenga aquí (malgrat la febla preséncia pelhasca constanta, simbolizaia per l’istòria dal pelhasc nomenat “Vegius”).
 
Lo cònte de Ròca Esparviera metent en scèna Joana de Provença, estent una marca de pan occitanitat coma pròva viscua localament per l’atestar. La separacion de Pelhon explicant magara lo partit per lo vescòmte de NIça e Pelha demorant pro “occitana”. La fragmentacion dal territòri de Pelha estent lo vam demografic dins los sègles siguents fins a la creacion de Blausasc, A Torbia (e mai Cap d’Alh, fàcia a Mónego).
 
 
Pression dal Reialme de França
 
Lo partit profrancés, es la maison d’Anjau e los aligats locals, los còmtes de Tenda e Vintimilha. Mas l’eleit de Niça e de las vigarias vesinas alpencas vòlon la proteccion militara e juridica. Vòlon preservar los privilègis de la ciutat principala (Niça) e d’obtenir de la maison de Savòia de novèls estatuts coma l’installacion de la capitala de Provença a... Niça e mai coma lo desvelopament de l’activitat portuària promesa per los Duraçs.
 
La dedicion de la Contea de Niça a Savòia dal 1388 marca alora lo restacament dal territòri èst alpenc a Savòia amb la creacion de las “terras nòvas de Provença” (de la maison de Savòia doncas). Tèrm que marca ben la possibilitat d’una visaia savoiarda per la gestion dal territòri dal Comtat de Provença en entier.
 
E en lo 1526, auràn mai un autre nom “Contea de Niça”, contea dins lo sens “d’encontraia”, de relarg, d’espaci e non una terra ligaia a la dominacion d’un còmte, que malgrat las temptativas, a jamai existit.
 
Conoissèm la dicha, divisir per regnar melhor.
 
Mas, delai la concurréncia entre Niça e Marselha, imaginatz... que donaria se foguèsson complementàrias.
 
Pensatz. De païses an quitament mai d’una capitala. Dins l’estat d’Africa dal sud, i son 3 capitalas. Pretoria l’administrativa, Lo Cap la legislativa e Bloemfontein la judiciària. Per Bolivia: Sucre e La Paz, Lo Chili: Santiago e Valparaíso, La Còsta d’Evòri: Iamossocro e Abijan.
 
Trabalhar ensèm, per èstre mai fòrts, ensèm! Un grand pòl occitan de l’èst. Depassar l’ego de “ciutat-cosmopòla”, es possible per trabalhar de cotria?
 
 
 
 

---

Notre Dame de Paris

April 18, 2019, 6:00 pm

≫ Next: La lucha e lo temps

≪ Previous: Una rivalitat Marselha, Niça, al servici de qual?

$

0

0

A l’escota das comentaris tan politics coma mediatics, lo “roman nacionau francés” es renforçat per çò que dison un “drama”. “L’Orguèlh de França”, coma ditz  La Cançon, es a l’òbra.

Perqué los occitans se pòdon pas jónher au concèrt de lamentacions.
 
790 ans e 6 jorns fai, a “Notre Dame de Paris”, Raimon VII “dut se soumettre à l’humiliant rituel de la réconciliation canonique” (Michel Roquebert, L’Epopée cathare, tome 3, p.415).  “Dépouillé de ses vêtements d’apparat, en chemise et en braies, pieds nus, il fut introduit dans la cathédrale”; i recebèt l’absolucion de sos pecats (valent a dire aver reconquistat una part de son territòri que la Crosada li aviá raubat, valent a dire encara se conformar a las valors pròpias de sa quita societat); deguèt donar en maridatge a un fraire dau rei das Francs sa filha unenca. Aperabans, davant lo portau, èra estat constrench de jurar d’un biais solemne d’obesir sens condicions as òrdres de la Glèisa. Lo 13 o 14 d’abriu, aviá degut faire omenatge a Loís IX. Las condicions dau tractat de Meaux-París, establidas per la monarquia e la Glèisa, signan la fin de l’independéncia dau Comtat de Tolosa e de totes sos aligats. Car Raimon aurà pas d’autre enfant, e Joana sa filha morirà en 1271 sens eiretièr·a.
 
In memoriam.
 
 
 

La lucha e lo temps

April 19, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Lo norvegian estandard: un ensenhament

≪ Previous: Notre Dame de Paris

$

0

0

O sabèm totes, nòstra epòca es la de çò instantanèu, de çò immediat. Amb Internet, especialament, podèm jónher en qualques segondas, o benlèu encara mens, l'autre extrèm de la Tèrra. E mentre que fa qualques decennis, esperàvem tranquillament la telefonada setmanièra o la letra mesadièra d'un amorós o d'un parent, ara nos sentèm abandonats se qualqu'un qu'aimam nos respond pas sul pic sus Whatsapp o Telegram.

E me demandi pereu s'aquela impaciéncia aducha per la quasi-simultaneïtat de nòstres messatges contamina pas d'autres aspèctes de nòstra vida. Ὁ βίος βραχύς, ἡ δὲ τέχνη μακρή, çò escriviá lo plan conegut mètge grèc antic Ipocrates: "La vida es corta, mas l'art es long", valent a dire que la brevetat de nòstra existéncia pòt tanben aumentar lo sentiment d'urgéncia de nòstres desirs. Voldriam que se compliguèsson eles tanben subran.

Mas l'art es long, çò assolida lo savi sabentàs ellenic.

E las luchas tanben.

Fa 115 ans que Frederic Mistral daverèt lo prèmi Nobel de literatura, cèrtas amb un dramaturg espanhòl, mas l'espanhòl l'an gaireben oblidat mentre que la lenga del poèta de Malhana se legís encara. S'ausís fòrça pauc per carrièras, mas mentre que los felibres dobtavan tant que lo provençal, la lenga d'òc, l'occitan lor subreviuriá que comunicavan fòrça entre eles en francés, mai de cent ans puèi existissèm encara, e resistissèm encara. Coma podèm, amb dificultat, mas las luchas anterioras an permesas las pichonas victòrias que celebram uèi. Soi consent amb vosautres, avèm de ganhar d'autras batalhas, mas oblidem pas que l'art es long.

Dins l'illa de mon enfança e de mon adolescéncia, la lenga, un pauc ensenhada a l'escòla, fòrça cantada, encara parlada pels mai ancians, pareissiá de mal salvar. De ma generacion, coneguèri personalament quatre individús que la parlavan en seguida d'una transmission familiala, e totes nos exprimiguèssem en francés, semenat totun de qualques expressions còrsas. Uèi, e mai la lenga siá pas encara salvada, e perilhe grèvament, de joves parlan fòrça mai còrs que ieu, e multiplican las iniciativas per que la lenga ancestrala siá lenga normala, del temps que lo president de l'Assemblada de Corsega es un intellectual dobèrtament independentista que fa de discorses en lenga còrsa. Res es pas perfièch, la societat pateis fòrça problèmas de mal resòlver, mas malgrat tot a fach abans. L'art es long mas de còps fa fruch.

Lo Principat de Catalonha viu de moments complicats el tanben. De dirigents independentistas son en preson, d'autres exiliats. Los partits teoricament en favor de l'independéncia semblan de recular cada jorn, en oblidant lo referendum de 2017, en ne demandant un autre alara que se sap qu'Espanha o acceptarà pas jamai. Per quant a eles, de catalans e de catalanas son levats d'amira; voldrián l'independéncia promesa mas la veson pas a venir a eles. Per tant, repotegan, e an inventat lo tèrme de "processista" per desqualificar qui vòl l'independéncia mas coma una asimptòta, çò es una corba que tend devèrs un ponch mas l'atenh pas jamai. M'agradariá pasmens que se considerèsse la distància percorreguda. Fa dètz ans, l'independentisme èra tras que minoritari en Catalonha. De tot segur, los defensors de la lenga constatavan que i aviá de perilhs pel catalan, cèrtas qualques unes luchavan ja contra lo poder espanhòl, mas l'ensems de la populacion se satisfasiá de l'autonomia catalana. Ieu tanben m'impacienti, pòdi pas acceptar que Jordi Sànchez siá obligat d'aparéisser en public amb la bandièra d'un país e la fòto d'un rei totes dos enemics de la libertat catalana, mas quand l'impaciéncia miá se fa tròp arderosa, me disi que l'art politic es long.

Las luchas presentas faràn fruch, e nòstras catedralas immaterialas s'ameritan nòstras luchas.




 

Lo norvegian estandard: un ensenhament

April 21, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Caleré ensenhar a debàter

≪ Previous: La lucha e lo temps

$

0

0

Avís — Los articles que parlan de l’occitan estandard revelhan de discussions excessivament passionalas dins los comentaris. Contunharai de ne parlar cossí que siá, e tranquillament. Los que me legisson sens prejutjat sabon ben que l’occitan estandard es necessari per retrobar un usatge massís de la lenga. Sabon qu’un occitan estandard pluricentric, amb d’adaptacions regionalas moderadas, èra ja la via dessenhada per los grands mèstres Robèrt Lafont e Pèire Bèc.

 
Lo norvegian estandard a una istòria fòrça particulara qu’ajuda a esclarzir la situacion occitana. La vitalitat de las doas lengas es fòrça diferenta ça que la, bòrd que lo norvegian a pas jamai subit de menaças d’eradicacion.
 
 
Una longa subordinacion e una renaissença
 
De ponches comuns amb l’occitan existisson. Lo norvegian —una lenga germanica— coneguèt un long periòde de subordinacion al danés, de la fin del sègle XIV fins a 1814. Norvègia èra alavetz dins l’estat de Danemarc. Lo norvegian se limitava a l’usatge popular e lo danés monopolizava las foncions administrativas e prestigiosas.
 
Ça que la, norvegian e danés son de lengas tras que similaras mentre qu’occitan e francés son de lengas fòrça mai diferentas. Donc, lo danés dominant èra pas radicalament diferent del norvegian parlat del pòble.
 
De 1814 enlà, Norvègia retrobèt pauc a cha pauc sa libertat e lo norvegian coneguèt una renaissença complicada, amb de garrolhas passionalas sus la forma de lenga que caliá desvolopar.
 
Ne resulta uèi un norvegian normatiu fòrça variat, amb un fum d’opcions possiblas, que ramenta un pauc qualques esitacions de l’occitan.
 
 
Dos estandards concurrents en norvegian
 
En norvegian, trobam doas varietats estandards concurrentas mas pròchas.
 

— L’estandard mai utilizat es lo bokmål, la “lenga dels libres”. Uèi representa un 85% de l'usatge. Manten fòrça formas d’origina danesa mas a una fonetica e una ortografia norvegianizadas. Fins en 1929 lo bokmål s’apelava riksmål, la “lenga de l’estat”. L’an agut apelat tanben dansk-norsk, “danonorvegian”. Son fondador principal es Knud Knudsen (1812-1895).
 
— L’estandard mens utilizat es lo nynorsk, lo “neonorvegian”. Ocupa un 15% de l’usatge. Se basa sus los dialèctes populars de Norvègia. Fins en 1929 lo nynorsk aviá nom landsmål, la “lenga del país”. Son fondador es lo genial autodidacte Ivar Aasen (1813-1896).

 
Long dels sègles XIX e XX, los dos estandards se desvolopèron en parallèl, amb de partisans acarnassits de cada costat. L’estat norvegian los reconeis totes dos dempuèi la fin del sègle XIX e assaja de los gerir amb de reformas mai o mens reüssidas. Un projècte de raprochament, lo samnorsk, lo “norvegian comun”, aguèt luòc dels ans 1930 a 1960 mas foncionèt gaire.
 
Al nivèl local, las comunas son liuras de causir un o l’autre. Las comunas que s’estiman mai lo nynorsk (minoritari) forman un grop compacte al sud-oèst. Las comunas que preferisson lo bokmål (majoritari) son puslèu al sud-èst e al nòrd. I a tanben fòrça comunas nèutras mas lo bokmål i senhoreja completament, es lo cas de las vilas grandas coma Òslo, Bergen e Trondheim.
 
L’administracion estatala, l’educacion e los mèdias publics garentisson de possibilitats d’usatge als dos estandards dins l’ensemble del país. Los escolans los devon aprene totes dos. Mas pus tard son liures de preferir un o l’autre. Los foncionaris devon poder respondre dins los dos estandards.
 
Lo nynorsk, en essent minoritari, a recebut de garentidas oficialas de proteccion. Una quòta minimala d’emissions en nynorsk es instituida dins los mèdias publics. Los toponims se fixan en nynorsk dins los territòris artics e antartics que dependon de Norvègia (Svalbard, Jan Mayen, la Tèrra de la Reina Maud, l’Illa Pèire Ir, l’Illa Bouvet).
 
 
Una territorializacion de tipe diferent
 
Una diferéncia amb l’occitan es que, del caire norvegian, bokmål e nynorsk forman dos estandards concurrents dins lo meteis territòri, dins Norvègia tota. E mai s’al nivèl comunal lo nynorsk es preferit al sud-oèst e lo bokmål alhors, totes dos gardan de pertot un estatut oficial d’estat.
 
L’occitan estandard a pas dos estandards concurrents. Possedís un sol sistèma estandard en construccion que s’es imperfièchament acabat (n’ai parlat dins mon article del 1.4.2019). Las varietats regionalas de l’occitan estandard son de partidas d’una nòrma comuna e son pas en concurréncia, se vòlon complementàrias. La grafia mistralenca diferenciada a pas engendrat un real “estandard” concurrent, al pus mai es un usatge cultural especial. Las tres “acadèmias” concurrentas de l’occitan an pas fargat d’estandards concurrents, an solament mostrat lor incapacitat d’ofrir un occitan estandard valid als usatgièrs (ne parli dins mon article del 26.11.2018).
 
 
Fòrça opcions, tròp d’opcions
 
Un ponch comun entre norvegian e occitan es la variabilitat excessiva de las opcions.
 
En bokmål coma en nynorsk, i a de sosvarietats que se dessenhan segon de corrents sòcioculturals plan marcats e antagonistas, fòrça tibats a passat temps, un pauc pus apasimats uèi.
 

— Lo bokmål coneis tres sosvarietats almens. Lo bokmål oficial “moderat” o “conservator” manten mai los traches daneses. Lo bokmål oficial “radical” se sarra del nynorsk e dels parlars populars. Lo riksmål es uèi una varietat non oficiala e envielhida que refusa tota concession al nynorsk e que lo grand jornal Aftenposten l’utiliza encara.
 
— Lo nynorsk coneis almens doas sosvarietats. Lo nynorsk oficial es una via mejana entre conservatisme e qualques concessions al bokmål. L’høgnorsk, “lo naut norvegian”, es una varietat non oficiala que refusa de se sarrar del bokmål.

 
Lo norvegian a pauc de declinasons, n’a fòrça mens que dins de lengas germanicas sòrres coma l’alemand o l’islandés. Sos vèrbs se son fòrça simplificats tanben. Donc las formas dels mots norvegians deurián èsser pro facilas. Mas la profusion de variantas estandards concurrentas, sus un meteis territòri, dona a aquelas formas una complexitat fòla e artificiala. Los estrangièrs qu’aprenon lo norvegian ne son estabosits.
 
L’occitan estandard o normatiu accèpta tanben pro de variacions, mas son puslèu de variacions de tipe regional-dialectal-espacial, donc aquerisson mai de sens que las variacions sens territòri del norvegian.
 
 
La pression sociala
 
La pression sociala sus l’usatge es fin finala lo factor mai determinant per metre d’òrdre.
 
Lo norvegian es una lenga en plena santat, es pas subordenada, una societat entièra la parla solidament. Aquò crèa una pression sociala sus l’usatge. Se passa aital dins totas las lengas solidas: en norvegian coma en francés, italian, espanhòl o anglés...
 
La pression sociala en norvegian, totun, es relativament toleranta. Avètz drech de causir vòstra sosvarietat de nynorsk o de bokmål. E dins fòrça contèxtes informals o locals, avètz drech de parlar en norvegian dialectal sens que degun vos faga la mendre reflexion. Son de libertats impossiblas en francés. Ça que la, se parlatz un norvegian tròp artificial, o amb un fòrt accent estrangier o amb d’errors gramaticalas evidentas, si que lo mond o vos faràn comprene. Sentiretz còp sec la pression sociala per melhorar vòstre norvegian.
 
En occitan, la baissa de l’usatge es tan fòrta que la pression sociala tend a desparéisser completament. Podètz parlar un occitan estandard o local, autentic o aproximatiu, en general degun vos fa pas de reflexion. Es pas una “libertat” reala, es signe que l’occitan va mal.
 
Lo norvegian a pas agut de codificacion ben ordenada, a conegut de garrolhas e d’esitacions que rendon sa nòrma inutilament complicada. Mas almens lo norvegian garda tota sa vitalitat sociala e tot son prestigi cultural. Es la lenga de plusors Prèmis Nobel de literatura, es la lenga del grand dramaturg Henrik Ibsen, es una lenga màger del black metal...
 
L’occitan a tanben un eiretatge pesugàs de garrolhas lingüisticas absurdas. Mas es dins una situacion pièger que lo norvegian. En occitan subissèm en mai d’aquò la manca de pression sociala, la politica d’eradicacion, l’amatorisme e la manca de suènh.
 
Dins la nòstra fragilitat creissenta, los occitans nos podèm pas pus pagar lo luxe de certanas garrolhas coma los norvegians. Devèm revendicar e organizar una practica exigenta, ambiciosa e maximalista de l’occitan:
 

— en aliant l’estandard e los parlars (en luòc de los opausar nèciament),
 
— en luchant contra lo mite mortal del “bilingüisme” (explicat aicí lo 22.10.2012),
 
— en luchant contra las lengas dominantas,
 
— en demandant lo maxim, en practicant l’occitan sens concession.

 
 
Lecturas conselhadas
 
Los que vòlon descobrir mai de detalhs sus lo norvegian pòdon consultar d’excellents articles de vulgarizacion, en anglés e en norvegian, sus lo sit de l'organizacion Språkrådet (Conselh de la Lenga). Mai que mai conselhi aquestes tres articles de Lars Vikør:
 

— “Norwegian”
 
— “Norwegian: Bokmål vs. Nynorsk”
 
— “Nynorsk in Norway”.

 
Se pòt legir tanben las òbras en anglés d’Einar Haugen, un grand sociolingüista american d’origina norvegiana, accessible als amators esclairats. Per exemple conselhi la bèla introduccion de son Norwegian-English Dictionary, disponible sus Internet a un prètz derisòri. Son de bonas inspiracions per elevar l’occitan...
 
La Wikipèdia en anglés fornís d’explicas pas tròp marridas sus lo norvegian.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Caleré ensenhar a debàter

April 22, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Occitània terra de recèrca esperitala

≪ Previous: Lo norvegian estandard: un ensenhament

$

0

0

Çò que repròchi mès a l’escòla, es d’ensenhar pas la cooperacion, la collaboracion. Au contra, l’escòla vòu pas que destriar los dròlles, per la competicion, entre los que seràn los miaires de la societat de deman e los que seràn los executants. Trabalha ende conservar la ierarquia. Sèm totis dejà estats jutjats sus nòsta capacitat a recitar lo teorèma de Talès que’ns servirà pas jamès, e degun nos muishèc pas com realizar un projècte amassa, s’escotar, se comprénguer, trabalhar en armonia, çò que hèm gaireben cada jorn.
 
La resulta se vei dens lo biaish qu’an lo monde de discutir. Au lòc d’escotar çò que ditz l’aute, de l’analizar, d’ensajar de comprénguer son problèma e d’i portar una responsa, sèm tostemps dens la competicion (com nos ensenhèn a l’escòla) e nos sembla que cau “ganhar” lo debat e tot botar son “adversari” K.O.
 
Me soi trobat recentament tres còps davant exemples atau.
 
Lo purmèr èra pendent una discutida en Jordania entre esperantistas suu tèma de la patz dens l’Orient mejan. Quan Anna Löwenstein, una britanica que’s definís era medisha coma “jusiva seculària” pausèc LA question mès importanta, de saber: “De qué caleré hèr ende portar una solucion progressista e pacifica a la situacion qu’a tròp durat? “, nada responsa i estoc pas portada.
 
La question èra destinada aus israelians presents. Au lòc de soscar a çò que caleré hèr ende tornar trobar la patz, an pas qu’explicat que la volèvan portar eths, mes que los palestinians ac volèvan pas, en tot balhar fòrças exemples. Quitament s’unas personas (de las qualas jo) les tornèn pausar la question en insistir suu hèit qu’èra LA clau deu problèma, son demorats dens una pausicion de critica de cap aus autes belligerants.
 
Lo dusau cas estoc dambe un francés que demòra en Alemanha. Èra lo jorn quan Emmanuel Macron devèva parlar au finestron ende hèr sas perpausicions après lo “gran debat”, abans que lo huec d’una catedrala anullèsse lo devís presidenciau. Ma question èra totun simplassa: “De qué pòt perpausar Macron ende sortir de la crisi politica? “
 
Mon interlocutor responoc pas. Sentissèvi que’s portava pas los Gilets Jaunes dens lo còr, es evident. Mes s’es acontentat de’us criticar, en tot comparar la situacion dambe Alemanha, en particular la de las retiradas. Ensagèi tres còps de’u tornar miar a la demanda, mes aquò atenhoc pas son cervèth. Èra complètament incapabla de formular la debuta d’una idèa de solucion de sortida de crisi. Los Gilets Jaunes avèvan tòrt, es tot.
 
Lo tresau còp, parlavi de la situacion en Polonha e de la politica deu govèrn. A un moment, digoi la frasa: “Polonha a un govèrn poirit (desencusatz, es de lengatge parlat) mes an baishat o van baishar l’edat de la retirada dinc a 60 ans”. End’una hemna presenta, lo hèit de trobar quicòm de positiu ad aqueste govèrn hasèva de jo solide un dangerós fondamentalista catolic, a maugrat de la debuta de la frasa.
 
Me demandèc, escandalizada, com podèvi díser aquò lavetz que los “drets de las hemnas” èran “grèvament miaçats”. Purmèr estoi susprés, puèi comprenoi que se tractava de las miaças suu dret a l’avortament. Estoc fòrça complicat de l’explicar que, se lo govèrn es vertadièrament “poirit” (èra un resumit lèu lèu hèit), miaçar lo dret a l’ortada es pas bon, mes baishar l’edat de la retirada es meslèu bon e que, fin finala, i a pas nat rapòrt entre las duas causas.
 
Èra tròp tard, m’avèva classificat com enemic que calèva combàter ideologicament.
 
Pas nada solucion ende la patz en Palestina, pas nada sortida de crisi politica, pausicion trencada sus un govèrn, ne sèm bloquejats aquiu dessús. Tot es blanc o negre. Es benlèu l’escòla que’ns a après aquò.
 
Estranhament, es pas vist encara l’idèia d’ensenhar la cooperacion dens la refòrma Blanquer sus l’educacion.
 
 
 
 



 

Occitània terra de recèrca esperitala

April 24, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Malenconiá arpitana o resisténcia catalana?

≪ Previous: Caleré ensenhar a debàter

$

0

0

Ont se tròban en Occitània los simbòls occitans dal sacrat ?
En literatura coma en arquitectura, un estil lo barròc, partajat dins un molon de regions occitanas a jugat lo ròtle de federator arquitectural per lo sacrat occitan.
Robèrt Lafònt, Joan Larzac n'an parlat.
D'un biais general, l'espaci occitan a mai de representacions de l'estil romanic que gotic. E quora es de gotic, rèsta de gotic occitanizat, fòrça romanic encara.

Al nivèl mai esperital, i son agüas d’escòlas en foncion dal territòri. Martin de Tors a introduch lo monaquisme en Gàllia meana, lo monaquisme martinian s’ancorant entorn de Léger, mentre que los monaquismes lerinian —de Sant Onorat cf. lo monastèri de Lerins— e cassianita —de Sant Cassian— se desvelòpan en Gàllia meridionala.
 
Nòstre canton d’Occitània es marcat per la preséncia de personatges istorics que s’illustrèron per lors recèrcas esperitalas. Parlarem ren de las sectas de las annaias 1970 e autres moviments de comunitats que poèm retrobar dins Var aut, en Ardescha, eça.
 
 

1- Primier, parlarai ren d’Occitània dins lo sieu ample mas d’aquela part d’Occitània qu’es devèrs lo levant. Un pichon revenge sus la captacion dal nom d’Occitània per Miegjorn Pirenèus amb Lengadòc.
 

Veguèm qualques luecs importants.
 
 
L’Abaïa de Lerins
 
Es lo luec de fondacion dal monaquisme en Occident per lo modèl de Sant Onorat.
 
Lo primier monastèri es fondat per Onorat d’Arle, vèrs 400-410. Los bastiments datan dals sègles 11en e 14en.
 
Als sègles 5 e 6, lo monastèri atrai de monges qu’asseguran sa fama. Sant Patric estúdia aicí avans d’evangelizar Irlanda.
 
 
L’Abaïa de Sant Victor de Marselha
 
Fondaia al sègle 5 per Joan Cassian, a proximitat de tombas de martiris de Marselha, coma Sant Victor de Marselha († en 303 o 304), l’abaia deven importanta per son raionament dins Provença tota. Un dals abats, Guilhèrme de Grimoard, foguèt elegit papa en 1362 sota lo nom d’Urban V.
 
 
L’Abaïa de Sant Pònç
 
Se remonta ipoteticament la fondacion de l’abaïa a 775 amb sant Siagre coma primier abat.
 
Après l’expulsion dals Sarrasins de Provença, l’abaïa deven prospèra. 
 
A l’Eatge mean, l’abat a un reng important dins la noblessa locala, per sas possessions e son autoritat ligaia.
 
 

2- Segond, los luecs d’importància religiosa dins lo demai d’Occitània.

 
 
L’Abaïa de ”Sent Marçau de Limòtges”
 
Naissua en 848, es un centre cultural important al sègle 12, fogal d’art, de drech, de sciéncia e de tecnologia delòng de l’Eatge Mean,
 
Una bòna part de l’occitan escrich d’aquest temps es difusit d’aquel endrech e i serà elaborat un occitan administratiu per l’usatge d’Aquitània (dins la sieu extension geografica maximala).
 
 
L’Abaïa de Sant “Astremòni del Soire”
 
Fondaia al sègle 4en per Sant Astremòni seria rebastia en 937 per Bernat, evesque de Clarmont e mai rebastia en 1130.
 
 
L’Abaïa de Senta Crotz de Bordèu 
 
Fondaia al sègle 7, la glèisa actuala data dals sèlges 11-12.
 
 
L’abaïa de La Sauva Majora
 
Fondaia en 1079 per lo duc d’Aquitània e Gerard de Corbia.
 
Ne’n son segurament d’autres de mai, mas conoissèm ren tot.
 
Pensam vos aver presentat las principalas de l’espaci occitan.
 
Mas, de segur, aquels luecs foguèron incarnats per d’òmes. Vaicí de referéncias de personatges religioses qu’an marcat lo territòri nòstre.
 
 

3- Referéncias de personatges importants:

 
— Ospici de Niça
 
— Faust de Riés
 
— Joan Cassian
 
— Vicent de Lerins
 
— Aigulf de Lerins
 
— Tròfim d'Arle
 
— Ilari d'Arle
 
— Austremòni de Clarmont
 
— Rurici de Limòtges
 
— Pau de Narbona
 
— Sarnin de Tolosa
 
— Prospèr d'Aquitània
 
— Gerald de Corbie
 
Nòta: dins los noms de sants de vilas e vilatges occitans trobam de sants als noms occitanizats coma Sant Agulin (Aquilinus), als noms originals coma Sant Aigulf o Sant Breç mas d’autres son pròpi pauc coneissuts coma Santa Mondana o Sant Sicard. Aquels darriers los trobam ren dins las tieras oficialas coma la Lista dels sants del martirològi roman.

 

Una traça de religiositat especifica occitana? De cercar...
De segur, los òmes e lor patrimòni imaterial es mai important que las peiras. Las peiras son que de testimònis. Mas los òmes son coma las lengas, creman. Las peiras, non.

L'esperit occitan, dins la sieu dimension esperitala, religosa a totjorn de nos emparar. Coma l'acceptacion de l'autre (mai anciana traça de preséncia judiva de la Republica en Occitània cf. https://jguideeurope.org/fr/region/france/languedoc/narbonne/, preséncia musulmana cf. "L'espasa de l'aligança" tèxt acabat totjorn es esper de publicacion).

. .

 

 
 
 



 

Malenconiá arpitana o resisténcia catalana?

April 26, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Los flausons (e V)

≪ Previous: Occitània terra de recèrca esperitala

$

0

0

D’origina rumanesa, dins lo nòrd-oèst del Daufinat, me tròbi pròche de l’espaci culturau arpitan. Se ditz que lo parlar de la vila de Rumans, uèi escantit, aviá d’influéncias arpitanas, e es l’impression que me’n donèt la lectura, superficiala, d’extraches del poèta obrièr  Calixte Lafòssa. Me pareis pas tanpauc un azard que lo pastisson tipic de la vila de mos ancessors mairals aja un nom clarament arpitan, la pònha, ni que li faga concurréncia lo sant-genix savoiard. S’apondi que, nascut en Arpitània a Sant-Martin-d’Èra, vesiái ma familha a l’entorn de Rumans a sosténer lo club de Sant Estève, e qu’ara vivi dins una nòva region tant occitana coma arpitana, soi obligat de reconéisser l’element arpitan de ma personalitat.

Bensai ma situacion personala me mena a une meditacion mai generala. Sovent, los occitans nos comparam als catalans, jos l’efièch triple de la vesinança, de la semblança lingüistica e de l’interès doble de maites vesins nòstres per la lenga nòstra, amb l’oficialitat de l’aranés e lo remembre perdut de Murèth. Totun, saique sèm puslèu los fraires dels arpitans.

Fòrtament dialectalizada, mas amb una volontat de codificacion impulsada per las òbras de Dominique Stich, la lenga arpitana, que d’unes encara preferisson de sonar francoprovençal, es uèi feblament transmesa, e l’ensenhan pauc de biais institucional. Dins l’estat francés, fòrça pauques establiments escolars limitats a Savòia, prepausan un ensenhament en arpitan, e la lenga es tan pauc reconeguda que los liceans son forçats de s’inscriure en occitan-lenga d’òc per poder passar lo bachelierat. La situacion es melhora en Val d’Aosta, ont s’ensenha la lenga a l’escòla primària, mas l’italian e lo francés solets i son oficials, çò que confirma ailà la tendéncia diglossica arpitana generala de metre lo francés en posicion nauta dempuèi aperaquí cinc sègles. Enfin, i a pas jamai agut d’unitat politica arpitana, e o demòstra per exemple lo fach que l’imne de Genèva, pasmens en francoprovençal local, celèbre una decisiva victòria contra Savòia. 

Cèrtas, me diretz qu’avèm una literatura prestigiosa, un CAPES e mai une agregacion d’occitan, Calandreta, qualques organismes e mèdias, mas nòstra situacion es talament desparièra de nòstres vesins del nòrd-èst? Fòrça occitanistas s’acontentan d’una lucha culturalista minimala, e denigran tota ambicion, los elèits occitans passèron generalament al francés tan rapidament coma los arpitans, la populacion es indiferenta a la lenga del territòri e se considèra primièr, per l’Occitània francesa, francofòna, e al fons la Val d’Aran es una pichona Val d’Aosta nòstra.

Desespèr? Al contrari, vòli fermament que passem de la malenconiá arpitana a una cultura ambiciosa politica, economica e sociala, unitària per transmetre atractiva e eficaçament la lenga nòstra, sens que cadun dedique son temps a cercar de destruire çò qu’un autre prepausa. Que seguiscam pas pus inconscientament lo modèl arpitan mas conscientament, e conscients de nòstres limits, lo modèl de resisténcia catalana. 

Los flausons (e V)

April 27, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Ganif, golf, trionf

≪ Previous: Malenconiá arpitana o resisténcia catalana?

$

0

0

Flaons (Menòrca)
 
Ingredients de la pasta amb seu (per 1 dotzena de pastissons): 750 g de farina fòrta, 300 g de lard e 40 g de levam.
 
Ingredients del farç: 600 g de formatge fresc de vaca sens sal (o amb mièja sal), 4 uòus, 1 culhierat de farina, sal e un rajolat d’òli d’oliva.
 
Preparacion: d’en primièr desfarem lo levam dins un veirat e mièg d’aiga tebesa, lo barrejarem amb la farina e lo lard e o pastarem fins que ne tirem una massa que se desempegarà dels dets; se cal, i apondrem un pauc mai d’aiga o de farina. Quand la massa serà plan pastada e ferma, la daissarem amolir un parelh d’oras dins una caçòla, en luòc tebés e cobèrta amb una servieta. En acabant ne farem de bòlas de la pagèla d’un uòu pichon, las aplanarem amb un bestortièr e i balharem la forma de coquetas redondas, de mièg palm de diamètre. Quand seràn prèstas i farem a la mitat un talh en crotz al centre (o en forma d’estela). Farem alavetz lo farç: bricalharem lo formatge, lo barrejarem e pastarem amb la rèsta dels ingredients fins a ne tirar una pasta ferma, ne farem de bòlas de la pagèla (tanben) d’un uòu pichon e las botarem una per una al dessús de las respectivas coquetas (las que pòrtan pas de talhs). Botarem las coquetas amb talhs al dessús, las cenherem a la bòla (en tot far que se’n veja un pauc la partida superiora) e ne jonherem los bòrds amb los dets; en acabant la decoparem amb un rodet, o amb un copapastas. Botarem fin finala los pastissons sus un plat de forn e los enfornarem, a fuòc mejan (200^oC). Al cap d’aperaquí trenta minutas, quand la bòla se’n serà sortida pel talh e serà plan rossida, los tirarem del forn e los daissarem refregir.
 
Variantas: dins lo farç podèm botar un rajolat d’òli o un bocin de burre. Se pòdon batre las glàrias en nèu. D’unes o fan amb una sola coqueta, que deu èsser un pauc mai ampla (alongada) e se deu plegar a la manièra d’una crosta garnida: farem la crotz sus un costat, botarem la bòla sus l’autre costat, plegarem las coquetas pel mièg (amb la part de la crotz al dessús) e ne jonherem los bòrds amb los dets en tot ensajar d’i far una forma de tricòrn.
. 
 
Flaó (Pitiüsas)
 
Ingredients de la pasta amb seu (per 1 pastisson): 300 g de farina tendra, 1 uòu, 50 g de sucre, 100 g de lard (o mièg veirat d’òli d’oliva), 1 dl d’aiga, 1 veiron d’aniseta e 1 culhierat d’anís.
 
Ingredients del farç: 500 g de formatge fresc de feda (sens sal), 250 g de sucre, 4 uòus, sucre glaçat e 1 dotzena de fuèlhas tendras de balme.
 
Preparacion: per far la pasta amb seu barrejarem los ingredients e los pastarem energicament amb las mans fins que ne tirem una massa consistenta; se cal, i apondrem un pauc mai d’aiga o de farina. L’aplanarem en acabant amb un bestortièr, i donarem una forma circulara e ne revestirem lo cuol e las parets d’un mòtle redond de pastissariá onchat prèviament d’òli; lo mòtle deu èsser dels bòrds basses e deu aver aperaquí trenta centimètres de diamètre. Batrem puèi los uòus amb lo sucre, trissarem plan finas la mitat de las fuèlhas de balme, bricalharem lo formatge, o barrejarem tot plan barrejat e escamparem aquela pasta dins lo mòtle, de sòrta qu’aja una espessor aproximativa d’un travèrs de det o travèrs e mièg. I metrem fin finala las fuèlhas de balme restantas pel dessús e o enfornarem, a fuòc mejan (200^oC). Al cap d’aperaquí trenta minutas, quand se serà daurat un pauc per dessús, lo tirarem del fuòc e l’esposcarem amb de sucre glaçat. Se manja freg.
 
Variantas: l’aiga pòt èsser de lach. D’unes o fan sens balme. Lo panòli pòt portar de raspaduras de citron. La còca flaonera es una varianta mai granda e espessa, aprestada e cuècha dins un plat rectangular. A Formentera, en mai de balme, lo farç conten de raspaduras de citron, de canèla e d’anís.
 
 
Flaones
 
Ingredients del panòli (per una dotzena): 600 g de farina tendra, 450 g de lard, 60 g de sucre, 1 citron, canèla, lach, un mujòl e sucre per emposcar.
 
Ingredients del farç: 6 dl de lach, 80 g de sucre, 5 mujòls, 40 g d’amidon, 1 citron e 1 bastonet de canèla.
 
Preparacion: amb lo lach, lo sucre, los mujòls, l’amidon, lo bastonet de canèla e una pèl de citron farem una crèma puslèu espessa e la daissarem refregir. En acabant rasparem l’autre citron, botarem las raspaduras dins una caçòla, i apondrem la farina, lo lard, lo sucre, un veirat de lach e un pecic de canèla e o barrejarem e pastarem fins que ne tirem una massa ferma; se cal, i apondrem un pauc mai de lach o de farina. Quand la massa serà aprestada ne prendrem una bòla de la pagèla d’un uòu gròs e l’aplanarem amb un bestortièr en tot i balhar una forma alongada, sus un marbre enfarinat (ensajarem de far una fuèlha ovala d’aperaquí dètz centimètres de largor pel doble de longor, prim d’aperaquí dos o tres millimètres). Metrem alavetz un culhierat de crèma a un costat, sens arribar als bòrds, plegarem la mièja part vuèja per dessús del farç fins que i aja una crosta garnida en forma de blaga, n’empegarem los bòrds en tot los quichar amb los dets e tornarem començar fins que s’acabe la pasta. Pintarem fin finala los pastissons amb de mujòl, los emposcarem amb de sucre, los enfornarem (a 200^oC) e los tirarem del fuòc al cap d’aperaquí vint e cinc o trenta minutas, quand se seràn daurats un pauc.
 
Variantas: lo panòli pòt conténer de levam (25 g) e un pecic de sal.
 
 
Autras denominacions
 

— Flaons (Menòrca): formatjades de formatge (Ciutadella).
 
— Flausona: flauson (Segalar), flaon (País de Montbasens, Segalar, Causse Comtal). Flausona es una denominacion qu’òm emplega en Segalar, lo Causse Comtal, lo Causse de Severac, lo Causse de Sauvatèrra, Leveson e  Rodanés, lo Causse Negre, lo Causse Mejan, la Cevena Gavaudanesa, Larzac, Santafrican, Espinosa e Lodevés.
 
— Flausona de trufas: flausona de trufets.

 
 
 

---

Ganif, golf, trionf

April 28, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Perqué anirèi pas a las eleccions

≪ Previous: Los flausons (e V)

$

0

0

La question de l’-e de sosten es completament resouguda dins l’analisi scientifica e dins la gestion de la nòrma. L’occitan normatiu a una majoritat de formas cultas e de manlèus qu’an pas de besonh d’-e finala (coma en catalan), quand la forma francesa tend a se terminar amb una -e muda. Comparatz l’occitan magnific, abitud, fotograf, catalòg, util, volum, telefòn, rar, explicit amb lo francés magnifique, habitude, photographe, catalogue, utile, volume, téléphone, rare, explicite... Quauquei mots occitans accèptan excepcionalament una -e de sosten mai son pas nombrós: optimisme, rude, electròde...
 
L’analisi scientifica d’aquela question se faguèt pendent un periòde de dos ans de discussions dins lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO) de 1999 a 2001. Pendent aquelei dos ans, de segur, lo CLO se limitèt pas a aqueu tèma de trabalh, mai laissèt tot lo temps ais especialistas de presentar lei diferents arguments. E fin finala la nòrma se fixèt dins una reünion dau CLO a Besièrs en 2001: foguèt una precision e una racionalizacion que restèt pròcha de l’esquèma iniciau d’Alibèrt en 1935.
 
N’i a un còmpte rendut complet dins lei Preconizacions dau Conseu de la Lenga Occitana de 2007. De publicacions scientificas se faguèron sus la question, en particular dins un article academic de Georg Kremnitz (2003, “Changements linguistiques dûs à des phénomènes de contact? Le traitement de l’-e de soutien dans les discussions sur la forme référentielle de l’occitan”, Lengas 53: 161-187). Ne faguèri pus recentament un còmpte rendut explicit, lòng e detalhat, a de fins de vulgarizacion, per lo public cultivat e curiós, aicí dins Jornalet, en 2014 (dau 18.8.2014 au 22.9.2014, en 6 partidas).
 
Maugrat aqueu trabalh colossau e complet dau CLO, e après pron d’annadas que deurián èsser favorablas a la calma, legissèm encara quauqueis autors polemics, sovent exteriors a la recèrca scientifica, que contunhan de martelar d’arguments irracionaus sus la question. Contunhan d’afirmar que lei formas nomativas sens -e coma trionf o catalòg serián impossiblas e imprononciablas en occitan: fan una afirmacion antiscientifica. En realitat trionf o catalòg son ben prononciables, basta d’o verificar en legissent lei demostracions mençonadas çai sus...
 
Vòli solament illustrar aquò amb quauquei mots que se terminan per una -f, simplament prononciada [f].
 
Lo mot ganif (o sa varianta canif) ven dau francic knif°. A la meteissa origina que l’anglés knife “cotèu”. Lo francic, l’anciana lenga dei francs, e l’anglés son totei dos de lengas germanicas. Aqueu tipe lexicau lo retrobam dins lo catalan ancian ganif o canif, en catalan actuau subreviu sota la forma dau diminutiu ganivet. E lo trobam tanben dins lo francés canif. L’usatge popular e autentic de ganif (o canif) es massís en occitan. S’ausís dins totei lei dialèctes de nòstra lenga amb la possibilitat de prononciar -f finala amb lo sòn [f]. E mai dins lei dialèctes qu’an costuma d’amudir lei consonantas finalas, trobam d’atestacions multiplas e incontestablas de ganif amb lo sòn finau [f]. Es provat per la carta 199 de l’Atlas linguistique de la France (ALF), un obratge publicat en 1902-1910, fa un sègle, quand l’occitan se parlava encara massissament. I a una varianta ganife d’atestada, amb una -e de sosten, mai es fòrça minoritària.

(I a d’interrogacions sus l’istòria dau mot, dau francic knif° fins a l’occitanocatalan ganif. D’unei supausan que lo francés canif seriá un intermediari mai es luenh d’èsser segur. En tot cas aquò càmbia ren a la realitat deis atestacions dau sòn [f] en fin de mot.)
 
Un autre mot, tanben d’usatge popular, es golf, que se pronóncia segon lei parlars [ˈgulf], [ˈguf] o [ˈgu]. La varianta golfe [ˈgulfe], amb una -e de sosten, tanben existís mai es minoritària. Aicí vos parli ben dau mot golf que significa “baia” o “gorg”, lo cau pas confondre amb lo mot gòlf que designa un espòrt. Donc, golf es un mot de formacion populara que ven dau latin colphus, eu meteis venent dau grèc kolpós / κολπὀς. Demieg leis atestacions solidas d’aqueu mot dins l’usatge popular, podèm destacar l’usatge gascon de golf, prononciat [ˈguf], un mot ben conegut en riba de la Mar Granda. Lo diccionari gascon de Palai l’escriu ‘gouf’. Una gòrga sosmarina pròcha de la còsta gascona a nom lo Golf de Capberton en gascon. N’es talament un arquetipe qu’a engendrat en francés lo toponim le Gouf de Capbreton e lo tèrme de geografia le gouf.
 
Enfin, ramenti qu’en niçard, dins l’usatge popular, la forma trionf es completament naturala e atestada.
 
La nòrma classica de l’occitan, aquela d’Alibèrt, Lafont, Bèc e dau CLO, respècta completament lei possibilitats foneticas e fonologicas de la lenga populara. Lei formas normativas sens -e de sosten se basan sus de possibilitats de pronóncia ben atestadas e verificadas sus lo terren. Podètz prononciar fotograf, filosòf, trionf, polimòrf, surf, pof, ganif, buf amb un sòn [f] finau sens lo mendre problèma.
 
 
 
 
 



 

Perqué anirèi pas a las eleccions

April 29, 2019, 6:00 pm

≫ Next: De Beltrame a Beltrame

≪ Previous: Ganif, golf, trionf

$

0

0

Bon, generalament prengui pas part a la democracia dita “indirècta” pr’amor qu’i cresi pas brica. Mes per çò qu’es de las eleccions europèas, i a rasons suplementàrias.
 
Purmèr repapii sovent en díser qu’am pas lo dret de vòte, am pas que lo dret d’elegir lo au quau vam balhar nòsta dret de decidir. Lo pòble votarà lo jorn quan le demandaràn son avís. Es pas lo cas.
 
Dusau, se ditz sovent que los ahars europencs pertòcan nòsta vita vitanta. Es vertat. Mes lo problèma es que lo parlament d’Estrasborg es un parlament hantauma. A pas lo dret de perpausar leis. Son los comissaris (non pas elegits peu pòble) que decidissen. Podètz imaginar una democracia on los elegits deu pòble an pas nat poder?
 
De mès, a cada còp que mandatz un deputat au parlament, lo lòbbis i mandan una còla sancèra de rugbi, es a díser quinze lobbistas professionals que poderàn assistir a las sesilhas de las comissions e intervénguer a favor de lors interesses. Tot se va debanar entre vòste elegit e los quinze lobbistas que van decidir sense que poscatz hèr quicòm de vòste costat.
 
Tresau, aquesta eleccion es faussada. Normalament, las listas presentas deverén aver las medishas possibilitats d’estar coneishudas deus electors. E ben non pas. Ende poder participar au purmèr debat televizat, a calgut a unas listas prénguer un avocat end’estar present suu platèu. La lista Lutte Ouvrière, qu’as pas demandat los servicis d’un òme de lei estoc absenta. Es fòrça democratic tot aquò.
 
LCI publiquèc recentament un article espantant sus son siti internèt. Una fòto de la Nathalie Loiseau sorrisenta dambe lo títol incresible: “Segon un sondatge, Nathalie Loiseau es lo cap de lista preferit deus Franceses, après Benoît Hamon.”
 
Per malastre, avèvan pas d’imatge deu Hamon, lavetz an botat un de la Loiseau. N’avèvan fòrça, per contra.
 
I aurà ongan una lista que sosteng l’utilizacion de l’esperanto dens las instàncias europencas. N’atz ausit parlar? Solide que non.
 
L’argument de “bàter Macron” a pas, segon jo, un interès deus grans. 100% deus mèdias màgers le sostenguen, trantalhan pas de muishar enganas (C News), harà de tot biaish un bon escòre e doncas participar pòt estar en hèit participar a sa victòria. Per contra, l’abstencion hèit baishar sa representativitat e sa legitimitat.
 
Darrèr detalh: lo jorn de las eleccions, serèi quitament pas suu territòri de l’Estat francés ...
 
 
 
 



 

De Beltrame a Beltrame

May 1, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Cronicas dei tèrras luenchas (18)

≪ Previous: Perqué anirèi pas a las eleccions

$

0

0

Beltrame.
 
Un occitanista qu’a de memòria, avisat doncas, aquel nom de familha li parlarà. 
 
Gaston Beltrame, militant occitanista, per l’ecologia, engatjat politicament a Oliulas, sindicalament per lo mestier, socialament e associativament, autor compositor e interprèta de Provença.
 
Una granda votz, per salvar una lenga e cultura.
 
Referéncias:
 

Dictionnaire du Mouvement Ouvrier Seynois: BELTRAME Gaston
 

 Font: Aquò d'Aquí

 
 
Un autre òme, Arnaud Beltrame, gendarma engatjat da fons, tanben. Catolic e franc-maçon, esperit dubèrt doncas.
 
De paire dal sud. De maire bretona.
 
Passarà de vacanças en cò dals grands dal costat de Grassa. De familha al Mas al limit de Gavotina a la mescla dals rius Arsianha e Gironda cf. Nice-Matin 27.03.2018.
 
Un òme coratjós per salvar una vita. Supauso qu’es una rason de mai per aver donat lo sieu nom al novèl collègi pròche de Grassa justament, a Pegomàs (o Pegomaç segon l’etimologia causia).
 
 
Doas trajectòrias.
 
Dos òmes engatjats.
 
 
 

Cronicas dei tèrras luenchas (18)

May 2, 2019, 6:00 pm

≫ Next: La lenga occitana: per qué far?

≪ Previous: De Beltrame a Beltrame

$

0

0

Precedentament dins lei Cronicas dei tèrras luenchas:
 
Après mon lòng periple cap a la vila d’Aubèrt, ai cercat la traça de Clemença dins tota la vila. Sus lo cais dau Pòrt Oèst d’Aubèrt, un pescador m’a dich aver vist la femna que li descriviáu se far portar per de còrses a la fortalesa de Croy. Mentre que la flama de l’espèr se reviudava en ieu, dos dragons dau Comtat se son aprochats de ieu.

 
I a d’instants onte vòstre esperit se pèrd, onte lei paraulas se mesclan e çò qu’una persona a ben pogut dire se retrobarà dins la boca d’una autra. Es çò que diriáu lei contorns de l’esperit. Aquelei mesmei meandres vos fan doblidar de caras, d’instants e de situacions mai qu’importantas, sens tròp saber çò que ne pòu ben èstre la causa. Lei contorns de mon esperit avián encara picat, e es pron bruscament que la nèbla, qu’avián alora creat, s’es escafat sota lo còp d’un poderós vent. Dins aquela infinida dissipacion, lei caras dei dos dragons me son alara tornats e sabe pas perqué mon còrs s’èra pas arrestat davant aquelei conciutadans, deuriáu dire aquelei fraires d’armas que me disián pas res, mai de que l’unifòrme e l’umilitat de meis annadas de servicis m’aurián degut far saludar. Malaürosament, ne foguèt ren e deve dire que la pèrda de Clemença quauquei minutas avans aquela amassada i foguèt per fòrça.
 
Amb l’escafament d’aquelei contorns, me son vengudas d’autrei questions que lo simple oblit ò escafament d’instants ò de situacions. D’efiech, aquelei dos dragons avián egalament fach la rota d’Aeria fins a Aubèrt, çò qu’èra pas un prim afaire. Benlèu l’avián fach per la mar, benlèu, l’avián fach en manlevant lei camins de tèrra, o puslèu de nèu, coma l’aviáu fach ieu mesme acompanhat de mon mercadier-sauvaire. Çò qu’èra segur, es qu’aquelei dos m’avián seguit fins ara e qu’èra ben ieu que recercavan, e aquò, a l’entonacion mesma de sa votz e a la coneissença de mon patronim.
 
Lei dos òmes m’agachavan fixament, tot en avançant, dins seis unifòrmes quasi nòus de Dragons, dau roge e dau blanc sedós que se’n desgatjava.
 
L’un d’elei, lo qu’aviá de peus bruns se metèt a parlar distintament quand totei lei dos foguèron sufisentament pròches de ieu per se poder exprimir sensa cridar:
 
“Vos en prègui, Senhor, escotatz çò qu’avèm de vos dire”.
 
De mon regard distint que getave sus elei e per ma posicion estacionària dins sa direccion, indicave alora qu’ère tot a son escota. Quand foguèron en fàcia de ieu, poguère apreciar un pauc melhor son aparència. Èran totei lei dos fòrça joines, mai portavan sus seis espatletas lo riban blanc, çò que significava que sortián solament de l’escòla dei Dragons. Portavan totei lei dos un larg sabre sus lo costat senèstre e semblavan dissimular un revouvèr au costat drech. Lo segond òme, aquel dei peus blonds prenguèt la continuacion de son companh e me diguèt alora:
 
“Senhor Cavailhès, seguissèm vòstra traça despuei la vila d’Aeria, siam enviats per lo Legat, eu mesme nos a cargat d’una mission per lo Papa en persona.”
 
Lo joine marquèt una pausa e me laissèt perpensar un instant a l’importància que podiá aver una tala “mission”. Benlèu qu’anave èstre plaçat en preson encara, per mon pròpri país aqueu còp…
 
Lo joine dei peus blonds reprenguèt alara:
 
“Lo Legat dau Comtat, mandatat per lo Papa vos prepausa la requèsta seguenta.”.Lo joine sortèt una letra delicadament plaçada dins la dobladura de sa vèsta de Dragon, la desplegava e semblèt legir una dei parts de la letra a votz auta:
 
“Senhor Cristòu Cavailhès, au nom de vòstre coratge durant lei guèrras d’Itàlia, au servici de sa Santetat lo Papa; au nom de vòstre percors academic e militar; au nom de l’ensemble de vòstrei decoracions civilas e militaras; e au nom de vòstre grade d’oficièr, justament aquerit en periòde de guèrra, vos prepausam d’exercir lo pòste seguent, per lo compte dau Comtat Venaicin, mai egalament de sa Santetat lo Papa, a saber Capitani deis Armas dau Comtat sus lei tèrras luenchas.”
 
Sa declaracion aguèt sus ieu un efiech de suspresa, avans aqueu de l’incomprension. Cèrtas aviáu participat ai campanhas d’Itàlia au servici dau Comtat Venaicin e dau Papa, aviáu recebut la decoracion de Senhor dau Comtat, e per la meteissa ocasion lo grade d’oficièr, mai me semblava dificilament imaginable que me foguèsse prepausat lo pòste de Capitani deis Armas dau Comtat. Aqueu pòste èra lo mai aut de tota l’armada dau Comtat Venaicin, mai n’i a qu’un solet e la qualificacion “de tèrras luenchas” que seguissiá lo nom dau pòste citat laissava creire que ne podiá aver un segond, en l’ocurréncia la persona qu’ère.
 
Efectivament, lei dos Dragons m’expliquèron durant mai d’una minuta que lo Papa, per mejan dau Legat dau Comtat Venaicin, aviá per ambicion de s’establir sus lei tèrras luenchas, sens vertadièrament m’explicar quinei n’èran lei rasons. Mai aquestei venguèron a mon esperit pron rapidament, e en defòra de reprene la fe, causa qu’èra pus de mòda a l’auba dau sègle XX, e subretot que i aviá pas veritablament de natius a convertir, lei tèrras luenchas èran un endrech estrategic, e aquò per de fòrça nombrosei nacions. De mai, lei grands empèris europèus cessavan de rosigar lei pichòts Estats subsistents coma lo Comtat Venaicin, e lei tèrras luenchas podián èstre un socors, una solucion de replegament. Es al fieu d’aquela pensada que me tornèt en cap la guèrra a la quala èra confrontat lo Comtat en aqueu moment mesme segurament, amb França qu’aviá envasit lo Comtat e la vila d’Avinhon.
 
Me cauguèt alora pauc de temps per demandar de nòvas ai Dragons que me respondèron lo mai serenament que la guèrra èra acabada e que gràcia a l’ajuda dau Reiaume Unit, lei comtadins avián rebutat lei francés en defòra dau Comtat e mai avián recuperat l’enclavament de Grinhan que lo Comtat aviá perdut i a quasi 100 ans en 1791, amb d’autrei tèrras dau costat de Ventor.
 
Me cauguèt pereu li explicar ma situacion, çò que faguère sus lo còp, e sensa que me foguèsse obligat d’acceptar la demanda dau Legat tot d’un temps, acceptavan de m’ajudar a salvar aquela paura ciutadana comtadina que deviá èstre la persona que comptava lo mai per ieu après ma doça maire de quau aviáu encara ges de nòva.
 
Es ansin qu’acompanhave lei Dragons cap au pòrt per faire l’aquisicion d’un velier qu’un òme nos ofriguèt per l’equivalent de 1250 patards dau Comtat. Èra un grand velier, que podiá contenir una trentena de personas au maxim, mai semblava pas necessitar mai de dos òmes per lo manipular. Après aquò, e per se remetre de toteis aqueleis emocions, siam anats dins una vièlha aubèrga a costat dau Pòrt Nòrd, qu’èra la part mai anciana e primitiva de la vila. Enlà, aviam begut un pauc de ferigola, un alcòl tipic dau Comtat Venaicin, fach a basa de ferigola, e siam anats dormir per partir tre l’auba en direccion dau fòrt de Croy, dins l’espèr d’i trobar Clemença, de comprene çò que podiá faire enlà e de pagar son rescat se necessari.
 
 
 



 

La lenga occitana: per qué far?

May 3, 2019, 6:00 pm

≫ Next: A prepaus de l'occitan estandard

≪ Previous: Cronicas dei tèrras luenchas (18)

$

0

0

Se coneis plan l'activitat de Robèrt Lafont coma grand intellectual occitanista del sègle XX, coma escrivan poligraf, mas mens que fondèt una teoria lingüistica interessanta, pauc coneguda en defòra dels cercles universitaris. Amb d'òbras coma l'assag de 1978 en francés Le travail et la langue, fondèt la praxematica. Espèri de respectar sa natura en disent que se tracta d'afortir que l'uman trai sas representacions lingüisticas de son activitat sociala, de sa praxi. Uèi, los eiretièrs sociolingüistas montpelhierencs de Lafont practican pas gaire l'occitan, mas me sembla encara pertinenta la teoria praxematica.

De còps, me desespèri quand vesi que d'articles d'actualitats o d'opinion de tèmas tras que divèrses interèssan mens dins los comentaris e las lecturas que de questions de lenga ja explicadas e argumentadas. Nòstra lenga es rara, mas nosautres la volèm far servir per que se comente de contunh. La lenga occitana: per qué far? E ben, per parlar de l'occitan, per se demandar se cal dire las causas amb una e finala o sens ela, per justificar o desqualificar aqueste mot o un autre, per se bastir d'estandards sens aver l'estendard de la lenga nòstra dins nòstra vida vidanta.

Cèrtas, m'inclusi dins la critica. Mas primièras activitats occitanistas foguèron de militant de la lenga, e de lingüista romanista que trabalhava sus l'occitan. Quina èra ma praxi de l'occitan? Escriviái de comunicats politics e d'articles lingüistics, e de fach, quand nasquèron mos filhs, lor sabiái exprimir l'alienacion occitana mas las nuanças de la tendresa sortissián pas de ma boca en lenga nòstra. Èri estat militant, aviái oblidat d'èsser un òme de carn e de sang.

Alavetz, puslèu que de far de la lenga nòstra una metalenga condemnada a se comentar ela meteissa per tostemps, demandem-nos cossí far d'ela una lenga normala, çò es que tenga un espaci normal per s'exprimir. Volèm una Occitània centralizada a la francesa? Volèm una federacion de territòris autonòms? Avèm un projècte comun? Cercam desesperadament de reviudar la lenga de nòstres ancessors? Bastissèm la possibilitat, encara utopica, d'una societat occitana futura? Segon nòstras responsas, la lenga serà desparièra.

Tot aquò dependrà de nòstras praxis. Ieu vòli una lenga completa e normala. E vosautres?

A prepaus de l'occitan estandard

May 4, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Ten ta posicion

≪ Previous: La lenga occitana: per qué far?

$

0

0

Legissi lo Jornalet dempuèi sa creacion e soi totjorn estonat de legir las reaccions afogadas cada còp qu’es question de l'occitan estandard.
 
Pasmens, los enjòcs son clars: totas las lengas d’estat an un estandard. Mai encara, totas las lengas escrichas de granda difusion an un estandard. Quand l’IEO nacional fa un comunicat es escrich dins un occitan estandard. Mas s'un aborigèn escriu un tèxte dins sa lenga que difusarà a 10 amics, crèa tanben un estandard de fach. E, s'un jorn, un organisme estatal occitan publica una lei, aquesta serà escricha en occitan estandard, pas en 350 dialectes e sosdialèctes. O alara, podètz far coma los romanches, en Soïssa, quand fan un libre lo publican en 5 exemplars, un per cada dialècte! Dempuèi los ans 1980 i a un estandard romanch, lo Rumantsch Grischun, mas i a encara quauques reflèxes provincialistas e l’estandard es pas totjorn utilizat de biais senat, dins la foncion qu’es la sieuna.
 
Per çò que la primièra question de se pausar es: perqué l’occitan estandard? Perqué far un estandard per ço que i a un fum de dialectes intercomprensibles?
 
Per de rasons de facilitat. Pas res mai!
 
Ai pas jamai legit un metòde d’aprendissatge d’occitan; ça que la, imagini que i a pas un metòde per dialècte. L’occitan emplegat dins aquestes metòdes es doncas ja un estandard.
 
L’occitan estandard a de foncions ben precisas: exprimir tot çò qu’es nacional, interdialectal e “despersonalizat”. Domergue Sumien a ben definit lo concèpte ja e soi d'acòrdi amb el.
 
Ça que la, l’estandard a pas de s'apropriar d’autras foncions. Subretot de foncions egemonicas. Per exemple: a la (futura) escòla occitana de Chaucinac es pas l’occitan estandard que serà parlat per la regenta mas lo dialecte auvernhat de Mauriagués, lo dialecte del papet, l’occitan que parlan los locutors natius de Chaucinac. Es que l’esséncia de nostre combat es pas de salvar une lenga. Non pas! L’esséncia, lo sens prigond, de nòstre combat es de far tornar descobrir lor identitat prigonda al monde del país. De “desalienizar” lo país. Cresi qu’es aquò lo sens del libre de tria d’Eric Fraj Quin occitan per deman?, en tot cas.
 
De segur, tot aquò, empacha pas de faire descobrir als dròlles los autres dialectes occitans per mejan de libres e enregistraments. Per exemple, dins mon escòla Diwan de la Granda Seccion enlà i a una vertadièra educacion a la pluralitat intèrna amb d'enregistraments que los mainatges acòstan cada jorn jos forma ludica. E pasmens la lenga de l’escòla es lo breton vannetés (un dialècte a part, un pauc coma vòstre gascon).
 
Segurament, dins l’encastre de l’escòla, l’estandard a son utilitat: los libres de matematicas, de sciéncias, los manuals son escriches en estandard. Mas l’estandard, aquí, a pas qu’una foncion utilitària.
 
Utilizam l'estandard tanben per totas las campanhas d’afichatge nacionalas. Per promòure los corses de breton o per de messatges mai politics.
 
L’estandard e los dialèctes son complementaris, de tot biais. E lo desvolopament d’un estandard s’apària amb lo desvolopament social d’una lenga que passa de la lenga del vilatge a la lenga d’una nacion modèrna. E dins totas las nacions modèrnas i a (encara) los “sedentaris” e los “nomadas”. Imaginatz quauqu’un que nais en Arièja d’un paire gascon e d’una maire de Gap que parlavan pas la lenga (pas d’afècte doncas ligat a la lenga). A 10 ans, se muda a Orlhac, puèi a Nimes. A 20 ans, es estudiant a Marselha, puèi a Tolosa ont descobrís l’occitanisme. L’ome s’establís un jorn a Bordèu amb sa familha mas la vida es encara longa... atal va la vida modèrna.
 
Quin occitan parlarà fin finala? Un occitan estandard, de segur. Es la vida que li aurà impausat un occitan estandard. Se lo movement occitanista li prepausa una solucion clara, scientifica, amb un fum de libres escriches en estandard, causirà l’occitan que va amb son nomadisme. Si que non, bricolarà son estandard sieu amb sas causidas personalas.
 
En revenge, se Jacme, que viu dempuèi totjorn a Casals (Boriana), que lo papet parlava l’occitan de Casals, comença de parlar l’occitan estandard amb sos mainatges, aquò significarà qu’aurà pas res comprés au sens prigond del combat occitanista.
 
 
 
 



 

Ten ta posicion

May 5, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Los pòbles hèn una crisi d’adolescéncia

≪ Previous: A prepaus de l'occitan estandard

$

0

0

Un projècte recent a exprimit de principis que tròbi justs. Illustran exactament lo trabalh de vulgarizacion e d’engatjament qu’assumissi dins aqueste blòg.
 
Siáu pas l’autor d’una partida dei formulacions que seguisson. Mai leis adapti e lei fau mieunas.
 
En situacion de crisi e d’anientament, dire çò que pensas sempre implica d’anar còntra una massa de personas inèrtas que vòlon pas contestar l’òrdre establit.
 

— Uei, aicí, l’òrdre lingüistic establit, es una injustícia ont l’occitan ten la posicion bassa:  subordinacion, estandard contestat, manca d’ambicion per conquerir totei lei foncions, comprés per conquerir lei foncions afectivas e la transmission intergeneracionala.
 
— Dementre, uei, aicí, lo francés, l’italian e l’espanhòu se refortisson dins la posicion auta: dominacion, estandards acceptats sens resisténcia, usatge dins totei lei foncions, comprés dins lei foncions afectivas.

 
Contestar l’òrdre lingüistic establit demanda una certana dòsi de coratge e de determinacion. S’una partida de ton entorn comença de te voler entrepachar, se ton entorn comença de t’empénher enrèire quand simplament vòles avançar, pòdes èsser segur d’una causa: vas dins la bòna direccion. E ta morala personala te demanda d’agir d’un biais precís.
 
Coneis l’istòria de l’occitanisme. Dempuei 200 ans, l’occitan a totjorn avançat amb de projèctes visionaris, inicialament impensables, menats amb determinacion e còntra subèrna. Un còp leis òbras fachas, un còp que son utilitat ven evidenta a bèus uelhs vesents, aqueleis òbras son acceptadas e lausadas.

Non t’excuses jamai. Teis excusas bastan jamai pron per teis enemics. Dau mai t’excusas, dau mai teis enemics te mesprèsan. 

Non mendiques ren. Fai tot amb tei ressorsas, bastís a partir de çò que tenes a ta disposicion. Fai ton trabalh coma vòles, organiza ta vida coma la chausisses, mena lei projèctes que i creses. Non t’endeutes jamai amb teis enemics.
 
Ten ta posicion, qué qu’arribe, e fai çò que vòles far.
 
 
 
 



 

---

Los pòbles hèn una crisi d’adolescéncia

May 6, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Qualques aspèctes de las riquessas immaterialas de Gavotina de Contea

≪ Previous: Ten ta posicion

$

0

0

Com l’am dit mantun còp, la susmauta deus Gilets Jaunes es un element navèth dens l’istòria contemporanèa. Es mauaisida d’analizar complètament e solide, com de costuma, cadun i vei la concretizacion de çò que pensava au d’avant.
 
Ara que sèm a una mieja annada de manifestacions, i podèm véser benlèu drin mès clar e ensajar de’n tirar çò de mès important.
 
Sembla que la reïnvindicacion màger deu movement sia l’instauracion d’un Referéndum d’Iniciativa Ciutadana. Es un punt comun a cada grop de Gilets Jaunes, on que sian. Dempuèi ses meses, la taxa suus carburants es passada “d’element desclavader”, com se ditz, a reïnvindicacion segondària. Mès anar mès, la populacion que compausa lo movement a tanben evoluada, los susmautats de la purmèra òra an sovent deishat naturalament la plaça ad elements mès politizats, mès d’esquèrra, mès acostumats aus conflictes e a las lutas.
 
Es de notar que lo poder a pas brica responut ad aquesta demanda hòrta de referéndum popular, levat la perpausicion d’abaishar lo nombre de peticionaires end’un referéndum d’iniciativa partatjada, es a díser una mesura qu’existís dejà e que deisha la decision finala au parlament. Es un signe que la presidéncia vòu ganhar la partida en esperar una usadura deus manifestants. Es un jòc drin dangerós end’un poder, mes veseram plan …
 
Aquesta demanda de referéndum es de considerar e a plaçar, cresi, dens un contèxte mès generau. Es end’aquò qu’èi escrit que los pòbles traucan una “crisi d’adolescéncia”.
 
Pensi que lo monde se sentissen ara pro madurs e educats ende poder prénguer eths medishes unas decisions, au lòc de’n balhar la possibilitat a daubuns que, qu’ac cau díser, les an sovent tradits. Se vòlen indenpendentizar deu poder.
 
L’idèia que los elegits trabalhen ende l’interés generau s’es pauc a pauc aflaquida dinc a deishar entrar lo dobte dens l’esperit deus pòbles.
 
Prenguèm un exemple: tres jornalistas an escrit qu’armas de fabricacion francesa èran utilizadas per Arabia Saodita contra las populacions civilas de Yemen. La ministra de las armadas triguèc pas de denegar, mes los medishes jornalistas an publicat documents que pròvan çò que disèvan. End’aquò, son l’objècte d’una enquista e son convocats a la DGSI per la mieja-mai.
 
L’opinion publica de l’Estat francés se n’esmavoc, una peticion ende qu’aquò s’estanque se passeja sus la telaranha, un sondatge muisha que tres franceses de quate son desfavorables ad aquestas vendas que, de mès, faussan una directiva europenca.
 
De qué pòt hèr lo pòble? Pas ren. Es obligat en escambi d’escotar las enganas deu poder que’s hèn mès anar mès numerosas: lo president e lo temps de trabalh en França, lo ministre de l’endehens e l’ataca d’un espitau, l’ex-ministra deus ahars europencs e son passat politic a la dreta extrèma.
 
Podètz imaginar qu’aquò pòsca ahilar lo tesic de participar d’un biaish actiu au debat politic e non pas passiu.
 
Ara, sèm a l’espèra de la responsa de “los que son quicòm”. Sia comprenguen l’enjòc e s’i escaden de hèr passar lo pòble a l’edat adulte tranquillament, sia escotan pas e la crisi d’adolescéncia se harà rambalhosa.
 
 
 



 

Qualques aspèctes de las riquessas immaterialas de Gavotina de Contea

May 8, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Perqué votarai, pasmens

≪ Previous: Los pòbles hèn una crisi d’adolescéncia

$

0

0

Per l’espaci vivaroalpenc, quin qué sigue l’apelacion locala d’aquel dialecte: gavòt, alpenc, gentilat de la valaia o de la comuna, en foncion dals sieus pòles dal país mentonasc a las valaias autas (de Beura fins a l’auta valaia de Var) en passant per lo “mean” país mas tanben per los espacis confinants que partaja una mema istòria se non es la mema lenga (valaia d’Ubaia, Pimont, Marquesat de Doçaiga).
 
Vaicí un apercebut de las riquessas immaterialas d’aquel espaci.

 
 
1- Lo legendari
 
De collectatges d’istòrias e legendas totjorn en cors a la valorizacion de la memòria populara en passant per las presentacions e creacions literàrias, lo legendari occitan de dialècte vivaroalpenc es luenh d’èstre minor, contrariament a ce que un posquesse pensar, dins l’espaci occitan. P Canestrier, JL Domenge, P Colletta.
 
 
2- L’istòria autra (aquela non oficiala)
 
So Cepon d’Uèls, So Botaor (escrivon boutau) de Levenç, dins Ròia A Stacada, tantas celebracions collectivas d’una istòria. Lo passatge ritual a l’estat d’òme, la reconoissença per los pars, mas parier lo pòble vinceire fàcia a l’autoritat injusta.
 
Pòl anar fins a l’engatjament politic o militar incarnat per de figuras qu’an inspirat los autors gavòts o francofònes de nòstre espaci, de Blanqui de Puget Teniers a Massena originari de Levenç en passant per Lalin de L’Escarea. Las resistenças a las conquistas francesas veson la reactivacion de fòrts bastions dins quasi totas las valaias dalppaís Gavòt de Contea, e se manifestan per lo “barbetisme” . Iafelice.
 
Entre apropriacion e refús de disparicion.
 
Integracion dins l’Istòria de l’istòria de las gents dal pòble. JP Barelli (valaias dals Palhons).
 
Drech de portar una espasa a Uèls, Luceram. A Suspèr se ditz que: E gents son de cotèr.
 
 
3- Los mondes estranhes, inversats
 
Amb las fèstas, de practicas d’un monde alternatiu se pòlon dessenhar. Dal charavilh, pràctica sociala de contestacion-adopcion de l’autre al revenge social en passant per las bèstias totems de vilatges: li Banèls de Barver, lei lops de Clanç, los chats d’Ilònsa, i rainhards dar Morinhet...
 
Los contaires de l’“Aut” país amb la fòrça de la nature et le bien qui triomphe peut-être de tout. Inversion du quotidien, plus banal, pour laisser aussi la place à notre dialecte alpin.
 
Ch Albin, A Steve, M Fulconis.
 
 
4- La participacion al moviment dals trobadors
 
Lo territòri alpenc es lo luec de naissença de trobadors (de Castèrnòu, d’Ilònsa...) , o lo luec de passatge de trobadors.
 
Mema causa per los tobadors refugiats en los estats dins lo nòrd de l’actuala Itàlia.
 
R Rourret.
 
 
5- Escambis umans
 
Las gents d’aicí venguts d’autra part entretenent de còups un ligam, real o mental, ambal país d’origina. Pimonteses  de lenga occitana, totjorn gavòts, o originaris de la “Plana” dotats d’un saber faire per bastir la Còsta d’Azur o gardar d’enfants.
 
Pèça de teatre Jana de las Marmòtas.
 
Exili temporari o permanent.
 
Estatjants dal Marquesat de Doçaiga e dal Val d’Onelha venguts trabalhar dins lo país mentonasc. Ou païs mentonasc, M Revelli.
 
Emplec sasonier o permanent dals abitants de l’Auta valaia de’n Tiniá a Marselha o Lion o coma emplegats agricòls en Provença. Simplas traças (patronimes) o cuents de partença.
 
La diaspòra occitana partia dals Alps conquistar lo monde coma los abitants d’Ubaia, los Barcelonetas, en Loisiana (USA), al Mexic. Ph Martel.
 
Departs deguts als conflictes coma dal temps de la Segonda guèrra mondiala per la populacion de la ciutat de Mentan completament evacuaia dintre los Pirenèus catalans pi dins Var o coma los abitants de Suspèr partits en Provença rodaniana (Selon) e los morinhencs deportats a Coni.
 
Film e reportatges de JP Belmon.
 
Partir per tornar e faire al país. Las trajectòrias de retorn despí Granòble dals fraires Maurin (creacion de l’Ecomusèu de la Rodola) o Marselha per escriure o cantar en occitan alpenc. Grinda, Z Castellon (Vesubiá).
 
Espero vos aver fach faire una bèla descuberta lèu facha d’aquel espaci nòstre.
 
 
 
 

Perqué votarai, pasmens

May 10, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Ten ta posicion

≪ Previous: Qualques aspèctes de las riquessas immaterialas de Gavotina de Contea

$

0

0

Chasque jorn, afortissi mai una sensibilitat libertària qu'assagi d'articular a ma consciéncia d'èstre occitan. Òr, rèsti en çò qu'es per quasi tota l'umanitat França, e mai se voudriáu que siguèsse oficialament Occitània. Amb mei pantais libertaris e occitanistas, me temptariá, coma a d'amics que i a, de refusar de votar.

Lei compreni ben: siam ultraminoritaris dins la societat que voudriam nòstra, en consequéncia de qué nos sentèm pauc ò ges pròches deis idèas que lei pòrtan leis elegits, en particular quand s'agís dau nivèu estatau ò dei regions ò dei comunas pus grandas. En mai d'aquò, la democracia dicha representativa a d'inconvenients que contèsti pas, dont lo fach qu'en realitat nos representa pauc ò ges, amb de pretenduts representants de categorias sòcioprofessionalas fòrça mai autas que la rèsta de la populacion. Sovent, se parla de "classa politica" per evocar lo fach que lei politicians se constituisson en casta distinta deis autrei membres dau còrs sociau. Enfin, en nom de qué faudriá delegar lo temps d'un mandat tot son poder politic de ciutadan a chasca eleccion?

Mai contunharai de votar.

Primier, perque se me demandan mon opinion, perqué la dariáu pas? Pensi ai milions e mai miliards d'èstre umans que vivon sota de regims autoritaris, dictatoriaus ò totalitaris: sarián ben contents de se poder exprimir, coma lei milions de catalans pereu se volián exprimir liurament per lo referendum d'independéncia de 2017. E ja, lo 26 de mai, agradarà an aquelei catalan·a·s de desfisar Espanha e l'Euròpa indiferenta en mostrant son supòrt a Puigdemont ais eleccions europèas.

Me diretz que lo vòte non sièrv a ren. Sièrv pas en tot, cèrtas, mai cresètz de verai que leis abstencionistas e non-inscrichs sus lei listas electoralas, dins lei quartiers populars estatsunidencs, càmbian son país perque vòtan pas? Contribuisson a mantenir un sistèma bipartita onte lei soletei possibilitats son, d'un caire, lei "republicans" entre drecha e extrèma drecha, e d'autre caire, lei "democratas", entre senèstra e centredrecha. "Quau ditz ren consent", e capita jamai que i ague en quauque luòc tan pauc de votaires que la democracia dicha representativa s'escranca. Sempre i a pron de monde que van votar, e se participam pas au sufragi, leis autres decidiràn per nosautres. Lei residents dau quartier popular de ma vilòta, de fach, permeton que leis eleccions se i resumigan au duau entre la drecha liberaloconservatritz e lei fòrças reaccionàrias e xenofòbas dau Recampament Nacionau.

E coma saupre s'aquelei que sòrton deis eleccions, leis aprovam, lei rebutam ò i siam indiferents, se restam a l'ostau?

Enfin, se lo monde, qué que vouguem, tenon de votar, e se lo sistèma qu'aborissèm s'escranca pas d'espereu, coma esperar de cambiar la societat? Sabèm que la lucha armada es pas de mòda: adonc, esquilhem nòstre bulletin dins l'urna!

Lei caumas, lei protèstas per carrieras ò a nòstre entorn, lei peticions en linha, leis iniciativas associativas, l'accion coma consumaire, totei lei formas de resisténcia e de desobesissença civila?

I renóncii pas, son necessàrias perque la lucha es de chasque jorn.

Mai contunharai de votar.








 

Ten ta posicion

May 5, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Lo rector d’Ais-Marselha desconeis l’occitan? Benlèu sabon exactament çò que fan

≪ Previous: Perqué votarai, pasmens

$

0

0

Un projècte recent a exprimit de principis que tròbi justs. Illustran exactament lo trabalh de vulgarizacion e d’engatjament qu’assumissi dins aqueste blòg.
 
Siáu pas l’autor d’una partida dei formulacions que seguisson. Mai leis adapti e lei fau mieunas.
 
En situacion de crisi e d’anientament, dire çò que pensas sempre implica d’anar còntra una massa de personas inèrtas que vòlon pas contestar l’òrdre establit.
 

— Uei, aicí, l’òrdre lingüistic establit, es una injustícia ont l’occitan ten la posicion bassa:  subordinacion, estandard contestat, manca d’ambicion per conquerir totei lei foncions, comprés per conquerir lei foncions afectivas e la transmission intergeneracionala.
 
— Dementre, uei, aicí, lo francés, l’italian e l’espanhòu se refortisson dins la posicion auta: dominacion, estandards acceptats sens resisténcia, usatge dins totei lei foncions, comprés dins lei foncions afectivas.

 
Contestar l’òrdre lingüistic establit demanda una certana dòsi de coratge e de determinacion. S’una partida de ton entorn comença de te voler entrepachar, se ton entorn comença de t’empénher enrèire quand simplament vòles avançar, pòdes èsser segur d’una causa: vas dins la bòna direccion. E ta morala personala te demanda d’agir d’un biais precís.
 
Coneis l’istòria de l’occitanisme. Dempuei 200 ans, l’occitan a totjorn avançat amb de projèctes visionaris, inicialament impensables, menats amb determinacion e còntra subèrna. Un còp leis òbras fachas, un còp que son utilitat ven evidenta a bèus uelhs vesents, aqueleis òbras son acceptadas e lausadas.

Non t’excuses jamai. Teis excusas bastan jamai pron per teis enemics. Dau mai t’excusas, dau mai teis enemics te mesprèsan. 

Non mendiques ren. Fai tot amb tei ressorsas, bastís a partir de çò que tenes a ta disposicion. Fai ton trabalh coma vòles, organiza ta vida coma la chausisses, mena lei projèctes que i creses. Non t’endeutes jamai amb teis enemics.
 
Ten ta posicion, qué qu’arribe, e fai çò que vòles far.
 
 
 
 



 

Lo rector d’Ais-Marselha desconeis l’occitan? Benlèu sabon exactament çò que fan

May 12, 2019, 6:00 pm

≫ Next: Fichatge de Monsanto: ipocrisia?

≪ Previous: Ten ta posicion

$

0

0

Lei fachs recents
 
Jornalet e lei comentators an ja fòrça ben explicat l’ataca dau rector d’Ais-Marselha còntra l’ensenhament de l’occitan. Apondi quauqueis interrogacions.
 
Ramentem l’informacion essenciala. Lei rectors successius eliminan lei cors d’occitan per volontat dau Ministèri de l’Educacion, dempuei quatre o cinc ans. Lo rector actuau d’Ais-Marselha pretend que lei cors se mantendràn maugrat leis indicis d’eradicacion. Per soquet, pretend que cau ensenhar non pas “l’occitan” mai “lo provençau”, çò qu’es una contradiccion absurda.
 

— Es una contradiccion amb l’activitat culturala e amb la sciéncia que, totei doas, rengan lo provençau dins l’occitan.
 
— Es una contradiccion amb la legislacion francesa qu’organiza una sola lenga ensenhada, apelada “occitan-lenga d’òc”.

 
 
Lei questions novèlas
 
Nos menaça a bèl exprèssi, lo rector, après una instruccion dau ministèri? Es benlèu pas un azard que son ataca verbala arribe après quatre o cinc ans de supressions continuas còntra l’ensenhament public de l’occitan, sota lei ministres Vallaud-Belkacem e Blanquer.
 
Lo rector aprofiecha lo secessionisme lingüistic? Es fòrça probable que reprenga, de maniera calculada, lo discors secessionista dau Collectiu Provença. Aqueu grop fa sovent d’intrisme, de pressions e de desinformacion au près dei ministèris parisencs e deis institucions provençalas (conseus academics dei lengas dichas “regionalas”, executiu de Provença-Aups-Còsta d’Azur, departaments, comunas).
 
Se lo rector desparla per cinisme calculat o per incompeténcia ninòia? O fa probable per cinisme calculat. Aqueu rector, Bernat Beignier, a pas lo perfiu d’un òme ninòi, tot lo contrari.
 
Totei lei rectors an una formacion elevada e una experiéncia solida dau sistèma educatiu o universitari.
 
Lo rector Bernat Beignier es un jurista de primiera categoria, amb un doctorat de drech, tres DEA de drech e una carriera universitària brilhanta en drech dins leis universitats de Can e Tolosa 1. Un jurista d’aquela traca saup perfiechament que l’occitan englòba lo provençau: es çò que dison lei leis, lei decrets e lei circularas enquadrant lo “CAPES d’occitan-lenga d’òc”.¹ Lo provençau es d’occitan: aquò es la lei, lo rector o ignòra pas.
 
 
Precisions sus lo rèirefons culturau
 
L’Acadèmia d’Ais-Marselha es cobèrta per dos dialèctes occitans: lo vivaroaupenc au nòrd dei Mès, lo provençau au sud dei Mès. Lo rector manca una partida importanta de la problematica en escartant lo vivaroaupenc.
 
Leis atacas dau secessionisme lingüistic (Collectiu Provença, rector, una part de l’executiu regionau) se fracassaràn probable còntra la muralha de la realitat. La creacion en provençau e en vivaroaupenc, sota forma de literatura e de cançon, se fa majoritàriament en grafia classica e en “occitanisme” assumit dempuei leis ans 1950. Robèrt Lafont es l’escrivan mai prolific dins tota l’istòria dau provençau e sei discípols provençaus dominan la produccion literària dempuei 70 ans. La cançon provençala innovanta s’escriu essencialament en grafica classica.
 
Lei creacions en grafia mistralenca son tanben importantas e apreciablas, es pas question de lei sosestimar. Leis usatgiers de la grafia mistralenca son pas, en generau, responsables dau secessionisme lingüistic. Participan a l’occitanisme, de fach, en grafia mistralenca.
 
Lo problèma ven, de verai, d’una minoritat de secessionistas que preferisson s’aliar amb lo supremacisme francés puslèu qu’amb l’ensemble de l’occitanisme-provençalisme-mistralisme. A bòn astre, lei secessionistas mestrejan pas la creacion e la practica en provençau, donc an pas lo rapòrt de fòrça per ganhar.
 
Restem vigilants e agiscam.
 
 
 
 

---

¹ Lo “CAPES d’occitan-lenga d’òc” es lo concors de recrutament dei professors d’occitan per lei licèus e collègis, dins l’ensenhament public. O precisi per lei legeires que vivon pas dins l’estat francés e que desconeisson la sigla CAPES.