Jornalet

Lo ponch sus l’-e de sosten avans –s de masculin plural e la question per un airal de transicion coma lo país mentonasc e quitament la valaa d’Esteron

Anam esclarar aquela situacion davans los faches dialectals occitans vivaroalpencs.
En vivaroalpenc avèm los faches siguents:

1. -c finala + -s de plural => “son secs” o “son seques” (al masculin plural). Las doas formas an ren la mema realizacion:

— la primiera realizacion en general es dins un parlar que pronóncia ges de plurals [sun'sek] a l’èst (e [sun'se] a l’oèst), mas trobam la possibilitat ['seks].

— la segonda es dins de parlars que pronóncian los plurals [sun'sekes] (parier en occitan vivaroalpenc e en occitan estandard)

2. -sc finalas + s de plural => “Los bòscs” o “los bòsques” (al masculin plural)
Las doas formas an ren la mema realizacion:

— la primiera realizacion en general es dins un parlar que pronóncia ges de plurals [luz'bwɔsk] a l’èst, exceptat de rares cases collectats entre Var e Vaire que “bòscs” se ditz ['bwɔsks]. E avèm ['bwɔs] a l’oèst.

— la segonda es dins de parlar que pronóncian los plurals [luz'bwɔskes] (parier en occitan vivaroalpenc e en occitan estandard)

3. Un cas que nos questiona: los mots acabats per -m a Mentan e Recabruna

Nòta: perqué s’interessar a çò qu’es de l’occitan d’aquel endrech, de Mentan e dal sector (país mentonasc, valaas dals Palhons)? De qu’es Mentan per un occitanista de Marselha, Montpelhier, Tolosa, una nibla o una evocacion sentimentala ensolelhaa?

Mas non. De fach Mentan es la premiera vila vivaroalpenca dal departament dals Alps Maritimes. Mentan es 29 361 estatjants (2009) e sa vesina Recabruna 13 335 (2009). Las doas comunas faguent un airal urban continual de 42 696 estatjants per aquela annaa. Se situa al nivèl de Gap amb 40 761 estatjants (2012).

De saber parier que l’airal urban de “Mentan-Mónego” definit per l’INSEE (sonat ansin mas que compta ren Mónego... vist qu’es ges França) es de 66 692 estatjants en 1999 costat administratiu francés. E se volèm la totalitat d’aquel ensèm i cal ajustar los 32 020 estatjants (cifras monegascas de 2000 per veire l’òrdre de grandor dins un temps similar), sigue 98 712 estatjants (1999-2000). Vista l’evolucion en creis de contunh fins a ancuei, avèma largament depassat los 100 000 estatjants dins aquel airal despuèi.

Per idèa dins l’espaci vivaroalpenc avèm de vilas coma Valença amb 66 568 estatjants (airal urban: 176 295, cifras de 2007), Rumans 33 664 estatjants (airal urban 51 000, cifras de 2007); Dinha 16 512 (2013), Briançon 12 301 (2012).

Alora anam pilhar un exemple. “o nom” > “u noms” o “u nomes”?

Cal saber ja qu’al singular en posicion finala –m se ditz [m] dins l’airal èst dals Alps Maritimes.

Se marca una diferéncia a l’oral per una prononciacion [e] al plural (a Mentan e Castelar pertot quora un substantiu o adjectiu es acabat per una consonanta exceptat –n, a Recabruna solament sus los substantius, per los adjectius feminin acabats en –a avèm –ai, e dins lo demai dal país mentonasc foncionan los plurals classics sonòrs quasi coma en occitan estandard, levat de pichons ponches de detalhs).
E a l’escrich? Anam ren repuar fins a la gramatica mentonasca de James Bruyn qu’escrivia notadament “o” [u] coma lo niçard Joan-Batista Calvino, precursors per lo manten de la grafia classica als temps modèrnes, vist que s’emplega sensa discontinuitat fins a elos. Mas cal notar que Joan Ansaldi - un dals pioniers de la reconoisséncia de la grafia classica per lo vivaroalpenc mentonasc e que mestreava lo còde mistralenc parier- dins sos escriches “Brandi mentounasc” SAHM 2010 e quitament dins sa “Gramàtica dou mentounasc” SAHM 2009 prepausa de notar “o nom” > “u nome”.

Mas nos sembla que per lo sistèma dau mentonasc (sticto sensu = de la vila de Mentan), escriure –es es coerent non solament amb lo foncionament intèrn, “un pas” ['yn'pas] > “de passes” [de p'ase] mas tanben amb l’occitan estandard regional (vivaroalpenc) e l’occitan estandard. E coma l’imensa majoritat dal “país mentonasc” (entitat non oficiala mas linguisticament intelligibla) fonciona segon un sistèma quasi identic a l’occitan estandard, es coerent un còup de mai.

Alora, vist que se ditz [y'nume] e que fa foncion e sens cal marcar “u nomes”. subretot que d’autres parlars realizan “(los/ lei/ li) noms ['nums] e non ['numes].

Nòta: en vivaroalpenc avèm mai facilament –o de sosten, fenomèn butat luench dins lo briançonés: le bèl > los bèlos per las flexions o a Mentan (Menton) e Recabruna (al contrari dal país mentonasc) parierament e coma vocala de sosten: o bèlo > u bèlu, o mondo, aquel/aquelo > aquelu.

E l’autra question, alora: qué fasèm de l’-e de sosten que marca lo feminin plural?

Vist que dins la majoritat dal país mentonasc (levat Mentan, Recabruna e Castelar) lo sistèma es coma l’estandard o quasi coma, cal notar: “a frema” > “e freme” o “e fremes”?

En mentonasc avèm “a frema bèla> “e freme bèle”.

Cal saber ja qu’en recabrunasc avèm una diferéncia amb o mentonasc per o feminin plural: “a frema bèla” > “ai fremas bèlai” [aj'frema'bɛlaj].

E se capisse l’evolucion mentonasca coma lo passatge de la finala feminina plurala –as (estadi castilhonenc) > -ai (estadi recabrunasc) > -ei (estadi turbiasc en cors de simplificacion en –e) > -e estadi mentonasc. Avèm –ei o -i qu’es l’estadi de la valaa dal Palhon de Còntes e lo país levençan (e mai luenh dins la val d’Esteron ancara) en comparason. Avèm de tèxtes en grafia occitana per totas aquelas localitats per illustrar lo fenomèn. Una tradicion grafica existe.

Alora poiriam notar –e coma evolucion logica, coma se mete –i en levençan? O alora se notam la finala –es coma en vivaroalpenc de Pimont e coma en gascon aranés, cal cambiar la nòrma per l’airal que fa –ai, -ei o -i (Palhon de Còntes, eça.) en –es?
Vaicí d’exemples de notacion actuala per los airals concernits:

— valaa dal Palhon de Còntes: lei bèlei fremei son vengüei al mercat, varianta literària: lai bèlai fremai son vengüai al mercat.

— país levençan: si bèli fremi son vengüi au/ar mercat

— valaa d’Esteron: li/si bèli fremi son vengüi au mercat.

E sabo ren coma devendria.

PeerTube es un logicial liure, descentralizat e federat que permet de crear una plataforma d’albergament de vidèo. A la prima l’associacion francesa Framasoft lancèt un finançament participatiu per dire de pagar un de sos membres pel desvolopament d’aquela aisina. Amb l’ajuda de 1381 contribuidors amassèron 53100€ del 20000 que lor caliá per sortir la primièra version. La possibilitat d’aver un logicial multilingüe èra una de las foncionalitats de la v1. Avián previst un segond nivèl a 45 000€ amb de melhoraments mai tecnics e pauc visibles del “public màger” coma un mecanisme de rebondància de la carga ret e un sistèma d’abonament a las cadenas vidèo. Coma los logicials que vos presentèri, utiliza lo fedivers qu’es una mena de protocòl de malhum social que las diferentas aplicacions pòdon emplegar per comunicar. Un exemple:

Se partejatz lo ligam d’una vidèo albergada sus una instància PeerTube dins un estatut sus Mastodon, lo monde que comentan de Mastodon estant, auràn tanben lor comentari visible dirèctament sus la plataforma de vidèo. S’an de responsas, auràn una notificacion sus Mastodon, sens aver d’anar sus PeerTube.

Cadun pòt montar son instància amb sas condicions, lo contengut que vòl, lo monde marcat que desira. PeerTube utiliza la tecnologia WebTorrent, quand agachatz una vidèo recebètz de tròces de donadas del servidor mas tanben mandatz los tròces qu’avètz ja recebuts als autres qu’agachan la meteissa vidèo. Aquò empacha de subrecargar la ligason Internet del servidor.

Un administrator d’instància pòt decidir se d’abonar a una autra instància, aital lo contengut d’aquela serà visible a partir de son instància. Aquò es l’aspècte federat, estant que las vidèo son pas recampadas en un unic lòc, per las trobar facilament cal una sindicacion del contengut.

La version 1 sortirà al mes d’octòbre. Dempuèi l’estiu 208 la lenga occitana es disponibla. Manca unas traduccions per abséncia de resorgas. Doncas se sabètz dire:

Dhivehi, Kashmiri, Khmer, Malayalam, Ossetian, Twi, Tsonga, Saudi Arabian Sign Language, Pakistan Sign Language

en occitan nos podètz ajudar! Per aquò far, cal se marcar aquí, se botar al grop “occitan” aicí e traduire enlai.

Per acabar una vidèo pichona de presentacion:

Se n'es fòrça pauc parlat mas en Quebèc s'es passat una pichona revolucion electorala: pel primièr còp dempuèi de decennis ni l'independentista Partit Quebequés ni lo federalista canadenc Partit Liberal an ganhat las eleccions provincialas. Lo venceire es un partit de drecha nacionalista mas non independentista, la Coalicion Avenidor Quebèc. En mai d'aquò lo partit d'esquèrra quebequés pròindependéncia, Quebèc Solidari, es davant lo Partit Quebequés, organizaire dels dos referendums qu'an pas permés a la província majoritàriament francofòna de daverar sa plena sobeiranetat. Al fons, res d'estonable. La lenga francesa es fòrta, Canadà a reconegut Quebèc coma nacion, la Bèla Província ten un estatut d'autonomia fòrça ampla que li dona lo mestritge de bona part de son economia, de son finançament e mai de son immigracion. Sembla donc que i aja pauques arguments possibles per convéncer l'elector de rompre amb Canadà, e mai se la pojada de Quebèc Solidari demòstra que l'idèa d'independéncia s'assòcia ara dins una partida de la populacion a l'espèr d'un modèl sòcioeconomic pus esquerrista que lo liberalisme dominant dins l'estat canadenc.

Los occitans de l'estat francés auriam fòrça mai de motius per cercar l'independéncia: nòstra lenga es mespresada e ofegada, nòstra istòria d'a fons absorbida pel roman nacional francés oficial, França impausa una organizacion centralista de son estat que daissa pauc d'espaci a nòstre desvolopament economic e social. L'independentisme occitan es quitament pus legitim que lo catalan, puèi que lo Principat de Catalonha a pogut desplegar un ensenhament immersiu de sa lenga e sèrva una autonomia, malgrat las temptacions centralistas cada jorn mai fòrtas de part de l'espanholisme pus agressiu. De segur, o disi sens voler minorar l'insuportabla repression espanhòla d'un pòble qu'aspira democraticament a sa libertat, mas me pareis qu'auriam rason de reclamar nòstra liberacion d'un estat que nos refusa fins a la nocion de pòble. Pasmens, paradoxalament, los que o poiriam revendicar amb pus de legitimitat, o podèm pas en causa de nòstra realitat minoritària sus nòstre pròpri territòri.

E ansin nos trobam febles e gausam pas revendicar grand causa.

Cresi totun qu'avèm tòrt. En gausant pas revendicar grand causa, interiorizam nòstra feblesa e l'amplificam, mentre qu'al contrari nos caldriá rompre amb ela en tornant a una ambicion qu'èra nòstra fa gaire. Per exemple, en plaça de revendicar defensivament que se barre pas de pòstes d'ensenhaires o d'escòlas occitanas, auriam al contrari d'aviar l'ofensiva en exigissent l'occitan obligatòri. Òc, l'occitan obligatòri, coma pereu o revendicava Domergue Sumien dins un article de fa cinc ans amb lo qual soi consent. Autoritarisme? Non, reparacion istorica fàcia a l'imposicion generalizada del francés dins quasi tota la societat occitana. Volontat d'impausar nòstra lenga? Non, desiri que totes los occitans se pòscan assabentar de lor istòria e de lor cultura per poder causir liurament qual son; si que seriá faissista de constrénher los occitans de parlar una lenga sens lor franc arbitri, coma o faguèron crusèlament als escolans d'Occitània fa qualques generacions. Oblit de la manca de pression sociala? Precisament, la pression sociala l'avèm de crear nosautres, coma occitans conscients, coma los còrses l'an sauput crear per de decennis de lucha constanta, fins al ponch qu'ara son a demandar l'oficialitat de lor lenga. Utopia? Non, tòca de jónher amb nòstra pacienta e tenaça volontat.

Perque, o torni assolidar, èsser occitan es una volontat.

Lo ponch sus l'operacion "Jornalet: tres meses per 3000 èuros"

Òsca! Coneissi pas las chifras exactas mas sembla que l'operacion siá una reüssida! Jornalet auriá ja amassat los 3000 èuros, gràcias a vòstra remirabla generositat. Un enòrme mercé a totes e totas qu'avètz demostrat que la solidaritat occitana, que transcendís las ideologias, es pas mòrta. Cèrtas, podètz encara contribuir al finançament de vòstre jornadièr occitan amb de dons que seràn tras qu'utils a son desvolopament avenidor, mas avètz ja esmogut la còla de Jornalet e dels Amics de Jornalet.

Donadas bancàrias:

La Banque Postale (Marselha)
IBAN: FR16 2004 1010 0912 8089 7Y03 009
Còde BIC: PSSTFRPPMON
Al nom de: Los Amics de Jornalet (6 Carrièra Victor Hugo, 11500 Quilhan)

Caixa d'Enginyers (Barcelona)
IBAN: ES79 3025 0001 1414 3339 8145
Còde BIC: CDENESBBXXX
Al nom de: Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha

Trufas fregidas (Sarlat)

Ingredients (per 4 racions): 1 kg de patanas, d’alhs, jolverd, grais d’auca, pebre e sal.

Preparacion: d’en primièr pelarem las patanas e las talharem en rondèlas (pas gaire finas). En acabant pelarem e trissarem tres o quatre grans d’alh e, seguidament, trissarem qualque rameta de jolverd. Quan tot serà prèst botarem de grais d’auca (un parelh de culhierats o tres) dins una padena (granda) e la daissarem sus un fuòc mejan. Quand lo grais serà caud i apondrem las patanas e las remenarem de quora en quora amb lo culhièr de fusta. Al cap de dètz o quinze minutas rebaissarem la flama, las salarem e las pebrarem, i apondrem lo chapladís d’alh e jolverd, las remenarem e cobrirem la padena. O daissarem còire a fuòc doç, o remenarem de quora en quora e, aprèp de vint o vint e cinc minutas, quand las patanas vendràn enrossidas, las tirarem del fuòc, las metrem sus las siètas e las menarem a taula. D’unes que i a, quand son fòra del fuòc, las cobrisson e las daissan s’amolir qualques minutas amb la calor, abans de las servir.

Variantas: d’unes, abans d’i apondre lo chaplafís, las desempegan un pauc amb una forqueta; atal, las podèm far de doas manièras: se las remenam pendent que se còson aurem de patanas fregidas e destacadas; se las remenam pas ne tirarem una sòrta de pastís, tot d’una pèça. D’unes i apondon un parelh de ceps negres, talhats en fuèlhas. Podèm cambiar lo grais d’auca contra sagin, mas aquò’s pas corrent.

La varianta amb trufa, pròpria de qualques restaurants, s’aprèsta de la meteissa manièra, mas, cinc minutas abans de tirar las patanas del fuòc, i apondrem cent gramas de trufas talhadas en fuèlhas.

Trufas a la padena

Ingredients (per 4 racions): 1 kg de patanas novèlas, 1 cabòça d’alh, jolverd, grais de cosina (segon las regions: òli d’oliva, sagin, grais d’auca) e de sal.

Preparacion: per començar pelarem las patanas e las coparem en cantèls. En acabant pelarem los alhs, los talhonarem (pas gaire fins) e, seguidament, chaplarem qualques rametas de jolverd. Quand tot serà prèst getarem un rai d’òli (o dos culhierats de grais) dins una padena (granda) e la daissarem sul fuòc, puslèu doç. Quand l’òli serà caud i botarem las patanas e las fregirem. Las remenarem de quora en quora per que se fagan de tot costat, las salarem, i apondrem los alhs, contunharem de remenar e, quand seràn dauradas per defòra e seràn gaireben cuèchas per dins, i apondrem lo jolverd, las remenarem, las cobrirem e, al cap d’aperaquí cinc minutas, las tirarem del fuòc e las metrem sus las siètas. Se las volèm per acompanhament, cal pas ne far una tan granda quantitat.

Variantas: i podèm apondre una esposcada de pebre. Per qualques parçan o fan amb patanon o amb patanas pichonas, entièras o copadas en quarts (segon la grossor) e, per qualques autres, las fan bolhir un quart d’ora abans de las fregir. D’unes i botan los alhs sense pelar, amb un talh sul costat. Per qualque endrech òm s’esparnha lo jolverd. La quantitat d’alhs pòt variar fòrça; d’unes solament n’i meton un. En Roergue d’unes las fan amb d’òli de noses; per qualque endrech del Leveson e Rodanés las copan en rondèlas, costuma que se tròba tanben en vigor a la Tenarèsa (Landas).

Autras denominacions

Patanas fregidas: patanes fregides (Rosselhon, Vallespir, Nauta Cerdanha), trufes fregides (Catalonha Nòrd, Naut Empordan), trumfes fregides (nòrd e sud-oèst de Catalonha), pataques fregides (sud de Catalonha, nòrd del País Valencian), creïlles fregides (País Valencian), patates frites (Illas Balearas), pomes de terra fregides (L’Alguer), turas fregidas (Landas, Bordalés, Agenés), patatas fregidas (Landas, Bordalés, Agenés, Carcin, Peiregòrd, sud de Lemosin), patacas fregidas (Bearn), trufas fregidas (Bearn, Comenge, Peiregòrd, Marca, Lemosin, Auvernhe, Borbonés, Velai, Vivarés, Carcin, Lengadòc, Roergue, Albigés, Gavaudan, Comtat de Fois, Comtat Venaicin, Provença, Dalfinat, Comtat de Niça), patanas fregidas (Bearn, Armanhac, Comenge, Agenés, Carcin, Naut Lengadòc, Albigés, Comtat de Fois, sud del Bas Lengadòc), mandòrras fregidas (Bigòrra, Comenge), pomatas fregidas (Bigòrra), truhas fregidas (Comenge), truhes fregides (Val d’Aran), pompiras fregidas (Peiregòrd, Lemosin), còcas fregidas (sud d’Auvernhe), tartiflas fregidas (Borbonés, Vivarés, Gavaudan, Costièra de Nimes, Comtat Venaicin, Bas Dalfinat, Comtat de Niça), trufets fregits, patanons fregits (Roergue, Albigés), perilhas fregidas (Albigés), trufas fricassadas (Valadas Valdesas), patanas fritas (La Gàrdia), patatas fritas (parçans valencians de lenga castelhana). “Patates fregides” es una denominacion qu’òm emplega en Catalonha, levat del Rosselhon, lo Conflent, lo Capcir, lo Valhespir, la Bassa Ribagorça, lo Palhars Sobeiran, Andòrra, lo Solsonés, la Lhitera, la Ribièra d’Èbre, la Tèrra Auta, lo Matarranha, lo Bas Èbre e lo Montsian.

Trufas a la padena: turas a la padèra, patatas a la padèra (Lanas, Bordalés), patacas a la padena (Bearn), patanas a la padena (Bearn, Armanhac, Agenés, Carcin, Naut Lengadòc, Albigés, Comtat de Fois, sud del Bas Lengadòc), pomatas a la padena (Bigòrra), mandòrras a la padena (Bigòrra, Comenge), patanas ara padena, trufas ara padena, truhas ara padena (Comenge), truhes ara padena (Val d’Aran), turas a la padèla (Bordalés), patatas a la padèla (Bordalés, Agenés, Carcin, Peiregòrd, sud del Lemosin), turas a la padena, patatas a la padena (Agenés), patanas a la padèla (Carcin), pompiras a la padèla (Peiregòrd, Lemosin), trufas a la padèla (Peiregòrd, Marca, Lemosin, Carcin, Auvernhe, Borbonés, Velai, Vivarés, Dalfinat), còcas a la padèla (sud d’Auvernhe), tartiflas a la padena (Borbonés, Gavaudan), tartiflas a la padèla (Gavaudàn, Bas Dalfinat), patanons a la padena, trufets a la padena (Roergue, Albigés), perilhas a la padena (Albigés), tartiflas a la sartan (Costièra de Nimes, Comtat Venaicin, Comtat de Niça), trufas a la sartan (Costièra de Nimes, Comtat Venaicin, Provença, Comtat de Niça). “Trufas a la padena’ es una denominacion que s’emplega en Bearn, Comtat de Fois, Carcin, Lengadòc, Roergue, Albigés e Gavaudan.

Dins l’article precedent avèm vist que lo mot occitan lo guepard a una origina francoitaliana. Lo mot occitan lo casinò coneis una trajectòria similara.

Au començament trobam en italian lo nom femenin la casa que significa en occitan “l’ostau, la maison, la casa” (la vocala soslinhada pòrta l’accent tonic).

Un fum de noms italians coneisson de diminutius amb lo sufixe ‑ino au masculin e ‑ina au femenin. Ansin, en italian, la casa engendrèt il casino que significava inicialament “ostau pichon, ostalon”.

Pus tard, l’italian il casino prenguèt de sens pus especializats coma “ostau senhoriu rustic”; puei “luòc de reünion per lo jòc, la lectura o la convèrsa”; e popularament “ostau de prostitucion”, “desòrdre”...

A partir dau sens italian “luòc de reünion per lo jòc, la lectura o la convèrsa”, apareguèt lo nom francés le casino au sègle XVIII.

Pus tard, au sègle XIX, lo francés donèt un sens mai prestigiós a le casino: “establiment elegant de jòc, d’espectacle, de dança o de reünion, especialament dins lei vilas termalas e lei vilas de plaja”.

Lo francés es incapable en generau de botar un accent tonic alhors que sus la darriera sillaba, donc en francés dison le casino en quichant sus la ‑o finala.

Lo sens francés dau sègle XIX, “establiment elegant de jòc...”, passèt a son torn en italian sota la forma il casinò, amb un accent sus ‑ò finala coma en francés. L’italian a agut trantalhat per aqueste darrier sens, a agut esitat entre il casino e il casinò, mai ara es il casinò que s’impausa.

D’ara enlà, l’usatge italian distinguís clarament il casino amb i tonica e il casinò amb ò tonica, que tenon de sens diferents.

En occitan, conven de respectar la plaça de l’accent tonic dins lei mots d’origina italiana: soprano, zèro, pizza, espagueti, Leonardo Di Caprio, Monica Bellucci. Ansin o vòu la tradicion de nòstra lenga e ansin o preconiza lo CLO. La lenga d’òc deu evitar de generalizar l’accent finau coma en francés: diguessiatz pas sopranò*, zerò*, pizzà*, espaguetí *, Leonardò* Di Capriò*, Monicà* Belluccí *. Vejatz mon article sus “Las vocalas après l’accent tonic” (Jornalet, 30.3.2015).

Mai quand volèm parlar de l’“establiment elegant de jòc”, l’occitan es ben obligat de far excepcion. Podèm pas èsser mai reialistas que lo rei. Coma lo francés e lo quite italian preferisson un accent finau dins casinò, en occitan conven de dire tanben lo casinò amb una ‑ò tonica.

D’unei que i a auràn remarcat que l’espanhòu ditz el casino, amb una i tonica, per parlar de l’“establiment elegant de jòc”. Benlèu l’espanhòu se remembra de la forma italiana primitiva. Lo catalan a seguit aquela accentuacion espanhòla: el casino. Sembla pas necessari d’adoptar aquela lectura espanhòla en occitan. L’occitan a un contacte pus estrech amb l’italian modèrne, donc es normau que l’occitan accentue lo casinò coma en italian.

Entre duas lengas vesinas, se ditz sovent qu’i a “intercompreneson” (o pas, com se ditz), aquò vòu díser qu’un locutor d’una lenga pòt comprénguer (o pas) çò que ditz un locutor de l’auta. Aquesta idèa me sembla a cada còp mès teorica. Depen de mantuns factors, de las lengas, solide, de las personas que parlan, mes tamben, ac descobriscoi recentament, de l’epòca.

Me brembi plan de çò que me condèc un amic sus vielhs valencians que tornavan díser a tira-qui-pòt: “No entenem el català”, lavetz que deishavan pas d’espiar TV3 tota la jornada, sense de comprénguer ren, doncas, qu’ac supausi.

Me brembi plan tanben d’aqueste vielh estatjant de Crimèa que’s planhèva de çò que comprenguèva pas los documents oficiaus que recebèva dempuèi qu’Ucraïna èra estada independenta, pr’amor qu’èran escrits en ucrainian. A l’epòca, pensavi qu’exagerava e que hasèva pas pro d’esfòrces.

O encara aqueste lorenc que’m condèc com, i a pas guaire, passava la termièra dambe los amics ende passar la dimenjada en Alemanha e totis parlavan la medisha lenga dambe los monde “de l’aute costat” a l’entorn d’una bona cervesa. Aquò’s ara acabat, los joens se comprengon pas mès.

Mes lo testimoniatge mès susprenent èra aqueste d’una eslovaca d’un quarantenat d’annadas que’m digoc la setmana passada que, se deu temps de son joenèr viatjava en Chequia on parlava l’eslovac lavetz que lo monde le responèva en chèc e tot se debanava de plan, lavetz a l’ora d’ara los joens chècs la comprenguèvan pas mès.

Çò que hè que lo monde compren los autes (o pas, desencusatz ende la repeticion) depen doncas de mantuns elements, deus quaus solide nòsta formacion e nòsta educacion. Semblaré que mès anar mès, lo monde son ensenhats d’un biaish que l’intercompreneson se hasca mauaisida.

Au contra, dens l’istòria, lavetz que lo monde viatjavan mens (çò qu’es de temperar totun), se podèva comprénguer entre lengas vesinas mès aisidament que non pas a l’ora d’ara. Lo quite Molière a botat dens sa pèça “Monsieur de Pouceaugnac” tròces de tèxte en italian, occitan e picard e sembla pas que sus l’empont los actors sian estats subertitolats quan la jogavan.

L’encausa d’aquò es pas de bon trobar. Benlèu la normalizacion de las lengas oficialas desacostuman lo monde de hèr l’esfòrç de comprénguer un devís drin diferent, quitament un drinòt. L’aurelha es formada au parlaire de la television e las pichonas diferéncias d’un vilatge a l’aute (accent, vocabulari, expressions) son boishadas.

De tot biaish, aquò’s pas qu’una part de l’empraubiment culturau de nòsta planeta. La mondializacion de l’informacion nos permet d’un costat d’estar mès en contacte dambe las autas culturas, mes tamben impausa las culturas mès poderosas e hèr desaparéisher las autas. Caleré reequilibrar per un trabalh personau, mes qui ac hè?

Coma la majoritat estatala eslovaca, los ongreses eslovacs son tanben los abitants autoctòns d’Eslovaquia ja qu’aquela region abans fasiá partida del multietnic Reialme d’Ongria durant mai de nou cents ans. A la diferéncia dels croats, sèrbes, rutèns o romaneses, sonque doas etnias se trobavan entièrament dins aquel reialme, sens téner un autre estat, comtat o territòri etnic en defòra de son encastre: los quites ongreses e los eslovacs. Lo destin d’aqueles pobles es fòrça mai comun que çò que las gents dels dos costats a costuma d’admetre a l’ora d’ara.

Es mai que millenària la preséncia ongresa sul territòri eslovac actual. La migracion per las estepas de l’Euròpa orientala menèron las tribus dels ancians magiars fins a las planas de Panònia, al mièg de l’Arc Carpatic a la fin del sègle IX. La division intèrna entre los eslaus locals causèt als sègles X-XI la creacion d’una egemonia politica ongresa, gràcias al fondador de la primièra dinastia reiala ongresa, los Arpads. Lo territòri de l’actuala Eslovaquia foguèt una zòna de truc entre lo nòu reialme d’Ongria e los comtats e futurs reialmes de Polonha e Ongria. Las tribus ongresas ocupèron subretot los estenduts territòris de Puszta, la granda planura que s’espandís entre Danubi e lo flume Tisza, absorbissent la populacion dels eslaus panonics que formavan lo continuum entre lo Mond eslau meridional e la rèsta del continuum eslau. Paradoxalament, la futura nacion eslovaca poguèt nàisser just gràcias a l’arribada dels ongreses. Malgrat qu’apertenguèsson al reialme ongrés, la majoritat dels territòris carpatics servèron lor caractèr eslau, enfortit tanben gràcias a las ondadas migratòrias dels gorals de Polonha o dels rutèns de l’Ucraïna actuala. Totas les etnias del Reialme d’Ongria vivián dins una relativa sintonia que donava pas gaire d’importància a l’origina etnica. Ansin doncas los ancians eslovacs s’identificavan sovent amb los ongreses, en referéncia al Felvidek, un concèpte ongrés qu’indica las Tèrras Superioras, las tèrras del nòrd.

L’invasion turca dels Balcans transformèt lo Reialme d’Ongria en un bloquièr de la crestiantat europèa. Amb la desfacha a Mohacs e la mòrt del rei IId, lo reialme foguèt devesit en tres partidas: la qu’aqueriguèron los Absborgs per d’acòrdis de succession, la qu’èra jol contraròtle dels turcs e Transilvània, vassalizada durant de decennis pels otomans. La partida majoritàriament eslovacofòna aperteniá al clan dels austriacs. L’evacuacion de las principalas institucions catolicas dempuèi Esztergom a las vilas actualas de Trnava (Nagyszombat) e Bratislava (Poszony Pressburg,) causèron lo fach que los principals centres intellectuals d’Ongria se situèron en territòri eslovacofòn. Per tant, i a pas res de susprenent que lo reviscolament nacional eslovac sortiguèsse al sègle XVIII dels prèires catolics d’aquelas localitats. Quand ja s’acabava lo perilh otoman dirècte e progressava la reconquèsta dels Balcans. La noblesa locala eslovaca èra majoritàriament magiarizada e èra pas una font de ressorsas economicas substanciala per lo movement eslovac, amb paucas excepcions, com la de l’oncle del quite Lajos Kossuth, considerat coma lo creator de la nacion ongresa modèrna.

Lo nacionalisme ongrés apareguèt pas amb plena fòrca abans los ans trenta del sègle XIX, quand la lenga magiara començava d’èsser introducha coma lenga oficiala d’Ongria, qu’a aquel moment fasiá ja partida de l’empèri austriac. Amb la creacion d’una monarquia dualista, l’austroongresa en 1867, los principals politics ongreses seguiguèron la linha de la creacion d’una nacion politica unica ongresa, çò que supausava un perjudici clar per los eslovacs qu’avián pas cap d’universitat, ni la reconeissença oficiala de lor qualitat de nacion. A la diferéncia dels croats, dispausavan pas d’un territòri singular dins lo sistèma de l’estat de la Corona de Sant Estève, ni dispausavan tampauc de comtats independents, coma l’autra etnia importanta dins lo reialme, los romaneses amb lors Moldàvia e Valàquia.

Mai de mila ans de convivéncia, majoritàriament pacifica, s’acabèron en 1918 amb la fin de la Primièra Guèrra Mondiala e la creacion de l’Estat Checoslovac. Amb l’aparicion d’una nòva entitat sus la mapa mondiala, la nacion eslovaca poguèt crear sas estructuras culturalas gaireben a partir de zèro. Los ongreses èran sobde una minoritat dins çò qu’èra pauc de temps abans lor estat. Los tractats de Trianon de 1920 que confirmèron la division de l’ancian Reialme d’Ongria son vistes fins ara coma un jorn de desfacha nacionala.

Sabèm qu’en occitan occidental (gascon e lengadocian) trobam lo fenomèn de passatge de [v] a [β] “va disi” [βa’dizi] (dins d’airals dal sud lengadocian), quitament escrich —illogicament— “ba disi”, e dins lo demai, -V- demòra [v] “va diáu” (en provençal maritim) [va'djew]. Mas en occitan oriental, i son qualques mots qu’esperam una -v- mas que trobam una -b-, a mai escricha.

Coma explicar lo passatge de -V- a -B-?

— “bonheta” per “(v)onheta en Provença. Dal vèrb ónher.

— “boidar” per “voidar” a Beujuec en Gavotina (04). Totun, ven ben dal bas-latin VOCITU

— “cadabre” per “cadavre” en Provença. Pasmens, ven ben dal latin CADAVER

— “embarniçar” per “enverniçar”: mai violent e mai difusit de pertot que emblescar en Provença. E ven dal latin medieval VERONICE.

Per lo moment, non ai la respòsta. Poiriam pensar a un recul dal fenomèn de passatge de [v] a [β], avans mai estendut?

Seguida de l’article publicat lo 25 de julhet de 2018 e lo 7 de setembre de 2018.

3) Molin e paraire a Drap en 1159

En lo CACN, lai cartas 97, 99 e 100, que son en lai darnieras ajustàias a la fin dal dich cartulari, presénton un interés teinicò-economic mas bensai tanben etimologic perqué testimònion d’escambis de parts de molins e paraor e tanben de bialieras ensin que de toponimes.

— La primiera es datàia de 1156 e concerna un prest de 50 sòus de Génoa que lo preire de Drap, vicari de l’evesque, Peire Laugier, fa a cadun de dos òmes de Drap, Guilhem Roland e Bertrand Aucel, que porríon estre d’òmes libres. En gatge, cadun li laissa la sieu part (sensa que posguem saupre se s’agisse dei doai mitats ò se n’i era d’autras) d’un molin (molendinum) e d’un paraire (batitorium). [L’autre nom latin dal paraire l’ai descubert - sensa poler assegurar que sigue lo primier còup - en li Còmptes de 1263 a Barver: Ibidem de furno, molendino et paratorio...]

Aquela preséncia d’un paraire porria portar d’aiga a la tesi qu’expliqueria l’etimologia dal toponime Drap per l’eisisténcia d’un molin a tela (de d’ont lo sieu nom de drappus).

— La segonda e la terça son sensa data mas l’editor propòne en màrgina circa 1158. Creso pura la n°100 anteriora a la n°99: en la n°100, l’un dei testimònis es Guilhem Jauceran de Drap, en tant qu’en la n°99 se parla d’un camp de la frema Escalòna que fuguet l’esposa de Guilhem Jauceran. Lo sieu espós serà donca môrt entra la carta n°100 e la carta n°99... a mens qu’eisistèsson doi Guilhem Jauceran.

* Donca, la n°100 concerna un escambi entra doi drapencs, Laugier Fredol e Peire Laugier de la terça part de l’Iscla dal molin còntra una faissa al Cròs sotran e una eminàia de terra al Cròs sobran. Guilhem Jauceran de Drap e Raimbald de Lacx son testimònis. Quarques jorns plus tardi, l’evesque Arnaud - qu’es desinhat coma senhor - autorisa l’escambi en la glèia de Sant Joan.

* La n°99 es tanben un escambi: Peire Laugier dona una terra sisa “al Cròs subre lo camin” a Laugier Fredol, Laugier Jauceran e ai sieus fraires Isnard, Ramon e Guilhem, en escambi dal drech de passatge per la sieu bialiera (sonàia un còup canalis, un còup bedale) al mitan dei sieus terras. Li serà permés de l’alargar, de la curar, de n’en cambiar lo cors que la proprietat sigue en cultura ò en gerp.

Cu es aquel Peire Laugier qu’interven en li tres documents? La carta de 1156 lo desinha coma sacerdos de Drap et vicarius episcopi. Segont Ducange, Vicarius episcopi e Chorepiscopus seríon sinonimes mas sabem pas se cal destriar aquela carga d’aquela d’arquidiacre (que vendrà plus tardi lo Vicari general). Aquel curat de Drap devia estre cargat tanben de la gestieu dals afaires temporals, mas es impossible de precisar se, en aquels texts, trabalha per l’evesque ò per li sieus interesses personals, ipotesi que me sembla mai credibla. Cen qu’es segur es qu’aquelai cartas testimònion d’un esfôrs de remembrament al profiech sigue de l’evesque, sigue d’un particulari, paralele a-n-aquel de l’evesque per unificar la sieu proprietat dal castel e dal vilatge de Drap.

4) Drap al segle XIII

— Es citat, sensa mai de precisieu en la tiera publicàia per Bouche, datàia de 1200, dal ver alentorn de 1232.

— estatuts de Frejús 1235

Item castrum de drapo duos pedites armatos, sigue la mitat de Pelhon ò lo terç de Luceram.

— la vendua de 1238

Coma saben qu’en 1238 Romeu de Vilanòva renóncia en favor de l’evesque de Niça ai drechs que polia aver sus lo castel de Drap, ven clar que la proprietat drapenca era facha de mantes tròces e que la senhoria devia apartenir a de nombroses cò-sinhors e, se los evesques de Niça posquèron pilhar lo títol de Còmte de Drap qu’al segle XVI es qu’auguèron bensai de mal a n’en faire lo remembrament.

Vequí lo compendi dal document en lo Liber Niger:

F. 36-37 v. Romée de Villeneuve vend, au nom de Raymond Bérenger V comte de Provence, à l’évêque de Nice, pour le prix de 80 livres gênoises, tous les droits tant domaniaux que de justice que le comte possède au terroir et sur les habitants de Drap, réserve faite des 4 cas judiciaires et du domaine éminent (1238, 3 juillet). Approbation par Raymond Bérenger (1238, 15 juillet). D’après un vidimus de 1255, 23 juin.-

Martel assegura que Romeu era eiritier per lai fremas de la familha de Sant Alban. Mai una invencion de Durante, segont Doublet, ja que Romeu vende al nom dal còmte de Provença e ren en lo sieu nom pròpre.

— enquesta 1252

— Còmptes 1263:

Apud castrum de drapo pro eodem pro ob[ola] aureo V s

5) Li segles XIV, XV, XVI

— Enquesta 1333

* de Drapo...

—- En lo CSP, trobam qu’en 1347 lai letras dal camerier dal papa avinhonenc Clement VI son remessas a l’evesque de Niça Guilhem en lo sieu domani de Drap e a costat dal sieu molin:

“Actum in territorio castri de Drapo, in loco dicto los Molins, in quadam domo juxta molendinum dicti domini episcopi.”

Lo plural Los Molins desmônstra que li era pas solament un molin a farina mas tanben un paraire: avem pariera denominacion plurala ai Molins sotrans de Luceram (molin, defici e paraire). L’expressieu molendinum dicti domini episcopi renfôrca l’idea que Peire Laugier avia fach lo remembrament mencionat supra al profiech de l’evesque.

— Enquesta 1388

* 4) Drap. - L’évêque de Nice paie, chaque année, à Saint-Michel, en reconnaissance du domaine éminent de la cour, une obole d’or. Brunenqui n’a pu percevoir ce service pendant sa gestion à cause de la puissance du fermier des droits de l’évêché de Nice (causante potentia firmarii jurium episcopatus Niciensis 14)

* Drap jouit d’une exemption entière due à sa situation particulière que l’intendant général Mellarède définira ainsi au début du XVIII° siècle: “Son Altesse Royale ne retire aucunes tallies de ce lieu et n’en a jamais rien exigé sous prétexte que les possesseurs payent cense à l’évesque duquel ils tiennent les biens en emphitéose, que moyennant icelle l’évesque est obligé de les relever de toutes charges ducales 22.” .

— L’evesque òutendrà lo drech de justícia qu’en 1400, coma lo precisa lo Liber Niger:

F. 40-41. Autorisation donnée par le duc Amédée VIII à l’évêque de Nice de rendre la justice temporelle aux hommes de Drap dans la cité de Nice (1400, 2 janvier). Publication de cet acte par le gouverneur de Nice (1403, 10 mars).-

Bibliografia

— C.-A. Fighiera: Le défrichement et le repeuplement du terroir de Drap au début du XVII° siècle. L’Entrelus, 1976, pp. 12-23.

— Georges Doublet: Le Titre Episcopal de Comte de Drap. Nice-Historique, 1930

Cars legeires e legeiras que non sai, de costuma m'agrada pas de tornar tre la setmana seguenta sus la tematica de la setmana passada, mai farai uei una excepcion. Me pareis qu'amb un article siáu pas estat pron precís, segon lei comentaris de fa una setmana.

D'en primier, perqué se reservariá l'occitan obligatòri ai solets occitans d'origina? L'occitan es de totei, lei lengas tenon la beutat de se poder partejar, lei professors d'occitan ensenham a d'escolans de toteis originas, e coma definir çò qu'es un occitan d'origina? Ieu, per exemple, ai bèla saupre que ma familha mairala es occitana dempuei l'Edat Mejana, devi pasmens far l'amara constatacion que l'occitan i es mòrt dempuei aumens la fin dau sègle XIX. Ò, mielhs dich, èra mòrt, qu'ai vougut recobrar l'usatge de la lenga perduda.

Siáu pereu conscient qu'es pas possible de passar subran a l'obligatorietat de l'occitan sensa un esfòrç enòrme de formacion deis ensenhaires, e sabèm totei lo valat qu'existís entre lei maigrei pòstes disponibles e lei besonhs per que la lenga nòstra se pòsque ensenhar pertot dins cada escòla, dins cada collègi, dins cada licèu. Pasmens, se tracta precisament de crear un vam en favor de la lenga nòstra, a l'opausat de l'asfixia progressivament creada per un ensenhament opcionau limitat a quauquei centres educatius.

E d'efiech, aquel ensenhament met en concurréncia desleiala, sus son pròpri territòri, l'occitan amb de lengas mielhs quotadas sus lo mercat lingüistic que ne parlava lo sociolingüista Bourdieu: se per cas es possible de crear l'occitan coma segonda ò tresena lenga viva, coma resistir a la pression de lengas pus fòrtas coma l'espanhòu, l'italian, l'alemand ò nieus lo chinés? Ja sabi que d'escolans preferisson de seguir lo castelhan en luòga de l'italian amb l'argument dau nombre de parlants! Paura lenga de Dante qu'a pas pogut desvolopar en exterminant de civilizacions un empèri american! E que degun me parle de pression sociala (e mai ne reconesqui la necessitat): en Corsega, onte la lenga es mai defenduda que la nòstra en Occitània, fòrça collegians e liceans renóncian a estudiar lo còrse per lei mesmei motius.

Per quant a l'ensenhament opcionau de tipe facultatiu, fòrça pus frequents, d'autrei concurréncias desfavorablas a l'occitan son pereu possiblas. Vos darai un exemple personau: dins mon collègi siáu a l'encòp ensenhaire de letras classicas (adonc de latin) e d'occitan, e me tròbi ansin, de faiçon estranha, en concurréncia amb ieu mesme. Aquò mena a de situacions ont d'escolans mieus, que li interèssan lei doas matèrias, aguèron d'abandonar una opcion au profiech de l'autra, e tot aquò mentre que, coma o me suggeriguèt un legeire de fa una setmana, sariá d'afons interessant d'articular occitan e latin. Son de matèrias tan complementàrias que se podriá imaginar un ensenhament simultanèu dau latin e de l'occitan, amb la lenga nòstra coma transicion entre lo latin e lo francés. I pensi seriosament, sensa saupre s'aquò sariá tecnicament realizable.

A prepaus, se la FÈLCO a rason de demandar que dins la reforma dau licèu occitan e lengas de l'Antiquitat siegon au mesme nivèu dins lei bònus dau bachelierat, perqué militariam pas totei per la solucion vertadiera: que l'occitan siegue dins totei leis establiments escolars e qu'anem pauc a cha pauc devèrs un ensenhament obligatòri generalizat de l'occitan, puei, dins un orizont pus luenchenc, en occitan?

Sensa ambicion, siam perduts.

I a un fum de rasons qu’explican perqué es malaisat de defendre l’occitan. La rason principala, la sabèm, es la politica ostila de l’estat francés còntra lei lengas minorizadas.

Fòrça rasons segondàrias ne derivan. Una es la preocupacion francesa (o pròfrancesa) de tipe geopolitic: l’accès a la mar. La sola existéncia d’una lenga occitana, d’una cultura occitana distinta, entraïna, segon la pensada francesa dominanta, una paur panica que se desvolope un jorn una revendicacion de diferéncia, eventualament amb un contengut autonomista o independentista, e aquò destorbariá l’accès liure de França a la Mar Mediterranèa.

De segur, ara per ara, ne siam luenh, que l’occitanisme es en crisi. Mai en tot cas, lo centralisme francés velha per que tot contunhe ansin.

— La projeccion economica de França en Mediterranèa e dins l’Ocean Indian, via lo Canau de Suèz, seriá afectada se França poguèsse pas dispausar liurament dau grand pòrt comerciau de Marselha o de la zòna industriala maritima de Fòs.

— La projeccion militara de França en Mediterranèa e dins l’Ocean Indian, via lo Canau de Suèz, seriá bravament empachada se perdèsse lo grand pòrt militar de Tolon.

— E leis autrei pòrts son tanben estrategics per França, Seta a una certana importància economica. Lei vilas de la Còsta d’Azur coma Niça o Canas an un impacte culturau e toristic internacionau que França n’a de besonh...

— Agachem enrèire tanben, a l’Edat Mejana. Tre que lo poder reiau francés arribèt a la Mediterranèa, après sometre lo Comtat de Tolosa au sègle XIII, lo rei francés Loís IX (dich Sant Loís) s’afanèt per far bastir lo pòrt estrategic d’Aigas Mòrtas tre 1240. D’aqueu temps, Seta existissiá pas e França contrarotlava pas encara Marselha, Tolon o Niça...

De segur, l’accès a l’Ocean Atlantic es tanben fondamentau per França. Mai en cas d’Occitània emancipada, e se França mestrejava pas facilament lei pòrts occitans atlantics de Bordèu, Biàrritz o Baiona (ni lei pòrts bretons de Nantas e Brèst), li restariá pasmens de pòrts atlantics coma Le Havre... Tocant la Mediterranèa, l’enjòc es completament diferent: tot accès francés a la Mediterranèa passa per Occitània. Tota avançada de la consciéncia occitana destorba leis interès geopolitics francés.

Una emancipacion eventuala de Corsega o de Catalonha Nord, de segur, destorbariá França. Mai tant que França mantendrà lo sieu contraròtle absolut sus Occitània, França garentirà l’essenciau de sa sortida mediterranèa.

De maniera segondària, donc, França a de besonh d’entretenir lei mites, messòrgas e manipulacions sus la pretenduda legitimitat de la lenga francesa en Occitània (e, en particular, dins la partida mediterranèa d’Occitània). Aquelei mites son nombrós.

— Lo mite dau pareu lenga d’òc-lenga d’òïl, que serián doas fàcias de la granda lenga francesa (en realitat, lo francés se limita a la lenga d’oïl).

— Lo mite de l’importància dei lengas galloromanicas, una branca dei lengas romanicas que comprendriá en prioritat lo francés, l’arpitan e l’occitan (en realitat, l’occitan e lo catalan forman ensems un grop compacte ben pus fòrt e ben pus evident que l’agropament galloromanic, coma lo lingüista Pèire Bèc o demostrèt).

— Lo mite de l’enracinament exclusiu de la literatura de lenga francesa en Occitània qu’escafa lei traças visiblas, au grand public, d’un enracinament mai fòrt de la literatura occitana. Dins una vila occitana tipica (de la Mediterranèa o non), i a zèro Carriera Robèrt Lafont, i a una o doas carrieras segondàrias dedicadas a Frederic Mistral o a quauque autre felibre; e i a totjorn, en fàcia, de luòcs, de carrieras e de plaças mai visiblas e mai importantas dedicadas a Marcèu Panhòl, a Pau Valèri, a Emili Zola (d’occitans d’expression francesa) o a Victor Hugo...

— E i a tant d'autrei mites...

Es util de ne prene consciéncia.

Las discutidas m’agradan. E benlèu lo biaish dambe lo quau son miadas m’interèssa mès que non pas lo subjècte eth medish. Com se ditz, “en parlar tot que’s tira la lutz”, sufís pas que los debateires se respecten los uns aus autes.

Vaquí que France Culture a aviat per la fin d’abriu una emission que se sona Les idées claires, e qu’a per tòca d’ajudar a çò que “l’esperit critic profieite de la coneishença”. Podèm pas que de trucar de las mans, que l’emission caça las faussas informacions. Tèmas abordats: e aumenta lo risc de càncer la mangiscla industriala?, e son dangeroses los OGM?, e hè baishar la criminalitat d’armar los ciutadans? etc …

France Info era medish a organizat i a pas guaire de son costat una operacion “idèias claras” e n’a profieitat ende difusir un reportatge que botava en valor aquesta seria. Per malastre, la resulta estoc lo contrari de la tòca. Lo tèma causit èra: “e i a agut un complòt darrèr lo 11 de seteme? “

Me soi dit de tira: “hilh de pica, an causit un subjècte deus peluts” en tot pensar a las charradissas fòrça tecnicas entre engenhaires e pilòts d’avion sus çò que’s debanèc vertadièrament aqueste jorn. Delavàs de chifras e de donadas scientificas estón (e son encara) escambiadas sus la caduda de la bastida n°7 o sus lo vòl deus avions, a’t hèr virar lo cap. Me soi dit tanben: “va estar drin pesugàs”. E ben non, pas brica, n’ac estoc pas. Au contrari.

End’illustrar lo tèma, an pas causit que de difusir l’entrevista deu Rudy Reichstadt, qu’es lo director d’un siti que’s sona “Conspiracy Watch, l’observatòri deu conspiracionisme”. E aquiu, lo director que’ns a aborrit una dòsi de las bonas de çò qu’apèri lo “prèst de pensar”, es a díser non pas elements que’ns permeten de soscar e de’ns hèr una idèa clara (justament), mes arguments “lateraus” ende miar nòste biaish de pensar dens la direccion causida. De saber que fòrça monde hèn aquò, qualas que sian lors idèias.

Segon Reichstadt, “los que contèstan la version oficiala son entreprenaires de la teoria deu complòt coma Thierry Meyssan, qu’a collaborat dambe lo Hezbollah, qu’es un grop terrorista, e qu’es ligat au regime iranian.” Es tot? Es tot. E ben …

Coma èi dit a la debuta, lo biaish dambe lo quau lo debat es portat m’interèssa mès que non pas, fin finala, lo subjècte eth medish. E aquiu, sèm un còp de mès davant una desolanta paubretat de devís. A desbrombat qu’existís una associacion de scientifics (màgerment estatsunitdencs) que son a favor de tornar daubrir lo dossièr e que son pas, ça’m par, sostengs deus Hezbollah o d’Iran.

Au lòc de parlar deu tèma e deus numeroses aspèctes de çò que pareish suspècte a mantuns e normau a d’autes, Reichstadt nos ditz: “Se pensatz atau, sostenguètz lo Hezbollah”. Me bremba una emission qu’èra passada i a bèra pausa au finestron, e après la quala ma cosina me disèva que contestar la version oficiala deu 11 de seteme èra estar un “extremista de dreta”. Caleré saber …

Doncas, s’ètz pas un “extremista de dreta”, podètz pensar atau o atau. Es aquò lo “prèst de pensar”. Es la basa de la manipulacion. Lo pièger, es que lo monde ac hèn sovent pas conscientament, mes simplament end’aver rason en convéncer que lor punt de vista es lo bon. Es mès aisit e mès rapide.

End’evitar aquò, cau una cèrta acostuma e pensi seriosament qu’aquesta capacitat deveré estar ensenhada a l’escòla. Sustot que, uei lo dia, la telaranha nos manda tantas informacions de verificar, que saber analizar un hèit o una frasa es vengut un dever de ciutadan.

Abans tot utilizarai lo mot discotèca aquí per parlar del luòc per gardar los disques de musica o de lor version numerica.

Benlèu qu’avètz conegut Grooveshark qu’èra un site ont se trapava de musicas mas tanben de remixes de pertot. La navigacion èra fòrça agradava perque las pistas s’encadenavan d’un biais ben pensat segon las escotas precedentas.

Lo servici musical tampèt e un informatician provençal decidiguèt de montar un logicial liure similar amb unas adaptacions. La diferéncia mai importanta es qu’es una aisina federada, òm pòt cercar de musica endacòm mai que sul servidor d’ont òm es, segon la configuracion causida. Òm pòt causir lo nivèl de confidencialitat del contengut tanben per se federar pas per exemple.

Quand òm es acostumat a tot trapar en un luòc unic aquò pòt sembla estranh doncas vau vos presentar qualques casses d’utilizacion.

Imaginatz que dins vòstra familha cadun a son ordenador e sas musicas. Se volètz escotar los disques de Claude Marti del paire, vos cal li demandar, cercar lo disc, tornar e traire lo contengut àudio. Ara dins una familha amb un pichonet servidor e una instància Funkwhale, a l’ostal, sus la connexion wifi familhala, podètz metre e partejar tot vòstre contengut àudio. S’avètz una veitura amb un pòst connectat a Internet e un accès via Subsonic podètz trapar lo contengut del servidor de l’ostal coma se foguèsse dins lo cargador de CD!

Autre exemple: avètz un grop de musica e volètz difusar vòstra musica, avètz aquí l’aisina que cal! Gestion de lista de lectura, de disc, d’artista. O es tot.

O se fasètz part d’un grop educatiu que vòl metre a disposicion de contengut als autres membres d’aquel grop, avètz lo logicial que cercatz.

Pensi que per vos far una idèa lo site de demonstracion es de bon visitar: https://demo.funkwhale.audio/

Se lo site se bota pas solet en occitan, cambiatz la lenga aval a man drecha.

La lenga occitana dins lo projècte, arribèt a l’estiu, un jorn de calor. I aviá pas que 500 cadenas de tèxte e i passèri lo temps d’esperar abans de sortir a Tolosa platja fòra de las oras mai caudas. Ara Funkwhale es disponible en galician, portugués, francés, arabi, polonés, italian, alemand, espanhòl, esperanto e en occitan a 100%.

Lo jove desvolopaire de Marselha es totjorn a trabalhar sus la version màger del projècte, encara que pel moment es utilizable.

Per ajudar a la traduccion, venètz aquí: https://translate.funkwhale.audio/projects/funkwhale/

S’avètz d’idèas d’utilizacion o de melhoraments de prepausar, podètz daissar un comentari aquí per ne parlar. Per la pichona istòria: shark vòl dire làmia e whale balena en anglés.

Dins la biblioteca pels enfants, avèm un molon de libres. Es un moment agradiu de legir ensèm amb los pichons. Ne’n tiram un a l’astre. Un Papagai. De 2016. Dos ans qu’a ja Lo temps debana lo fil. Mas aicí, i es plus ren après. Plus de plasir de donar, après dobertura de la bóstia de letras e tendre lo magasine emballat amb la respònsa: “E papa, es lo mieu Papagai?!”. L’occitan, legir una revista en occitan, un plasir. Istòrias nòvas, la recepta, Pelut, eça. Finit.

Gust amar.

Abonat a Papagai, coma una botelha d’occitan dins la mar d’informacions en francés. Una oasi de normalitat.

Es plus.

E son quistes los libres per enfants en occitan. Passat las edicions Canopé dins l’educacion, qualques libres autoeditats La Poesia fins als libretons de Marineta Mazoyer gaire de causas.

Contòrni lo problèma en legir de BDs francesas o de magasines en francés tot en revirar immediatament a auta votz en occitan. Mas es pas brica parièr.

Los occitanofòns an de menar un combat de David còntra Goliat.

Ara, l’Alba par sus un mond rendable. Mas malavalisca.

Que pòsque renàisser lo Papagai dels cendres de la jungla. La lei del mai fòrt, càmbia un jorn. Alora, tan val de cambiar de particion per promòure la dignitat de la lenga e la Reparacion istorica dels degalhs lingüistics, coma ne’n parlava ja Jòrdi Pujol dins l’introduccion del document reïnstaurant l’autonomia de la Val d’Aran en 1990.

Gai Saber e Papagai, meteis combat!

Sénher President,

Que òc, vos disi "president": contràriament a las pretensions espanhòlas, ailàs seguidas per la radiotelevision publica catalana, que l'esglàsia, que l'espaventa la repression, sètz lo president legitim de Catalonha. E o sètz dos còps: primièr perque vòstra destitucion foguèt arbitrària, e segond perque, se lo president del Parlament de Catalonha aguèsse agut mai de coratge, seriatz restituit plenament a aquela foncion dempuèi de meses.

En realitat, es pas lo primièr còp que vos escrivi, president Puigdemont. Fa qualques ans, sollicitèri de la presidéncia de la Generalitat son supòrt a Jornalet, coma responsable d'una associacion occitana que milita pel finançament d'aqueste mèdia que bensai sètz a legir. Me respondèretz pas dirèctament, mas las subvencions arribèron, e devi exprimir a las autoritats catalanas ma reconeissença. Sens las subvencions catalanas, Jornalet poiriá pas existir, uèi lo jorn.

Estranha es la vida: lo primièr còp, vos escriviái en catalan per una demanda occitana, e ara vos fau una letra en occitan, mas coma catalan de còr. Catalan perque parli vòstra lenga. Catalan insular per mas originas. Catalan continental perque aimi dins vòstre país qu'es tanben mieu fòrça mond.

Fa un an, m'indignava la repression policièra de votaires a un referendum, las menaças del govèrn e dels partits espanhòls, l'indiferéncia davant la manca de democracia espanhòla. Mas m'esmoviá l'esperança ingenua d'una independéncia rapida, quasi immediata de Catalonha, amb la possibilitat que l'occitan, oficial en Catalonha e Aran, foguèsse tornarmai la lenga d'un Estat. Mon còr batiá al ritme d'un pòble en lucha per sa libertat.

Mas m'enganavi. Cèrtas, dempuèi un an, i aguèt de victòrias: Espanha judiciàriament descreditada per las non-extradiccions de Belgica, d'Alemanha, d'Escòcia o de Soïssa, los resultats del 21 de decembre, malgrat las umiliacions e pressions espanhòlas. Mas lo pes del cinisme e de l'arrogància bòrnia, los empresonaments injustes, los exilhs forçats son d'amaras desfachas.

President Puigdemont, jamai non serai amb los que cèrcan de devesir l'independentisme en opausant la dolor de la preson a la de l'exilh. Vòstra aparenta libertat europèa n'es pas, podètz pas tornar dins lo país que i avètz consagrat bona part de vòstra vida. Los vòstres son luènh de vòstras abraçadas, e cada jorn vos deu arrapar lo languiment del país e dels qu'aimatz.

President Puigdemont, per tan malsegur que paresca l'orizont, vos demandi de gardar coratge. Pòrti amb ieu la fe dels que pensan que las causas justas finisson que vençon, e que non se pòt garçar, trufar, rire d'un pòble que se vòl liure. Umilament, vos acompanhi dins vòstra lucha perque sabi qu'es la d'una nacion qu'es miá. Fermament, vos acompanhi per que fagam ensems la republica catalana que desiri pereu aranesa, un pauc occitana.

Vos mandi una abraçada que compensarà pas las que trobatz de manca, cada jorn e cada nuèch que luchatz.

Visca Catalonha e la libertat!

Son de dessèrts universals, coneguts (en Euròpa, almens) dempuèi de tempses plan ancians, benlèu anteriors quitament a la paraula escricha.

Quand s’agís de causas tant ancianas se fa impossible de n’establir la provenença. Dins lo libre d’Apici De re coquinaria[1] (sègle Ir) n’apareis ja una recèpta amb lo nom de tyropatinam (mot compausat de tyro —d’origina grèga: lach calhat, formatge— e patinam, sòrta de caçòla) mas es fòrça probable que, amb de noms mai impersonals, coma uòus amb lach, recuècha, etc, foguèsse ja conegut a d’epòcas anterioras. Dins la traduccion en francés que la faguèt Lefebvre de Villebrune del Banquet dels òmes savis, òbra d’Atenèu de Naucratis, i a una frasa de l’istorian Efip d’Olint (sègle IV a.C.) que fa aital:

Als dessèrts sortiguèron de pan d’espècias, un pastisson de sesam, un flan, d’uòus en abonde: o mangèrem tot.

Lo mot flan proven del francic flado (còca, pastisson) e passèt a l’occitan e al catalan per mejan del francés, segurament per çò qu’entre los francs deviá èsser fòrça popular. Èra una denominacion generica que s’emplegava per nommar tota sòrta de còcas e pastissons. De flado derivan tanben los flaòns dels Païses Catalans e las flausonas occitanas, pastissons e tortons de formatge tendre.

Los flaòns e los flans son de causas desparièras que se pòdon definir de la meteissa manièra: dins totes dos cases s’agís de lach calhat, mas per mejan de procediments diferents. A l’ora d’ara, los flaòns se fan amb de formatge tendre de feda mas benlèu originàriament se preparavan amb lo calhàs, qu’a una consisténcia fòrça semblabla a la del flan; es pas brica estranh, donc, que las gents los nommèsson indistintament. Dins lo Libre de Sent Soví i a una recèpta de ’lach plan bon al forn’[2] qu’es pas res mai qu’un flan sens sucre. L’autor lo compara a qualque classa de flaòns:

Se vòles manjar de lach bolhit al forn, se fa aital: prenètz de bon lach fresc, escolatz-lo plan; e quand serà plan escolat, metetz-lo dins una caçòla bèla o pichona, segon lo lach e los manjaires. E metètz-i d’uòus batuts, tantes que n’i aja un per òme; e metètz-i de burre segon que coneisseretz que n’i aja de besonh, e de bonas espècias e fòrça safran. E quand ajatz fach aiçò, ane al forn e còga doçament, e gardatz que còga pas tròp. Mas lo lach aquel quand serà cuèch e pres e espés amb la semblança de flausona, sapiatz qu’es un fòrça bon manjar.

Segon la recèpta d’Apici, l’unica diferéncia entre los flans d’alavetz e los actuals es qu’eles los fasián amb de mèl e nosautres amb de sucre, malgrat que siá possible que i aguèsse tanben qualque autra varianta, segon l’endrech, qualque flan salat o especiat. Cossí que siá, son un dels lepetitges mai apreciats de totes los tempses e totas las latituds, possiblament los unics qu’an aumentat considerablament lor airal de difusion e se son escampilhats per totas las geografias sens trobar cap de resisténcia.

Dins l’airal occitanocatalan (dels Païses Catalans), aquò podiá pas èsser autrament, i sèm fòrça afeccionats. O afortiguèt lo jornalista e politic Ferran Agulló[3] dins lo Llibre de la cuina catalana:

E mai siá generalizat pertot dins lo Mond, aquel dessèrt requist sentís a quicòm d’en cò nòstre. Se, coma disèm, a envasit totas las cosinas, lo trobaretz pas jamai de manca dins las listas de nòstres restaurants de tota sòrta, e es frequent, los jorns de fèsta sustot, dins los ostals particulars, partejant amb la crèma los onors dels repaisses de vòta.

Òc, venon a taula amb quina excusa que siá, e per los jornadas importantas, coma Nadal o las fèstas de carrièra son encara mai frequents, sens comptar las fèstas dels sants, los anniversaris e los repaisses de nòças o los batejats. Agulló coneguèt pas los flans embalats en plastic e se poguèt pas imaginar tanpauc l’efièch degeneratiu qu’aurián los dessèrts industrials sus las coneissenças culinàrias dels restaurants e dels particulars, e, de rebucada, entre lo paladar del vesinat en general, de mai en mai estopós. Los dròlles, ara, demandan los flans per lor nom comercial, qu’es lo sol que coneisson, per çò que las maires ne sabon pas ni ne vòlon pas far. Perqué los deuriàn far, se se vendon ja faches? Es una question qu’a pas quitament de sens. Entre los flans industrials i a de tot, n’i a que se pòdon manjar quitament, ça que la, de segur, son de filhs abastardits de la quimia modèrna e poiràn pas aver jamai la molesa del lach que ven de calhar, la delicadesa dels flans naturals qu’avèm totjorn manjats, manhacs e tremolants coma las popas d’una nòvia qu’aguèri quand èri jove.

Es estat totjorn considerat coma un lepetitge e es aital que lo trapam dins una poesia entitolada ’Bona vida’ e que foguèt publicada dins lo setmanièr L’Esquella de la Torratxa del 5 d’agost de 1892[4]:

Menjarai de bistècs, de rostits,
menjarai de bon fricandèl,
menjarai de bons flans, de croquetas...
menjarai de çò melhor.
Passejarai en carretèla[5]
o montat sus un ric caval
per totas las carrièras e plaças
tot lo jorn de naut en bas.
Portarai amb fòrça elegància
de sabatas de ric vernís
e quitament anarai a l’ostal de campanha
quand piquarà tròp lo solelh.
Aqueste biais o plan de vida
quand me maridarai adoptarai,
se mon esposa a de pessetas
sufisentas per o poder far.[6]

[1] L'avètz aicí en latin.

[2] Benlèu la volètz legir en catalan. Ditz aital: "Si vols menyar let bulida al fforn, se ffa axí: prenets de bona let ffesqua, e colats-la bé; e quant serà bé colada, matets-la en una casola gran ho poqua, segons que sia la let ne’ls menjadors. E matets-hi hous debatuts, tants que n’i aya hun per homa; e matets-hi mantegua sagons que conexarets que n’i aya manester, e de bones espícies e molt seffrà. E quant asò ayats ffet, vaya al fforn e cogua anmor; e gordats que no cogua massa. Mas la let aquella con sia cuyta e presa he espesa a semblant fflahons, sapiats que és molt bon menyar.”

[3] Ferran Agulló i Vidal (Girona, 1863; Santa Coloma de Farners, 1933) èra un jornalista, poèta, gastronòm e politician catalan.

[4] Aquel numèro l'avètz aicí: http://prensahistorica.mcu.es/es/publicaciones/numeros_por_mes.cmd?idPublicacion=6203&anyo=1892

[5] Carrettella, nom italian, carreta de quatre sètis.

[6] Benlèu lo volètz legir en catalan, per çò de las rimas: Menjaré biftechs, rostits, / menjaré bon flicandó, / menjaré bons flams, croquetas... / menjaré de lo milló. / Passejaré en carretela / ó montat en rich caball / per tots los carrers y plassas / tot lo día amunt y avall. / Vestiré ab molta elegancia / sabatas de rich xarol, / y fins aniré á la torre / quan apreti massa’l sol. / Aquest modo ó plan de vida / quan me casi adoptaré, / si ma esposa té pessetas / suficients per pogue’ho fé.

Una ataca de mai

L’ataca de Mélenchon còntra l’accent occitan de la jornalista Veronica Gaurèl, lo 17 d’octòbre, es una agression còntra l’identitat occitana. Es una manifestacion d’òdi e d’exclusion còntra nosautres lo pòble occitan tau coma siam, amb nòstre accent e amb nòstra lenga occitana qu’engendra nòstre accent... Mélenchon auriá jamai ausat far aquela provocacion davant un jornalista tenent un accent alemand, italian o anglés.

Ma posicion de ciutadan indignat es ben representada per dos tèxts:

— lo comunicat de l’Assemblada Nacionala Occitana, “Mélenchon ataca nòstra identitat occitana” (19.10.2018)

— l’editoriau de Jornalet, “E mai l’accent los emmalícia” (21.10.2018).

Desmontar lo discors de Mélenchon

Mon trabalh de lingüista engatjat —e pus precisament de sociolingüista— me buta a far d’observacions complementàrias.

Lo discors generau de Mélenchon còntra lei lengas minorizadas, dempuei lòngtemps, se basa sus una acomolacion de messòrgas grossieras. Leis ai agudas explicadas dins un article precedent de Jornalet: “Mélenchon còntra lei lengas minorizadas, una impostura intellectuala francesa” (14.10.2013).

Après que Mélenchon se trufèt de l’accent occitan de Veronica Gaurèl, apondèt una frasa reveladoira: “Se quauqu’un a una question formulada en francés? E aperaquí comprensibla? Que, ieu, lo vòstre nivèu me despassa, compreni pas.” (“Quelqu’un a-t-il une question formulée en français? Et à peu près compréhensible? Parce que, moi, votre niveau me dépasse, je ne comprends pas.”) Jògui que Mélenchon sap perfiechament de qué parla: Mélenchon sap que l’accent de Veronica Gaurèl reflectís la traça d’una lenga qu’es l’occitan e que pòt pas èsser lo francés.

Sus aqueu ponch, Mélenchon representa perfiechament una ideologia francesa oficiala que s’apèla l’unilingüisme. Parli pas dau monolingüisme qu’es la preséncia d’una sola lenga. Disi ben l’unilingüisme: es una ideologia extremista que senhoreja en França. Es denonciada per lo sociolingüista occitan Enric Boyer.

— L’unilingüisme vòu una sola lenga, lo francés.

— L’unilingüisme vòu una sola varietat d’aquela lenga, un francés estandard uniformizat.

— L’unilingüisme vòu un sol registre d’aquela lenga, un francés formau, en estigmatizant lei registres tròp populars.

Que fariá un occitanisme en bòna santat?

Lo movement occitanista coneis una crisi dins aquesteis ans 2010 e, donc, se limita a de reaccions indignadas e legitimas, mai insufisentas. Un occitanisme en bòna santat auriá ja organizat per carrieras de protèstas davant lei diferents locaus de la França Insomesa que son implantats en Occitània. E mai que mai davant la permanéncia de Mélenchon qu’es deputat de Marselha.

Çò que ditz la sociolingüistica canonica

Un movement occitanista en bòna santat assumiriá melhor lei coneissenças de la sociolingüistica. En particular, deurián èsser evidentas, per tot occitanista, lei quatre causas seguentas. E tot occitanista se deuriá afanar per lei far saupre dins la societat.

— L’occitan e lo francés son doas lengas en conflicte. La primiera es remplaçada per la segonda.

— L’estigmatizacion de l’“accent occitan” (dau francitan) es una manifestacion en superfícia de l’agression pus prefonda còntra la lenga occitana. Car l’accent occitan es la darriera traça de l’occitan que rèsta dins lo francés.

— L’accent occitan en francés recula davant lo francés estandard. Es un indici de la baissa d’usatge de l’occitan e de son remplaçament accelerat per la lenga francesa. Dins aqueu remplaçament, l’accent occitan (lo francitan) es solament una varietat de transicion provisòria de testimònia dau cambiament de lenga. L’accent occitan pòt pas èsser estable ni permanent.

— L’objectiu fondamentau es de restaurar l’usatge normau de l’occitan dins la societat. Se contentar de la sola defensa de l’accent occitan, dins lo francés dominant, aquò pòt pas èsser una fin en se. L’accent occitan deuriá èsser puslèu un instrument, una resèrva de saber popular, per reconquerir lo plen usatge de la lenga occitana.

Coma escondon lo conflicte lingüistic

Lei “lingüistas” mediatizats, aquelei qu’an mai la paraula dins lei mèdias, son en generau de personas qu’accèptan la dominacion dau francés sus l’occitan. Es lo cas de Felip Blanchet, que refusa quitament la nocion de lenga occitana (e segon ieu es pas un vertadier lingüista). Blanchet a escrich recentament un libre per denonciar la “glotofobia”, valent a dire, l’òdi d’una lenga (Philippe Blanchet, 2016, Discriminations: combattre la glottophobie, París: Textuel). Ara: son libre se limita a criticar l’òdi dei lengas minorizadas e deis accents non estandards. I a ges de proposicion per inversar la dominacion dau francés, donc i a ges de solucion eficaça au problèma denonciat. En realitat, denonciar la “glotofobia”, coma fa Blanchet, es una posicion minimalista, insufisenta, que passa au costat au problèma essenciau.

Retorn sus la sociolingüistica canonica

Dins la vertadiera sociolingüistica internacionala, se ditz quicòm de diferent e de pus prefond. Lei lengas dominantas e lei lengas subordenadas coexistisson jamai de maniera establa. Lei lengas subordenadas se’n pòdon sortir solament se se libèran d’aquela dominacion e s’accedisson a un estatut de plena normalitat.

Dins la sociolingüistica canonica, an pas atendut lo recent libre de Blanchet sus la “glotofobia” en 2016. Dempuei leis ans 1960-70, la vertadiera sociolingüistica internacionala trabalha sus de concèptes operacionaus coma:

— lo conflicte lingüistic

— la diglossia (amb bilingüisme e sens bilingüisme)

— la discriminacion lingüistica, etc.

Vejatz aquelei concèptes, per exemple, dins l’excellent Diccionari de sociolingüística, redigit en catalan, realizat en 2001 per Francesc Ruiz, Rosa Sanz e Jordi Solé (Barcelona: Enciclopèdia Catalana). Es un libre que leis occitanistas lo pòdon consultar facilament. Es pus eficaç qu’una critica superficiala de la “glotofobia”.

La dissimulacion dau conflicte, aspècte essenciau de la dominacion lingüistica

Après la provocacion antioccitana de Mélenchon, una deputada macronista de París, Laetitia Avia, a preparat una proposicion de lei còntra la “glotofobia” en se referissent explicitament a Blanchet. Mai ven de declarar, fin finala, qu’aquò èra solament una galejada.

L’explica finala d’Avia es un monument de cinisme: “Es pas question de legiferar sus aquò, qu’ai tròp de respècte per nòstreis institucions. Mai siáu aürosa d’aver revelat un verai subjècte de societat.” (“Il n’est pas question de légiférer là-dessus, j’ai trop de respect pour nos institutions. Mais je suis heureuse d’avoir révélé un vrai sujet de société.”) Avètz ben legit: segon aquela deputada, la lucha còntra lei discriminacions lingüisticas pòt pas èsser un subjècte seriós ni solament compatible amb lo respècte deis institucions francesas...

Lei sociolingüistas pioniers, de grands scientifics occitans e catalans coma Robèrt Lafont, Lluís Aracil o Rafael Ninyoles, tre leis ans 1960-70, an ben explicat que l’ideologia lingüistica dominanta assaja totjorn de dissimular o de minimizar lo conflicte lingüistic. Jean-Luc Mélenchon a revelat bèstiament lo conflicte dins un accès de colèra, Laetitia Avia o Felip Blanchet son aquí per lo minimizar.

Òm velha ben per que la dominacion dau francés contunhe, per que l’occitan rèste subordenat e per que tot aquel afaire se limite a una simpla anecdòta “d’accent”.

Dins lo futur, o espèri, l’occitanisme se revelharà de sa crisi actuala e sauprà trabalhar per leis objectius vertadiers. Mai luenh que l’“accent”, obrarem per l’usatge normau de lenga d’òc e per la liberacion nacionala d’Occitània.

Com ac sabètz, lo debat a l’entorn de la reïntroduccion de l’ors en Bearn estoc i a pas guaire tornat aviar per l’arribada per elicoptère d’una orsa eslovèna dens la comuna d’Eth Saut. E lo pelei que’s revitèc dambe mès d’arsec …

Vist de Tolosa estant, lo problèma de l’ors pirenenc es pas de bon comprénguer. Vivent dens un mitan meslèu urbanizat, possedissi pas lo devath e los entorns d’un ahar que’m sembla drin estranh. Ensagi doncas d’i véser clar dambe los elements que pòdi gahar ací e aquiu.

A la debuta, l’idèia de tornar botar l’ors dens son mitan naturau d’on avèva desapareishut pr’amor de las activitats umanas me semblava bona. Disi plan “a la debuta”, pr’amor que lèu me semblèc mès complicat qu’aquò. Doncas tre la debuta avèvi un avís meslèu positiu.

Puèi m’assabentèi de çò qu’aulhèrs de la montanha èran en contra d’aquesta operacion. Sense de conéisher plan lors rasons, estoi solide tocat per l’argument que la decision “estoc presa a París sense nada concertacion dambe lo mitan pirenenc”. Lo sentit occitan paralava lavetz mès fòrt.

Après, elements navèths ende jo vengón enriquir tot çò que coneishèvi aquò dessús. Los aulhèrs son desdomatjats a cada còp qu’una aulha es tuada per un ors. Vesèvi doncas pas lo problèma lavetz, levat que benlèu aquesta indemnizacion pòt arribar fòrça tard e doncas botar lo pastor dens una situacion mauaisida.

M’assabentavi tanben que sovent son cans barutlaires que pòdon escanar una aulha au parat. Los aulhèrs son tanben indemnizats end’aquò.

Es sustot mon contacte dirècte dambe aulhèrs pirenencs que m’a balhat una idèia diferenta d’aquesta profession. Estoc mès que susprés de véser un d’eths sortir lo fesilh ende mirar de cap a passejaires dens la montanha qu’avèvan pas estacat lor can. Comprengoi lo gran varat que desseparava nòstes biaishes de pensar quan se tractèc de parlar d’ecologia. Los cresèvi mès pròches de la natura, mes au paréisher, am pas la medisha vision, quitament se pòdi pas jutjar lor vida e lors problèmas que’m son per grana part desconeishuda.

Puèi m’assabentèi de çò qu’existissen aulhèrs que son a favor de la reïntroduccion de l’ors! Estoi doncas fòrça susprés. Un quite grop que’s sona en occitan “Pèdescaus” sosteng la coabitacion dambe lo plantigrade au nom de la biodiversitat. Defénen un biaish de vita meslèu tradicionau, com ac hasèvan los aulhèrs bèth temps i a. Los anti-orses son, eths, fin finala mens dens la tradicion.

Mes l’element que’m balhèc lo dobte sus las reïnvindicacions deus pastors es de saber que, dens la part orientau deus Pirenèus, i a 41 orses qu’i viven en libertat. Benlèu que quicòm me manca ende conéisher l’istòria perhèitament, mes pr’amor çò qu’es possible a solhevant de la montanha seré pas possible a sococ?

Doncas entre sosteng a poblacions mespresadas a las qualas lo poder centrau impausa una decision que tòca lor biaish de víver, e un projècte de proteccion de la diversitat biologica, mon còr trantalha, quitament se, a l’ora d’ara, mon sentit generau anaré meslèu deu costat de Sénher Pèdescaus.

De seguir, s’atz informacions …

Collectages e assistent vocal

Per recuperar la lenga o la salvagardar cal de basas àudio en mai dels tèxtes perque “nòstra lenga canta e rebinga dins l’aire” coma o disiá un poëta carcinòl de Boriana.

Lo problèma es qu’enregistrar los qu’an lo biais, los que sabon dire preissa. Coma los apèlan, “los locutors natius” son vièlhs, doncas abans que totas aquelas coneissenças se’n anguen, nos cal organizar tan de collectatges que podèm.

En febrièr de 2017 vos parlèri d’una iniciativa de la Wiki Fundation per enregistrar de mots e aissí garnir las paginas Wikipèdia mas tanben per documentar la lenga. Aqueste mes Lo Congrès permanent de la lenga occitana anoncièt qu’i avia mai de 20 000 enregistraments en occitan!

Aquò es plan mas basta pas pensi. Cal agafar l’ocasion de prepausar mai qu’una version d’un mot, o una version per dialècte. La diversitat dels dialèctes es fòrça interessanta, e mai que mai entre josdialèctes. Avèm totes entendut un còp “ah non mas disèm aital a la Bòria bassa, mas a la Bòria nauta disèm pas parièr!”, nos cal far ausir al monde la singularitat de nòstres parçans. Sèm pas limitats, i a d’espaci per totes.

Quitament, pensi que cal demandar als locutors cossí pronóncian totes los luòcs a lors costats, en passar per las vilas, pels vilatges mas tanben carrièras, camins, masses etc. Aquò, o cal pas pèrdre. Lingua Libre nos permet de salvagardar la memòria vocala, anem-i!

Una autra iniciativa es la de la fondacion Mozilla, la meteissa qu’edita lo navigador Firefox que vos parli tan, s’apèla Common Voice. Lo projècte es diferent aquí, cèrcan de monde per donar lor votz, validar las prononciacions se cal, provesir de còrpus de tèxtes. La tòca finala es d’analizar tota aquò utilizant de tecnologias avançadas de reconeissença per crear un motor liure de sintèsi vocal, per vos legir d’instruccions, comprene çò que demandatz etc. Es un grand projècte.

Per aquò far cal demandar sa lenga, o ai fach 3 cops de mon costat. Dison qu’ara cal traduire complètament lor site internet per començar lo processús. Aquò o ai pas fach e o farai pas. Personalament podi pas téner de manténer la traduccion de Firefox, ara solet, donc me vòli pas encargar de quicòm mai. S’avètz la volontat avètz aquí lo ligam per participar a la traduccion. Las etapas venentas son la produccion d’un còrpus de tèxtes, l’enregistrament e la validacion dels locutors. Es un projècte possible, que depend pas de cap elegit o elegida, o podèm far.

Un darrièr ponch suls assistents vocals. Se’n parla fòrça d’aquela passa, vesèm las reclamas del monde que demandar la metèo a un assistent vocal. Son de grandas entrepresas que tenen lo mercat e sens cap de suspresa fornisson pas un produch que parle occitan. Una alternativa, venguda del monde del logicial liure tornamai, es a se montar e s’apèla Mycroft. Es ligat al projècte Common Voice de Mozilla. Es a dire que se volèm podèm participar a la produccion d’un assistent vocal en occitan. Doncas un objècte capable de parlar occitan mas tanben de comprene nòstra lenga! Val pas una ora de discutida amb la menina mas es ja ben! Estant qu’i a pas un fum de cadenas de tèxtes de traduire pel projècte, ai ja començat unas traduccion per l’occitan lengadocian aquí: https://translate.mycroft.ai/oc/

Es vertat que l’assistent es mai car que los autres, mas podèm pas esperar d’eles qu’integren nòstra lenga. Mas aquí avètz la garantida que vòstras donadas son utilizadas solament coma o volètz. Nòstra sola solucion se tròba amb de logicial liure.

Espèri qu’unes s’amassaràn per contribuir al projècte e far que siasque una realitat!

Comencèro de rescontrar un camin de dignitat per la lenga occitana amb l’opcion d’Occitan al licèu Massena de Niça, en Primiera e Terminala, amb lo professor esasc Fighiera. Entre temps, encoratjat per el a mandar de creacions escrichas mieuas a de concorses, los Concors deI Joines de Provença organizat per l’Union Provençala e premiat pi tanben obtengut lo Prèmi de Nissart dals liceans donat al collègi Límpia, èro anat al mieu primier acamp de L’IEO Provença-Alps dins la montanha de Lura. L’ocasion de rescontrar l’occitanisme de nòstra region, Glaudi Barsotti, Joan Saubrement, l’òme al capel de Mana Jòrgi Camani, Glaudi Juniot. Guiu Martin que rescontrarai mai a Gap o devèrs la còsta. Eliana Tortet que rescontrarai mai a Fr3 per Vaquí.

Crompat lo mieu diccionari d’Alibèrt e tocat per la similitud amb l’occitan vivaroalpenc de l’èst.

Bac obtengut, après un percors de Drech e d’Occitan en parallèle a Niça, la passion per la lenga nòstra. Un cursus incomplet a Niça. Amb L’AJAN, Avenir de la jeunesse à Nice, lançat amb Nicolas Barthe, fau la croniqueta en occitan. E pi creacion dal CEO, Comitat d’Estudiants Occitans de Niça Sofia Antipòlis. Dos èran de la Fac de Drech menats per lo nontronés Danís Darpeix, e un pauc de membres de mai de la Fac de Letras. Se presentam a a las eleccions dal CROUS. Fau abonar lo CDI de la Fac de Letras a La Setmana. E dintre se parla dal MEd’Òc de Bordèu. Telefòno al responsable. E lèu, la maionesa pilha.

Es transformat lo CEO en MEd’Òc de Niça Sofia Antipòlis. Amb una basa aüra segura a la Fac de Letras de Niça. Patrici Arnaudo nos presenta “Falabrac TV”.

Manèu Gioan, Valèria Sartòu, Tièri Vassalo e d’autres provam de far. Lanço la revista “Ressons de las Planas e Valaas” (ligam Arquius dal site dal CCOC). Solet d’escriure, i seràn gaire de numeros. Es alora organizat un Inter MEd’Òc, aculhèm lo MEd’Òc de Montpelhier que ven a la facultat de Niça. La degana nos autoriza a organizar un pichin quarqua ren.

A entendre los clapassiers, es la descubèrta dal cursus complet a Montpelhièr. Telefonaia a Florian Vernet. M’a decidit. I vau. Deveno naturalament membre dal MEd’òc Montpelhièr. Descuèrbo lo collègi Calandreta de Grabèls, un ancian professor de Mats que parte trabalhar a La Setmana, e un novèl arribat que faguèt lo torn d’Euròpa de las minoritats lingüisticas a velo.

Contunham los Inter MEd’Òc. Anam a la facultat de Bordèu-Talença rescontrar lo MEd’Òc de Bordèu, lo MEd’Òc de Pau i es tanben.

A Montpelhier son organizats los Apero MEd’Òc, concèrt e se fasèm un pauc d’argent en vénder de bierra. Avèm un local a la Maison dals Estudiants.

Fasèm quitament d’eveniments exteriors, es organizaia una banca dal MEd’Òc Montpelhier a la jornaia de las associacions de Peròls.Fasèm un site web. Sio elegit estudiant al Conselh d’administracion de l’universitat. Menam batalha per de noms, per provar de far sentir la plaça de l’occitan a la facultat.

Es a Ràdio Lenga d’Òc que recebo un messatge dal cap de l’IEO de l’epòca. Fa quarques meses qu’es organizat un IEO Joves. E nos es prepausat, amb los de l’Inter MEd’Òc, e eventualament d’associacions occitanas qu’an una “branca” jova, de formar una estructura de la Joventut Occitana. Debats a l’entorn dal nom. Conselh de la joventut d’Occitània, refusat per d’unos. Conselh de la joventut occitana, refusat per d’autres. Per lor far plasir, es adoptat Conselh de Representacion Generala de la Joventut d’Òc (CRGJÒc, un nom de ralònga), que d’unos quitaràn sus lo còup lo grop un còup lo nom que volian adoptat (!).

E via aquela organizacion parapluèia, nos es lèu prepausat de veire ce qu’es lo YEN. Es una ONG que s’ocupa de promòure los locutors de lengas minorizats d’Euròpa (sorabs d’Alemanha, frisons de Nederlands e Alemanha, romanches de Soïssa, eslovèn d’Itàlia). Manca quasi plus que nosautres. E es ver que mancan ben de movements de joventut d’Euròpa dal sud (ges de bascos, de catalans). De França, al moment dich, i èran plus que de nom de bretons e d’alsacians. Mas los movements èran inactius. L’ocasion qu’una estructura representant de joves occitanofòns de França se presente. E per despassar los blocatges estatals per fins de presentar la vita jova en occitan.

Estiu dal 2004, sio conviat al World youth forum (WYF) de Barcelona per rescontrar Edwina Willemsma dal YEN (Youth of European Nationalities, Jovença de lengas minorizaias en Euròpa) e la sieu amiga que trabalha al projèct Mercator. Participam a d’atalhiers. Sèm totes conviats per lo WYF que cerca d’integrar lo YEN coma membre observator. L’YEN es una ONG qu’es escotaia per lo Conselh d’Euròpa en matèria de cultura. Una fenèstra per far avançar la lenga occitana benlèu i es.

Sèm conviats al Seminari de Pascas dal 2004 de Christianslyst-Christianslust al Sydslesvigs Danske Ungdoms-Forening e.V. en zòna de minoritat danesa en Alemanha (Schleswig-Holstein) a tres amb Lissandre Varenne, Peire Còsta e ieu. Parlo en anglés coma un peis. Fau un Power point sus Occitània flame.

Pi al meme eveniment l’an d’après a Ritten / Renon (I) en Trentino-Alto Adige/Südtirol, sèm aculhits per los joves ladins e bavareses de la region. I sèm plus que dos, Estève Cròs e ieu a representar los joves occitans. Mas es lo moment d’accedir a nòstra plaça de membres (observators primier e de plen drech après) dal YEN.

Un an de preparacion e es pi organizaia en 2007 l’arribaia dal YEN en Occitània. A Tarba. Sosten dal Conselh departamental, recepcion per lo Cònsol de la vila en occitan! AG al Pargue de las Exposicions de Tarba e de la Bigòrra.

E pi la vita repilha lo sieu trin. Cal far bulhir lo pairòl e lo trabalh se farà ren d’a solet. Lo CRGJÒc va s’endurmir. Los MEd’Òc auràn un autre vagon de joves per far viure la locomotiva. Un tròç d’istòria es agut escrich. E contunha. Cadun la sieu part.

Fins a de sovenirs dins un carton e una mencion sus lo site: http://www.yeni.org/chronology-of-the-easter-congresses

Aver cercat de tocar Euròpa amb l’occitan! Un pantais de jove.

A prepaus d’estandard regional per l’occitan vivaroalpenc (III)

PeerTube: plataforma vidèo liura

Occitan obligatòri!

Las patanas fregidas (e II)

Casinò, un autre mot d’origina francoitaliana

Intercompreneson entre las lengas: objectiva o subjectiva?

Mila ans de convivéncia eslovacoongresa

Traças de B per V en occitan oriental?

Drap a l’atge mejan (e III)

Occitan obligatòri: seguida

L’accès a la mar

Après lo fast food, vaquí lo fast think

Funkwhale: gestion de discotèca federada

Papagai deu renàisser dels cendres

Letra al president Carles Puigdemont

Los flans (I)

Coma escondon lo conflicte lingüistic (Mélenchon, Avia, la “glotofobia” e l’inèrcia generala)

Pelei a l’entorn de l’ors

Collectages e assistent vocal

Dal MEd'òc de Niça al CRGJòc, retorns sus un percors estudiant per l'occitan