Jornalet

París recupèra la redevença audiovisuala de totas las regions de França mas concentra los mèdias e distribuís l’emplec audiovisual d’un biais tant centralizat que l’Estat central non o pòt pas mai assumir financièrament. Per reequilibrar los comptes, una novèla reforma de l’audiovisual public es prevista per fin 2018 amb una presidéncia unica per totes los mèdias publics, la supression o fusion de França 4 e France O, la reforma del CSA... Pasmens, amb la supression de França 4 del canal hertzian. França Televisions proposariá dos novèls mèdias parisencs, un subre l’art e la cultura, l’autre per la joventut, segurament per conservar l’emplec audiovisual parisenc, tant important per la poténcia culturala de París.

Ça que la, en region los temps d’antena dels programas regionals son redusits a doas oras magrinèlas per jorn, incrustat dins la cadena parisenca FR3. Es una caricatura de television per las regions de França que son mai pobladas que fòrça paises europèus, amb pr’aquò fòrça cadenas de television. Coma per cada reforma, lo govèrn anòncia que vòl donar mai de plaça als “territòris”. Aqueste còp, vòl crear un “mèdia quotidian regional” al còp subre la television, la ràdio e las rets socialas mutualizant França 3 e França Blau. Vòl “triplar” lo temps d’antena dels programas regionals.

Atal las grandas regions de França aurián a pro pena un petit mèdia audiovisual amb sonque 6 oras per jorn, sempre incrustat dins la cadena parisenca FR3 de referéncia. Es una avançada, mas fòra de la realitat audiovisuala dels autras regions d’Euròpa qu’an de mèdias independents, per regions mas tanben aglomeracions. L’enjòc es essencial que lo desvolopament politic, cultural e economic d’un territòri passa per de mèdias locals.

Mentretant, dins la region “Occitanie Pyrénées Méditerranée”, un collectiu d’associacion dit Collectiu Occitan demanda un mèdia audiovisual public amb una preséncia quotidiana de l’occitan. Per lo collectiu, l’accès a la television es una condicion imperativa per la vida d’una lenga coma l’occitan qu’es declarada “En grand dangièr” per l’UNESCO. Sa plaça insignificanta a la television publica francesa n’es una de las rasons.

Lo Collectiu Occitan demanda que França 3 devenga una “cadena regionala a vocacion generalista”, e que siá una television de país en desvolopant las redaccions localas que son uèi menaçadas. En Corsega, França 3 Via Stella a un foncionament autonòma amb 250 emplegats mentre que per exemple FR3 Occitanie Pyrénées Méditerranée es limitada a doas oras per jorn amb 320 emplegats.

Lo Collectiu occitan (Facebook Lo collectiu occitan) recebèt lo sosten de mai de 150 comunas o aglomeracions, tal coma Tolosa. Podètz trapar en seguida aquela mocion e la proposar als vòstres elegits municipals.

Un tèxte deu èsser mandat als deputats e la presidenta de la region. A cadun de far viure un collectiu dins cada region administrativa occitana per demandar als cònsols e als deputats occitans una “cadena regionala a vocacion generalista amb d’occitan cada jorn”.

Per preparar aquela reforma, France Television fa una consultacion dels telespectators dita #mateledemain https://www.francetelevisions.fr/mateledemain

Cal far aparéisser nòstras demandas. I cal prepausar la transformacion de FR3 en cadenas regionalas a vocacion generalista amb d’occitan cada jorn. Un modèl de respòsta a faire a l’enquèsta:

Proposicion per la TV publica

La modernisation de la télévision française passe par la création de chaines de télévision pour chaque région financer par une clé de répartition de la redevance audiovisuelle pour chaque région. La transformation de FR3 en autant de chaine régionale émettant 24h sur 24 en totale indépendance les unes des autres est un impératif démocratique pour faire vivre la démocratie locale, promouvoir les acteurs culturels et économiques locaux, et permettre un nouvel élan créatif audiovisuel région. Cela permettrait aussi de laisser un visibilité normale aux langues de France, dont l’occitan.

Proposicion per la TV regionala

La transformation de FR3 en autant de chaines régionales avec un programme propre 24h sur 24 avec des programmes basés sur des acteurs culturels et des acteurs économiques locaux, et qui fassent place aux enjeux environnementaux, économiques, culturels et éducatifs locaux.

Les futures chaines publiques des régions de langue historique occitane:Occitanie Pyrénées Méditerranée, Grande Aquitaine, Provence et Auvergne Rhône Alpes doivent aussi laisser une place importante aux acteurs culturels occitans (chanteurs, théatre...), de l’audiovisuel occitan, du milieu éducatif occitan.

Dòna Presidenta,

Sabi pas se las règlas protocollàrias me permeton de vos apelar "presidenta", mas vesi primier en vos la digna presidenta del Parlament de Catalonha, e quand disi "digna", cresi de saber çò que disi: avètz mostrat a cada instant dins vòstras foncions seriós e dignitat, e tot aquò malgrat l'indignitat de las menaças espanholistas.

Una persona qu'aimi, una professora de catalan qu'un jorn vos trobèt per un motiu professional, m'a confirmat las qualitats que senti en vos, e mai nos conescam pas. La dignitat, d'efièch, es un atribut que vos correspond prigondament, coma valenta presidenta de l'ANC, puèi coma presidenta del Parlament, e ara embarrada dins aquela freja preson ont non accèpti pas que siatz.

Perque vòstre empresonament es una injustícia suprèma. Dins lo contèxt d'una lucha per l'independéncia, es frequent que l'estat que refusa la libertat d'una nacion enseguisca los caps de l'executiu. Se pòt doncas comprene –non ai pas dich "acceptar"– que lo govèrn d'un estat espanhòl incapable de democracia vòlga metre en preson un president e un vicepresident de govèrn, e mai un ministre de l'Interior.

Mas a vos, coma o justificar? Coma justificar que s'embarre la presidenta d'un parlament? Aviatz pas de foncions executivas, tot çò que faguèretz es permetre un debat, çò qu'es la quita esséncia del poder legislatiu, çò es lo poder de debatre e de votar d'idèas e de leis; cèrtas, se tractavan d'idèas, de leis e un referendum qu'agradavan pas ges a Espanha, mas se pòt pas reprochar, en democracia, a una assemblada parlamentària democraticament elegida d'exercir simplament sas foncions legislativas. Per tant, en vos empresonant, Espanha confirma internacionalament qu'es contrària a la democracia.

Dòna Presidenta, ma letra es del 27 d'octòbre 2018. Fa exactament un an, lo Parlament de Catalonha votava una declaracion d'independéncia que seriá estada "politica", coma s'una tala declaracion poguèsse èsser quicòm mai que politica. Una declaracion d'independéncia es un acte politic per definicion, çò'm par, e me pensi que seretz d'acòrdi amb ieu. Lo 27 d'octòbre foguèt una jornada tras que particulara. Coma d'autres catalans –ai oblidat de vos dire que, sens viure en Catalonha ni aver lo ciutadanatge espanhòl, e malgrat que siái tanben occitan, o bensai perque soi occitan, me considèri catalan–, tremolavi, m'esmoviái, m'entosiasmavi, crenhiái, e finalament sabiái pas pus çò qu'èra a passar, cabussat dins l'incertitud d'un moment istoric. Ara sètz silenciosa, entre las parets d'una preson que se situa tristament e ironica dins lo país que volètz, que volèm liure, mas jamai non ai cessat de me demandar çò que pensàvetz vos, aquel jorn, entre los crits e lo mesprètz de l'unionisme, entre las cridas d'esperança de tot un pòble inquiet. Me respondretz?

Dòna Presidenta, vos vòli liura coma vòli liure tot lo poble qu'avètz defendut fins al sacrifici personal. E vos vòli liura non pas dins un an, dins sièis meses, dins cinq setmanas o dins quatre jorns: vos vòli liura ara.

E d'Occitània estant, vos acompanhi en pensada cada jorn per que recobretz çò que cercam: la libertat.

Los mèdias an parlat de l’afar de Mélenchon e la jornalista a l’accent “dal sud oèst”.

Mas manca totjorn de pedagogia sus la question.

L’accent, la diversitat dals accents de França, lo ligam amb los mestiers de l’audiovisual, un pauc de question politica, e basta!

— “Mais vous croyez vraiment percer en radio ou en télé avec votre accent?”

— L'OBS: Ce que montre la séquence de Mélenchon imitant l'accent d'une journaliste
https://www.midilibre.fr/2018/10/18/et-maintenant-melenchon-raille-laccent-du-sud-dune-journaliste-de-france-3-toulouse,4737021.php

— La Dépêche: Mélenchon se moque de l'accent toulousain: "bouducon", nos internautes sont furieux !

— France Bleu: Quand Jean-Luc Mélenchon se moque de l'accent toulousain d'une journaliste

Mas de fach, aquel accent, en aquel context, es la question occitana que tòrna per la ritmica de la sieu lenga, meme en francés.

E òc, es la question de l’alteritat. L’accent es l’autre. De fach, L’ACCENT, es aquel de la mieu familha, l’accent occitan, mas tanben aquel dal mieu vesin que parla francés an un fòrta intonacion italiana, de la russa darrier de ieu que rospeta perqué cal esperar, de l’american perdut en vila que fa lo rar esfòrç de parlar en francés...

Sèm arribats a un tal nivèl de l’excepcion-destruccion culturala que sabèm meme plus reconóisser lo problèma.

Coma evitar de pausar la question de fons. Per lo negar melhor. Ges de solucions prepausaias totun. Si, adocir lo sieu accent tròup prononciat. Ont es lo limit dal tròup?

Pasmens, la dignitat per las diversitat de l’accent, es de fach, la dignitat de la lenga occitana.

Un mot tradicionau e un emblèma

Lo Lugar, nom pròpri dab majuscula, qu’ei ua de las apelacions popularas de la planeta Vènus. Aqueth astre que’s vei hèra plan dempuish lo nòste cèu terrèstre, especialament a la nueitòta e a l’auba.

Per generalizacion, un lugar, coma nom comun sens majuscula, que pòt estar tot astre qui lusish bèthcòp dens lo cèu.

Au sègle XIX, lo Felibritge qu’avèva causit l’estela de sèt brancas coma simbòl, en relacion dab la sua patrona Santa Estela. Au sègle XX, Francés Fontan que dèc lo nom de lugar a aquera estela de sèt brancas e que la hiquèc au costat de la crotz occitana sus la bandèra occitana. Lo medish Fontan que creèc la revista politica lo Lugar, organ deu PNO.

Formas variablas

Lo mot lugar que tien formas localas fòrça variablas: lugan, luganh, lugard/lugar, luan, luard/luar, lubran, lugran, lutzgran (ua reïnterpretacion artificiala de lugran), lugòt, ligòt, ligon...

Aqueth mot, dab tantas formas, que sembla limitat aus dialèctes gascon, lengadocian, provençau e lemosin. Que sembla mens tradicionau en auvernhat, vivaroaupenc e niçard.

La sua grafia que pausa interrogacions.

— En ortografia classica, que s’escriu sustot lo lugar o lo lugan segon los obratges normatius de Loís Alibèrt (lugar dens lo son diccionari, lugar o lugan dens la sua gramatica).

— En ortografia mistralenca, que s’escriu ‘lugar’, ‘lugra’, ‘lugan’, ‘lugran’, ‘lutz-gran’, ‘luar’, ‘luga’, ‘lugò’ segon lo diccionari de Mistral.

— La revista deu PNO, “lo Lugar”, be trantalha entà escríver lo son pròpri nom. Ancianament qu’escrigoc ‘lu Lùgar’ puish ‘lu Lygar’ dens ua grafia experimentala. Uei qu’escriu lo Lugarn* dab ‑n muda en grafia classica, en lòc de lo Lugar. E tanben ‘lou Lugar’ en grafia mistralenca.

— Lo diccionari lemosin d’Ives Lavalada que repren aquera forma lugarn*.

L’etimologia de lugar qu’ei coneguda

L’etimologia qu’ei coneguda. Que la trobam dens lo diccionari etimologic de Walther von Wartburg, lo FEW, ua grana referéncia scientifica (tòme 5, pagina 428). Qu’i cau poder legir los explics redigits en alemand.

Au començament, que i agoc en latin lo mot lux~lucis “la lutz”. Que se’n derivèc l’adjectiu latin antelūcānus “anterior a l’auba”. Lo latin mei tardiu que’n hascoc per abreviacion un nom masculin, lūcānus “l’estela deu matin”.

Deu latin lūcānus vengoc regularament la forma occitana lo lugan. La sua ‑n finala qu’ei muda o prononciada segon los parlars.

Lo tipe iniciau lo lugan que conegoc un tipe segondari lo lugran per influéncia d’ua familha de mots occitans coma lugrejar qui tienen la basa lugr- (deu latin lucor “lusiment”)...

En parallèl, lo tipe iniciau lo lugan que conegoc tanben un autre tipe segondari, lo lugard, per cambiament de sufixe. Dens las grafias medievalas que podèvan escríver ‘lugart’ per lugard.

Mei tard, lo tipe lo lugard que hoc reïnterpretat coma “lo lugar” dens certans parlars gascons, lengadocians e provençaus qui non pronóncian pas la ‑d finala après r (d’autes parlars gascons e lengadocians, au contrari, pronóncian la ‑d finala après r, per exemple lugard [lyˈɣart], mes aquera forma qu’a agut mens de succès).

Dens lugar, l’‑r finala qu’ei muda o prononciada segon los parlars.

— Bèthcòp d’autors prenormatius de l’Ancian Regim non reconeishèvan pas mei lo sufixe ‑ard e que desvolopèn la forma escriuta lugar. Per exemple los lengadocians Danièl Sage e l’Abat de Sauvatges.

— En gascon, la forma lugar qu’ei estada percebuda tanben, coma ac muisha lo derivat gascon enlugarar (en-lugar-ar) (diccionari de Palai).

— En provençau e lemosin, l’amudiment de la ‑d finau qu’ei mei generau, çò qui a favorizat tanben la percepcion d’un tipe navèth lugar.

La grafia lugar, pro difusada tre l’Ancian Regim, b’èra plan installada e plan anteriora a las normalizacions de Mistral e Alibèrt. En eiretar d’aquera tradicion escriuta, Mistral e Alibèrt qu’escrigón eths tanben lugar, sens comprene que vienèva de lugard.

Aquò non ei pas un fenomèn extraordinari. Dens totas las lengas, hèra de mots qu’evolucionan atau dab accidents d’interpretacion qui passan dens l’usatge. En catalan estandard, lo normalizaire Pompeu Fabra que registrèc tanben evolucions accidentalas d’aquera traca.

La forma discutibla lugarn*

La forma lo lugarn* non a pas jamei existit dens l’istòria de la lenga, segon lo diccionari etimologic FEW.

Dens los derivats, per contra, si que trobam la basa lugarn- seguida d’un sufixe, per exemple dens enlugarnar (en-lugarn-ar) o lugarnejar (lugarn-ej-ar), mes que son variantas gasconas segondàrias, vengudas d’enlugranar (en-lugran-ar) o lugranejar (lugran-ej-ar), eths medishs derivats de lugran. En gascon l’r après consonanta que’s desplaça sovent.

Remarca — Daubuns qu’evòcan ua forma latina coma lucerna entà justificar la grafia lugarn*. Mes lo latin lucerna non pòt pas arribar a lugarn* en fonetica istorica occitana. Au contrari, lo latin lucerna qu’a engendrat lo mot occitan la lusèrna (insècte lusent).

Quinas preferéncias?

Los legedors refractaris a tota idèa d’occitan estandard que’s haràn plaser en utilizar totas las variantas qui vieni d’expausar.

Los legedors qui vòlen un occitan estandard, eths, que poiràn preferir la forma lo lugar. Qu’ei comuna a diferents dialèctes. B’ei hòrt incoerenta etimologicament, puish que vien de lugard. Mes que tien ua vielha tradicion orala, escriuta, literària e prenormativa, reculhida dens los obratges normatius. Qu’ei la continuitat de l’usatge...

Un trebuc que torna per pausas e qui hè puishèu: la distribucion de gatgets e produits comerciaus davant las escòlas, per las enterpresas eras medishas.

Lo comèrci que s’invita au programa. E solide, ne parlam pas aquiu de venta de libes escolars, mes de marcatatge feròç e intrusiu. Per aquestes torns, qu’ei la marca Panini, especialista de la venta d’autopegants a colleccionar, que s’i torna un còp mei dab la maishanta costuma d’enviar quauques venedors a l’entrada de las escòlas, entà distribuir, a gratis, los sons famós àlbums de fotbòl. Mes qu’ei causa sabuda, s’ei a gratis, b’ès tu lo produit! E qu’ac saben, lo mainatge qu’ei ua cibla aisida, e donc lucrativa.

Tres mes après la victòria de l’equipa de França a la darrèra copa deu monde de fotbòl, solide qu’èra bona l’escadença entà capitalizar!

Que sembla tant evident que ne hèn pas lo quite esfòrç de s’estruçar au darrèr deu mendre alibi pedagogic, com ac hèn los gigants americans Google o Microsoft. Nani, que tiran dret, shens nada vergonha, ua autorizacion prefectorau en guisa d’ immunitat.

Açò dit, vertat que ne s’en.hican pas au dehens de las escòlas, çò qui ahorteish d’aulhors lo sentiment d’impunitat. Los venedors que son enviats au portau, per carrèra, entà’s guardar de tot arcast, çò pensan. Ua ipocrisia mei, dens un monde que la morau o l’etica an huejut despuish bèra pausa. Juridicament, ne’s pòt pas combàter. Los parents qu’ac denoncian sovent ( perm’or l’operacion qu’ei arrenovelada a cada escadença espòrtiva d’endom), las equipas pedagogicas tanben, en de balas. Los mainats que son contents, e Panini que’s pòt fretar las mans.

Ua tau crida au consum non deberé pas existir totun, de nada faiçon. E quan òm sap quin se’n vedó la societat Vistedit entà véner abonaments a las escòlas (shens escàder s’i sovent, precisament perm’or de l’aspècte intrusiu deu comèrci a l’escòla), òm poderé pensar qu’arrefusar la preséncia de Panini, quan serà davant e non pas au dehens, estorre la mendre de las causas. O benlèu los de Vistedit qu’aurén debut véner produits efemèrs en plaça de revistas utilas? Aquò qu’ei un aute debat...

Mes atau, a l’imatge de la societat nosta, que’ns deisham anar, benlèu perm’or que s’i passan causas mei grèvas de per lo monde, alavetz un pauc de business, ne’n vam pas har ua mustra!

Mes jamèi çò de mei maishant non deberé justificar çò de mendre mau.

Sustot, au delà de l’aspècte comerciau, que cau tanben mentàver las instruccions de la marca, qui limitan la distribucion aus sols mainats, çò hidè un venedor, shens n’aplicar la consigna, per’mor non, las mainadas ne las agrada pas lo fotbòl, que’s coneish...

Un còp mei, donc, com si ne n’i avè pas pro dens la nosta societat mercantila, que cau lutar contre l’invasion de la publicitat e deu marcatatge ciblat, e protegir, com se pòt, los nostes mainatges, e díser non, en tot hà’us saber la cordeta, drin espessa aquiu.

E se denonciar lo capitalisme feròç e pòt semblar simplòt o futile, non pas hà’c que seré ua error qui tant varré a aceptà’u.

Tot aquò comencèc dens la sala d’espèra de la gara TGV de l’aeropòrt de Roissy. Monde de pertot, maquinas que vos venden de qué béver e de qué minjotejar, tablèus electronics deus departs e de las arribadas, e, dens un recanton, un aparelh deus estranhs. Perpausa de recéber a gràtis un tèxte de legir. Mes çò d’encara mès susprenent, es que podètz causir la longor de la legida en … minutas. Me brembi pas tròp precisament, mes i avèva tres botons de prémer segon lo temps que volètz legir, dens l’estile “una minuta”,”duas minutas” o “cinc minutas”.

Per malastre, aquò’s pas disponible que’n anglés. Un còp premut suu boton “una minuta”, me sortiscoc una mena de long tiquet de caisha de subermercat dambe dessús estampada una istòria bracòta. L’estile èra literari, un extrèit de roman deu quau l’accion se debana a París (suspresa?) dens un cabaret de la plaça Blanche. Sabi pas se recebètz a cada còp la medisha istòria o se n’i a mès d’una dens l’aparelh, avoi pas suu moment l’idèia de m’assabentar sus aquò.

Un còp tornat a casa, èi cercat sus la telaranha entresenhas suu temps de legida. Segon recèrcas scientificas de las seriosas, un adulte (nòrdamerican) legís a l’entorn de 300 mots per minuta. Es lavetz que’m vengoi una idèa.

Nos cau crear un genre literari navèth: la “minutina”. S’agís d’un tèxte que haré 300 mots ende que se legisca en una minuta. Caleré que l’estila sia literari e romanesc, e qu’i aja per la fin una pichona rebombida. Serà aquò a l’occitan çò que lo haiku (俳句) es au japonés.

Hèi doncas uei una crida aus calams occitan end’escríver tèxtes de 300 mots. Totis seràn amassats e legeders sus un siti (benlèu en cooperacion dambe lo Jornalet, sèm en discuta aquò dessús) e perqué pas un còp l’an decernir prèmis de las milhoras minutinas?

Sabètz qu’a comptar de la fin de la darrèra frasa atz dejà lejuts 311 mots? Aquò vos pòt balhar una idèa de las bonas de la longor d’un minutina.

Lavetz cau pas esitar, parlatz-ne a l’entorn, començatz d’imaginar los mini-escenaris e lançatz-vos dens l’aventura de la minutina!

Questions, criticas, remarcas lingüisticas, trollatges, e minutinas dejà acabadas son de mandar a jomolo@orange.fr.

Mercés plan.

A la diferéncia dal tomati, l’exotisme pensat e cercat deven realitat, nòstra realitat.

James Cook tornèt d’Australia en lo 1770 amb de mimòsa en Anglatèrra. Mas ailí, creissèt ren.

Creissèt ambals angleses, que ne’n portèron dins lors malas, coma Lord Henry Brougham en ivern dal 1834, que s’arrestèt en villegiatura a Cànoa (la frontiera de l’Estat vesin, la Contea de Niça tèrra de Savòia, èra barraia per causa de colèra) e convièt los sieus compatriòtas de far parier. Lo mimòsa es la planta ligaia a la naissença dal concèpt de Riviera. Èran en recerca d’exotisme. E lo mimòsa, èra una planta simbòla d’aquò per els. Per renforçar aquel exostime, es concentrat un molon de causas exoticas en un meme luec. La Riviera.

E, per aquela planta, Taneron deven un luec particular. A la fin dal sègle XVIIIen, un incendi violent rima la màger part dals bòscs de Taneron.

Lo mimòsa qu’es recentament descubert, es importat d’Australia e remplaça lo massís, fins a devenir aüra la primiera selva de mimòsa d’Euròpa.

Costat canenc, lo primier mimòsa es plantat a Cànoa, en lo 1864. Es dins lo quartier de La Crotz dei Gardas que va èstre cultivat per los qu’an un novèl mestier, los mimosistas.

Serà plantat tanben a Mandaluec, a La Roqueta de Sianha, Pegomaç.

Per lo sieu perfum, Grassa es la capitala mondiala dal perfum, serà plantat.

I son de numerosas varietats. Lo Mimòsa espinós de flors jaunas (Acacia farnesiana), originari d’America tropicala, lo Mimòsa dals floristas (Acacia dealbata), lo Gomier cendrat (Eucalyptus cinerea) costeant lo pinastre e lo pin pinhon.

Naturalament invasiu, lo devenguèt. Va pilhar lo sus dals autres arbres. Comencèt de far desaparéisser los autres. Solucions? Gaire. L’entreten per l’òme. Perqué a ges de predators. Lo coala a la rigor...

Un artista occitan provençal parla dal mimòsa d’un biais ample, amb los excesses de l’iconizacion d’aquel arbre, simbòl de la region qu’escafaria tot: Tièriç dich Tilo LAGALLA, veire “Dau mimòsa” folclorizat.

De quitas comunas an mai cambiat lors noms per ajustar a l’exotisme: Bòrmas dei Mimòsas. Es parier per un autre arbre exotic menat en Occitània orientala amb Ieras dei Paumiers. Fa bel sus la carta postala d’Ieras a Mentan.

Referéncias:

— Visita guidaia dal Pargue de La Crotz dei Gardas a Cànoa

— http://www.mandelieu.fr/loisirs-mandelieu/decouverte-mandelieu/histoire.php

— https://www.communedetanneron.fr/histoire

Jordi Cuixart e Jordi Sànchez,

Sens desconéisser que sètz doas personas desparièras cadun amb un percors especific sus aquesta Tèrra que voldriam vosautres e ieu melhora, vos escrivi a totes dos a l'encòp perque, delà çò que m'a semblat una amistat e una fraternitat demostradas dins vòstras luchas comunas, sètz los primièrs dos prisonièrs politics del procès independentista catalan, encarcerats de biais preventiu lo meteis jorn, fa un an e dètz e uèch jorns, e jamai liberats dempuèi alavetz.

Per quin crime vos retenon presonièrs? Per quin motiu arriscatz los implacables 17 ans de preson que las autoritats espanhòlas vos en menaçan? Per èsser estat, Jordi Sànchez, e per èsser encara, Jordi Cuixart, los presidents de las doas associacions independentistas catalans màgers, l'Assemblada Nacionala Catalana e Òmnium Cultural, que defendèron sens violéncia las institucions catalanas e lo referendum lo 20 de setembre e lo 1r d'octòbre d'arunan. A travèrs de vosautres se vòl castigar tota la societat catalana que cèssa pas de luchar pacificament per sa libertat.

A travèrs de vosautres, se vòl installar entre los catalans independentistas la paur. O sabèm, sètz pas solament de presonièrs politics, sètz tanben los primièrs dos ostatges d'un Estat que cèrca de terrorizar tot un pòble. De badas. Los catalans an pas paur. E vosautres tanpauc, sempre serens malgrat la dolor d'èsser desseparats dels vòstres, determinats mas tranquils, coma o foguèretz lo 20 de setembre d'arunan, quand, contràriament a las messorgas d'una propaganda de guèrra, velhàvetz que la protèsta se tenguèsse dins lo respècte de l'òrdre public e de las personas.

D'Occitània estant, vos cridi mon admiracion, e vos disi que sètz pas sonque los Jordis, mas pereu los Jòrdis; vòstre prenom es quasi parièr en occitan e catalan, e fòrça occitans coma ieu, que lucham per la reconeissença de çò que sèm, nos podèm reconéisser dins vòstre combat pacific per la dignitat e la libertat.

Vos mandi a totes dos una abraçada frairala, en vos volent liures coma volèm tanben la libertat del país qu'es nòstre.

fffff		fffff
	L'ÒPLO ditz de non als Amics de Jornalet Avèm recebut de nòvas de l'ÒPLO. Refusan nòstra demanda de subvencion per ajudar a Jornalet. Nos an pas donat d'explicas, mas ne demandarem, coma la lei nos o permet. Aquò demòstra, un autre còp, la necessitat de sosténer nòstre e vòstre mèdia occitan! Un brave mercé per vòstre supòrt!

Lo baron de Maldà ne manjava tanben sovent, coma daissèt escrich dins lo Calaix de sastre[1]; aquela citacion es del 10 de febrièr de 1812:

Uèi, jorns de ma aimada filha Maria Escolàstica, en s’avent ja celebrats en taula, amb lo dinnar, amb lo plat delicat de caçòla de ris amb sucre e tot çò mai que i dintra de carnsalada eca. La superabondanta bucolica es estada a sèt oras de la nuèch, de totes los tertulians e tertulianas e, ultra d’aqueles e aquelas, qualques militars e los de l’ostal, en s’agissent en un bon sopar e vespralh en granda taula aprestada de vint e quatre cobèrts dins la sala, ab fòrça plats e viandas de panada de lèbre, perdises, galinas, salsissas, bonhetas, peras, flam, manjar blanc, botelhas de bons vins, semblant tot aquel aparat un sopar de maridatge.

Mai modernament, Miquel Martí i Pol los consacrèt unes vèrses dins lo libret Bon profit!:

A cada còp que a l’ostal fan flam
quina reclama!,
Pels lipets e pels autres
es un anquet.

Quand lo pòrtan a la taula
balanceja dins lo plat
e i clavas lo culhièr
de bon grat.

Papets e pichons l’aprècian
e aquò’s plan clar,
perque pel flam es pas mestièr
de mastegar[2].

En Catalonha Nòrd ne dison pan d’uòus e es d’aquel nom que lo trobam dins la poesia de Pau Berga Mort i vida, dins La Mare=Terra (1913); ne transcriurem qualques vèrses:

S’as talent, embarra
salcissòt, xoriç[3],
figas, salsissa,
o tortèl d’anís;
pren fogassa longa,
o de pan d’uòu redond,
bescuèch blanc qu’amara
e amb lo vin se fond...[4]

En Occitània lo flam es tanben una sucrariá plan correnta, segur, e apareis dins la fabla’Lo singe e lo chat’, del peiregordin August Chastanet (sègle XIX):

Lo bulit,
Lo raustit
Las terrinas
De pastís,
Las topinas
De confit,
La purèia,
Los anchaus,
La marèia,
Los cacaus,
Las nosilhas,
Los bodins,
Las tendilhas
De rasims,
Galantinas,
Peças finas,
Sucre blanc,
Crèma au flam,
Tot’qui passava,
Chascun bofava
E trabalhava
A belas dents,
E fasian mina,
Quand la cosina
Pareissiá fina,
D’èstre contents.

Tanben lo trapam dins unes vèrses del poèta lengadocian Debar:

L’entora d’una crèma
E d’un flam embaumat negat dins un caramèl.

Per tèrras occitanas se fan tanben una autra sòrta de flams, mai arcaïcs, amb farina (lo resultat es a mitan camin entre un flam e una còca); d’unes, coma lo clafotís del Lemosin, son plan populars. Lo clafotís es lepetitge pròpri de l’estiu, un flam amb cerièras que sòl aparéisser a taula pendent los trabalhs de las recòltas. Lo fan pas amb unas cerièras quinas que siá, mas amb de cerièras bòrdas, pichonas e negras, que abondan dins aquela region; n’i a de fòrça sòrtas, mas las mai bonas e utilizadas per aquel besonh son las de la varietat francha negra, d’òsses pichonèls, malgrat qu’òm pòt emplegar quina cerèira que siá, coma las agriòtas, los guindons o las bigarèlas.

Lo jornalista-gastronòm Curnonski escriguèt qualques linhas sul clafotís dins Le trésor gastronomique de France:

Lo succès del clafotís exigís, per començar, pichonas e gostosas cerièras negras, qu’òm trapa solament en Lemosin; exigís, sustot, saber trobar lo ponch que i dona a l’encòp la riquesa e la leugieretat de la pasta. Sens dobte, dins lo mond i a de pastissìèrs plan expèrts que sabon far d’esplendids pastissons de cerièras; per arribar a la perfeccion del clafotís, totun, cal aver de sang lemosina dins las artèrias, sang bèla e escura coma la de las cerièras.

La darrièra afirmacion pòt semblar un pauc exagerada, per çò que parlam d’una sucrariá qu’es tanben coneguda per d’autras regions, mas i a pas cap de dobte que lo clafotís del Lemosin es lo mai famós. I deu aver una rason. Una autra caracteristica d’aquel pastisson es que las cerièras s’i meton amb l’òs, per çò que l’òs deu tanben donar lo sieu gost a la pasta e, de mai, s’i metiam las cerièras desosadas, se desfarián. Dins la Marca tanben ne fan, e en Chastèlmelhanés e en Berric.

En Peiregòrd n’an tanben, de clafotís, mas lo fan pendent tota l’annada e amb sòrta de fruchas, segon la sason; dins aquel cas i a pas, alavetz, la predominança de las cerièras, mas i a mai de varietat. En Naut Agenés, al sieu torn, ne fan amb de prunas secas.

Etimologicament, clafotís deriva de clafir o claufir, segurament per çò que es un pastisson plen de frucha.

[1] Lo Calaix de sastre (títol complet: Calaix de sastre, en què s'explicarà tot quant va succeint a Barcelona i veïnat des de mig any de 1769, a les que seguiran les dels altres anys esdevenidors per divertiment de l'autor i de sos oients, anexes en el dit Calaix de sastre les més mínimes frioleres) es un gran dietari en 55 volums escrich per Rafael d'Amat i de Cortada, Baron de Maldà, del lonf de sa vida, a comptar dels 23 anys e fins la siá mòrt; de 1769 al 1819. Lo títol, Calaix de sastre (tirador de sastre), designa aquel luòc qu'òm i esparnha tot plen de causas. S'agís d'un dels tèxtes mai importants de la narrativa catalana entre los sègles XV e XIX.

[2] Vaquí l'original catalan: Sempre que a casa fan flam, / quin reclam!, / pels llepafils i pels altres / és un ham. / Quan el porten a la taula / gronxa al plat / i li claves la cullera / de bon grat. / Avis i nens l’aprecien / i és ben clar, / perquè pel flam no fa falta / mastegar.

[3] Xoriç. Salsissa prima d'esquina de pòrc.

[4] Si téns gana, embarra / salciçot, xoriç, / figues, botifarra, / o tortell d’anís; / pren fogaça llarga, / o pa d’ou rodon, / bescuit blanc que amarga / i amb el vi se fon...

L’archipèla de Canaquia (oficialament la Nòva Caledònia) a conegut lo 4 de novembre de 2018 un referendum sus l’independéncia. Lo non a la libertat a ganhat provisòriament. D’autrei referendums son prevists dins leis ans que venon.

Canaquia una superfícia un pauc pus granda que Lemosin. Sa populacion autoctòna, lei canacs, es anciana, qu’arribèt dins lo país fa 4000 ans aperaquí. La populacion non autoctòna arribèt solament dins leis ans 1850-60 après l’invasion francesa de 1853. Pasmens la populacion canaca restèt largament majoritària fins ais ans 1970, quand lo govèrn francés encoratgèt una installaciacion mai fòrta d’immigrants metropolitans addicionaus. Uei lei canacs forman lo 41% de la populacion.

Lei lengas autoctònas dei canacs son nombrosas e divèrsas. Se còmpta 28 lengas segon la majoritat deis especialistas. Aqueu nombre elevat de lengas, dins un país qu’es pas tan grand, s’explica per la complexitat de l’istòria e per l’ancianetat dau poblament autoctòn.

Lei “lengas canacas”: aquò es un tèrme comòde per agropar lei lengas deis autoctòns, mai forman pas una familha compacta d’esperelei. Apertenon totei a la granda e vielha familha dei lengas austronesianas que s’estendon de Madagascar fins a Rapa Nui (l’Illa de Pascas). Lei “lengas canacas” pòdon èsser pron diferentas entre elei. Una d’elei, lo fagauvea, aperten a la branca polinesiana dei lengas austronesianas; leis autrei lengas canacas se restacan a de populacions de cultura melanesiana e se repartisson en brancas pron divèrsas, mai totjorn dins la granda familha austronesiana.

A causa de la recenta dominacion francesa, i a de lengas canacas qu’an cessat de se parlar. E aquelei que subrevivon son en situacion precària.

L’estatut actuau de Canaquia es aqueu d’una autonomia sota dominacion de l’estat francés. Aquela autonomia es limitada. A pas permés una politica seriosa de normalizacion lingüistica en favor dei lengas canacas. Ges d’elei a recebut l’estatut de lenga oficiala. Solament 4 lengas canacas sus 28 son l’objècte d’una espròva facultativa au bachelierat.

Se Canaquia arriba a l’independéncia dins leis ans que venon, amb lei referendums que rèstan de far, i aurà benlèu un espèr pus fòrt de sauvar lei lengas canacas. Son lei canacs, dins l’ipotèsi que vengan liures, que deuràn decidir s’o vòlon far e coma o voudràn far.

La populacion d’origina non autoctòna —sovent europèa, mai tanben oceaniana e asiatica— a lo dever morau de respectar la cultura canaca dau país, de l’aprene e de parlar lei lengas canacas. Es çò que fan ja una pichona partida dei non autoctòns qu’an decidit de rejónher l’independentisme canac, e an un comportament extraordinàriament onorable. La rèsta de la populacion non autoctòna deurà acceptar un jorn o l’autre d’anar tanben dins la via de l’integracion canaca.

De tot biais, una granda partida dei canacs rèstan desfavorizats sus lo plan sociau e economic e se son pas assimilats au modèl francés. Aquò es un dei factors (pas lo solet) qu’explican perqué lei canacs votèron en granda majoritat per l’independéncia. La presa de consciéncia per la liberacion es irreversibla.

La lenga francesa a pas la mendre legitimitat istorica en Canaquia. Disi pas que cau interdire e reprimir l’usatge dau francés, evidentament. Mai caudriá aumens que lo francés perdèsse son ròtle de lenga dominanta e de lenga oficiala unica. De segur, seriá complicat d’instituir un usatge oficiau dei 28 lengas autoctònas e de reviudar lei lengas qu’an cessat de se parlar recentament. Mai es pas completament impossible, que lei consciéncias culturalas localas liadas a cada lenga rèstan vivaças.

En cas d’independéncia, benlèu lei canacs arribaràn de desvolopar formalament un pichon nombre de lengas canacas, demieg lei mens feblas, per garentir son usatge oficiau, institucionau e sistematic e, ansin, per remplaçar lo ròtle dominant dau francés. Dins un tau scenari, lei lengas canacas pus feblas arribarián benlèu pas de retrobar sa fòrça perduda, mai aumens poirián melhorar un pauc sa vitalitat. Ven ai canacs d’o decidir.

La situacion canaca es complicada, es ben diferenta de la nòstra, mai deu inspirar leis occitans conscients. Es clar qu’una timida revendicacion d’autonomia sufís pas per sauvar ni la lenga occitana, ni lei lengas canacas. Un movement sociau e culturau fòrt, politizat e sens complèxes, amb una revendicacion de libertat e de dignitat, es un sulhet minimau necessari per crear una esperança.

Las purmèras minutinas que son dejà arribadas! Ende vos balhar l’enveja de’vs i botar, ne vau publicar pendent las tres setmanas qu’arriban. En començar per una personala, que’s sona “Vacanças”.

Vacanças

Èi sèt ans e uei es lo jorn mès beròi de ma vida! Nos ne vam en vacanças! Quin astre!

E lo mès extraordinari de tot aquò, es que partissèm sus un gran vaishèth. Tota la familha: los pairs, la sòr e jo. I a lo quite toton, la quita tatà e tanben los cosinets que van dambe nosautes. Lo bonur de mas purmèras vertadèras vacanças. Vam traucar la mar, n’aurèi de causas de condar a la dintrada aus amics de l’escòla! Benlèu veseram daufins o raquins. Benlèu una serena …

Tanlèu arribat suu gran vaishèth, èi corrut de pertot com un hòu. Èi dejà tot visitat: lo pont, l’entrepont, mes non pas la sala de las maquinas, qu’i a un marin que’m n’a empachat. Aquò rai, soi tant content d’estar sus un vaishèth atau! Vau poder jogar aus pirates dambe la sòr, quitament s’es un drin tròp grana adara ende jogar dambe jo.

M’agradaré tant d’estar marin sus un vaishèth atau quan serèi gran!

La sirèna. Benlèu vòu díser que partissèm. Me’n vau rejúnher los autes que son totis contra la baranda a espiar lo cai s’aluenhar. Partissèm! Partissèm! Té, i a pas digun que parla, pas digun que brandís un mocader. La mair qu’es acoconada contra l’espatla deu pair. Sembla segotida per sanglòts o m’engani? Demandi a la sòr:

— Mamàn vòu dejà tornar o qué?

M’espia en me hèr las cilhas.

— M’estonaré, que vam pas tornar.

Tornar pas de vacanças? Ginhèc! Benlèu vau demorar tota la vita en vacanças. Seré acabada l’escòla? Estosse vertat …

Espii la tèrra que’s hè en darrèr. La vila devath lo sorelh. Ensagi de conéisher nòste ostau o mon escòla, mes en balas. D’ací estant, comprengui pr’amor los grans, a Algièr, le disen “la blanca”. Vertat qu’es beròia, nòsta vila.

Esto matin, vau al pan. Un òme davans de ieu. Parla.

— “Las gents dal sud, d’aicí, son sensa paraula. Valon ren. Te fan per l’esquina”.

E la forniera de li respònder:

— “es coma aquò, es la region”.

L’òme ditz qu’es còrse.

Ben drevilhat tot d’una. I vau dins lo debat.

— “Sabètz, ai de familha dins la mitat nòrd de França. Existon de gents malvelhants. E de vesins tanben. Ma maire avia costuma de far segar l’erba per un vesin, qu’avia la clau, un amic d’enfança. Quasi un membre de la familha. E après quarques ans, s’apercebre que d’objèctes desapareissian pauc a pauc. Totun èra pagat per lo servici, per far l’òrt... E après li aver demandat de tornar las claus, plus d’objèctes desapareissuts.

E una autra vesina. Que profechèt dal sieu pòste de servici public per embestiar de tantas de la familha. E l’òme que lor gitava de ferres rovilhats dins l’òrt, mentre que calia passar la tondeira de pelenc.”

Tot es relatiu. Es ren melhor en Corsega. Cresio qu’èra un parisenc. Non. Un òme de mesprés? Domatge. Partèt.

(Los mèdias an tanben una part de responsabilitat dins aquel image negatiu: superficialitat, instabilitat d'umor, fenhantitge, exageracion. Per exemple dins lo monde de la BD cf. l'illustracion d'aquesta opinion. Mas tanben dins l'expression: "Òu Marselha!" = Sès estraparlaire).

Cars legeires que non sai, jamai non ai escondut mon supòrt a la bastison d'una Republica de Catalonha vertadièra, e pas solament simbolica coma cal reconéisser que o foguèt lo 27 d'octòbre d'arunan. Benlèu foguèri ninòi de creire qu'arribariá tre sa proclamacion, mas cresi encara qu'es necessària fàcia a una Espanha que se vòl tornar centralizar e refusa de rompre amb sas tendéncia autoritàrias, e legitima perque me sembla que la vòl la majoritat del pòble de Catalonha, après lo referendum coratjós e mai eroïc del primièr d'octòbre de 2017. E tornarmai mas pensadas van als presonièrs e exilhats politics catalans, que lo solet espèr de liberacion es l'arribada de la republica catalana.

Vivèm pereu un periòde estranh ont se pòt constatar que los dos camps semblan vencuts. D'un caire, los independentistas an pas daverada la libertat del país e pareisson d'aver pas pus d'estrategia clara, mas d'autre caire, Espanha govèrna Catalonha sonque amb la repression, e l'agressivitat de l'unionisme es lo signe indiscutible que se sap minoritari en tèrra catalana. La situacion es blocada e la resisténcia interiora complicada.

Coma refusi de me resignar perque sabi que la resignacion significa la desfacha, ai decidit de jónher lo Conselh per la Republica, que, jos la direccion de Carles Puigdemont, se balha l'ambicion de menar, de l'estrange estant, Catalonha cap a la libertat.

O ai fach non solament perque me considèri catalan, mas tanben perque, enfin, l'independentisme catalan trespassa lo quadre estatal espanhòl: l'ai pogut jónher en declarant una residéncia en "França" e un ciutadanatge francés. Amb sa lucha per la libertat, la nacion catalana va delà lo drech del sòl e lo drech de la sang, e afortís, pr'amor de sas valors intrinsècas de democracia e progrès, sa dobertura a tot lo Mond!

Vos farai doncas una demanda: que jongam totes lo Conselh per la Republica, e pas solament los que, coma ieu, se senton tan catalans coma occitans.

I vesi doas rasons màgers. La primièra es la solidaritat amb la nacion vesina, que sa lenga es encara tan pròcha de la nòstra, e mai ajam seguits de camins desparièrs. A travèrs d'aquela solidaritat de la proximitat, podèm tanben afortir lo drech universal dels pòbles de decidir liurament lor avenidor.

E la segonda, que nos deuriá èsser pereu evidenta, es que la republica catalana es potencialament tanben occitana; pòt èsser, perqu'es son territòri es a l'encòp catalan e aranés, doncas a l'encòp catalan e occitan, un espaci binacional. Per tant, en jonhent lo Conselh per la Republica, amb nòstres fraires e sòrres d'Aran, poirem refortir l'occitanitat de la Republica, e servar sencer l'espèr d'èsser liures nosautres tanben un jorn.

Fraires e sòrres d'Occitània, totes al Conselh per la Republica!

Un sarròt de toponims occitans que s’escriven sens ‑s finala quand los lors correspondents francés e vòlen ua ‑s o ua ‑x. Lo francés que manca d’ortografia logica, non pronóncia pas ‑s ni ‑x e, totun, que hica hèra d’‑s e d’‑x decorativas.

L’occitan, au contrari, que hè dens la màger part deus sons dialèctes ua diferéncia fonetica entre las formas dab ‑s e las formas sens ‑s.

Qu’ei hèra trist de legir, dens los tèxts actuaus, quauques francismes injustificables coma Arlas* o Antibas* quand los sols noms occitans possibles e son Arle o Antíbol.

Lo diccionari de Loís Alibèrt, lo Dictionnaire occitan‑français de 1966, que hoc reeditat per l’IEO a partir de 1979 dab un “Avertiment a la segonda edicion” signat d’Ives Roqueta. L’“Avertiment” que ditz que Lorda e Tarba non vòlen pas nada ‑s finala. Qu’ei exacte. Mes qu’ei estonant que i aja solament aqueths dus exemples. D’autas vilas, hèra mei pobladas, tanben que son concernidas.

Ací qu’avètz ua petita lista de vilas occitanas pro conegudas qui non vòlen pas l’‑s, contràriament aus noms francés en ‑s o ‑x.

nom occitan	nom francés
Antíbol	Antibes
Arle	Arles
Begla	Bègles
Bordèu	Bordeaux
Canha de Mar	Cagnes‑sur‑Mer
Istre	Istres
Lorda	Lourdes
lo Martegue	Martigues
Tarba	Tarbes
Valàuria	Vallauris
Vitròla	Vitrolles

Au contrari, las vilas seguentas si que vòlen ua ‑s finala.

nom occitan	nom francés
Ais de Provença	Aix-en-Provence
Alès	Alès
Besièrs	Béziers
Canas	Cannes
Caors	Cahors
Carpentràs	Carpentras
Castras	Castres
Colomèrs	Colomiers
Dacs	Dax
Frejús	Fréjus
Ieras	Hyères
Lemòtges	Limoges
Miramàs	Miramas
Nimes (‑s que’s pronóncia en provençau locau)	Nîmes
Peireguers	Périgueux
Rodés	Rodez
Rumans d’Isèra	Romans‑sur‑Isère
Sieis Forns	Six‑Fours‑les‑Plages

Entà finir, ua curiositat amusanta. La petita vila occitana de Gange e lo fluvi indian de Ganges que presentan l’‑s finala de manèra invèrsa au francés.

nom occitan	nom francés
Gange (vila d’Occitània)	Ganges
Ganges (fluvi d’Índia)	le Gange

La seria de purmèras minutinas contunha aquesta setmana. Pensatz de n’enviar a jomolo@orange.fr. mercés per avança!

Mariòta e Gavàudola

Tè, lo telefòn tinda. Fa longtemps ve.

Es Rostan Seassal que sòna. Va ben. Nosautres va, lo grand es ancara un pauc malaut e lo pichon a de mal de far las nueches. Sio cuech. Encara. Ai de mal de recuperar las oras de sòm mancantas.

“Ai una nòva qu’es importanta, serà quarqu’un de seriós. Qu’a las memas ideas e biais de veire la vita, un bòn començament ja.”

Laissa venir. Lo temps laissa arribar las causas.

“Se la vòles veire, ja, as que de picar lo sieu nom dins un magazine de tal endrech. Èra quarques ans en reire”.

E lo temps passa lèu. I son de suspresas. Ressona e mal.

“Mas es caluga la paura. Viu amb tres personas en la tèsta” ditz una pròcha. Vòl totjorn manjar amb de candelas e en música testimònia sa maire.

Ditz çò que deu èstre e deu far lo monde. E cada sera, puan coma d’angoissas. Cerca un subjèct d’embrolha amb el e es partit per la serenaia. Usat. Duerme plus. Impossible de l’ajuar. Vira reond. Ren avança. El s’enfonsa.

Lo Rostan fa lo menaire de veitura. E passeaias d’una jornaia e restaurant. E quora vòl durmir en cò sieu e quora vòl tornar d’a ela. E de veire una exposicion a de bòrnas d’aicí. Parla de projèctes amb un espital a dacha.

Crebat coma non sao. E el, es representant de comèrci que de quilometres, ne’n fa tot lo santclam dal jorn.

E pi, un jorn, a l’astre de la conversacion al telefòn.

“A partit, tan melhor.” Plus ren.

Mas a degut totun li tornar los sieus afars davans la pòrta dal sieu. Mas la pòrta èra barraia. De segur. L’a plus jamai revista. Benlèu es encara darrier la pòrta, cu sap.

Lalin Montanhac

Quora ataquero de publicar quarques articles istorics sot’al títol general de VARIA, pensavo estre util ai cercaires locals ensin qu’al monde dei valàias per li propòner una ajua vers la conoissença de la sieu environa.

Dal ver, lai mieus cercas – que meno despí 50 ans - son non solament istoricas mas tanben (e subretot?) filologicas. Aujo pas dire “lingüisticas”, ja qu’ai pas la prepotença de me presentar coma lingüista, non siguesse que perqué me siervo pas dal Fabet Fonetic Internacional: escrivo d’en primier per de monde qu’es ren acostumat a-n-aquela disciplina, istorians locals ò estajants dei nôstras valàias e cerco d’en primier d’estre acapit.

Ai pura causit d’escriure en luceramenc per mantas rasons.

— Li es encara de monde que parla ò, al manco, qu’acapisse la lenga nôstra.

— Vorrio monstrar que, sensa la conoissença de la lenga, minga cerca istorica es possibla.

— La conoissença de l’Occitan, siguesse dialeital, nos embarra pas en una vesieu reducha, al contrari, nos duerbe sus lo monde dal defôra. L’eisemple dei Catalans desmônstra largament aquela vertat.

— La lenga nos permete tanben de milhor acapir e de nos orientar en la nôstra environa naturala: li toponimes an tots un sens que deuriam conóisser.

— Espero tanben que l’interés dei mieus articles instiguerà li forestiers de bôna volontat a emparar la lenga dal país d’ont an causit de viure.

— Subretot, li dialeites palhonencs se pèrdon tròup leu e vorrio mentar aquí l’interés que presenta la sieu conoissença per acapir istòria e filologia en general, subretot dialeitologia e toponimia.

Troberetz dins los articles a venir lo mieu primier (e bensai lo solet) recuelh d’articles filologics. Son pas escrichs solament en pensant als especialistas mas tanben ai mieus conciutadins que rescòntro cada jorn per carrieras. Proberai donca de li ajustar quarques rensenhaments sus la dialeitologia gavôta per fins que cadun pôsque acapir l’interés d’aquela cerca.

Aquel recuelh es pas fach per estre estampat, just mes en comunicacieu liura sus la tela, cen que me permeterà de lo combletar en permanéncia, tant coma vorrio pas gardar per ieu lai conoissenças que la mieu experiéncia dialeitologica, al contact dei vielhs, m’a permés d’amolonar.

Un film que ven de sortir en qualquas salas m’a atrach l’atencion. Imbattables (Imbatables) .

Un estrach

mete l’ambient dirèct. La violéncia educativa dicha ordinària, qu’a quitament lo sieu sigle VEO.

La violéncia impausaia per un parent a un enfant per forçar la realizacion d’una accion (sovent als moments critics coma de matin, quora se cal despachar, de sera quora tot lo monde es fatigat) es aquò. “Una bofa, un simec, un revira vai te’n”. Aquò es encara ancorat dins la cultura familiala larga e l’entorn, en Euròpa de l’oèst e en Occitània. “Çò que tua ren, rende mai fòrt”, “E aüra es l’enfant que comandaria?” mai fa de degalhs. “Fa un guerrier", quitament s’es poscut sentir (ausir).
I aguèt ben, fa gaire, un faus debat en França sus la question de la rosta, mas, òu, tròup complicat. Excepcion culturala obliga.

Las violéncias educativas parasitan los comportements innats umans: estacament, empatia, imitacion.

Quora un enfant es picat, trufat, o ignorat per sos parents, se tròba isolat dins una situacion que lo ligam de fisança indispensable a sos parents es rot. Mas lo contract de fisança entre un enfant e sos parents fa part de las “fondacions de l’edifici de la sieu vita e personalitat”.

La violéncia de la part dals parents que representan la basa de securitat non fa un rejet per l’enfant dals parents. L’enfant a tròup de besonh d’una basa e es tròup dependent per poer se perméter un rejet.

E las neurosciéncias an provat que crea de blocatges amb de consequéncias sus l’aprendissatge, la fisança en se e mai tardi sus la conneccion a se, saber reagir en acòrd amb se. E en faguent un forçatge violent de l’enfant per lo parent d’un biais fisic o mental, arriba al contrari de çò desirat: afeblir l’enfant e far de degalhs.

E la lenga? Sabèm que los pichons occitans an degut pérder lor lenga, per fòrça. Batuts, denonciats, trufats per los qu’èran encargats de l’educacion e qu’aplicavan las directivas linguicidas o d’aquels que “parlavan coma los mossurs” coma disia Frederic Mistral.

Empachats de dire lors emocions dins lor lenga. Quin combat mental e redreiçament an patit... An patit de violéncia educativa ordinària, per operar lo cambiament lingüistic massís de las nòvas generacions.

Vos laisso imaginar l’ambient de repression e los impactes mentals E aüra, de la vergonha, ne’n rèsta un sentiment d’inequitat, al mai prefons. Mas los adultes, ancians enfants, an emparat de combàter lors ressentits. Viure tòrt e vira la ròda. Mas aquela violéncia fisica e mentala sus un pòble, la sieu cultura e lenga, explica los malaises de nòstra societat. Un problèma? La solucions es la violéncia e forçar los que vòlon ren!

Per quora la reconoissença dal linguicid programat? E subretot, quora la reparacion?

E en legir la citacion d’Artús Schopenhauer:

“Tota vertat passa tres etapas. – Primier, es ridiculizaia. – Après, patisse una fòrta oposicion. – Pi, es consideraia coma aguent totjorn estacha una evidéncia” me fa ben pensar al combat per la dignitat de la lenga occitana. E mai de còups a la quita reconoissença de l’occitan coma lenga. Sabo ren s’i aguèt resiliéncia despí, mas es clar que i aguèt orquestracion, violéncia e manipulacions per combàter la lenga occitana e per o justificar a posteriori, als enfants coma als parents. Sota la menaça mentala de la marginalizacion sociala e economica mas amb de còups fisics tanben.

Referéncia: Aprendre à eduquer (3.5.2018) Quand les violences éducatives parasitent les comportements innés humains (attachement, empathie, imitation).

Ne Cabestrana, ne Tortaigueta, ne Labreluga, ne cap des pokémons de gessuda neishec damb eth don dera paraula. Qu’ère ua abiletat reservada tar escrocaire Nhauç o tath menaçaire clon de semblant androïde Mewtwo. Pikachu, un Pokémon comun de bòsc non ère pas ua des excepcions.

2018. Pikachu ges dera escuror en tot díder arneguets damb era votz de Deadpool e jo be sò particularament estonat en tot veir eth trailer deth filme que se premanís. Mès de dues menutes plees de referéncies e de cameos en ua sòrta de Naua-Seol pòstmoderna que mos anóncie un filme d’aperaquí ua ora e mieja d’aumenatges que sajarà de hèr plaça ath nombre maximal possible de pokémons, des mès de 800 qu’existissen peth moment.

Detective Pikachu mos amie entà ua ciutat futurista massificada a on ada eth li calerà resòlver ua desaparicion. Aguesta sòrta de Blade Runner entà mainatges culmine era evolucion des diboishi animats. Ara eth cinèma e es diboishi animats se son enfin rescontrats. Who Framed Roger Rabbit[1] mos a amiat enquia ací: demiei es nombroses manères de combinar diboishi animats e preses de vista reaus, er estúdio a causit un dessenh realista CGI a on es “monstres de pòcha“ semblen peluishes.

Açò contraste damb eth dessenh mès lis de Pokémon Go (2016), jòc de telefon mobil qu’entrainèc tota ua naua basa de fans e que generèc eth vam que cau tà produsir aguest filme.

Es produccions sus jòcs vidèo japonesi an queigut abitualament en scenaris lamentables. Ara cau veir s’en aguest filme son capables de tornar era mascòta d’ua mèrca en un protagonista carismatic o se tombarà ena mediocritat. Per astre, era societat de produccion d’aguest filme a fòrça sensibilitat entara aura geek: era milionària Legendary Entertainment comencèc damb The Dark Knight[2] e a trabalhat damb Zack Snyder entà hèr Watchmen (2009) e 300 (2007).

Detective Pikachu ei un filme simbolic pr’amor qu’ei eth prumèr que se distribuís ara seguida d’un nau acòrd entre Warner e Legendary e açò ei ua grana escadença qu’es escomeses que hèsquen en futur se dirigisquen entà filmes d’aquera sòrta, en cas qu’aguesta prepausa foncione plan. Dit en d’auti mots, que constituís ua oportunitat entà que Hollywood comence a extrèir licéncies entà suberproduccions basades enes productes culturaus japonesi coma son es jòcs vidèo. Tanben Detective Pikachu ei des prumèrs filmes que se produsissen dempús que Legendary siguesse absorbida peth grop de capitau chinés Wanda en 2016, qu’a compdar deth sòn exercici en financiacion de cinèma d’aqueth an (en quau s’aprovèc Dectective Pikachu) declarèc que volie “soslinhar es elements chinesi en aqueri filmes enes qu’investís“. Per tant, es prumèrs filmes d’aqueth grop chinés tanben començen a trèir eth cap en Hollywood.

A nivèu sociologic, ei tanben un filme qu’intègre fin finau Pokémon coma producte entà toti es publics de toti es nivèus. Aquera normalizacion de Pokémon ei importanta e necessària entà redusir er estigmat des joeni otakus, e en cinèma s’artenherà plan melhor qu’en çò de Netflix. Sabem plan ben que çò de japonés en Netflix non se presente damb respècte mès damb condescendéncia pr’amor qu’eth sòn catalòg ei segmentat entara figura deth Weeaboo estatsunidenc (utilizat ací coma insult). Netflix sap qu’eth weeaboo s’autoobligue a guardar anime pr’amor qu’aquerò, actualament, lo hè a vier subitament quauquaurrés d’interessant, en tot iniciar-se-i tre era debuta. Entad aquerò Netflix se servís de classics e de produccions pròpries.

Ei vertat que i a quauquarren de Detective Pikachu que Netflix non aurie pas cambiat: eth sòn punt d’enguarda mondializador, un mond que mos presenten coma metropòli intergalactica a on non i a dus personatges dera madeisha raça. Qu’ei atau eth mercat que noirís es gigants deth cinèma coma Warner, e dilhèu en çò de Warner ne comencen a préner consciéncia.

[1] Entitolat en catalan Qui ha enredat en Roger Rabbit?, en castelhan ¿Quién engañó a Roger Rabbit?, en francés: Qui veut la peau de Roger Rabbit, e en italian: Chi ha incastrato Roger Rabbit.

[2] Entitolada en catalan El cavaller fosc, en castelhan El caballero oscuro, en francés The Dark Knight : Le Chevalier noir e en italian Il cavaliere oscuro.

Car compatriòta,

Compatriòtas, o sèm de mai d'un biais. Venes de l'illa de mos ancessors pairals, que coneissi pas encara; mos ancessors l'an quitada per emigrar, e tu per t'exilhar e tròbar en Belgica una libertat qu'existís pas pus en Espanha. En Belgica amb de catalans eles tanben exilhats, creses coma ieu que lo projècte de republica dessenha per tot un pòble una esperança de societat melhora. Te dises marxista-lenista, ieu comunista libertari, mas totes dos comprenèm malgrat nòstras diferéncias la necessitat de bastir un Mond mai just, que sabèm que lo capitalisme nos mena pas enluòc que devèrs nòstra pròpria destruccion.

E per ansin t'escrivi, malgrat mos vint ans de mai que tu, malgrat l'usatge d'una lenga que coneisses probablament pauc, mas que soi segur que te semblarà de bon comprene.

Te sès exilhat per tos vèrses, coma se tos vèrses, que voliás iperbolics, foguèsson de bombas, e aquesta setmana ai sauput qu'un òme, que si que preparava un atemptat contra lo president del govèrn espanhòl, non lo considèran coma un terrorista. Lo terrorista non es pas pus lo que cèrcas d'impausar per la mòrt la terror, lo terrorista en Espanha es lo que protèsta contra lo regim! Terrorista un cantador, un rapaire coma tu, terrorista un·a catalan·a republican·a que blòca un tren o una autoestrada pr'amor qu'accèpta pas los exilhs e los empresonaments arbitraris.

Mentretant, una monarquia que totes sabèm corrompuda, la pretenduda justícia la declara inviolabla, e se cèrca la roïna d'un president catalan, cèrtas de drecha, cèrtas responsable de politicas neoliberalas que nos agradan pas ges, pel sol motiu qu'organizèt una consulta populara sus l'independéncia, sens valor legala, fa quatre ans.

Coma totes los tirans, Espanha exigís la somission absoluda. Coma totes los tirans, impausa a sos subjèctes lo silenci. Caldriá que vos taissèssetz totes, muts de fictícia admiracion o de crenhença manifèsta.

Mas tu per tos mots e tas paraulas liberadas resistisses, e te confèssi qu'auriái volgut aver ton coratge e ta determinacion, fa vint ans. Adonc, te mandi una fòrta abraçada, d'Occitània estant, per que pòscas lèu-lèu (molt aviat) tornar liure dins ton país vengut vertadièrament liure.

A partir del nom latin antecessor “avantcorrièr, predecessor”, l’occitan a conegut de formas diferentas.

Aquò se pot consultar, entretant, dins lo meravilhós diccionari etimologic FEW, tòme 24, paginas 642-643.

Una forma a pena diferenta del latin, antecessor~antecessora, se pòt utilizar en occitan dins lo sens de “predecessor”.

Tanben i a de formas mai diferenciadas que venon del latin antecessor e que significan puslèu “rèire, aujòl, avi”: son ancessor~ancessora e ancèstre~ancèstra. L’occitan medieval aviá de rèstas de declinason latina e donc coneissiá una forma dobla: ancessor al cas acusatiu e ancèstre al cas nominatiu. L’occitan modèrne a abandonat l’usatge de las declinasons. Ça que la, a mantengut aquelas doas formas que son equivalentas: ancessor~ancessora o ben ancèstre~ancèstra.

L’adjectiu que deriva d’aquelas formas, en occitan, es ancestral~ancestrala (ancestrau~ancestrala). Es atestat sustot en occitan gascon de Bearn jos la forma ancestrau. Es evident qu’es un mot autenticament occitan, que deriva de la forma tradicionala ancèstre. Es pas un francisme. Donc es pas brica necessari de remplaçar ancestral per de mots inventats coma reiral*, aujolenc* o avial* que certans occitanistas an prepausats.

Totun, es evident que los mots rèire, aujòl (aujòu) e avi rèstan corrèctes coma sinonims d’ancessor o ancèstre.

De cadenas regionalas a vocacion generalista amb d’occitan cada jorn

Lo 27 d'octòbre de 2018: letra a la presidenta Carme Forcadell

La question de la lenga occitana arriba per la pichona portilhoneta

Lo Lugar: ua vision de Vènus

Lo comèrci que s’invita au programa

La minutina: crida aus calams occitans

Lo sindròm dal mimòsa

Letra als Jòrdis (Jordi Cuixart e Jordi Sànchez)

Los flans (II)

Lei lengas de Canaquia

Las minutinas arriban!

"Las gents dal sud" son pas brica fisables?

Occitans, totes al Conselh per la Republica!

Los noms de vilas sens -s

Minutinas II: Mariòta e Gavàudola

Nòtas de filologia gavôta

Violéncia enfantila e violéncia lingüistica e... equitat

S’eth nau filme de Pikachu ges ben, be pòt daurir un nau segment de Hollywood

Letra a Valtònyc

Ancessor, ancèstre, ancestral