Jornalet

Quin que siá lo resultat de las eleccions legislativas espanhòlas del 28 d’abril, la question nacionala catalana serà sempre d’actualitat. La situacion dins la Generalitat de Catalonha pausa la question de la resolucion democratica d’un conflicte d’identitat politica e lingüistica. Uèi, una mitat majoritària de la populacion voldriá que Catalonha venga una entitat politica independenta mentre que l’autra mitat vòl demorar dins l’entitat espanhòla. Una mitat vòl un monolingüisme catalan e l’autre un bilingüisme favorizant en realitat lo castilhan. Los dos an una legitimitat istorica diferenta e un projècte economic e politic credible. S'apartam la solucion militara e sas tragèdias umanas tal coma per Croàcia, Bòsnia, Kosova... l’opcion de l’independéncia demanda una aprobacion massissa tal coma per la separacion d’Eslovaquia de Checoslovaquia. En l’abséncia d’una majoritat fòrta, lo pes economic, cultural e politic de l’entitat politica dominanta impedís lo procès d’independéncia. Flandra non o poguèt faire qu’auriá perdut sa capitala Brussèlas majoritàriament francofòna. Quebèc impausèt lo monolingüisme francés e una autonomia politica e fiscala fòrta mas perdèt sos referendums d’independéncia. Es tanben lo cas per las islas suècas d’Äland en Finlanda, lo Tiròl allemand en Itàlia, Escòcia...

E mai se es lo resultat d’una politica franquista d’imposicion d’una immigracion castelhanofòna endoctrinada dins una mitologia espanholista, la realitat democratica es qu’una mitat non vòl pas d’una Catalonha independenta mentre que l’autre non vòl pas mai de la dominacion actuala de Madrid. E mai se democraticament victoriosa, l’independéncia seriá probablament vençuda juridicament, economicament e militarament per Madrid per la preséncia d’una petita mitat de ciutadans que i es opausat. Ça que la, lo non respècte de la volontat politica catalana aurà un còst judiciari e democratic que pesariá subre lo desvolopament d’Espanha, e mai subre son evolucion democratica e sociala.

Lo consens democratic mai probable poiriá èsser una republica catalana dins una Espanha confederala coma las republicas de Chechenia, Ingoshia ...dins la federacion de Russia o coma la dels cantons soïssa, amb una autonomia fiscala, economica e cultural totala. La condicion màger seriá que lo castilhan i foguèsse una lenga minoritària amb de dreits fòrts. La situacion quasi revolucionària que coneis Catalonha e l’apartenéncia a una entitat europèa plan mai poderosa qu’Espanha pòt permetre una tala eissida.

Lo refús d’un compromés amb Catalonha orquestrat per las fòrças reaccionàrias espanholistas a per objectiu principal de conquistar lo poder a Madrid, non solament per empedir que lo catalan siá lenga nacionala de Catalonha, mas tanben per faire regressar los dreits a l’avortament e al maridatge omosexual al nom de l’integrisme catolic, a contunhar la destruccion de las ressorsas naturalas, e enfortir lo poder de las grandas fortunas espanhòlas aquesidas del temps de la dictatura franquista.

Ara, la decision es dins las mans del pòble espanhòl. Los sondatges donan una bona probabilitat de majoritat a VOX, PP e Ciudadanos e los espanhòls van escambiar desvolopament economic, social e ecologic contra lo manten de la dominacion del castilhan en Catalonha. Serà de la responsabilitat dels catalans de contunhar de se batre per lor cultura e lenga e a totes los espanhòls progressistas de bastir un consens politic per una possibla Espanha confederala. Una autra opcion possibla es que l’accès d’una dreita espanholista extrèma al poder s’acompanhe d’una crisi economica o politica fòrta e faga bascular una fòrta majoritat catalana en favor d’una independéncia que Catalonha seriá alara en posicion de negociar.

Una amiga còrsa que son filh ainat i es tras qu'actiu m'a assabentat de l'existéncia de l'Associu Cusì. Es una associacion que son nom significa simplament "Ansin" (coma lo così de l'italian). Aquel nom tan minimalista pòt, de tot segur, susprene, mas correspond a la volontat de sos fondadors d'impausar la lenga còrsa coma una evidéncia dins la societat.

Son lidèr, plen de vam e totjorn sorrisent, es un certan Brandon Andreani, un jovenòme qu'explica son istòria personala dins un reportatge de France 3 Via Stella. Collegian, decidiguèt un jorn solet de parlar sonque en còrs. Patiguèt d'incompreneson, e mai d'insultes, mas tot comptat e rebatut son actitud ferma e testarda finiguèt que convenquèt d'amics e de pròches de non solament lo daissar parlar còrs mas quitament de se metre a parlar o a aprene la lenga insulara eles tanben. Uèi, es estudiant a Corti e amb qualques unes creèt aquela associacion per ajudar a la preséncia de la lenga còrsa dins la societat. Fa tanben òbra de pedagòg; sus Twitter, ret social ont los occitans sèm fòrça pauc presents, publica regularament de fichas metodicas de lenga còrsa, entitoladas "Scrivimu a nostra lingua" ("Escrigam nòstra lenga"), e n'a fachas un libret.

Lo coneissi pas en persona, mas supausi qu'aurà fach coma ieu e d'autres compatriòtas de l'illa la meteissa constatacion. La lenga, popularizada pel movement de reviscolament politicocultural sonat dins mon país Riacquistu, i es mai objècte de revendicacion legitima –oficialitat, desvolopament a l'escòla, etc.– que subjècte de practica. Per fòrça còrses, malgrat l'estacament general a la lenga, es fòrça mai natural de conversar en francés qu'en còrs. E mai los nacionalistas –e Brandon Andreani e sos amics o lor recastenan amb rason– fan fòrça mai servir la lenga còrsa coma emblèma (sus las afichas electoralas, o al començament o a la fin dels discorses) que coma lenga de comunicacion abituala. Dins una twiterejada, lo jove activista còrs fiula la necessitat, per exemple, de las publicacions nacionalistas Arritti e U Ribombu d'escriure a un 100% en la lenga que los sobeiranistas revendican de longa.

Per l'Associu Cusì, doncas, tot es clar: se los insulars vòlon aparar lor lenga, que la parlen en tota circonstància, privada coma publica, e mai s'an paur de cometre d'errors ("A pratica vince a gramatica", coma se ditz en còrs, dins una frasa que tot occitanofòn pòt entendre, çò'm par). Per ansin los membres participan sovent al jòc televisiu tot en lenga còrsa Sapientoni (Sabentasses), e organizan quitament de parodias publicas, tanben en lenga còrsa, de jòcs mai coneguts, coma Burger Quizz, o The Voice ("A Voce", La Votz). Enfin, dins lor volontat de far chifrar tota la societat als mejans concrets de generalizar lo còrs coma primièra lenga e non pas coma element de revendicacion desconnectat de la practica e de la vida vidanta, organizèron d'Estats Generals de la Lenga Còrsa, fa doas setmanas, ont participèron fòrça militants associatius, e fòrça joves.

Evidentament conscient de las particularitats de las problematicas occitanas, me pareis doncas qu'aquela associacion poiriá comunicar son estrambord e sas proposicions a nòstra joventut e a nosautres mens joves per nos descomplexar.

It seems today that all you see is violence in movies and sex on TV
But where are those good, old fashioned values
On which we used to rely?

Era cançoneta iniciau de Family Guy ei eth pretèxte e era justificacion dera explotacion dera vulgaritat dera sèria, qu'includís violéncia grafica e umor vomitiua.

Ei era animacion entà adults occidentaus era que mès s’a consagrat a trivialitzar-ac tot. En tot passar peth filtre primitiu des Simpsons, fòrça sèries s’an consagrat a espetar era parodia dera familha estatsunidenca. Massa interès s’a metut en aqueth genre: era representacion deth pair obès e irresponsable e era mair isterica que pòrte sus era tot eth pes dera familha genere uns arquetips que mos eduquen, non pas a creir ena parodia, mès a pensar-los vertadèrs e normaus.

Era mair dera familha Patterson (The Amazing World of Gumball) ven un monstre en supermercat en tot suportar mès eth pes dera sua familha. Eth sòn marit, un òme infantil, gras e estupid, non l'ajude guaire

Enes casi mès inquietants — e me consideraratz un taliban— subergés ua agradabilitat (likeability) en aqueri “pairs de familha” coma Peter Griffin, que son memorables personatges de comèdia a expenses dera etica. Era innocéncia e manca de sens comun de Peter Griffin servissen de confle, percutor o trufandisa dera violéncia que l’environe, e semble que per mès creatiua sigue era umor, era violéncia era irreveréncia e er escàndol son tostemp eth prumèr reclam.

Un exemple d'inconfòrt febril. Eth can Brian obligue a Peter a veir-lo sense pèu entà que non hèsque nudisme en casa. Fàcia ad aquera vision, Chris sage de trèir-se es uelhs

Mès banalitat, mès agradabilitat. Era irreveréncia des Griffin vò acabar es moments memorables d’incomoditat exasperanta. Era comolacion de comèdies d’aguesta sòrta enes darrèri 20 ans pòrte un gran risc de desensibilizacion deth public. Me hè pòur era idèa de veir Paradise Police (Netflix, 2018) que se presente sus era incorreccion politica. Tot compdat rebat ua vision deth Mond frivòla, era frivolitat ei agradabilitat, ei rebellion e vanitat. Era pòca intelligéncia emocionau des personatges semble cauçada ena madeisha concepcion masculina deth Mond. Donem era benvenguda ara naua relacion divina des vertuts: masculinitat, inmaduritat, agradabilitat, e qu'arren t’impòrte ua merda.

En aguesta perspectiva, era parodia dera familha disfuncionau americana ei agotada, vedem que non se pòt emplegar aguest espleit sense criticar-ne eth quite nuclèu, es pater familias. Encara que s’age hèt abans, cada naua representacion dera familha normalize aguest tipe de familha. Se volem dar alternatiues, Steven Universe e era comèdia Please Like Me son exemples paradoxaus dera familha disfuncionau escriti damb tendressa e dehòra dera eteronormativitat. Curiosaments, enes dues i manque eth pair.

Com auratz comprenut, non creigui que calgue soslinhar eth problèma ena representacion dera familha mès en punt d'enguarda masculin (male gaze) des scenaristes e fans que se vanten a veir qui ei eth mès rude.

Entà jo Rick e Morty, ath delà d'èster sciéncia ficcion imaginatiua e damb referéncies, conten eth melhor contraexemple de punt d'enguarda masculin ena comèdia crusèla. Eth personatge que cargue eth factor “cool” ei Rick, un scientific hòl alcolic megaloman qu'entraïne ath sòn net en viatges riscadi, coma Doc en Back to the Future. Ei manipulador, egoista, cinic e incapable de hèr empatia damb cap d'aute èster viu.

A Seth MacFarlane li gessec tant ben The Griffins que hec es spin-offs American Dad e Cleveland Show, damb es sues respectives variacions deth pair incapable. Es Simpsons arreconeishen aqueres sèries coma còpies dera sua madeisha idèa en aguesta scèna

Rick e Morty qu'ei ua aventura trepidanta

Totun, deth temps que se desvolòpe era sèria aprenem sus era grana manca de contraròtle de Rick. Depressiu, insegur, a sajat de suicidar-se e s’a drogat enquiar aganiment. Èster un vantariò tormentat non ei cool, pr'amor qu'òm non ac passe ben. Rick a hèt un saut de consciéncia, a aprenut massa der univèrs e a guanhat un poder que compare ath d'un Dieu, ei incapable de veir eth ben e eth mau, o de veir era sua familha coma ua auta causa que non siguen insèctes.

Rick e Morty decidís transformar era frivolitat en… ena mòrt dera trascendéncia. Era sèria soent expòse istòries que, maugrat que poderien contier un aprendissatge, aqueth aprendissatge ei refusat de patac peth quite comportament frivòl des personatges. Coma era fin der episòdi 1x08 eth pair e era mair de Morty son a víuer ua estona d’amor quantica, mès era rèsta dera familha bohe de vergonha alièna e se met guardar era tèle.

Er episòdi 1x06 ei determinant, quan Rick e Morty provòquen era fin deth Mond tau e coma lo coneishem e s'afronten a conseqüéncies reaus pes sòns actes que los deisharàn afectadi entà tostemp. Çò que sauve qu'era sèria non endovie ua auta comèdia indolenta episodica, ei qu'ensenhe qu'es causes son importantes maugrat que jamès ac volerà arreconéisher. Damb eth nihilisme es creadors de Rick e Morty artenhen a hèr comentaris sus era cruseltat deth punt d'enguarda masculin, sense abandonar-la. Es formes de Rick e Morty soslinhen es expectatives d’ua cèrta sòrta d'espectador masculin tocant a çò que guarde: un macho a d'èster rude, e non pòt hèr cap d'auta causa se vò èster popular.

Ai ja parlat de la distincion entre ll e lh dins un article de fa tres ans.

A la lèsta, ramentem que l’occitan destria dos grafèmas.

— Lo grop ll val [ll] en general. Regionalament val [l] en provençal, niçard, vivaroalpenc, auvernhat e lemosin.

— Lo grop lh val [ʎ] (‘ly’) en general e [l] en fin de mot. Regionalament val [j] (‘y’) en provençal e niçard. En auvernhat e lemosin, val [ʎ] (‘ly’) en general mas [j] (‘y’) en fin de mot. En vivaroalpenc e gascon, pòt valer [ʎ] (‘ly’) en totas posicions.

A causa de la dominacion del francés, i a lo risc de remplaçar ll per lh dins qualques cases. O cal evitar. Per exemple, cal preferir ll dins oscillar, pupilla, vacillar e cal evitar las formas amb lh coma oscilhar*, pupilha*, vacilhar* que venon del francés osciller [ɔsije], pupille [pypij], vaciller [vasije]. Aquel problèma s’explica perque lo francés pòt pas distinguir facilament, dins aqueles mots, los cases ont ill se deuriá prononciar [il] coma dins la ville e los cases ont ill se pronóncia [ij] (‘iy’) coma dins la fille.

Vaicí una lista, un chic pus completa que dins mon article anterior, dels mots relativament coneguts que vòlon ll en occitan en luòc de lh. En fin de mot, remarquem que ll pren la forma d’una ‑l simpla.

forma occitana ont cal restablir ll (o ‑l en fin de mot) e ont cal evitar lh	forma francesa ont ill tend a se prononciar [ij] (‘iy’) en contradiccion amb l’etimologia
bacil	bacille
bacilliforme ~ bacilliforma	bacilliforme
Camil (nom d’òme)	Camille
Camilla (nom de femna)	Camille
destillacion	distillation
destillaire ~ ‑aira	distillateur ~ ‑trice
destillar	distiller
destillariá (niç. gasc. destillaria)	distillerie
gorilla	gorille
instillacion	instillation
instillar	instiller
mirtil (nom masculin)	myrtille (nom femenin)
oscillacion	oscillation
oscillant ~ ‑anta	oscillant ~ ‑ante
oscillar	osciller
oscillatòri ~ -òria	oscillatoire
papilla (mas papilhòta vòl lh, qu’es d’origina diferenta)	papille (+ papillote)
papillomavirus	papillomavirus
Peironèla (o Petronilla)	Pétronille
Priscilla	Priscille, Priscilla
pupil (dròlle)	pupille
pupilla (dròlla)	pupille
pupilla (partida de l’uèlh)	pupille
scintillament	scintillement
scintillant ~ ‑anta	scintillante ~ ‑ante
scintillar	scintiller
sibilla (foncion)	sibylle
Sibilla (nom de femna)	Sibylle
titillar	titiller
vacillacion	vacillation
vacillant ~ ‑anta	vacillant ~ ‑ante
vacillar	vaciller

Ende quauqu’un que s’interèssa aus mèdias, l’ahar Finkielkraut presenta un polit exemple d’isteria mediatica com i avoc pas dempuèi bèra pausa, on la soscadissa estoc remplaçada per sentits emocionaus descabestrats.

Uns dias abans caden las chifras tesicantas d’un creish de 74% deus actes antisemitas suu territòri de l’Estat francés. Solide aquò’s fòrça marrit, mes s’espiam la corba sus unas annadas, vesèm clarament qu’es pas tan inquietant qu’aquò per çò qu’es de l’evolucion. En 2014 èran comptablizats uns 851 cases (!), en 2015: 808, en 2017: 311, çò qu’es una caduda fòrta, puèi en 2018: 541. Un creish doncas per rapòrt a 2017, mes dens una linha de devara.

La dusau causa de díser aquò dessús, es que l’òrre crimi d’Ilan Halimi es comptabilizat deu medish biaish qu’una crotz gammada mercada per un colhon tot solet. Seré meslèu bon de hèr una cèrta diferéncia.

Vaquí doncas per çò qu’es deu contèxte. Lo dissabte 16 de heurèr, l’academician Alain Finkielkraut es insultat en marge d’una manifestacion deus Gilets Jaunes. Los imatges an hèit lo torn de la telaranha es sustot deus hinestrons. Vaquí que comença l’ahar e totis los mèdias se descabestran.

Segon eths, es evident que s’agís d’una agression antisemita. France Info assegura qu’estoc atacat “pr’amor qu’es jusiu” e Benjamin Griveaux, pòrtavotz deu govèrn, escriu sus Tweeter que l’an cridat “sale juif”, lavetz que l’interessat eth medish digoc clarament qu’avèva pas ausit aquesta frasa. Après verificacion, Griveaux a mentavudament mentit.

L’insulta que hascoc mès parlar d’era es “sale sioniste”, lançat per quauqu’un que Finkielkraut qualifiquèc de “pas un petit blanc”, lavetz que s’agís plan en hèit d’un petit blanc mes convertit a l’islam e tanhent deus mitans salafistas segon la polícia.

La vertat es qu’Alain Finkielkraut es eth medish percebut per daubuns com un racista. Disi “per daubuns” pr’amor que coneishi pas pro lo personatge end’ac díser jo. Tot çò que sabi es qu’es quauqu’un de controversat, que perd pas una ocasion de denonciar l’immigracion, lo “dangèr musulman” e de glorificar lo colonialisme o l’accion de l’armada israeliana dens la benda de Gaza.

Hascoc la medisha remèrca que Jean-Marie Le Pen que la còla de França de butabala es “black-black-black” e qu’a l’entèrrament de Johnny Halliday i avèva pas nat “non-souchien”, es a díser pas nat Francés “pas-de-soca” (Arabe o Néguer), en tot utilizar un vocabulari clarament de dreta extrèma, coma ac muisha lo nom de la pagina internèt Français de souche.

Es passat ideologicament deu maoïsme de son joenèr a una posicion de supremacista blanc. A lo dret de pensar aquò se vòu, mes cresi qu’estoc insultat sustot pr’amor qu’es Alain Finkielkraut e non pas pr’amor qu’es jusiu. Pensi qu’estosse lo Jean-Jacques Goldman (personalitat preferida deus Franceses dempuèi unas annadas) que seré passat au ras de la manifestacion, seré estat meslèu aplaudit que non pas insultat.

Lo grop qu’uglava l’aperèn tanben “racista”, “fascista” o quitament “antisemita”.

Lo medish dia, Ingrid Levavasseur, qui avèva pensat un moment miar una lista Gilets Jaunes a la eleccions europenca, estoc a son torn insultada d’un biaish a còps fòrça sexista, mes las reaccions deus mèdias e deu monde politic atenhoc pas lo detzau d’aquestes de l’ahar Finkielkraut.

De mès, Finkielkraut avèva dejà viscut la medisha benalèja en 2016 en tot se presentar a una manifestacion parisenca de Nuit debout de la quala estoc hòrabandit. Avèva tanben escrit un article contra los Gilets Jaunes pareishut la velha e sa preséncia au ras de la caminada de l’endeman pòt estar considerat coma una mena de provocacion. Es una personalitat mediatizada que, coma totas las personalitats mediatizadas, viu de las polemicas que provòcan. Tra l’endeman estoc convidats sus totis los platèus televizats e radiofonics deu país.

Un grop de deputats ne profitèc end’evocar un projècte de lei que castigaré l’antisionisme au medish títou que l’antisemitisme. Tocam aquí lo hons deu suberrealisme. En tot saber que lo sionisme es una doctrina politica qu’estoc a la debuta (e l’es encara) combatuda peus Jusius progressistas e religioses, l’assimilar a un sentit racista botaré un embrolh tragic dens lo biaish d’aplicar la libertat d’expression.

Existís l’Union Jusiva Francesa ende la Patz qu’es fòrtament antisionista e doncas que riscaré de’s trobar interdida pr’amor … d’antisemitisme.

La conclusion d’aqueste ahar es que servís màgerment au govèrn qu’a ensajat de pegar sus l’esquina deu movement de contestacion l’etiqueta “antisemita”, après la de “dreta extrèma”, de “esquèrra extrèma”, de “pagats per Moscó”, de “anti-maridatge per totis” e sabi pas qué de mès.

Precedentament dins lei Cronicas dei terras luenchas: Dins ma fòla corsa per retrobar Clemença, me siáu esfondrat de fatiga en plen mitat de la rota. Aürosament, un joine marchand m’a trobat e m’a portat en mon sòm de mai d’un jorn dins son carri.

Au mai qu’avançaviam, au mai la nèu tombava e lo vent bofava. La nèu que tomba sus lei tèrras luenchas n’a ren de la nèu que l’òm pòu conéisser en Euròpa au moment dei frescs ivèrns, e pasmens la frescor d’aicí a tot d’una frescor ivernala dau Comtat: un fresc glaciau e sec, que lo fòrt mistrau ven de lònga reviudar. Non, la nèu dei terras luenchas e subretot aquela dei nauts platèus es una orribla nèu, que en plus de vos donar de frenisons quora vòstre simpla pèu sortenta ven a entrar en contacte amb vosautres dona una sensacion de calor fresca, contrastant vòstrei plus vius sovenirs au caire d’un grand fuòc, amb aquest de vòstre còrs jasent sus lo costat de la rota, cubèrt de nèu e que non desgelarà benlèu plus avans dei sègles e la fin de l’èra glaciària. Aquesta nèu èra una pasta, una pega impura que s’agrafa de lònga a l’entorn de vosautres e non vòu jamai partir. Quitament l’exterior de vòstre còrs garnit de mai d’una espessor de teissut non sufís pas a la faire fondre quora se ven depausar sus lei quauquei partidas non cubèrtas de vòstre còrs, sensa s’avisar.

I a quauquei jorns, lo marchand a cambiat lei ròdas de sa carreta per de grandei lamas de fusta, qu'en plus de resistir l’ensemble dau cargament e de nòstrei dos pes, permeton a la carreta d’agantar una incredibla velocitat. La paura bèstia demòra la plus a plànher e subretot a admirar. Aquest grand e poderós chivau non tirassa jamai la pata e dau pauc que li dona lo marchand, ne repasta de gigantescas fòrças que li permeton de tractar l’ensemble sus mai d’un desenau de quilomètres sensa jamai s’arrestar.

Progressam lentament, mai progressam. N’avèm crosat que dos autrei viatjaires a chivau, l’un en fàcia de nosautres e l’autre nos a despassats, èra i a dos jorns.

Cada mètre es per ieu un nòu païsatge e dau fresc ardent, arribe per un instant a oblidar son agressivitat e a me laissar encantar per lei montanhas encantairèlas e la beutat dei nívols que trefolisson sota la poissença dei vents d'auta atmosfèra. Es coma se lei gigants de pèira bofavan ensems d’èr qu’aurián gardat preciosament dins lors immens paumons sosterranhs. E aquestei pielons de la tèrra, fondacions inbrandablas dau cèu nos saludan, nossautres, pichòts èstres, pichòts insèctes, quasi insensibles e bòrnis a sa vertadiera beutat. Benlèu qu’aquesteis instants son de donas raubadas e que la lutz dau cèu maugrat la neblassa es un tot pichòt signe, d’indulgéncia e de respecte mutuau, a nòstrei ben diferenteis escalas.

Ansin, nosautres nos gandissèm a Aubèrt. Quasiment lo cap dau Monde, l’extrèm nòrd dei tèrras luenchas. L’òm ditz que lei vilas costieras non sofrisson pas dau grand fresc d’ivèrn, mai que lei vents i son sensiblament plus violents.

Ai agut lo temps de perpensar, e perpense.

Ma Clemença agantada e mon còr romput. La me cau tornar trobar. Un de mei solets astres rèsta Aubèrt, quora ai parlat au marchand de mon istòria, m’a dich qu’auriáu plus d’astre de la tornar trobar a Aubèrt, e qu’èra ben lo solet endrech ont l'avián pogut menar. Non sembava pas plus informat sus lei motivacions qu’avián ben pogut menar aquestei dos òmes a cometre un tal acte. Puei quora li ai precisat que mon amiga èra comtadina, s’es interrogat, e ieu tanben per la mesma ocasion. Es verai que la recenta guèrra entre lo Comtat Venaicin e França podiá menar lei francés a faire de presoniers e ansin a reclamar dei rescats. Es ben d’aquò qu’aviáu fach lei còsts a Pòrt Teulissa…

Lo marchand m’a contat l’istòria d’Aubèrt, pendent lei lòngueis oras qu’aviam a passar ensems, au davant dau carri, o lo ser, quora nos refugissiam a l’interior.

Aubèrt èra una vila atipica, multiculturala e subretot “multinacionala”, d'efièch, èra la vila dei nacions exclusas e èra aquí que s’èran venguts refugiar lei pichòts pòbles ai tròp grands desirs d’independéncia, que s’èran vists oprimits e caçats de sei tèrras per aquò. La vila foguèt fondada per lei còrses, quora après son independéncia proclamada per Pasquale Paoli contra la Republica de Gènoa, lei francés èran venguts s’apoderar de l’illa. L’òm contava d’autre caire qu’èra lo menaire de la revolucion còrsa qu’aviá fondat la vila, mai la soleta causa qu’èra segura, es qu’avans de finir sa vida en Anglatèrra, aviá passat quauquei temps a Aubèrt. Ansin èra nascuda la Republica Còrsa dei tèrras luenchas. Pasmens, la populacion còrsa de la novèla vila d’Aubèrt foguèt rapidament mesclada a d’autrei populacions oprimidas de la vièlha Euròpa. De bascos, de gascons, d'escocés, d'irlandés, de catalans e mai de bretons que s’èran venguts refugiar aquí per escapar ai persecucions francesas, mai tanben castelhanas o encara britanicas. La Republica Còrsa s’es rapidament transformada en Republica Liura d’Aubèrt, e dins una formidabla mescla interlingüistica e culturala, cadun arribava de s'endevenir e se comprene dins la gestion d’aquesta immensa vila que non cessava de grandir.

Ben evidentament, la vila foguèt mai d’un còp la buta dei francés, e un solet còp aquela dei britanics, mai jamai non cediguèt e per sei fortificacions, mai subretot son immensa fortalesa sus leis illas Nívols, au larg de la poncha d’Aubèrt, ela s'èra saupuda defendre e devenir la vila plus segura de totei lei tèrras luenchas. E per causa, aqueu pichòt caire d’utopia, que ges de grands empèris n’aviá jamai capitat a prene, aquela vila pantaissada preparava son revenge. Enfin, es çò que l’òm disiá, e l’istòria l’aviá mostrat mai d’un còp. En 1853, un batalhon d'ussards còrses e gascons, partit d’Aubèrt en direccion d’Euròpa, avián pres lo contraròtle de l’illa dau Toru, un amàs de ròcas au larg dau sud-èst de Corsega e i aviá bastit una fortalesa inconquistabla que tenián sempre uei. França aviá de qué aver paur de la Republica d’Aubèrt, tan sus lei tèrras luenchas qu’en Euròpa.

Çò que me pivelèt particularament dins l’istòria d’aquela vila foguèt la faiçon que lei pòbles s'èran poguts organizar ensems per s’opausar ai grands empèris e la faiçon de mon pòble comtadin de resistir ardentament ais invasions.

Lo soleu tremontava alora, quora sortissiáu enfin de mei pensadas. La vila d’Aubèrt èra au luench e lo soleu d’oèst me permetiá d’apreciar plenament la vila dins sa grandor e dins l’immensitat de sei fortificacions e de son pòrt. Dins lo luench se destacan tres illas, quasi verges, mai sus l’illa situada plus a senèstra, èra possible d’apercebre una fortalesa, que deviá èstre sensa dobte la preson d’Aubèrt.

O de familhas que van quitar Occitània: partir per viure, capitar, èstre reconoissut. A Lion, París o autra part.

— Una personalitat longtemps presaia dals franceses, es de familha d’origina occitana vivaroalpencha. Òc. Anatz veire

Felip Martel ditz dals ubaiencs, escaisnomenats los valeians: “Qu’an un rapòrt elastic amb Ubaia”.

Se sap que malastrosament l’elastic es gaire conoissut.

Anam vos mostrar de fils d’origina de filhs e filha que son de familha originaris d’Occitània.

“Grouès”, version francizaia de Gròs (ambal diftong ancian d'ò en [we] present fins a Entrevaus, Gros, atestat en 1297 a St Paul, e coma tot l'annuari de St Paul i es ja, F. MARTEL pensa qu'es aquò). i es una segonda Grouès famosa, cosina dal precedent: Mma Bessarabo, una ilustra criminala de l'entre doas guèrras... Es un patronim de Maurin, L’Archa, Folhosa, e Barcilona.

Fins al 1905 un dals molins d’aiga de Folhosa èra tengut per la familha Grouès dicha Bepet (diminutiu de Jausepet).

Jausep Grouès, pastre de Folhosa anava fins a Lion per vendre la lana de son escabòt. Deven drapier e vendeire de teissuts e i està.

Son filh, Antoine Grouès esposa una frema originària de Tarare, e dònan naissença a Henri Grouès, que va devenir lo futur Abat Peire.

Un exemple de mai de l’espaci nòrd occitan qu’es periferizat per lo nòrd de França. Coma los mestres muraors de Lemosin partits devèrs París, e lors enfants arrestats en camin qu’an laissat lors patronimes sus aquel percors (cf. de mapas dal libre “L’invention de la France” o mòstran ben). Los vendeires de charbon o teneires de begüas d’Alvèrnhe a París, los bonhats. E lo nòrd de Gavotina que de monde an partit a Lion. Citam per Tiniá los patronims Brun partits de Sant Estève de’n Tiniá, Loquès de Doanç, Issautier de Sant Dalmaç lo Selvatge. Las regions de Champsaur e Trièvas parier devèrs Granòble. Los dos departaments de Droma e Ardescha son totjorn periferizats per Lion amb de residéncias segondàrias, per lor plaça dins l’actuala region administrativa.

Se ditz que fan una part de l’eleit lionés coma lo cònsol de Lion Gerard Colomb o Jack Queyranne, sensa verificacions fachas.

Referéncias:

— Abbé Pierre sus wikipedia (ges de pàgina en occitan e encara mens en occitan vivaroalpenc...)
— Sant Pau d'Ubaia sus wikipedia en francés
— Vallon de Maurin amb lo Beal de la Gavia (gave, gaveràs)
— Folhosa (masatge de Sant Pau d'Ubaia)

— Una autra personalitat es de familha d’origina occitana gascona, de Sent Andrieu de Cubzac.

Daniel Cousteau, avocat internacional esposa Elizabeth que los parents avian una farmacia a Sent Andrieu de Cubzac. I naissèt Jacques-Yves Cousteau, que la maire volia gardar lo ligam simbolic amb son vilatge, quitament se demoravan la màger part dal temps a París.

Las exploracions de Cousteau son conoissüas dins lo monde. Es mai en Occitània, a Marselha, que li ven la passion de la mar.

— Poèm citar parier lo costat mairal de Simona Signoret, de Marselha.

Dempuei lo 12 de febrier, ai l’estranha sensacion d’agachar un filme de Costa-Gavras; sabètz, lei filmes tant engatjats coma realistas que denonciavan, de 1969 enlà, lei regims autoritaris de Grècia ò dau blòc sovietic. Pensi per exemple a La Confession (L’Aveu), que critica lo secutament judiciari per l’estalinisme d’Artur London e d’autrei dirigents comunistas dins leis ans 1950.

De qué siáu a vos parlar? De la Corèa dau Nòrd? De Turquia? De Russia? Non, que se tracta d’un país integrat a l’Union Europèa, e que se supausa, adonc, que ne’n respècta lei valors democraticas fondamentalas. Totei pensaviam qu’aviá renonciat ai procediments de la dictatura e qu’una Transicion devèrs la democracia s’èra efectiva e duradissament facha. Mielhs encara: leis occitans lausaviam aquel estat qu’autreja ai lengas de sei pòbles una oficialitat que refusa de la donar França, e mai se i a coma en Corsega una demanda majoritària de la populacion e de sei representants.

L’auretz reconeguda, vos parli d’Espanha, de l’estat espanhòu, e dau jutjament, dempuei ja la tresena setmana, deis independentistas catalans. Mai bensai que se i jutja en realitat un estat, incapable de resòuver lo conflicte per la politica e reduch a far servir la justícia. Ò una parodia de justícia, ont un partit dubèrtament racista, masclista e franquista vòu acusar a costat dau ministèri public e de l’Estat de democratas d’èstre de criminaus organizats e lei desiran embarrats per cinquanta ans.

Gràcias au jornau electronic Vilaweb assagi de seguir aqueu jutjament que se saup pauc qu’es escondut sus lo territòri espanhòu autre que lo Principat de Catalonha. Fa mestier de saupre d’efiech qu’es difusat per lei cadenas catalanas, non pas per leis espanhòlas. Se i vei de procuraires agressius, que citan de twitterejadas inexistentas, ò repròchan ais acusats non pas seis escrichs, mai de messatges recebuts ò de respònsas de fiuladas de Twitter, de còps sensa lei mostrar ò en inventant lo nom de seis autors. D’èsser sòci d’Òmnium Cultural o sospiechan de delicte, mentre qu’aquò èra legau a l’epòca franquista, e dau temps que venon testimoniar sensa ges de carga còntra elei lei ministres que mandèron lei policiers agarrir lei votaires, lei violents son de militants pacifics que sovent fan de demostracions juridicas ai magistrats de l’audiéncia.

Ben vuege d’efiech es lo dorsier d’acusacion: es pas illegau de debatre de leis, ni d’organizar de referendums, ni de manifestar per son vòte o per carrieras son oposicion. Aqueu pòble a ges de jutges ni de policiers ni de soudats e sa soleta arma es sa dignitat e sa volontat d’èstre liure de son destin.

E lei procès de Madrid revèrtan lei procès de Moscòu.

A Menòrca los fan salats e a Malhòrca sembla qu’an ja desaparegut, del temps que l’extraordinari flauson de las Pitiüsas, que ne soi amorós, es un pastisson doç de la forma de còca redonda e daurada, d’un palm e mièg de diamètre, perfumat amb de menta roja. Dins Greix vermei i altres escrits Joan Castelló i Guasch los remembra coma pròpris de Pascas:

Alavetz vendrián, a la païsanariá, las caramelles[1] e los gotxos de Pasca. Dins la vila, los carnissièrs trairián las taulas plan plenas de carn del costat de fòra la plaça. I aviá ja de flausons e de pastissons dins totas las pastissariás.

Dins las Rondaies eivissenques del meteis autor trobam la facha (reala) de l’abat Pallarès, lo curat que li agradavan pas los flausons amb de menta roja:

Es pas una causa de tot en tot esclarzida encara s’èra plan per de bon que li agradavan pas amb de menta roja, s’èra que li agradavan mai sens, o se foguèt sonque una idèa d’aquel curat fricaudèl, amusant e generós que totes se remembran encara. Mas, cossí que siá, çò del cèrt e segur es que lo dimenge abans Pascas, en aprofechant l’ocasion d’avertir los sieus parroquians de l’abituala vesita pascalalor diguèt:

—Tal jorn, tal autre e tal autre, vos vendrem portar l’asperson. Sabi ja que las gents d’aqueste territòri son pas de margolins e que totes totjorn nos avètz plan recebuts, fòrça plan; mas uèi vos vòli conscients d'una causa: qu’a ieu, los flausons amb de menta roja m’agradan pas[2].

Un còp arribada la data en question, lo curat e son sacristanon se metèron a repartir de pichons pilòts de sal per darrièr la pòrta dels ostals qu’o demandavan, e èran fòrça plan recebuts e òm lor ofrissiá tot plen de manjar e de beure, mas, de flausons, ne vegèron pas cap. Lo dimenge seguent, tornèron sortir amb l’asperson, amb lo meteis resultat. Lo curat ne restèt fòrça enchiprat, mas, en veire çò qu'aviá capitat, al cap d’un an cambièt de tactica:

L’an d’aprèp, lo dimenge abans de Pascas, acabèt son sermon en disent a las gents:

—E ara vos vòli assabentar que ja m’agradan tant los flausons amb de menta roja coma sens.

E mangèt de flausons amb de menta roja e sens menta roja dins gaireben totes los ostals ont portèt son asperson, e dins çò sieu n’i manquèt pas per totes aqueles jorns.

A l’ora d’ara, pr’aquò, son venguts tan famoses que se'n pòt trobar tota l’annada, possiblament en causa del torisme, que ne demanda totjorn, dins l’estiu e dins l’ivèrn. Josep Manuel Piña ne faguèt un article pel magazine del jornal Levante (del 2 de julhet del 2000) que portava per títol Pascua todo el año:

La Pasca florida pòrta a Eivissa lo bon temps, aprèp la pesantor e la densitat brumosa de la Setmana Santa. Aquela transicion entre l’ivèrn —totjorn clement dins l’illa, amb de temperaturas doças e de pluèjas escassas— e la prima —ambaissadoira anticipada de l’estiu caud e luminós— aguèt tradicionalament un element gastronomic que la bonança economica a estendut a tot l’an: lo flauson. Aquel doç requist, elaborat a basa de formatge tendre de feda, uòus, sucre e menta roja, a subreviscut als tempses de duretat economica qu’entraïnèron una economia austèra e de subsisténcia, mas capabla de ne tirar lo mai gròs profièch dels aliments mai basics.

Los flausons malhorquins èran semblables e devián èsser fòrça coneguts, se fasèm cas dels divèrses cançonièrs populars de l’illa, ont se pòt trobar una dotzena de cançons que los mençonan; ne transcriurai un parelh, de las de la costuma pascala de quistar pastissons:

E dins aqueste ostal onèste
se’n va degun felon;
e, s’es pas còca es flauson,
o si que non, es un pastisson,
e un fial de sobrassada,
o un uòu d’aucèl.
Daissatz lo dòl, daissatz lo dòl,
cantarem amb alegria
e anarem totes donar
las Pascas a Maria.

Fadrina, la que donarà,
ongan, flauson o pastisson,
dins un an serà maridada
amb lo fadrin que voldrà[3].

La desaparicion d’aqueles flausons deu èsser recenta, perque la poetessa Maria Antònia Salva los mençona dins qualques vèrses de Llepolies i joguines (1946), consacrats a la populacion de Binissalem (parçan del Raiguèr):

Per Nadal la còca bamba,
per Pasca robiòls,
per Totsants seràn bonhetas
que vos diràn: “Arramba, Arramba!”
Ensaïmadas amb talhadas
del melhor carabassat,
quand lo temps serà arribat
de bramatopins e dançadas.

Sèt setmanas escoladas
—quand es lo temps dels cocarròis—,
los flausons, de tan grand gaug,
e las doças formatjadas,
se vos plai, acompanhadas
amb de vin de Binisalem
que sap lo secret suprèm
de far de glòsas[4] reüssidas[5].

Miquel Costa i Llobera (1854-1922), dins lo poèma De l’agre de la terra, los mençona tanben:

En tot escotant,
Jòrdi comença a destapar
l’ampla panièra,
de ròsas gaireben en boton
n’es enrodada;
per dedins es empilada
de còcas finas,
de flausons e golardiás
a la païsana.[6]

E l’abat Alcover ne parla en Corema, Setmana Santa e Pasco[7] (1915):

E que ne direm dels flausons? Ara s’es gaireben perdut de ne far; d’autre temps ne fasián pertot, mai que mai a las possessions per ne balhar als messatgièrs e gardians lo jorn de Pascas de vèspre quand se’n van en çò sieu.

Los flausons èran de la meteissa sòrta de pasta que los pastissons, e las fasián en forma de pastisson bas, plan mai redond e sens cobrir. Al dintre i metián un bon culhierat de banhat de fogassó[8] amb d'uòus, de sucre, una pèl de citron raspat e de canèla mòlta, e qu'ane al forn! E aquel banhat se conflava fòrça amb lo còire, e e quitament regolava de còps, e preniá un color jaunós e roge escur, coma de bresca de mèl, que vos asseguri que fasiá salivar.

[1] Caramella es lo nom d'aquel instrument qu'en occitan li disèm calamèla. Caramelles e gotxos son de sòrta de composicions que se cantan per Pascas. Aquí n'avètz mai d'informacion.

[2] Per ne saber mai, e per tornar trapar aquel episòdi en l'original catalan.

[3] L'original l'avètz aicí.

[4] Dins las illas Balearas, e recentament endacòm mai, la glòsa es una mena de composicion populara, orala e rimada, normalament improvisada.

[5] Per Nadal la coca bamba, / per a Pasqua robiols, / per Tots-Sants seran bunyols / qui us diran: “Arramba, Arramba!” / Ensaimades amb taiades / del millor carabassat, / quan el temps serà arribat / de ximbombes i ballades. / Set setmanes escolades / —quan és el temps dels cocarrois—, / els flaons, tan alegrois, / i les dolces formatjades, / si vos plau, acompanyades / amb vi de Binisalem / que sap el secret suprem / de fer gloses encertades.

[6] Tot escoltant, / En Jordi va destapant / l’ampla cistella, / de roses quasi en poncella / n’està voltada; / per dedins està estibada / de coques fines, / de flaons i golosines / a lo pagès.

[7] L'avètz aicí.

[8] Lo fogassó, en catalan, es una pèça de formatge tendre.

Una paraula es un acte particular d’expression, en utilizant una lenga, dins una situacion donada e a un moment donat. En catalan se ditz una parla, en anglés e en francés se ditz parole.

Una paraula se pòt far dins una varietat estandard o non estandard.

Quand un individú s’exprimís dins una varietat non estandard d’occitan, sa paraula se pòt restituir a l’escrich de doas manieras principalas, segon la natura de la publicacion.

— En occitan estandard.

— En occitan non estandard.

Primiera opcion: restituir la paraula en occitan estandard (pluricentric)

Dins un usatge escrich de massa de l’occitan, tau coma lo volèm desvolopar ara e dins lo futur, òm deu pas exigir qu’un redactor o qu’un corrector sàpian escriure leis innombrablei parlars non estandards. Aquò es una impossibilitat tecnica evidenta.

En règla generala, donc, es completament normau d’adaptar una paraula, qu’es non estandard a l’origina, vèrs una version en occitan estandard quand deu figurar dins un document escrich destinat a un public larg.

Lo fons dau messatge, lo contengut informatiu, es fòrça mai important que la transcripcion de la forma non estandard d’aquela paraula.

L’estandardizacion formala de la paraula, a l’escrich, es un usatge pragmatic e universau, se practica normalament ansin dins lo Mond entier. Se legissètz un jornau italian coma Il Corriere della Sera, la paraula dau testimòni d’un eveniment, e mai s’es en italian non estandard, lo jornalista la restituirà en italian estandard. Se trabalha parier en catalan, en anglés, en francés o en alemand. I a pas de rason de refusar aqueu principi de comunicacion larga en occitan.

Ara, se saup que l’occitan estandard es normalament pluricentric: es concebut per contenir de dialèctes estandardizats que devon restar pròches e coordenats entre elei. Es çò que volián lei grands lingüistas codificaires Loís Alibèrt, Pèire Bèc e Robèrt Lafont. Lo lengadocian servís d’occitan generau, de “delegat”, dins certanei situacions, mai empacha pas l’usatge deis autrei dialèctes. Ai formalizat un fuelh de rota amb sèt dialèctes estandardizats: lemosin, gascon, auvernhat, vivaroaupenc, niçard, provençau e lengadocian.

Dins la question que nos pertòca, idealament, es preferible de far la transcripcion de la paraula non estandard dins un dei sèt dialèctes estandardizats, se la paraula ven d’una region precisa d’Occitània.

Mai cau pas que siá una obligacion absoluda. D’efiech, la fixacion de l’occitan estandard pluricentric es un chantier inacabat, tot lo materiau es pas encara accessible. S’un redactor vòu transcriure una paraula dins lo dialècte estandardizat qu’eu utiliza mai sovent, en luòc dau dialècte estandardizat d’origina, ieu i vesi ges de problèma.

Visquèri una anecdòta d’aquela mena. Un jorn respondèri en provençau a un jornalista que mestrejava solament lo gascon. Aqueu jornalista, donc, restituiguèt ma paraula en la transcrivent en gascon, e en bòn gascon. E pensi que faguèt fòrça ben son trabalh ansin. O auriá pas pogut far, eu, en provençau.

Segonda opcion: restituir la paraula dins sa forma non estandard

Se pòt far una transcripcion menimosa dei formas non estandards de la paraula solament quand lo redactor es competent per far una tala transcripcion. E quand aquò respònd a una necessitat evidenta. Per exemple:

— Dins un estudi de dialectologia, es clar qu’es necessari, fondamentau, d’aver una transcripcion tras que fidèla au parlar d’origina dau locutor. Segon lei besonhs scientifics de l’estudi, se pòt recórrer a una transcripcion en ortografia classica (en respectant lo parlar locau) o en alfabet fonetic.

— Dins un document globalament escrich dins una varietat non estandard, se compren ben que la paraula d’origina siá pas estandardizada.

— Dins un document estandardizat, de còps, se cèrca de reproduire un efiech estilistic o literari que jòga precisament sus una forma non estandard dins la paraula restituida.

— Quand lo redactor, a causa dau sosdevolopament institucionau de nòstra lenga, pòt pas accedir encara facilament a l’occitan estandard, es clar que li podèm pas demandar d’estandardizar la paraula d’origina. Un còp de mai, se pausa la question de la capacitat dau redactor de restituir —o non— lo parlar de despart.

Evitem la quimèra

Se vei que l’occitan estandard (pluricentric) es pas encara completament disponible. Lo cau desvolopar.

Se vei de maniera encara pus evidenta que l’ultralocalisme es gaire capable de restituir un grand nombre de paraulas autenticas. Leis ultralocalistas mestrejan pauc de parlars locaus (e de còps, un ultralocalista mestreja pas realament lo parlar de son ròdol...).

Fan excepcion, benlèu, lei quinze o vint lingüistas que tenon una coneissença solida de la dialectologia occitana; elei, e elei solament, son capables de restituir de paraulas non estandards amb seguretat...

Lo 19 de heurèr estoc organizat a Tornafuèlha, vilòta on demòri, un encontre public dens l’encastre deu “gran debat nacionau” perpausat peu govèrn e lo president de la republica.

Es la comuna qu’avèva apitat tot aquò, shens tanpauc de s’impausar dens lo devís, lo conse èra present mes parlèc pas qu’a la fin ende mercejar los services tecnics qu’an sonorizat la serada e los estudiants que retranscrivén tot. Lo debat estoc tanben enregistrat e se pòt ausir suu siti nacionau deu gran debat.

I avèva unas 200 personas (segon çò que comptèc), de las qualas un sol joen de mens de quaranta ans (!) e quate Gilets Jaunes. Estoc presentat per universitaris qu’an assegurada la despartida de la paraula. Quate tèmas èran estats causits:

— Los servicis publics
— Los impòstes
— La transicion ecologica
— Lo foncionament de la Democracia

Èri jo meslèu vengut peu darrèr subjècte e’m caloc aténguer un brave moment abans de poder intervénguer. Lo debat estoc fòrça cortés e d’un nivèu pro haut, pas degun pugèc la votz e totis escotèn los autes en silenci. D’aqueste punt de vista, estoc una escaduda de las beròias.

Una brava majoritat se semblava situar dens un biaish de pensar que diserí “d’esquèrra”, es a díser qu’an exprimit arcasts de cap au capitalisme liberau tau qu’es adara. Duas personas se muishèn mès d’una inspiracion “macronista”.

Quan arribèc lo quatau subjècte, demandoi lo microfòne de tira ende pausar las basas d’una discutida (daubuns diserén “orientar” lo debat). Vaquí çò que disoi haut o baish:

“La vida democratica actuala es basada sus un mesentenut, o se volètz, una mespresa devuda au vocabulari. Totis pensan qu’an lo dret de vòte, mes en hèit degun l’a pas. (Aquí hèi un drin de teatre ende sosténguer l’atencion deu public en tot díser en muishar deu dit: “N’atz pas lo dret de vòte, Sénher, vosautes tanpauc …”). Am pas que lo dret d’elegir. Es a díser ensajar de causir lo a qui vam balhar nòste dret de vòte, au quau renonciam.

Se s’agís deu nivèu municipau, dens una vilòta coma la nòsta, es pas tròp grèu. Vesi aquí sénher lo conse a qui pòdi parlar quan vòli, o tanben los sòcis deu conselh municipau que son disponibles (Los muishi deu dit tanben).

Mes se s’agís deu nivèu regionau, es mès complicat. Se prenèm l’exemple de Corsega, an elegit una majoritat sus un programa fòrça precís dens lo quau se trobava lo co-oficialitat de la lenga còrsa, refòrma que còsta pas un sòu. E ben lo govèrn decisdiscoc qu’aquesta eleccion valèva pas ren, e que çò qu’avèvan causit democraticament seré pas jamès aplicat, a maugrat qu’es la volontat de la majoritat deu pòble.

Au nivèu de l’amassada nacionala, es pièger. A pas nat dret, pòt pas causir son calendari, los deputats son investits per partits politics e lo govèrn a tojorn lo 49.3 ende “cort-circuitar” se per escàs se susmautan.

Vos parli pas deu deputats europencs qu’an pas lo dret de perpausar lors leis, e qu’an a costat de lor burèu lo d’un sòci de grop de pression privat (lobby) que pòdon prénguer part a las quitas commissions. Vaquí, m’agradaré que lo monde sosque ad aqueste problèma de dret de vòte e de dret d’elegir. Mercés. “

Avèvi pervist d’acabar per una citacion de Jean-Jacques Rousseau, mes m’ac desbrembèc. La seguida deu debat se hascoc pas tan qu’aquò sus aquesta dralha, mes unas personas a la fin me vengón trobar ende’m díser qu’èran d’acòrd dambe jo.

Vaquí çò que digoi au debat, soi pas segur qu’aquò receba un gran rebomb au nivèu dit “nacionau”.

Tot me venguèt en ment quora me trobèro a frenar coma un caluc perqué i èra ja la coa a mai d’1 km de la sortia per Cana. Impression de saturacion. De dangier. Costumier. Impossible d’i escapar. Totes faguèron parier. E a costat a 130 kms l’ora...

Paigrand passèt d’un vilatge de 1500 estatjants a 12 000... Sentiment de depossession, perdia de ligam social, inestabilitat. L’argent rompe tot.

Folias arquitecturalas de celebritats e politics, permeses non autorizats fòra lei, quitament d’unos que se creson de novèls òmes al solelh, dieu sus terra e lo Mandaròm a Castelana... Terra per petar un plomb, tot es permès, “Califòrnia o Florida nòva” se disia quitament quora se parlava de projèctes imobiliers. E los noms d’imòbles bastits reflèctan aiçò: “(le/ la/ les) Résidence/ Villas/ Parc/ Jardins (de/ du/ les/ des)...

— l’aparéncia, la natura e la vegetacion: Soleil, Bellevue, Panorama, Azur, Eucalyptus, Pins, Marguerites, Tamaris, plage/ mer/ montagne, Goëlands, Oiseaux (bleus)

— l’exotisme: Le Florida, Le Baltimore, Le Bellavista (en toscan), La Puerta del Sol (en castilhan), Le Victoria, Les Turquoises

— la grandor: Le Palais du/de la..., Le Royal, Princes

— un pauc d’istòria o de legenda: Ligures, Provence, Saint X, Trianon, L’Eden, Napoléon, Akhénaton, Monalisa, Victor Hugo, Calypso

— un prenom o un nom: Elisa, Alexandra, un patronime

E gaire gaire amb de noms en occitan!

Per exemple, avètz lo gus que s’installa a costat de vosautres dins la nòva maison. Pi, sensa ren dire (mas vist per un autre vesin!) entra a cò de qualqu’un d’autre, malgrat lo grilhatge, per emplir un potz! Perqué èstre tan tòti per far aquò?? Perqué a transformat son parcatge en estudio al black e aquel estudio es logat al black. Mas a d’infiltracions e cerca tot levat la sieu fauta. Lo paure. A tombat dins un país poirit, cal ben que se defende dals marrits vesins...

Mas es ren coma l’epòca de Fabius e de l’afar de la sang contaminaa. Los Gendarmas volian anar sus lo balcon de ma grand per susvelhar que i èra la sieu arribaa dins un centre dal Congrès en fàcia. Refusèt e aguèt ben rason.

De vesins te fan de causas per darrier. Te rentran en cò tieu e fan çò que vòlon. E pi un jorn lor demandes de far tala o tala autra causa segon la reglementacion mas pilhan lor temps per o far, e encara incompletament.

De monde que t’empachan de getar de bordilhas dins lor residença mas tu te meton los conteneires sus lo tieu terren. Perqué es mai practic. E pi mai, li retròbes sus la tieu proprietat a se cobiar d’ensalaas salvatjas. E fan los colhons. A bèn es la natura alora cresiam...

De monde que t’amenaçan de te far petar lo drech de passatge. E de rics que capitan de desplaçar lo camin perqué an lo braç lòng.

D’autres que lor as donat un drech de passatge mas que lo monde vòlon ren pilhar perqué passan dins un autre endrech illegalament mas que degun lor ditz ren.

Environat de mitos, que creson que la “Côt” es coma aquò. E sus los camins amb d’unos excitats.

Al mieu e mai en cò tieu. Coma sabon pas, e que cercan ren de saber, s’aplica la dicha: “çò qu’es al comun es al degun”. E partent d’aquò, tot çò qu’es al comun, i fan coma vòlon. Coma al sieu.

E en lo quite temps, l’individualisme acompanha l’isolament. De monde de mai en mai solets, isolats. E doncas es logicament parier per lo monde qu’arriba en nòstre canton d’Occitània e que s’installa cf. http://www.varmatin.com/faits-de-societe/dossier-ne-a-toulon-ce-site-permet-aux-nouveaux-arrivants-de-combattre-la-solitude-138304

La logica de monde que s’installan aicí? Pagar car per venir, e estiman que an pron pagat ja. Aquò es de segur. Alora benlèu que lo mai lor es degut.

Parier per amb los comerciants, se un client es considerat coma exigent o reagisse ren coma es esperat, e ben tintin. Deuretz esperar lo vòstre torn ben mai. E vos serà fach pagar per lo morre de tòla doble d’aquel qu’avètz ja agut.

Coma un jorn, èro anat en vila Vielha de Niça. Passèro la comanda per lo grop e mai demandèro d’aiga (una dorca) per se beure emb los tòcs de sòca. E aquí, lo servicial, amb una ària descontenta me sòrte una pistòla d’aiga e fa pan pan en getar d’aiga en l’ària... E deguèro tornar demandar -e en occitan amb la gròssa votz- per que volgue enfin accedir a la mieu demanda.

Cars escolans,

Vos demandatz de còps que i a perqué ai aprés l'occitan. Cresi qu'es ora de vos respòndre, e coma pendent lo cors me'n manca sovent lo temps, o farai aicí.

Tot comencèt lo primier de març de 1982. Mon paire, foncionari de la Pòsta, nos faguèt arribar en Corsega, e aquí, lèu-lèu, m'avisèri que se i parlava una autra lenga que lo francés, lo còrse. Ausissiáu d'adultes que s'exprimissián naturalament en aquela lenga, e compreniáu pas perqué leis enfants de mon temps la parlavan gaire, ni perqué s'ensenhava pas pertot normalament la lenga de l'illa. De segur, a 8 ans e mieg, aviáu pas leis idèas tan claras coma uei, mai pauc a cha pauc la situacion curiosa d'aquela tèrra entre doas lengas me forcèt de me pausar, a ieu que non coneissiáu que lo francés, aquelei questions. E me siguèt de mai en mai normau de considerar qu'èra legitim de parlar, d'ensenhar e de far viure la lenga d'un territòri.

Per ansin, comencèri de m'interessar a la diversitat dei culturas umanas. Per exemple, après un an passat en Quebèc, entamenèri l'estudi de la lenga deis inuits, l'inuktitut, a París, dins una escòla, l'INALCO, onte s'estúdia lei lengas pauc ensenhadas autra part. Me pivelèt aquela cultura qu'aviá sauput resistir a de condicions de subrevivença extrèmas, e m'esmoguèt e mai m'indignèt lo biais que lei canadencs d'origina europèa leis avián vougut assimilar e destruire. Aviá quitat seis iglós, e mai lo govèrn de Canadà aviá cercat de separar leis enfants de sei familhas.

Tot aquò me menèt a chifrar sus la maniera que leis estats assajan d'uniformizar sei territòris e sei pòbles. Pichon, cresiáu que s'èra totjorn parlat francés en França, après la fin dau gallés e la conquista romana, e que meis ancessors ciutadans espanhòus parlavan en consequéncia espanhòu. Mai m'avisèri que non, parlavan catalan, sota la forma mallorquina. E au fieu deis ans, finiguèri que saupèri que meis ancessors ciutadans francés parlavan, elei, occitan. Alora comprenguèri que m'avián escondut una partida de mon istòria personala, e aquò me pareguèt una granda injustícia, a ieu qu'aviáu totjorn vougut aprene.

E vos dirai que lo sentiment d'injustícia creissèt amb lo temps. Comprenguèri primier que la cultura occitana èra estada victima de l'intolerància religiosa: au sègle XIII, au còr d'Occitània, la volontat catolica romana de destruire una fe particulara, lo catarisme, provoquèt l'invasion dau territòri e lo declin d'una civilizacion que pasmens èra estada gloriosa amb la poesia dei trobadors, que l'admirava entre d'autres lo poèta italian Dante. Quauquei sègles puei, s'umiliava leis escolans qu'avián lo malaür de parlar occitan a l'escòla, e lei paires e maires o acceptavan, persuadits qu'èra un progrès d'abandonar sa lenga per lo francés. Pensavan d'efiech qu'ansin avançarián dins l'escala sociala, perque lo francés èra ja la lenga dau poder. Mai quin progrès vesètz de pèrdre sa cultura?

Ai adonc aprés l'occitan, es una lenga mieuna coma la voudriáu pereu lenga vòstra, e gràcias a l'occitan frequenti de solideis amistats, de catalan·a·s se vòlon assabentar de la lenga pròcha de la sieuna, pòdi legir de tèxtes e escotar de musica que ne'n coneisseriáu ren se visquèssi solament en francés.

E aimi mai lo país onte rèsti perque compreni mielhs son istòria e perque l'occitan, maugrat sei malastres, es la lenga d'aicí.

Dempuei lo 12 de febrier de 2019, l’estat de Macedònia dau/del/deu Nòrd utiliza oficialament son nom novèu (exactament Republica de Macedònia dau Nòrd). A abandonant son nom ancian de 1991 a 2019 qu’èra simplament Macedònia (exactament Republica de Macedònia).

Recipròcament, l’estat vesin de Grècia, amb l’ÒNU e amb una sèria d’autreis estats, dempuei la meteissa data, reconeisson aqueu nom novèu de Macedònia dau Nòrd e abandonan lo tèrme provisòri d’Anciana Republica Iogoslava de Macedònia (o FYRÒM segon la sigla internacionala). Precisem qu’en Grècia, tanben, es estat frequent d’apelar aquel estat “Skopje” segon lo nom de sa capitala (en grèc Skopia / Σκόπια).

Se saup que lo cambiament de nom resulta d’un acòrdi entre lei govèrns de Macedònia dau Nòrd e de Grècia, signat en 2018. Bota fin a una vielha garrolha que s’esperlongava de 1991 a 2018 sus l’usatge dau nom istoric de Macedònia. Abans, lei dos estats revendicavan de maniera concurrenta l’eiretatge culturau de la Macedònia antica, dirigida entretant per Felip IId e Alexandre lo Grand.

— Lo govèrn de Macedònia dau Nòrd a reconegut dins l’acòrdi de 2018-2019, amb rason, que sa cultura dominanta e modèrna es ben d’origina eslava e que descend pas dirèctament de la Macedònia antica.

— De son costat, lo govèrn de Grècia afirma mai que jamai, amb l’acòrdi de 2018-2019, que Macedònia es ben una nocion istoricament grèga, que s’estala dins lo temps dempuei la Macedònia antica fins a l’actuala region de Macedònia, dins lo nòrd de Grècia, a l’entorn de Tessalonica. Mai a l’encop, Grècia reconeis amb generositat que l’estat vesin a drech de portar un nom similar, a condicion d’apondre la qualificacion “dau Nòrd”.

Aquel acòrdi es una bòna nòva. Mòstra que lei majoritats deis opinions dei dos estats sostenon, enfin, de visions non chauvinas e non crispadas sus leis identitats. Lei pòbles de la region preferisson un futur d’amistat e de reconciliacion. D’opinions chauvinas contunhan de s’exprimir dins lei dos estats, mai son minoritàrias desenant.

Ara, de pichonei dificultats tecnicas rèstan dins lo procès de reconciliacion de 2018-2019.

— L’acòrdi prevei que lo gentilici oficiau (l’apelacion oficiala deis estatjants) de la Macedònia dau Nòrd serà macedonian e non pas nòrd-macedonian. Serà complicat perque la coeréncia gramaticala e lexicala butarà lei gents a dire automaticament nòrd-macedonian en relacion amb lo nom d’estat de la Macedònia dau Nòrd. Aqueu problèma se pausarà dins totei lei lengas.

— Identicament, l’acòrdi afirma que la lenga eslava qu’es majoritària en Macedònia dau Nòrd gardarà lo nom oficiau de macedonian o lenga macedoniana. Un còp de mai, serà inevitable que l’usatge corrent e oficiós diga puslèu lo nòrd-macedonian.

Un tèrme pus exacte per designar aquela lenga eslava e la populacion eslava d’aquela zòna, ja en circulacion dempuei lòngtemps, es eslavomacedonian.

— Es un tèrme qu’a l’avantatge de poder englobar sens ambigüitat la populacion eslava minorizada que se situa dins lo centre-nòrd de l’estat grèc, a l’entorn de Lerin (Florina), qu’a la meteissa lenga e la meteissa cultura que la populacion majoritària de l’estat de Macedònia dau Nòrd.

— Tanben, lo tèrme eslavomacedonian ajuda a se destriar de la gròssa minoritat albanesa que se concentra a l’oèst de l’estat de Macedònia dau Nòrd.

— Enfin, lo tèrme eslavomacedonian permet de far una distincion clara amb l’idiòma antic de la vielha Macedònia de Felip IId e d’Alexandre lo Grand, qu’èra versemblablament un dialècte particular dau grèc ancian.

I a una proximitat extrèma entre l’eslavomacedonian e lo bulgar. En tota rigor, l’eslavomacedonian es un dialècte bulgar e cau saupre que leis eslavomacedonians se sentiguèron bulgars pendent lòngtemps. Mai dempuei lo sègle XX an desvolopat un sentiment nacionau a despart per de rasons istoricas complèxas (amb l’ajuda interessada dau regim titista de Iogoslavia).

Notem que, dins l’estat grèc, la minoritat eslavomacedoniana a pas ges de proteccion oficiala: es un escàndol que lo govèrn grèc de Tsipras, que se pretend progressista, contunhe de mespresar la diversitat etnolingüistica. Per còntra, dins l’estat de Macedònia dau Nòrd, la minoritat albanesa es reconeguda e l’albanés i es una segonda lenga oficiala.

Aquò que hè dejà un brave moment que los mèdias convencionaus (television, jornaus de papièr, ràdios) pèrden audiéncia regularament. En seteme de 2018, lo hinestron avèva perdut 18 mn de vista quotidiana per telespectator sus una annada, es enòrme. La premsa escrita de l’Estat francés, entre 1950 et 2000, es passada de 250 legedors (de 1.000 estatjants) a … 167, sia la pèrda d’un bon tèrç. La ràdio, era, pèrd uns 320.000 auditors cada annada.

Son remplaçats per cadenas de films e serias per internèt e sustot hialats sociaus. Chic a chic, nos trobam, au nivèu de l’informacion, en preséncia de dus mondes que’s poderén completar mes que s’acaran meslèu, e que semblan totis dus sortits de duas planetas diferentas.

La crisi deus Gilets Jaunes, coma totas las crisis, a cavat aquesta diferéncia. Los mèdias màgers, d’Estat o proprietats d’un miliardari pròche deu poder, son demorats sus una posicion meslèu ostila au movement quan los manifestants an, eths, investida la tela. Una mena de trauc badant s’es curat au briu deus eveniments.

Se los mèdias màgers soslinhavan las violéncias deus manifestants, la telaranha se cobrissèva de filmòts que muishavan hèitas violentas de la part deus policièrs mes que passavan pas jamès a la television.

Çò d’estonant es que, lo poder coma los mèdias, hèn en semblant qu’internèt existís pas.

Lo problèma es que sus la telaranha se passejan solide novèlas de las faussas, fake news en bon francés, que cau aprénguer de desemboscar, mes se passejan tanben informacions que son pas faussas, eras. Los mèdias màgers semblan ignorar aquò e hèr tostemps coma s’èran los sols de poder informar. Aquò pòt pas qu’aprigondir la hòssa que dessepara lo public deus tenents de l’informacion oficiala e benlèu guastar encara mès lor pèrda d’audiéncia.

Me demandi se los mèdias màgers son pas fin finala a’s decredebilizar eths medishes. Pièger qu’aquò, a còps, au lòc de difusir informacions, se compòrtan en “policièrs de la pensada” per comentaris que sortissen de l’encastre de l’analisi de la situacion, mes se semblan una mena de propaganda descabestrada hòra de conta-ròtle. Aquò, uei lo dia, passa pas mès au près deu public.

Quan la Hauta Comissària aus Drets de l’Òmi de l’ONU, Michelle Bachelet (anciana opausanta, presonèra e torturada peu regime de Pinochet, tanben mès tard presidenta deu Chili) demanda a l’Estat francés una enquista suus agisses de sa polícia, ça ditz lo Jean-Michel Apathie qu’es pas que lo hèit d’una “secretària desaucupada”, mesclant a l’encòp una defensa ridicula e una ataca d’un sexisme espantant. On es l’informacion, çò que, normalament, un jornalista es suspausat difusir?

Suu platèu de David Pujadas sus LCI, lo 6 de març, Serge Raffy, capredactor deu Nouvel Observateur trasteja pas abans d’evocar una “manipulacion politica” au servici de La France Insoumise, qu’auré comandat l’ahar dirèctament au Haut Comissariat de l’ONU.

Lo 28 de heurèr, Roselyne Febvre, capjornalista deu servici politic de France 24, dens son emission Politique, ditz: “Los Gilets Jaunes que persistissen dens una colèra bruta, a còps iracionala, d’on a sortit un gost ende la violéncia, lo racisme, l’antisemitisme, lo complotisme, en un mot, tot çò de pièger en çò de l’òmi. “ puèi, un momentòt mès tard: “Es vengut una mena de cavalada de fadòrlas (branquignols).”

Lo Journal du Dimanche a lo 9 de març publicadas la resultas d’un sondatges que muishan que 53% deus franceses pensan que la premsa a mau cobèrt lo conflicte deus Gilets Jaunes, 36% pensan de òc e 11% saben pas.

Recentament, un amic a botat sus Facebook ende’s trufar:

Ausit au mercat: “Va sus internèt, a la television disen pas que peguessas”.

Solide aquò pòt semblar l’expression d’una exageracion populara, mes cresi qu’es la pròva d’una tendéncia pesuga de negligir pas. Se los mèdias màgers reagissen pas lèu, van contunhar, ac cresi, de s’ahonsar.

Sio ren un amator de cervesa. Mas chal dire que la Provença-Alps-Còsta d’Azur es una region sota pression. Pression financiària, imobiliària, terrens. Pression umana, espaci quist entre mar e montanha. Pression torristica l’estiu, arribaia d’una populacion sasoniera temporària mas numericament, economicament e socialament importanta.

Manca de plaça dins los terrens, dins los quites apartaments microscopics per causa de loguiers (afits) chars. Aiçò entrainant d’ordenaments “ben pensats”, un amolonament de cuchas de faisses d’afars ordenats...

Chambiament de mòdes de viure, festar, circular.

Agressivitat de las gents, sus la via, dins las filas d’aspera.

Sociabilitat complicaia dins la region, en defòra dal trabalh, chal se far introduire per qualqu’un per aver d’amics.

Pression imobiliària, cadun bastisse ò mai corrent crompa una mini vila amb un mini terren dins un quartier pabalhonari de la perifèria d’un vilatge ò d’una vila, resta al sieu e conoishe deguna sociabilitat urbana. Lo monde se retròba amolonat dins los supermerchats sensa se veire e se pàssan a costat. Vènon per cerchar a manjar ò per se vestir ò encara per se divertir. Son ensèm sensa se parlar Lo ligam es coma d’un temps, lo merchat, levat que lo rapòrt se fa sovent de la massa als super negòcis. Sensa que lo monde se puèishe trobar a talha umana. Perduts dins los raionatges per demandar ont se tròba tal article, sèm dins una multitud de produches. Cercham un emplegat que sauprà nos sortir d’aquela jungla. Un conviat sus France Culture me ditz que “en França son los polers publics que tènon ensèm los franceses. L’accès a las donaias deu venir de l’estat. E coma fariam fisança a la societat civila per organisar aiçò a la sieu plaça?”.

Per io aicí es lo comèrci que fa tenir tot aquel monde ensèm dins aquelos magasinasses.

Autra anecdòta. Mon oncle està dins lo departament Var e anèt a Pau en cò d’un amic. Faguèt un passatge a Emmaüs per cerchar de libres ancians. Un òme lo vei e se mete a bramar coma un ase: tè vaicí un fasho, ne’n vaicí un de 83!” (sa veitura èra imatriculaia en 83, las cifras sus las placas indicant Var donca, mas ren d'autre coma informacion sus la veitura e mon oncle a ren l'estil dal nèrvi). Bòn, èra estereotipat.

Se ditz que sèm una region de votacion extrèma perqué i a cumulativament: la presença de rapatriats, la desindustrializacion, l’arribaia de monde novèl dins la region e la creacion d’un sentiment d’insecuritat per lo fach d’aquel bolegament social (imigracion extraregionala, europèa, magrebina, de rics que fan puar los preses...).

Per los pè negres, es complicat. Se parlèt sovent de “tornar al país” per els, mas chal ren obliar de fach qu’una part significativa dals pè negres d’ancuei son d’origina catalana, italiana e castilhana.

Après demièg los franceses colons, i èran d’alsacians qu’avián fugit après la desfacha de 1870 e l’anexion al Reich.

La question que se polèm pausar per lo monde estrangier qu’arriba aicí es: cu a vendut a els, perqué? Portar la fauta dals crompaires per nòstra region es complicat. I aguesse un patriotisme a la venda, mas es ren lo cas. Doncas, coma far per conciliar l’interés mondial per nòstra region, e lo fach que los joves posquèsson demorar viure, estaire e trabalhar al país?

Lo manca de plaça dins d’airals entre mar e montanha es ben problematic. Citam lo cas de familhas partiás dal departiment Nòrd, que quitèron tot per viure un vintenal d’ans aicí. Al final èran luench de lors conoissenças e familha tota, achabèron per tornar en Nòrd.

A l’epòca de De Gaulle se decidèt de bastir Lo Motàs per fin d’atraire una part de la populacion qu’anava vers la region Provença- Alps- Còsta d’Azur devèrs Lengadòc. Marchèt un pauc e fa que lo fenomèn d’urbanizacion de la Còsta d’Azur s’i presenta aüra parier. La ciutat de Montpelhier a una creissença fòrta, a l’image de ce que se passa sus la Còsta d’Azur.

Ren a veire amb l’ambient de Ligúria vesina! Un exemple al nivèl de l’acuèlh de las “pràcticas”! Normalament, penso que cadun es d’acòrdi amb aiçò: un vendeire se compòrta correctament amb un client. Mas en França, se demandatz d’ajua per de chauçaüras, al segond parèl, vos fasètz enflambar la tèsta. Un còup aneriam devèrs Impèria per far de còmpras e cerchaviam de chauçaüras. La comerçanta sempre sorrisenta cerchava de que nos agradar. E quitament al cinquen parèl de chauçaüras qu’anavan ren, nos quitèt amb un grand sorrire en dire “desolaia qu’aguessiam ren trobat per vos”.

Dins nombre de restaurants de França vos chal excusar de venir, chal limite “non destorbar” los restaurators. Avem de que aver l’impression d’èstre de pòrtafuèlhas amb patas, pregatz de pagar e non destorbar en se clavar la bocha. Quin ambient social, cadun per se e l’argent per cu pòt.

Aqueste article, lo publiqui l'endeman de las caumas escolaras pel clima, e lo jorn d'autras marchas ecologistas mentre que passaràn per qualques carrièras de Gilets Jaunes; per quant a eles, d'ensenhaires aprofecharàn de jornadas (en realitat de matinadas) pòrtas dobèrtas per afichar lor desacòrdi envèrs la politica del ministre francés de l'educacion. A Madrid contunha lo jutjament dels independentistas catalans que persistissi de veire coma de nòus procèsses de Moscòu, e d'unes s'indignèron fa qualques jorns de l'elògi que lo faguèt lo president del Parlament Europèu, l'italian Antonio Trajani, d'aspèctes per el positius de la politica del dictator Mussolini. Se parla pas pus gaire dels migrants que defuntan en Mediterranèa, ni dels combats dels curds. Torni en França, e constati que las esquèrras, fàcia al neoliberalisme de mai en mai autoritari de Macron e a la temptacion de l'extrèma drecha, son incapablas de s'unir. Dins fòrça païses un nacionalisme supremacista e exclusent pareis de pojar, coma en Ongria, Turquia, Itàlia o Espanha.

Vos aurai fach un inventari a la Prévert, coma lo qu'escriguèt aqueste poèta libertari del sègle XX, que prepausava dins son poèma "Inventaire", publicat dins la rejoncha Paroles, una lista eteroclita? "Un Gilet Jaune, un migrant african, un Estilo Roge, un raton lavaire..." Non pas!

De pertot me sembla que monte una contèsta de çò que gausi pas qualificar d'òrdre mondial per passar pas per un conspiracionista, mas qu'es malgrat tot un modèl de societat planetari. Ten doas caras: un caire dobèrtament autoritari dins las dictaturas e las democraturas; un caire liberal e consumista mas que se pòt revelar el tanben autoritari quand se sent en perilh. Es benlèu per aquò que los catalans del Principat son oficialament pauc sostenguts, o atrason la mesfisança dels poderoses: cossí lor exigéncia progressista de democracia radicala lor agradariá?

Per natura, las esquèrras se devesisson sovent, en causa dels debats d'idèas que se fan de còps tan vius que pòdon menar a d'afrontaments sagnoses, coma los de la guèrra civila espanhòla. E me pensi pereu que la fin de l'URSS e del blòc sovietic, malgrat las derivas totalitàrias evidentament condemnablas, a portat tòrt al camp progressista; malgrat los defauts, las injustícias e mai las orrors dels regims diches comunistas, l'esperança socialista inspirava los que volián un autre modèl social que l'òrdre capitalista inegalitari e, o vesèm plan uèi, destruseire de la vida.

Per ansin, en plaça de las divisions que nos daissan febles davant d'un costat lo neoliberalisme, e de l'autre las pojadas autoritàrias e xenofòbas, cresi tan necessària coma urgenta una convergéncia de las luchas. Benlèu, o disi tornarmai, lo modèl confederalista democratica es una draia interessanta, en associant l'ecologisme, l'antimasclisme e la volontat de convivéncia e de progrès coma responsas a l'opression generala.

Inventari

Los vèrbs ausir (del latin audire) e gausir (del latin gaudere) coneisson qualques evolucions comunas. Es interessant de los estandardizar en lor cercant de formas similaras.

Lo vèrb ausir pòt preferir las formas estandards seguentas a l’infinitiu.

— occitan general / lengadocian ausir
— gascon ausir
— provençal ausir
— niçard audir
— auvernhat ausir
— vivaroalpenc auvir
— lemosin auvir

(catalan oir)
(francés ouïr)
(italian udire)
(espanhòl oír)

Lo vèrb gausir pòt preferir las formas estandards seguentas.

— occitan general / lengadocian gausir
— gascon gausir
— provençal gausir
— niçard gaudir
— auvernhat jausir
— vivaroalpenc jauvir
— lemosin jauvir

(catalan gaudir)
(francés jouir)
(italian godere)
(espanhòl gozar)

La sola diferéncia notabla de forma, entre los vèrbs ausir e gausir, es la g- iniciala, que deven regularament j- davant a dins lo grop nòrd-occitan (lemosin, auvernhat e vivaroalpenc).

S’òm cèrca pas d’estandard, la variacions localas devenon pus complèxas, evidentament.

a)
— provençal ausir/auvir
— auvernhat ausir/auvir
— gascon ausir/audir, etc.

b)
— provençal gausir/gauvir/gaudir
— auvernhat jausir/jauvir
— gascon gausir/gaudir, etc.

De diferéncas de sens segon la forma?

En provençal, entre las diferentas formas localas atestadas, la forma gausir pren l’ensemble dels senses possibles d’aqueste vèrb, “aver de plaser” e “usar”, mentre que la forma gaudir se limita al sens d’“aver de plaser”. Aquela especializacion dels senses se tròba pas dins l’usatge niçard de la forma gaudir, ni dins l’usatge gascon de las formas gausir o gaudir (en gascon, en tot cas, la question se pausa gaire perque lo sens d’“aver de plaser” es dominant, lo sens d’“usar” sembla mens frequent per aqueste mot). Per tant, en provençal estandard, seriá un avantatge de preferir la forma unica gausir: rassembla totes los senses possibles e facilita la correspondéncia amb los autres dialèctes.

Modèls de conjugason

Tocant la conjugason, lo vèrb ausir (audir, auvir) coneis la 2ª conjugason amb iss/ish, dicha incoativa o sufixada (completament regulara). Mas tanben pòt seguir la 2ª conjugason sens iss/ish, dicha non incoativa o mièja sufixada (amb qualques irregularitats).

Lo vèrb gausir (gaudir, jauvir, jausir), el, seguís pus massissament la 2ª conjugason amb iss/ish, dicha incoativa o sufixada (completament regulara).

Complexitat dels francismes e italianismes

Se consideram los trebolaments de las lengas dominantas, l’afar se complica.

Lo tipe gausir (gaudir, jauvir, jausir), dins lo sens d’“aver de plaser”, coneis lo francisme superflú joïr* que ven del francés jouir.

Son derivat regausir (regaudir, rejauvir, rejausir) coneis tanben lo francisme inutil rejoïr* que ven del francés réjouir.

Al País Niçard e dins las Valadas, i a d’influéncias italianas en mai d’aquò.

Lo tipe niçard gaudir e lo tipe vivaroalpenc jauvir, dins lo sens d’“aver de plaser”, subisson l’italianisme gòdre* o gòder* que ven de l’italian godere.

En niçard popular, l’usatge de gòdre* enfranh las leis essencialas de la fonologia occitana perque impausa de manténer ò [ɔ] dins las sillabas qu’an pas d’accent tonic. Per exemple al present, se conjuga ansin: gòdi*, gòdes*, gòde*, gòdèm*(!), gòdètz*(!), gòdon*.

La forma niçarda autentica e estandard, gaudir, a pas aqueles inconvenients, que se conjuga regularament: gaudissi, gaudisses, gaudisse, gaudissèm, gaudissètz, gaudisson.

Lo constat es espantaire: dens l’Estat francés, una hemna se morís cada dus o tres jorns devath los trucs de son companh. Se’n parla a còps, au parat de la jornada deus Drets de la Hemna lo 8 de març per exemple o d’una “caminada blanca” a la memòria d’una victima, mes lo reclam mediatic es plan en devath de çò que caleré, se consideram qu’aquò’s lo fenomène mès tarrible de nòsta societat.

Aquestas chifras esglasantas esconen, de mès, las de las hemnas nafradas. Una catastròfa que deveré estar declarada nacionala.

Purmèr podèm díser qu’aquò representa un constat d’escac ende l’escòla dita “de la Republica” que’ns laudan a contunhar. Atencion, disi pas qu’es la fauta de l’escòla, mes disi que’s caleré tornar botar en causa quan s’agís de las prioritats balhadas a l’educacion. Estossi engèrc, diserí “que l’escòla a pas lo temps, qu’es tròp encuentada a organizar la seleccion per la competicion entre dròlles. “ Mes aquò’s un aute tèma e uei, soi pas enmalit.

Pensi doncas que la solucion passa per l’educacion. Es aisit de díser mes pas tròp precís. Solide ensenhar lo respècte de tot aute èster vivent deveré estar la prioritat prioritàriament prioritària de l’educacion, mes per çò qu’es de la violéncias de cap a las hemnas, se cau encuentar de las prèssas pressaderas, que cada tres jorns i a una victima de mès.

I a doncas duas causas de hèr, segon jo. La purmèra es de fixar coma règla que “Au purmèr truc, te’n vas.” Las violéncias domesticas començan sovent per mots desconvenents e molèstas. La victima sap pas tra la debuta que’s risca la vita. Coma cada victima de violéncia, patís de çò qu’apelam “l’estat de sideracion”, moment au cors deu quau compreng pas plan la situacion e espèra que’s va milhorar lèu.

Es mauaisit, pr’amor que la victima aima encara sovent son borrèu (e futur assassin), sap pas on anar, a paur pr’amor deus dròlles, de çò que va pensar la societat o la familha, e pensar qu’es pas qu’un episòdi, qua va anar mílhor lèu, etc … Es aqueste periòde que l’es sovent fatau.

Es pr’amor d’aquò que cau impausar la logica deu “Au purmèr truc, te’n vas” que pòt sauvar mauntunas vitas. Coma unas marcas que saben impausar eslogans publicitaris, cau balhar com una evidéncia aqueste conselh salutari qu’ajudaré las hemnas de prénguer la bona decision au lòc de trantalhar tròp longtemps. Los òmis violents tanben saberén a qué se’n ténguer e comprenguerén que la societat balha rason a la hemna tra lo purmèr truc.

La dusau causa es de balhar la possibilitat practica a la hemna de hugir dambe sons dròlles. Coneishi pas plan la situacion, sabi pas s’es possible end’una hemna de trobar pertot una cela daubèrta e de bona arcuelhença a quin que sia lo moment de la jornada o de la nueit. Pensi qu’aquò’s pas possible que dens la vila beròias. Sense de crear especialament lòcs end’aquò, se poderé benlèu adaptar estructutas qu’existissen dejà (comunas, polícia, pompièrs, espitaus, clinicas).

De tot biaish la situacion es tròp grèva ende se n’encuentar pas urgentament. Lo govèrn evòca la lei suu secutament de carrèras qu’a hèit votar en agost, es fòrça plan, mes a pas de rapòrt dirècte dambe las hemnas trucadas a l’ostau peu companh. Encara un pichon esfòrç.

I a urgéncia.

Recentament, emparèro (aprenguèro) per astre dins una discussion que ben de milliardaris èst europèus amenacèron de proprietaris de la “Côte d’Azur” per qué lor vendèsson lor maison. D’unes resistèron e los autres non. Mites o realitat? Lo bruch a corrut parier.

Un me ditz, es la fauta dal monde dal país e es ges novèl: an vendut lo país an.

Parlo de ma reire grand que donèt son patrimòni per aver lo paraís a d’imigrats. Devenguts agricultors pi vièlhs sensa enfants, vendèron lor terren a una institucion de benfasença. Lo terren se vendèt torna mai a un promotor que transformèt lo vinhal en lotiment blindat de villas. De monde arribats de pertot, Bretanha, Isla de França, Anglaterra... De monde a baudre encucats dins un copiat pegat digne de la seria “Fremas de maison desesperaas”: piscina, ortet, villa, parcatge, barralha e bis repetita.

E parlo d’un grand oncle eiretier d’un terren qu’i bastiguèt pi la maison de sas mans totas sas dimenjaas. Aüra a un patrimòni enòrme que sos enfants poiràn ren relevar e repilhar. Serà vendut e an previst totes de quitar la region que cèrts tròban ja sensa gust ni umanitat.

Una istòria personala, un jorn, un ancian de ma familha aguèt la telefonaa d’una persona. Era la vesina que li bramava sus perqué trobava que lo CAMIN public èra embrutat per la sieu maison. Òu mas, avètz ben lejut. Trobava que lo camin èra degalhat per la maison anciana que non èra pintaa de fresc e fasia marria impression als conviats sieus e a ela... E que l’arbre qu’avia sus lo sieu terren fasia tròup d’ombra a lor vista a mai! E 2000€ per poar l’arbre de sortir. Mas l’argent sòrte ren coma los pels. E l’ancian de ma familha d’èstre en plors de ràbia e de tan de debilitat.

E de temps en quora de gents que li telefònan per saber se vòl vénder. Pi plus ren de 3 ans de temps e pi tòrna. Mas a ges fach passar ges d’info ni d’anóncias imobiliàrias e avèm ges d’idea de vénder que que sigue! Es de pression mentala.

Coma un amic vielh que veguèt arribar un novèl vesin e qu’aquest li diguèt sensa sal ni òli que li coparia lo drech de passatge. Coma se los novèls arribats anèsson “caça a las còtas” (recéber un bendèl) los ancians. Gueila! Excusatz nos d’existir. An ren lo drech d’o far, mas de far pression en o dire lor còsta ren. Mete un ambient poirit, ni mens ni mai.

Un autre còup, lo can dal vesin entra en la sieu proprietat e nhaca la gamba dal proprietari dal terren. L’an d’après, lo can tòrna e es lo proprietari dal can qu’insulta lo proprietari dal terren en l’amenaçar en levar lo ponh sus el. Va ben, amics, sèm dubèrts a tot lo monde.

La pression sociala se manifèsta tanben sus la rota amb agressivitat, incivisme, mancas de plaças de parcatge; entre gents qu’an paur de pèrder lor trabalh e fan pression sus d’autres per que quitèsson. Ansin l’emplec serà per una conoissença que pistonaràn.

Un me disia que los Alps maritims apartenian plus al monde dals Alps Maritims. Coma èra sensible a l’ecologia disia qu’aürosament las collectivitats localas càmbian d’actitud, santuarizan de luecs vèrds dal departament. Senon ren cambiaria per la natura en cors de totala betonizacion.

Lo monde es obligat de vénder fàcia al pretz de vita costadazuriana. Es una adaptacion, se cal adaptar a la realitat d’aüra, cal far de cambiaments drastics quitaments. Coma per las ressorças naturalas, calia cambiar nòstre biais de viure aicí e dins totas societats industrializaas.

Me faguèt pensar mai a de malastrosament –tròup- numeroses escambis amb d’occitanofòns que me diguèron que parlavan occitan mas que l’avian ges transmés, sigue perqué “se fasia plus”, o perqué “èra de causas de monde d’avant, coma quora lo monde quita los esclòps e que mete de cauçaüras”…

Alora diguèro, en temps de crisi perqué l’estat francés comola ges los deficits per la venda d’aquelos vièlhs, costoses e luxuoses bastiments dal passat coma Matinhon e lo totim? Trabalhar en imòble de betum modèrn es parier non? Quitament las familhas vièlhas de la noblessa an sovent quitat lors castèls per d’apartaments modèrns. Economias d’energia, d’isolacion, melhora luminositat… Coma far de politica modèrna dins de vièlh? Anam cambiar mas cambiarèm ges e veitura en soma… aurio quitament poscut li dire s’aguèsso pensat aiçò a la minuta (e òc se pensa rarament imediatament als arguments bòns, d’aicí l’utilitat de se fargar un pac de respòstas per noirir un escambi per donar qualqua ren). E lor eparnho de pensar los ALGECO... Me respònde: La grandor de França, cal la gardar! Alora aiçò deu ren cambiar? Perqué seria mai al pòble de cambiar, lo servum pecus amb una cultura endarreiria e ges lor eleits? Sèm tornats al mond dals sèrvs?

Un autre me disia que la geografia determina lo país e las relacions. Los novèls arriban aicí e compran amb d’argent una part mai o mens granda dal país mas an ges integrat lo país. Alora de que an d’escambiar amb los autres per los rescontrar?

De mai, coma los integrar a l’occitanitat e la cultura d’aicí quora l’occitan es un tabo en França o a pena tolerat coma un amusa temps?

Me diguèt que los ivernants rics venguèron ja e pi la mòda s’alarguèt fins al torrisme de massa. Mas lo solelh es a totes, rics coma paures. Alora ma question: de que representa aquel país per lo monde qu’i arriba levat lo solelh e la natura? Sembla que degun me digue. L’ideal seria Esa vilatge (o Sant Pau de Vença, o Mogins vilatge, o Gordon vilatge...), vilatge vuejat de sos estatjants plen de botigas tenguas per d’anglofòns a vénder de veirotarias made in China? Lo país sensa las gents?

Catalonha e las eleccions del 28 d’abril

Associu Cusì: descomplexem la joventut e la lenga

Indoléncia estatsunidenca: de Es Simpsons a Rick & Morty

La distincion entre ll e lh: una lista pus completa

Ahar Finkielkraut

Cronicas dei tèrras luenchas (16)

L'occitanitat eissubliaia o escondüa o gaire visibla? (1)

Lei nòus procès de Moscòu

Los flausons (II)

La restitucion de la paraula: estandardizar o non?

Çò qu'èi dit au grand debat nacionau

Fachendas de la Côte d’Azur o Lo Far West dals picalhons

A meis escolans: perqué ai aprés l'occitan

La Macedònia dau Nòrd e lei nòrd-macedonians

Los mèdias s’ahonsan?

Provença-Alps-Còsta d’Azur, region sota pression (I)

Necessària convergéncia de las luchas

Ausir e gausir

Violéncias cap a las hemnas

Provença-Alps-Còsta d’Azur, region sota pression (II)