Nautres, estudiant·a·s del departament d’occitan de l’universitat Paul-Valéry, inscrich·e·a·s en licéncia, màster o doctorat, mobilisat·da·s e non mobilisat·a·s contra la lei Orientation et Réussite des Étudiants (ORE) e ParcourSup, avèm sentit lo besonh de comunicar sus lo movement social en cors a l’universitat, coma endacòm mai, dempuèi de meses. Aquel movement s’opausa a la politica de brigalhatge del servici public mesa en plaça a granda rapiditat (e quasi d’escondons) per l’Elisèu, Matignon e Companhiá©.
 
Volèm partejar amb vautres nòstra experiéncia, entamenar amb vautres una discutida, per qu’aquel movement s’areste pas mas al contrari se precise, se renfòrce, resista, e ganhe.
 
Se legissètz aquel tèxt, es fòrt probable que siá per çò que vos interessatz a la diversitat culturala o alara a la lenga occitana, en tot cas a las luchas socialas. Coma estudiant·a·s, de la filièra “Langues, Littératures et Civilisations Étrangères et Régionales (LLCER) Occitan”, desiram aquí exprimir clarament las nòstras inquietuds quant a las repercussions dangierosas que l’ensemble d’aquela politica liberala e anti-sociala fa pesar sus l’ensenhament superior public en general, mas tanben sus l’ensenhament de l’occitan. L’abséncia de comunicacion e la manca de discutidas collectivas nos an butat·da·s a reagir e a escriure aquelas linhas.
 
Vist que d’informacions totalament biaissadas circulan dins los mèdias coma dins las salas de professors o sus las rets dichas socialas, anam començar per far nòstre pròpre raconte dels eveniments…
 
 
1) Raconte d’un movement social
 
La mesa en plaça de la seleccion per tiratge al sòrt dempuèi la Loi Relative aux libertés et responsabilités des Universités (LRU) metiá ja en evidéncia los problèmas de capacitat d’acuèlh de las universitats. L’arribada d’una classa d’atge mai nombrosa rend efectivament encara mai visibla la manca de mejans investits dins l’ensenhament superior public.
 
En aquela annada 2018, lo 8 de març, la lei Orientation et Réussite des Étudiants (ORE), portada per la ministra de l’Ensenhament superior, de la Recèrca e de l’Innovacion Frédérique Vidal, es estada adoptada en urgéncia e sens debats vertadièrs. Dins las universitats, mantuna assemblada generala es estada tenguda afin d’informar sus los dangièrs d’aquela lei qu’introdutz o puslèu exacèrba la seleccion sociala a l’entrada de l’universitat e la concurréncia entre los establiments. Es clar qu’aquela lei respond pas cap al besonh de mejans suplementaris necessaris al sistèma educatiu. Al contrari, anóncia un desengatjament, un desinterès encara mai grand per l’ensenhament superior. Mas las entrepresas bavejan davant aquel mercat, las bancas fremisson… la quita Marion Maréchal Le Pen crèa una escòla superiora. De qué va venir l’ensenhament superior public? Aquela lei sabona la pòst a aqueles liquidators.
 
Los servicis publics que concernisson los transpòrts e la santat son atacats del meteis biais. Lo·a·s caminòt·a·s riscan de pèrdre lor estatut conquesit e mantengut fins ara per fòrça luchas. Se baton contra la dubertura del camin de fèrre a las entrepresas privadas e contra la barradura de las pichòtas linhas. La manca de mejans alarmanta dins los espitals met en dangièr lo·a·s trabalhaire·a·s coma la practica.
 
Al meteis moment, en aquela debuta d’annada 2018, amb la lei Asile et Immigration, l’Estat francés renfòrça encara sas possibilitats d’embarrar las personas privadas de papièrs, per la sola rason que son privadas de papièrs… Dempuèi l’introduccion de l’estat d’urgéncia dins lo drech comun, per tota persona vivent dins aquel país, la privacion de libertat ven causa de mai en mai normala emai recomandada, causa admesa. La guèrra als paures s’intensifica d’en pertot. Los barris populars son enrodats per una polícia comola de bavaduras e d’impunitat. Los centre-vilas son envasits de camèras, de bling-bling, de misèria e de publicitats. Mentretant, la lei sus lo secret dels afars es votada: los capitalistas pòdon créisser en patz!
 
Las luchas son plan aquí per refusar tot aquò.
 
Per çò que concernís lo campus de Paul-Valéry: lo 15 de febrièr lo·a·s estudiant·a·s blòcan l’universitat, l’Assemblada Generala del meteis jorn, qu’amassèt gaireben 1000 personas (alara que las precedentas penavan a despassar la centena) decidís de contunhar lo blocatge. Un emplec del temps substitutiu e una cantina populara son meses en plaça. Los estudiant mobilisats analisan, difusan, comunican, assajan de crear lo rapòrt de fòrça per far abrogar la lei e aumentar los mejans de l’universitat. En occitan, son mai o mens mobilisats.
 
Mas de qu’es un “emplec del temps substitutiu”? Es una organizacion que permet de propausar d’ensenhaments o de talhièrs, segon l’especialitat de cadun, dins los luòcs ocupats e dubèrts per los militans. Mantun professor de Montpelhièr e d’endacòm mai, mas tanben d’estudiant·a·s, an dispensat aital de corses o de talhièrs. D’estudiants d’occitan an pogut donar un cors sus las luchas viticòlas e lo movement occitan dins las annadas 70, seguit d’un cors de dialectologia occitana per la canson de lucha (Los carbonièrs de la Sala de Joan Bodon, cantat per Mans de Breish, en occitan lengadocian, e Ai Mamà de Uèi, en occitan provençal). Aquel cors es estat boicotat per la directritz del departament d’occitan qu’indiquèt que, essent contra lo blocatge, fariá pas circular d’informacion a prepaus d’aquel eveniment. Pr’aquò, aquel cors dintrava dins lo quadre dels ensenhaments de la LLCER occitan! Amai, auriá pogut èsser l’escasença de recampar nòstre pichòt departament “familial”! Aquel boicòt nos menèt a una reflexion a prepaus del campus de Paul-Valéry, d’autant que nòstre·a·s professor·a·s s’inquiètan de pas mai aver de nòvas d’una partida de lors estudiant·a·s e atribuisson la desercion del campus a l’ocupacion e al movement social. Desiram far remarcar que la vida sus lo campus es abandonada dempuèi d’annadas. Lo·a·s estudiant·a·s van en cors puèi tòrnan a l’ostal. Perqué? Per çò que las condicions d’acuèlh a l’universitat son degalhadas per causa d’òbras interminablas, d’una administracion borlesca, de congrès de banquièrs o de la Cambra de Comèrci Internacionala (CCI) que remplaçan los concèrts, de l’acompanhament de la vida associativa descoratjanta, etc. Caldriá benlèu pensar a çò qu’interessa un·a estudiant·a a l’ora d’ara sus lo campus. S’òm vòl plan i soscar un brieu, fa pas mestièr incriminar l’ocupacion e lo movement social per comprene aquela desercion organizada.
 
Dempuèi ja longtemps, d’une·a·s assajan de resistir a aquel estat de fach.
 
Rapelam l’existéncia d’una associacion sus lo campus, lo Med’òc dau Clapàs, qu’es un motor de mobilizacion (exemple: dubertura de pòstes al CAPES dins las annadas 90), de publicitat de la licéncia d’occitan, de professionalizacion dels e de las estudiant·a·s (sector associatiu, musical, mèdias, quasernet d’adreiças plan provesit) tant coma del plaser de s’investir sus son campus. Podèm pas que regretar la manca d’interès e d’investiment, quitament lo mesprés, de la màger part dels e de las professor·a·s del departament d’occitan en regard del Med’òc.
 
 
2) Repression
 
Coma tot movement social, mantuna critica foguèt facha als e a las grevistas. Per nòstra part, nos semblèt important de parlar de la repression patida, que pòt explicar en partida las criticas exprimidas contra lo movement.
 
   
Debanarem pas aquí la longa tièra pauc gloriosa de la repression fisica e psicologica mas vos encoratjam a vos entresenhar per los vòstres pròpris mejans (BFM TV es pas una sorsa fisabla!!!).
 
 
3) Examèns
 
L’anóncia dels examèns en linha per lo segond semèstre es estat una virada importanta dins lo movement a Montpelhièr. En efècte, la presidéncia a fach la causida de desmaterializar la màger part dels parcials mercé a la plata-forma en linha de l’universitat: Moodle. Se parle doncas de mai de 700 examèns desmaterializats e d’autres deslocalizats dins de licèus de Montpelhièr, susvelhats per una trentena de camions de CRS que contrarotlavan e furgavan las sacas a l’entrada. Aital, jos lo pretèxt enganaire de pas devaluar los examèns en acceptant lo 10 melhorable revendicat per lo·a·s estudiant·a·s mobilizat·da·s (acceptacion de metre 10/20 minimum contra desblocatge parcial permetent de realizar los examèns sus taula), an doncas autorizat l’impensable. Lo·a·s professor·a·s, non consultat·da·s per la màger part, an degut seguir aquelas directivas mentre que gaire d’entre eles e elas èran estats corrèctament format·da·s al logicial Moodle. Aquò a lèu causat mantun problèma: 
 
 
aspècte pratic:
   
Aquela organizacion es estada demontrada coma essent illegala per los sindicats d’ensenhaire·a·s, personals e estudiant·a·s Sud éducation, CGT université, Solidaires étudiant·e·s. Per exemple, lo luòc, la data e l’ora de l’examèn son censats èsser comunicats doas setmanas abans un parcial.
 
 
Aspècte moral:
  E EN EFÈCTE, aguèrem rason de nos inquietar. Vaquí un extrach edificant de l’entrevista de Patrick Gilli a Midi Libre a aquel prepaus: 
           
En afortissent que los parcials desmaterializats èran una capitada, la presidéncia a establit un precedent dangierós. S’òm pretend que los parcials desmaterializats inegalitaris se son plan passats un còp, res poirà pas empachar l’universitat de tornar far aquela mena d’evaluacion dins l’avenir, çò que podriá menar dins un avenidor fòrça pròche a una universitat totalament desmaterializada.
 
Dins aquela universitat, faràn pas mai mestièr ni professor·a·s, ni campus. En plaça, i aurà un ordenador omnipotent que decidirà de la sòrt dels e de las estudiant·a·s. Mèfi!
 
 
Los estudiants reagisson
 
De nòstre costat, fàcia a aquela situacion tibada, nos sèm fin finala acampat·da·s entre estudiant·a·s d’occitan (demest los quals los mobilizats èran mai comunicatius que los professors), las precedentas proposicions d’acamp essent totas estadas refusadas per la directritz del departament (que d’alhors respondrà sola gaireben sistematicament a las nòstras questions, alara que voliam totjorn aver lo vejaire de l’ensemble dels professors). Avèm discutit amassa de la situacion: l’anóncia dels examèns en linha e la vision dels professors sus los eveniments de la “marcha de desblocatge” en seguida del “sabotatge” dels servidors nos an fòrça decebuts, trucats, e èrem talament confuses qu’avèm degut redigir un mèl un pauc fèrme per demandar als e a las professor·a·s de plan voler nos rescontrar, amb la tòca que cadun comunique sas opinions a prepaus dels examèns. Aprèp qualques escambis pro tibats, aquel acamp foguèt finalament organizat lo 3 de mai de 2018. Del nòstre costat, avèm presentat nòstras dificultats fàcia a aqueles examèns, tal coma nòstras analisis. De l’autre, avèm agut mai que mai lo vejaire de la directritz del departament d’occitan que se limitava grossièrament a la critica del blocatge, empachant doncas de soscar d’un biais constructiu a d’autres subjèctes! Avèm per exemple demandat que s’abòrde lo subjècte de ParcourSup e l’occitan. Aquò inquietava pas brica lo·a·s professor·a·s, que semblavan quitament puslèu content·a·s d’aver recebut 39 candidaturas. Las doas oras d’argumentacion dels e de las estudiant·a·s an pas recebut qu’una riseta de la directritz qui semblava encantada d’escotar d’enfantons manhacs de solidaritat. 
 
Pauc aprèp, sèm estats un còp de mai trucats d’aprendre que fin finala, los examèns dels e de las Estudiant·a·s a Distància, normalament previstes a Paul-Valéry, èran deslocalizats al centre de l’Abbé de l’Épée dins lo barri Botonet. Un còp de mai l’anóncia n’es estada facha sens consultacion e al darrièr moment. Es estonant d’aver ausit tante·a·s professor·a·s romegar per tornar trobar lor burèu pendent lo blocatge de l’universitat, e acceptar uèi sens quincar de deslocalizar d’examèns, mentre que l’Assemblada Generala intersectoriala de Paul-Valéry es estada pro clara sus lo fach qu’aqueles examèns (EADs e ragantatges) serián pas blocats, e que lo departament d’occitan aviá demandat oficialament a la ierarquia qu’aqueles examèns ajan luòc sus lo “territòri” d’occitan, pròche de la bibliotèca d’occitan. Notam que mentre qu’èran los estudiants que blocavan, las personas que venián sus lo campus podián assistir a de corses, ne donar quitament sens èsser professor·a·s, anar estudiar e legir a la Bibliotèca Universitària, manjar al Restaurant Universitari o a la cantina populara... Los estudiants a distància an doncas pas agut accès a res e an probablament degut se pagar de restaurants o d’entrepans a Botonet, aprèp aver vist lor saca furgada per Prosegur a l’entrada. 
 
E mentretant, sapiatz que de professors d’autras filièras an organizat lors orals via... Messenger, messatjariá instantanèa de Facebook!
 
 
4) Aleujança al rei
 
Sèm doncas estats trucats de la reaccion d’una bona part dels personals que sembla d’aver vodat aleujança a lor ierarquia (per paur? pression? embòrniament? canha? carrierisme?) al punt de quitament pas voler rescontrar lors pròpris estudiant·a·s o collègas d’UFR. S’es possible que d’unes sián somes a una fòrta pression, tals los vacataris o CDD que riscan de pas èsser renovelats, d’unes an d’estatuts non precaris que lor permeton de se mobilizar, o al mens s’autorizar lo temps de la reflexion e del rescontre. Pr’aquò, son fòrça los e las que prenon lo partit de la presidéncia - e relevam un còp per totes que Patrick Gilli es En Marche, e que doncas far lo jòc d’aquela presidéncia es prene partit dins la lucha en cors. Nòstra suspresa es tanben deguda al fach que se nautres, pendent aqueles meses mercé al blocatge, avèm pogut apregondir e analisar la question del brigalhatge de l’universitat publica, e avèm pogut notar que dempuèi d’annadas la situacion se degalha, tant per los joves que per los personals, son fòrça los e las que veson doncas pas que se talhan l’èrba jos lo pè. Çò que los professors riscan de pèrdre en se mobilizant (e los professors titularis, òm se demanda plan çò qu’an a pèrdre) es pas res a costat de çò que tot le mond va patir dins las annadas venentas. Los joves anaràn pas mai a la fac puèi que pòdon tornar de capsulas vidèos coma examèn, deuràn trabalhar encara mai per pagar los fraisses d’estudi e auràn (an ja!) de mens en mens de borsas e d’allocacions lòtjament. Los emplecs seràn mai que mai de servicis civics o de besonhas d’auto-entrepreneire·a·s a la Deliveroo (comprene precaris e/o jos-pagats). Mas non, d’aquel temps, de professor·a·s ploran per tornar trobar lors burèus e laissas.
 
Una tièra non exaustiva de mocions, comunicacions e cridas a la cauma es estada aponduda en anèxa, que vos conselham de consultar amb tant de suènh que la bibliografia d’un memòri.
 
Ne profecham per rapelar qu’es possible de se metre en cauma a quin moment que siá, de preavises de grèva son pausats cada jorn per los sindicats de l’educacion superiora, que cobrisson totes los personals, aderent·a·s o pas, administratius, tecnics o ensenhaire·a·s. Avètz pas a vos declarar en cauma, es a l’administracion de l’universitat de constatar l’abséncia.
 
 
5) Repercussions sus l’occitan
 
D’analisis e de denonciacions de las resultas de ParcourSup florisson d’en pertot, e aimariam véser realizada aquela dels estudis d’occitan puèi que la situacion es particulara e nos inquièta. En efècte, lo departament d’occitan patís d’una manca d’estudiant·a·s. Se dins un primièr temps, se pòt creire que lo fach de recebre 39 candidaturas ParcourSup (23 sus lo site statistiques.parcoursup.fr)  sus 900 000 es simpatic a rapòrt dels e de las 8 inscriche·a·s l’an passat, vaquí d’unas de las nòstras analisis gaire optimistas:
   
Per çò que concernís l’universitat, rapelam qu’una bona part dels e de las estudiant·a·s d’occitan boicotèran los examèns, per de rasons practicas o politicas, al risque de redoblar, passar l’annada seguenta en Ensenhament a Distància a Tolosa, o encara pèrdre lors dreches a Pôle Emploi mentre son en SUFCO. 
 
Mantun professors, universitaris o institucions divèrsas an commemorat mai de 68 a grands còps de collòquis e rescontres de las odors de naftalina, que s’i ausissiá parlar de la revòlta amb nostalgia, illustrada per los tags engatjas d’epòca, en tot descridar del biais mai grotesc los movements en cors. D’alhors, l’occitanisme se vanta del Larzac, simbòl d’una victòria. Perqué a l’escasença dels seminaris sus aquelas luchas, lo ligam es gaire fach amb la ZAD de Notre-Dame des Landes? Aquela victòria sociala contemporanèa merita d’èsser enonciada, e merita tanplan que se denóncie la repression tras que violenta en cors (un zadista a perdut sa man, mas vos aprenèm pas res).
 
Aimariam mai de destecar e enriquesir l’analisi de l’avenidor pròche de l’ensenhament de l’occitan. Aital, apelam lo·a·s estudiant·a·s e professor·a·s de licèu e d’universitat a se rescontrar per far remontar lors resultas e analisis. Apelam tanplan la mobilizacion jos totas las formas, de començar per lo sosten de la mobilizacion dels e de las estudiant·a·s e personals mobilizat·da·s, a la convergéncia de las luchas, dins lo mitan professional, associatiu, al dintre de son sindicat o de son comitat. Desiram tanplan nos inscriure dins la continuitat del movement occitan lançat per los caumaires del CFPO-MP,  que sostenèm qu’es dins totas las nòstras estructuras, professionalas, associativas, educativas, que devèm tornar trobar de vertadièrs foncionaments democratics. Aquò significa una organizacion orizontala e collectiva, dins lo respècte del còdi del trabalh, de se e dels autres. 
 
 
 
 
Signat: d’estudiant·a·s d’occitan desgostat·da·s
 
 
 
 
 

---

6) Anèxas
 
En primièr luòc vos convidam evidentament a seguir la pagina locala de la mobilizacion: 
   
ParcourSup:
   
 
Repression:
 
Preséncia policièra a l’universitat/societats privadas de securitat:
   
Informacions, analisis:
 
— Via Paul-Va Lève-toi: “Le Canard Enchainé nous apprend ce matin, que la ministre de l’Enseignement Supérieur et de la Recherche madame Frédérique Vidal est actuellement visée par une plainte au pénal pour “fraude à des concours publiques” et “harcèlement”. La procédure dort actuellement dans son bastion, au tribunal de Nice. Hier avec sa mise en place de ParcourSup c’est 400 000 lycéen-ne-s qui ont reçu des “non” ou “en attente” se voyant l’accès à l’université refusé. “
   
 
Occitan: 
   
 



 

A prepaus de toponimia, conoissèm las tramas toponimicas que permeton de bastir un mújol de noms. 
Mas quarquas unas son popularas e presentas d'un biais espantegat en Occitània. 

​​​​​​— A prepaus de l'expressian típica vivaroalpenca mentonasca "Aquelo a un gengen en-t a borniera" a Cànoa i es a mema expressian populara per dir l'orsen, jinjin.    

Per astre, una carriera imortaliza aquela expressian.

Aicí a fòto d'aquela carriera canenca 


Per l'istòria provençala canenca, veire aquí.

"Ou gengen" [O gengen] es egalament lo nom d'una revista independentista mentonasca.
​​​​​​E vos, vòstra expression preferia sacralizaia per la toponimia? 

Michèlle a un traumatisme dera enfància que l’a hèta vier ua persona heireda damb es auti. Aguest personatge, desvolopat per Isabelle Huppert, ei ua hemna diligenta e cinica que poderie èster era dolenta dera sua pròpria istòria, un trèt qu’eth filme hestege en esceptiscisme trufandèr des sues scènes. Michèlle viu moments de vulnerabilitat e inestabilitat quan un dia ei violada en cò d’era per un atacaire encagolat.
 
Imaginatz-vos eth calc: eth dehòra de camp, aguesta scèna deth viòl a on eth gat ei mès important qu’er assalhidor o qu’era victima. Era inspiracion ar estil de Haneke ei tocabla, mès a diferéncia de Haneke, Verhoven reagís ara violéncia dera prumèra scèna coma quauquarren d’anticlimatic, quauquarren de contrari ara espletacion dera violéncia des viòls que s’a hèt e se hè tostemp en cinèma universau. Michelle cre que çò que li ei arribat ei quauaurren de normau ena vida vidanta, qu’era deu contunhar damb era sua vida, que se’n pòt gésser tota soleta d’açò. Aumens enquia que la tornen a atacar.
 
Elle sage de meter-mos ena cultura deth viòl pr’amor qu’ei er an 2016. En Elle tota masculinitat ei agressiva e capabla de trèir-te era vida se vò. Ath delà, Elle includís era prumèra nòrma dera cultura deth viòl: eth prumèr suspècte qu’ei era quita victima. Que Michelle accèpte ad aguest assalhidor e entre laguens deth sòn jòc en ua sòrta d’exploracion fetichista ei sonque un jòc toxic a on Michelle i entre: Michelle ei ua rara avis que sap evitar eth perilh. Ei Michelle qui sap afrontar aqueres masculinitats enes encastres mès extrèmi, tot ath contrari qu’eth sindròme d’Estocòlme que mos poderie suscitar, en èster vulnerabla e insestabla, quan es auti non son capables de hè’c en encastres quotidians. Desencusar, tolerar e normalizar es abusi son ua part centrau dera cultura deth viòl: der amorós abusiu ath marit desleiau en tot passar peth criminau reformat. Eth hilh de Michelle mos mòstre en contrapartida era victima masculina d’aguest fenomèn, un gojat pèc qu’a ua relacion d’amor dubtós damb ua gojata qu’ei fòrça sevèra damb eth.
 
Verhoeven a artenhut de convertir en realitat un thriller en tot hèr qu’eth violaire sigue quauquarrés der entorn. D’un aute costat, Michelle ei un personatge emancipat, directora d’ua enterpresa de videojòcs damb ua casa bèra en Yvelines. Era contunhe de posar-se qüestions sus era sexualitat mès enlà dera maturitat (Huppert a 62 ans quan l’interprete); inestabla e vulnerabla, e es sòns hantaumes sexuaus passen pera subversion de dimaniques de poder; eth hantauma a on era guanhe triomfauments ath sòn atacaire, mès entad açò li cau meter-se en perilh.
 
2016 tanben siguec ua annada fòrça bona entà Huppert. Se projectarà en prumèra eth sòn aute filme L’Avenir, e artenherà prèmis ath cant de Verhoeven coma eth Glòbe d’Aur e eth Lumière.
 
 
 
 

---

VERHOEVEN, Paul. Elle (2016). Saïd Ben Saïd. França-Alemanha.
 
 
 

 
 
 

Quand, fa quatre setmanas, escriviái un article que cridava a la mobilizacion generala per la premsa occitana, non imaginavi pas que la crida devenguèra mai concreta e sustot mai urgenta uèi. Laid temps per la premsa occitana, ara! Après lo barrament de La Setmana, que nos daissèt orfanèls a fòrça, es nòstre e vòstre solet quotidian occitan numeric, e solet quotidian tot cort, qu'es menaçat de clavar la botiga; e de la clavar abans 2019.

Farai una constatacion de bèl comprene: las caissas de Jornalet son voidas, e son director Ferriòl Macip Bonet, sens qui lo jornal pòt pas foncionar, es quasi sens ressorsas. En qual s'aprene? Lo retard enòrme de pagaments essencials a la vida de Jornalet e sustot a la vida de son director. M'entendretz plan, cresi: s'en causa de las caissas voidas de vòstre quotidian occitan Ferriòl Macip pòt pas pus viure corrèctament, val mai, de tot segur, qu'aqueste se cèrque un emplec que garentisca sa subrevivença de cada jorn. En d'autres mots, valdrà mai clavar Jornalet que sacrificar una persona.

Mas la fin de Jornalet, lo meteis an que la fin de La Setmana, seriá un desastre per la difusion normala de nòstra lenga encara injustament menaçada; e un autre còp que la nafrariá encara un pauc mai. Seriá una irreparabla reculada que non podètz pas imaginar, n'ai la certitud intima e prigonda.

L'associacion Los Amics de Jornalet o pòt pas acceptar. Malgrat las demandas de subvencions per ara sens nada responsa, nos resignam pas. Avèm doncas aguda l'idèa de cridar a un finançament participatiu d'urgéncia, e tant urgent qu'aqueste còp farem pas servir un micromecenatge normal, que podèm pas prene lo risc de pèrdre tota la soma se daveram pas çò que demandam. Volèm tanben limitar nòstras despensas. Pasmens, nos sembla legitim que sapiatz regularament l'evolucion del projècte. Avèm doncas creada una pagina Facebook, apelada "Jornalet: 3 meses per 3000€". La trobaretz sens mal amb un cercador d'Internet en picant "@jornaletsolidari". Almens cada setmana, la pagina farà lo bilanç dels dons recebuts, e ieu, coma publiqui cada setmana un article dins ma cronica d'opinion, vos n'assabentarai pereu sistematicament a la fin de cada publicacion miá.

Ja podèm mercejar los que de Catalonha e d'Occitània estant, an mandat quicòm tre qu'an sauput suls rets socials qu'alestissiam aquesta campanha, mas sèm encara tras que luènh dels 3000€ indispensables que cal amassar abans lo 15 de decembre. Alara cossí ajudar a vòstre jornal?

Se vivètz dins l'estat francés, podètz mandar un chèc o far un transferiment bancari als Amics de Jornalet, que, coma fasèm sistematicament, transferirem puèi totes los dons a Jornalet. Totas las informacions las traparetz sus la fòto qu'illustra mon article. Basta de clicar dessús per las aver totas. Mas se sètz residents dins l'estat espanhòl, o endacòm mai, bensai prefeririatz de donar via PayPal a l'ADÒC que gerís lo jornal occitan. En mai d'aquò, es possible de transferir vòstra contribucion sul compte de Jornalet.

Quina que siá vòstra causida, comptabilizarem del meteis biais vòstres dons. E totes seràn precioses perque totes nos donaràn l'espèr de poder contunhar.

Salvem Jornalet, comptam sus vosautres, e nos fisèm de vòstra solidaritat!

 

---

Donadas bancàrias:
 
La Banque Postale (Marselha)
IBAN: FR16 2004 1010 0912 8089 7Y03 009
Còde BIC: PSSTFRPPMON
Al nom de: Los Amics de Jornalet
 
Caixa d'Enginyers (Barcelona)
IBAN: ES79 3025 0001 1414 3339 8145
Còde BIC: CDENESBBXXX
Al nom de: Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha
 


 

---

 

En lenga d’òc, i a ges de distincion fonetica entre lei sequéncias ‑nf‑ e ‑mf‑. Totei doas se pronóncian identicament dins un dialècte donat:
   
Lo catalan manten una distincion ortografica entre ‑nf‑ e ‑mf‑ segon de critèris etimologics mai la pronóncia es identica dins lei dos cas: [ɱf]. Tanben, lo francés manten una distincion ortografica entre ‑nf‑ e ‑mph‑ mai se pronóncian parier.  
L’italian e l’espanhòu establisson una ortografia unica ‑nf‑.
 
Dins la nòrma classica de l’occitan, fixada per Alibèrt en 1935, i aviá au començament una distincion etimologica entre ‑nf‑ e ‑mf‑ coma en catalan. Mai lo quite Alibèrt trantalhèt per aplicar aqueu principi. Per quauquei mots, mentre qu’auriá degut escriure Simforian, simfònia, emfiteòsi, li arribèt d’escriure Sinforian, sinfònia, enfiteòsi. E mai esitèt entre Anfós e Amfós.
 
En 1996‑1997, lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO) chausiguèt de simplificar aqueu problèma e generalizèt la grafia simpla ‑nf‑. La grafia ‑mf‑ es completament abandonada d’ara enlà.
 
   
 
 

Vaquí una question a la quala es particularament mauaisit de respóner. Quitament après un viatge recent en parçan ucrainofòne, pòdi pas díser que la situacion de la lenga sia assegurada e perenna.  
 
Se’vs passajatz a l’oèst d’Ucraïna, entre Lviv (Львів) e Kolomyia (Коломия), sia dens un país coneishut coma de lenga e de cultura ucrainianas (polonesas un còp èra abans la guèrra), veseratz que tot es escrit en ucrainian. Per çò de la practica quotidiana, es quicòm de diferent. Èi, per exemple, demandat mon camin a un piri que m’a responut en rus. La santat economica de las regions de l’oèst, mès ananta que non pas la de las regions orientalas, hè vénguer monde que, a còps, traucan tanben la termière polonesa ende cercar trabalh.
 
L’ucrainian a viscut benalèjas de totas dempuèi bèra pausa. Après una russificacion per l’empèri tzarista (en 1863 estoc interdit e declarat “inexistent”), estoc oficializat bracament a la revolucion bolshevica dinc a l’arrivada au poder d’Stalín, e lo país sancèr patiscoc violentament de la politica deu “Petit Pair deus Pòbles” que, segon los istorians ucrainian actuaus mes tanben uns estrangèrs, causèc una hamèra que hascoc uns 6 milions de mòrts, aperada lo Holodomòr (голодомор).
 
Lo país, teatre deu front de l’Èst entre 1941 e 1945, vesoc desaparéisher un gran nombre de civius (6,6 milions) deus quaus, solide, fòrça locutors de la lenga. Au sortir de la guèrra, l’Union Sovietica reconeishoc l’ucrainian coma oficiala, mes dens los hèits tot estoc mes en plaça ende la preponderància deu rus, jutjat mès utile que non pas un ucrainian meslèu utilizat peus paisans.
 
Dempuèi l’independéncia (1991), la sola lenga oficiala de l’Estat es l’ucrainian, mes es pas qu’un enganavista. Solide la lenga a fòrça progressat vist qu’es presenta sus totis los canaus d’informacion nacionaus e dens l’administracion, mes los russofònes son tostemps en majoritat a l’èst e la preséncia deu gran vesin lor permet de víver sense de saber la lenga oficiala.
 
Èi ausit que 80% deus filmes ucrainians produsits ara lo dia en Ucraïna son hèit en lenga russa. Los russofònes receben las televisions russas e crompan líbers e discs en rus. L’importància deu mercat russofòne pesa hòrt sus unas brancas de l’economia.
 
Dambe lo conflicte au Donbas e la pèrda de Crimèa, lo rus a perdut un cèrt pretigi, mes dens la vita vitanta, es mauaisit de destronar. Avèvi, i a bèra pausa, assistit au devís drin suberrealista de quauqu’un que dehenèva l’usatge de l’ucrainian d’un biaish huegós mes … en rus, pr’amor que sabèva pas la lenga.
 
Fòrça monde se son botats a aprénguer l’ucrainian e lo volen parlar, mes lo parlan com una lenga estrangèra apresa a l’escòla, e se lor volontat hèr gai de véser, lor accent es tostemps pesuc e lo país en generau a vist néisher una mena de creòle a basa de rus ucrainizat, aperat “sórgic” (суржик).
 
La lenga era medish es, coma cada lenga a l’estat naturau, fòrça divèrsa suu terrenh, gaireben fòrça mots an, dens lo diccionari, una revirada vesina deu polonés e una vesina deu rus.
 
Se la subervida de l’ucraïnian sembla ara assegurada, la situacion deu país es totun especiala: un drin coma Irlanda, desseparat de l’empèri, lo país compta en se medish una populacion importanta que contunha de parla la lenga de son ex-mèstre. Se pòt atau projetar sus l’avenidor d’una Catalonha independenta que deverà totun miar una politica volontarista ende conservar la lenga.
 
До побачення!
 
 





 
 
 
 
 
 

Dins mon país,
Ai lo dreit de creire en diu.
 
Dins mon país,
Ai lo dreit d’èsser espanhòl, francés o italian,
Es normal.
 
Dins mon país,
Ai lo dreit de donar d’aire de creire en diu.
 
Dins mon país,
Ai lo dreit de donar d’aire d’èsser espanhòl, francés o italian,
Tot va plan.
 
Dins mon país,
Ai lo dreit de creire pas en diu.
 
Dins mon país,
Ai lo dreit de dire que sèm pas espanhòls, franceses o italians,
Degun me pica pas dessús. Pas encara …
 
Dins mon país,
Diu o pas diu, ai lo dreit de me’n batre, de me’n cagar o de me’n fotre.
 
Dins mon país,
Ai lo dreit de dire que volèm pas èsser espanhòls, franceses o italians,
Me dison de falord.
 
Dins mon país,
Ai lo dreit de dire que volèm quitar d’èsser espanhòls, franceses o italians,
Me dison que se sèm pas contènts podèm anar viure endacòm mai.
 
Dins mon país,
Oc … upat a subreviure
 
 

En intèrn, l’occitan a conoissut (e conoisse ancara un chico) de variacions geograficas importantas dins l’espaci nòstre. Veguèm lo cas de las comunas tot bèl just a l’entorn imediat de Niça.
   
Ancuei avèm sempre una “Rue de l’Esquiaou” < “Carriera de l’Esquiaor?/ Esquiaa?” a Vilafranca.
   
Parla dal passatge de “las, lai” a “i” mas non ditz de data precisa.
               
Un trach non tipicament vivaroalpenc:
   
 
 





 

Disiái l’autre còp qu’aviái notat qu’aquesta mòrt, tragica, absurda e inutila e subretot impunida com l’es estada la de Lorca, podiá èsser vista com una mena d’Urszene  - una scèna primitiva e traumatica - que tòrna com un motiu recurrent dins d’unas creacions artisticas contemporanèas, notadament en Catalonha, e de fèit, qu’aquesta mòrt, e’l siu caractèr tragic, absurd e impunit, semblava balhar inconscientament una energia estetica dins cèrtas òbras recentas qu’èi poscut véser o ben legir. Vòli d’en primièr parlar de dos romans: Memòria d’uns ulls pintats (2012) e Les dones de la Principal (2014) de Lluís Llach, e tanben de Pa Negre (2010) le film d’Augustí Villalonga, adaptat del roman d’Emili Teixidor (1932-2012).
 
Aquestas òbras parlan pas de la mòrt de Lorca mes fan jogar dins lor estructura dramatica un motiu pariu, que la mòrt de Lorca pòt simbolizar o representar com un arquetip inconscient e collectiu. Aquò siriá le motiu del crimi omofòb impunit, crimi òrre dins le contèxte politic violent d’una ideologia nacionalista e masclista assedada de sang e de poder, crimi amagat, rebufat que rosiga com una malediccion la vida dels personatges, simbolizant tota l’impossibilitat de viure d’aderir a se medís tranquillament, crimi pariu a aquel autre, real, istoric, d’un òme, artista, poèta, omosexual e rojo, que representava de son temps com disiá le poèta Luís Rosales dins la pèça de Rubianes que ne parlèri l’autre còp, “el hombre más importante de España”, una individualitat excepcionala tuada per d’òmis mediòcris, machotes caitius, minables replets d’òdi e de frustracion.
 
Es com se la sang d’aquel crimi coard e inommable, la sang de Lorca e son impunitat vergonhosa dins l’istòria collectiva, fosquèsse presenta dins d’unis motius recurrents que retrobariam al legir qualques narracions actualas a l’entorn del periòde de la Guèrra, e ont i fonccionèsse a la manièra de l’ἁμαρτία (hamartia) de las tragedias grècas, es a dire com “l’error funèsta”, la taca maudita rendent colpabla la patz, intranquillas las identificacions e impossibla la vida dins le mond que’s bastiguèc desempuèi le terrible mes de julhet de 1936.
 
Dins Memòria d’uns ulls pintats, Llach raconta a la primièra persona l’istòria d’amor e de mòrt de Germinal e de David. Germinal es le filh d’una setòria, - “Marí”, çò qu’occasiona una polida pagina sus la lenga nòstra -  e vivon dins la Barceloneta de la IIa Republica, amb la sivas esperanças libertàrias e autras descubèrtas amorosas. L’autor imagina qu’un cineasta, un cèrt Lluís, rescontra Germinal per que li balhe d’informacions sul periòde de la guèrra dins l’idèa d’en fèr un film:
   
Memòria d’uns ulls pintats es un roman d’iniciacion al sentiment tragic de la vida, una mena de Bildungsroman dramatic ont le destin del jove Germinal, que’l sieu nom ramenta la promesa d’una vida melhora, seguís aquel de la Catalonha de la IIa Republica. Llach fa servir dins las sivas mès bèlas paginas una referéncia al Llibre d’Amich i Amat de Ramon Llull, cant mistic, sorgent de la literatura catalana al sègle XIV, en le faguent adaptar, pro ninòiament, en aparéncia, per Germinal dins le contèxte del siu amor total per David, amor sublim brutalament e tragicament destrusit per la cruseltat nacional-masclista dels omenets del Movimiento:
   
 Dins Les dones de la principal, se tracta de l’istòria d’una dinastia de femnas, tres Maria, la Maria Roderich, la Maria Magí e la Maria Costa, proprietàrias del Mas de La Principal e dotadas d’un caractèr extraordinari, dins del vilatge de Pous, comarca d’Abadia, que l’istòria es narrada del sègle XIX dínquias a la fin del sègle XX. La Principal, le Mas central e mès important de la comarca, deurà afrontar la crisi del filoxèra. Aquò comença ambe’l destin de Maria Roderich, escais nommada La Vella, e seguís l’istòria de la dinastia d’aquelas femnas fòrtas e poderosas, que lor vida es marcada per un crimi misteriós, la mòrt de Ricard Nebot, un contramèstre del Mas, qu’aguèt lòc le 18 de julhet 1936, crimi que l’inspector Recader, un còp passada la guèrra, sirà en carga d’elucidar, una enquista bravament narrada per l’autor dins un estil de roman policièr; avètz aquí en Llach en persona, explicant la siva creacion.
   
Sens en desvelar tròp, se pòt dire que’l motiu del “crimi omofòb impunit” aquí tanben jogarà un ròtle important, com dins le siu primièr roman, e acompanharà le devenir dels personatges, notadament l’istòria d’amor pertocanta de Llorenç, un “bisexual” com e’s diriá uèi, e de la Maria Magí, cople de personatges “anormals” reflectant completament le sentiment d’ambiguitat e d’ibridacion que surgís d’aqueste Mas fastuós, menat per de femnas e que travèrsa tota l’òbra de Llach:
   
L’experiéncia narrativa que consistís a contar una istòria ont son las femnas qu’an lo poder fa de Les dones de la Principal un libre prigondament e subtilament feminista, creant una situacion paradoxala que descriu en contrapunt amb una granda finesa la violéncia d’una societat que buta las femnas a se resignar dins lors aspiracions individualas e a acceptar un ròtle subaltèrn, e mai se justament, com ac ditz la Maria Roderich, la Vièlha, a son fraire:  
   
Dins sos trabalhs narratius, a l’entor d’aquel periòde plan trebolat de l’istòria espanhòla, Llach nos fa assistir a una “resurreccion del passat”, gaireben nostalgica, que fòrça a nos identificar plenament als personatges, als barris, als eveniments. Sèm Germinal al còr de la Barceloneta libertària de 1931, nos identificam a aquelas femnas fòrtas, dominantas, dins del rèire-país, amb tot le mond vinhicòl d’aquel vilatjòt descriut amb tant de realisme dins un estil “costumbrista” ibridat amb le milhor dels thrillers d’uèi o dels romans policièrs d’Agatha Christie; quant a ieu, vòli dire qu’aquò èra le primièr còp que legissiái un libre de literatura com aqueste que son istòria se passava dins una environa imaginària tan pròpa de la de mon enfància lengadociana, sembla que dins la literatura francesa que s’ensenhèc a mon escòla de la Republica, la (miva) cultura vinhicòla e son mond ajan pas agut una granda plaça  - o benlèu que l’èi doblidat.
 
Enfin, aquel esfòrç de realisme istoric sembla coïncidir en çò de l’autor amb un desir de dire per l’escritura e de sublimar dins la beltat d’un recit romanesc la possibilitat d’un revenge contra la mòrt e l’oblit, en lutar contra la disparicion dels qu’avèm aimats, contra l’orror de l’istòria e’l necitge dels mès aissables dels sius actors.
 
Le darrièr exemple que vòli prene aquò’s le film Pa Negre (2010) d’Augusti Villalonga. Es l’istòria del petit Andreu que son paire Ferriol, rojo republican integrat entre pauc e mens dins la nòva societat del regime, es accusat pel cònsol falangista del murtre afrós d’um òme, Dionís, e de Colet, son filh, murtre qu’obrís la narracion. Le petiton, convençut de l’innocéncia del siu paire, que deguèt s’enfugir en França, va menar son enquèsta e aicí tanben, anarà de descubèrtas en descubèrtas, dínquias a s’assabentar d’un crimi fosc, un autre, que tots vòlon oblidar, que’s passèc a l’epòca de la guèrra e al qual le paire i es ligat ...
 
Çò de fòrça interessant dins Pa negre es l’abséncia d’una estructura maniqueïsta, com se la question del crimi sexual passèsse las diferéncias politicas entre nacionales e republicans. Al contra, aquel dualisme moral que recopa un partiment d’identificacion entre eles/nosautris, me sembla qu’es un drin tròp marcat en çò de Llach, mès aquò tanben es çò que dona al pathos dramatic la siva poténcia, encara que d’unis passatges que i a de Memòria d’uns ulls pintats idealizen plan pauc l’accion del govèrn republican, ni tanpauc le conflicte sanhós entre faccions anarquistas e comunistas dins Barcelona.
 
Dins una scènas de las mès fòrtas de Pa Negre, s’i vei l’efièit que provòca la descubèrta de la terribla vertat en çò del petit Andreu e que per ieu simboliza tot un destin collectiu. Maldespièit  que tot posquèsse tanben s’explicar per rapòrt al contèxte miserós qu’aclapa la paura familha,- çò que representa le pan nègre, com ditz Florència, la siva maire, que cal manjar cada jorn - , l’Andreu, al descubrir la vertat dins un accès de ràbia, destrusís violentament totas las gàbias e’ls aucèls que gardavan preciosament ambe’l paire, simbòl de lor relacion intima.
 
Apuèi, deissa le vilatge e se’n va a Barcelona, adoptat pels Manubens, familha de borgeses amb qui Ferriol e Florència tenon cèrtas relacions, mès que son sens enfants. Trebolat per l’òrra vertat de çò qu’an fèit les sius, e a perseguir son sòmi de venir mètge, Andreu acceptarà de quitar le vilatge e d’anar en çò dels Marubens. Mès la taca nègra de la culpabilitat, “l’error funèsta” de que’ls sius se son renduts responsables, sembla fèr aquò impossible que contunhèsse d’èsser le medís, l’Andreu, ja que vesèm qu’al final, integrat dins la bona borgesia del regime, li diràn Andrés dins un collègi prestigiós e ont le paure el se negarà dínquias a recèbre sa pròpria maire. Com ac ditz Gemma Vidal dins aquela prigonda analisi del film:
   
Tot se passa, aicí en Pa negre, e endacòm mai, com se l’injustícia d’aquela sang innocenta, la memòria d’aquel “crimi impunit” maudiguèsse le mond e destabilizèsse las identificacions, en destrusir les recits eretats, condamnant las existéncias a l’errància e al desespèr, com ne testimònia plan aquela descripcion dels sentiments de Germinal après la mòrt brutala de David, dins Memòria d’uns ulls pintats:
   
Cresi qu’es en contra d’aquel vuèit de la vida, vuèit creat per l’absurditat e l’orror de l’istòria que l’escritura pren tota sa significacion. Pas simplament per denonciar o desvelar l’orror en question, mes subretot per trobar un mejan de rendre justícia als que son estats trissats, avalits pel torrent de violéncia d’una guèrra injusta, una guèrra que se sap pus tròp uèi le jorn qual es aquel que l’a ganhada, qual es aquel que l’a perduda. Se tracta non pas d’una escritura del revenge e de la ressentida, mes al contrari d’una escritura de l’amor e de la resurreccion, reescritura amorosa e passionada dels eveniments, per ont la creacion e l’imaginari nos libèra d’un pes, le pes d’aquel vuèit que nos trèva e nos rosiga del dintre.
 
Alavetz acabarèi sul fèit qu’aquò m’a tustat que dins tres narracions diferentas a prepaus de la guèrra, un medís motiu s’i jogava, metent al centre de la reflexion le rapòrt entre ideologia nacionala e identitat sexuala, ont la violéncia del periòde correspondiá a una violéncia tot a l’encòp sexuala e politica aplicada sus las femnas e subretot suls òmes omosexuals, que la mòrt de Lorca poirá simbolizar dins son orror e son absurditat completa.
 
En conclusion, seguissent le trabalh universitari de Josep-Anton Fernàndez i Montolí, dins sa tèsi, Another Country: Sexuality and National Identity in Catalan Gay Fiction (Maney Publishing, 2000), diriái que sembla qu’es ben le traumatisme e la memòria de la guèrra, menada al nom d’un ideologia nacionala marciala, associada a la promocion d’una identitat sexuala violenta, exclusiva e intoleranta, qu’a provocat en retorn, dins la creacion estetica d’uèi, literària e cinematografica (e benlèu tanben dins la construccion politica de la societat catalana contemporanèa? Veire aquí tanben l’entrevista de Fernàndez i Montolí), la volontat d’un autre recit collectiu, d’autras identitats, nacionalas e sexualas acceptadas, que’s pausarián en contra d’aquela violéncia nacionala-sexuala primària e sens dobte encara majoritària dins le mond uèi; açò, pr’amor qu’aqueste traumatisme collectiu e la volontat de’l superar per tal de n’èsser finalament desliurats, e’s pòt encara véser e sentir dins las istòrias e’ls recits que racontan d’unis grands escrivans e cineastas actuals.
 
 

Fa qualque temps, escriguèri un article entitolat "Governem-nos". D'unes me recastenèron, valent a dire me reprochèron (me perdonaretz la farotariá de voler reviudar lo vièlh vèrb recastenar) d'aver la cultura del lèma o de l'eslogan void. Cocanha! De concret, precisament nos n'es vengut, amb l'operacion "Jornalet: 3 meses per 3000 èuros" que bandiguèrem la setmana passada.

E ben òc, de se governar es desvolopar la cultura participativa, s'organizar de biais cooperatiu per finançar nòstres projèctes, e ansin se distanciar de la cultura de la subvencion que sovent nos paralisa e nos fa venir tròp dependents d'institucions estrangièras a nòstres interèsses. Disi pas que calga renonciar a tota subvencion, ja qu'es normal que las taxas e los impòstes que pagam nos sián tornats de quina faiçon que siá, mas fàcia al mesprètz que patissèm de part de las autoritats, avèm de trobar en nosautres nòstras pròprias fòrças.

Òr, n'avèm un exemple precís: vòstra bèla solidaritat. Una setmana après la crida que faguèrem per que donèssetz vòstre supòrt a nòstre e vòstre quotidian en linha occitan, fòrça nos avètz ja ausits e escotats. Per PayPal, per transferiment bancari als Amics de Jornalet o a l'ADÒC, o per chèc, ja arribam a unes 1900 èuros! Totes los dons son importants, e mai los mai pichons, e totes nos an fach gaug e donat espèr, mas vòli particularament mercejar los legeires que nos an mandat de chècs de 500 e 300 èuros, amb una generositat esmoventa.

Gràcias a totes e totas, la tòca que nos pareissiá ambiciosa de trobar 3000 èuros es ara a man de vòstra accion. Adonc, vos escometrai un pauc uèi: daverarem los 3000 èuros a la fin de la setmana venenta?
 

---

Donadas bancàrias:
 
La Banque Postale (Marselha)
IBAN: FR16 2004 1010 0912 8089 7Y03 009
Còde BIC: PSSTFRPPMON
Al nom de: Los Amics de Jornalet (6 Carrièra Victor Hugo, 11500 Quilhan)
 
Caixa d'Enginyers (Barcelona)
IBAN: ES79 3025 0001 1414 3339 8145
Còde BIC: CDENESBBXXX
Al nom de: Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha
 

Sabèm pas quora las gents comencèron de fregir las patanas sul vièlh continent, mas nos cal supausar qu’aquò se passèt tanlèu que venguèron un ingredient de mai de lor dièta. Un ingredient de mai, mas pas quin que siá, perque las patanas aguèron un succès fulgurant, una acceptacion totala e extraordinària qu'a pas jamai reculat. De totas las preparacions conegudas, la mai reüssida, la qu'a conquistat lo mond entièr, son las patanas fregidas, que se sòlon fregir en cò nòstre, coma règla generala, amb d’òli d’oliva. Las mai conegudas son las que se talhan en forma de bastonets, mas d’unes tanben las fan en rondèlas o, mai rarament, en cantèls. De totas las manièras son bonas, solas o coma acompanhament de plats divèrses, dauradas, cruissentas per defòra e moflas per dins, asasonadas sonque amb qualques granets de sal. E, puèi que de còps las anóncian per la television, lo jovent sembla de n’aver pas jamai pro. Dins lo libret Bon profit!, lo poèta catalan Miquel Martí i Pol lor consagrèt la poesia ‘Patates fregides’:
 

Las patanas fregidas mai famosas d’Occident son las que fan a Sarlat (Peiregòrd Negre), e lo fach es en causa d'un malentendut fòrça espandit, sustot en França, e que deu èsser pro vièlh. Puèi qu’es en Peiregòrd que se tròban las trufas negras mai presadas d’Euròpa, que partissián (e partisson encara) en granda partida per París. Qualques cosinièrs parisencs emplegavan la denominacion ‘a la peiregordina’ quand las emplegavan dins qualque plat, benlèu convencuts que per ailà las gents manjavan pas res de mai. I aguèt una temporada que las trufas èran obligatòrias dins tota mena de preparacions e, per çò de las patanas fregidas, qualqu’un n’i botèt e las vendèt coma ‘patanas de Sarlat’, qu'es una denominacion qu'a perdurat, dins los libres de recèptas e dins los restaurants. La realitat, totun, es que ni a Sarlat ni per cap d’autre endrech dins lo Peiregòrd jamai degun aviá pas ajustat de trufas a las patanas fregidas, mas, per contra, i a de restaurants que, modèrnament, las aprèstan aital, e plan bonas que son, siá dich en passant. Puèi que, amb trufas o sens, las aprèstan d’una manièra un pauc diferenta, n’explicarem la recèpta.
Catalans e occitans, de còps, las fregissèm en companhiá de qualques alhs, que ne melhoran lo gost notòriament. Dins lo libre d’Anna Merlin e Alan Ives Beaujour Les mangeurs de Rouergue i a un entrevistat que ditz aital:
 
Una padenada de patanas amb d’alhs, cuèchas al ponch sus un fuòc de lenha, escotatz, n’avèm fach l’experiéncia —evidentament, nos sèm pas tirats totjorn coma cal, per çò que lo fuòc de lenha, coma sabètz, es capriciós, o benlèu es per çò que, puèi que l'emplegam rarament, n'avèm pas gaire de practica—, bon, i èrem amb de gents qu'èran acostumadas a manjar plan, e, me podètz creire, las se disputavan! Amistosament! Mas se ronçavan sul plat!

Las patanas a la padena, a lor torn, son una varianta occitana, de patanas novèlas fregidas amb fòrça pauc d’òli (o de grais), a fuòc doç. Devon venir rossidas per defòra e moflas per dintre. Cal las talhar en cantèls e las aprestar a la padena en companhiá de qualques alhs (entièrs o atalhonats, segon los luòcs) e, a la fin, i a la costuma d’i apondre un chapladís de jolverd e las daissar qualques minutas sul fuòc amb la padena cobèrta per qu’acaben de se far. Son conegudas pertot en Occitània e se pòdon servir coma primièr plat o coma acompanhament. I a de luòcs ont son fòrça presadas e òm n’aprèsta sovent, per dinnar o sopar.


Patanas fregidas

Ingredients (per 4 racions): 1 kg de patanas, òli d’oliva e sal.
 
Preparacion: per començar, pelarem las patanas, las coparem en rondèlas o bastonets e las salarem. Puèi botarem fòrça òli dins una padena e la daissarem sul fuòc. Quand l’òli serà fòrça caud, i botarem las patanas (tantas coma càpian) e las fregirem. Se son en rondèlas, las remenarem un pauc perque se’n desempeguen. Quand seràn mai o mens rossidas (aquò es al gost de cadun), las tirarem del fuòc e las daissarem sus un plat, sus un papièr eissugatot. Se n’es demorat una part per fregir, ne botarem una autra seguida dins la padena e farem çò meteis, e aital fins que s’acaben. Las metrem fin finala dins las siètas e las servirem.
 
Variantas: las podèm copar en cantèls. Per qualques luòcs las fregisson en companhiá de qualque alh entièr, sens pelar (amb un talh al costat). Podèm cambiar l’òli contra de lard, mas es pas corrent. D’unes an la costuma de las fregir primièr a pauca temperatura (aperaquí 140º), las daissar refregir e, en acabant, las tornar fregir mas amb l’òli plan caud (180º), d’aquesta manièra venon cuèchas per dintre e cruissentas per defòra. Per l’Occitània occidentala i a la costuma de las fregir amb de grais d’auca. Es tanben occitana la costuma de fregir de patanons: de patanas pichonas e entièras, novèlas, simplament totas peladas. Per qualques luòcs d’Occitània las servisson amb un chapladís d’alh e jolverd per dessús. 
 
 

 

Lo nom femenin aubèrja o aubèrga o aubèrge, per parlar d’un tipe d’ostalariá, presenta una reparticion de sas formas pro susprenenta dins la lenga contemporanèa. Ven del gotic haribaírgo° que designava un tipe de campament.
   
L’occitan medieval teniá de formas variablas coma albèrga, albèrja, aubèrga, aubèrja... E mai de tipes en arb- coma arbèrga... E mai de tipes masculins coma albèrge, aubèrgue... Poiriam esperar de trobar encara aquelas formas dins la lenga actuala perque correspondon a de variacions actualas (oscillacion entre ga al sud e ja al nòrd, oscillacion entre l e u davant consonanta).
 
Ara, totun, las formas realament espandidas son mens nombrosas en occitan actual.
   
Que s’es passat? Saique, lo tipe aubèrja s’es generalizat dins los parlars populars actuals jos l’influéncia del nom femenin francés auberge? l’Atlàs lingüistic de França, que coneis quasi solament aubèrja, reflectís un usatge de l’occitan al començament del sègle XX.
 
Ça que la, es pas tant evident d’afirmar que lo francés auberge auriá impausat de pertot en occitan lo tipe aubèrja. Car en realitat, es lo mot francés auberge que ven de l’occitan aubèrja o d’una forma arpitana similara!
 
Benlèu podèm imaginar lo scenari seguent.
   
Los filològs —los lingüistas especializats dins l’estudi istoric de la lenga a travèrs dels tèxtes— pòdon confirmar, corregir o precisar aqueste scenari sus la generalizacion del tipe aubèrja.
 
Ara, dins l’usatge actual del sègle XXI, cresi que cal pas èsser pus reialista que lo rei. Lo tipe aubèrja es autenticament occitan e es pas un francisme en se (lo pas de l a u davant b es fòrça espandit en occitan e la sequéncia –ja es perfièchament normala en nòrd-occitan). Donc, ieu me permetriái pas de criticar l’usatge d’aubèrja dins l’ensemble dels dialèctes actuals, tal coma es atestat per las enquistas de terren.
   
Es un cas interessant ont las formas dialectalas d’un mot occitan se son redistribuidas dins l’espaci en foncion de l’influéncia de las lengas dominantas (francés e italian). Mas i avèm gardat de formas occitanas autenticas.
 
 
 
 

Un bèth jorn, èi escrit sus Facebook d’un biaish drin brut que “dens l’Estat francés sèm pas en democracia”. Una persona que coneishi pas, esmalida, a reaccionat regde. Ça responoc: “Dens nòste país i a pas de jornalista empresoat o torturat, deishatz de díser asenadas, anatz meslèu véser en Corèa deu Nòrd … etc.”
 
Avèva rason suu hèit qu’i pas de jornalista empresoat, mes me lo caloc hèr remercar que cau pas confónder concèptes que son ligats mes pas identics, coma la libertat d’expression, la libertat de la premsa, los drets de l’òme e la democracia. Curiosament, se pòt respectar l’un e pas l’aute, ac cau saber.
 
Per çò qu’es de la libertat d’expression, vertat que podèm díser o escríver çò que volèm suu poder sens d’aver tra l’endeman policièrs que trucan a la pòrta de l’ostau. Pòdi doncas escríver dens lo Jornalet que “Macron es un con”, risqui pas la càrcer. I a pas que la fòrça mau fotuda lei Gayssot, sus la quala èi escrit un article i a bèth temps, que pausa un vertadièr problèma de libertat d’expression, mes aquò’s una auta istòria.
 
Per çò qu’es, per contra, de la libertat de la premsa, i a “trabalh de hèr” dens l’Estat francés. Segon lo classament de Reporter sans Frontières d’ongan, França es pas que 33-au, es a díser non pas dens lo grop deus paises on la libertat de la premsa es fòrça bona, mès pròcha de Georgia que non pas de Norvègia, qu’es purmèra. Lo problèma veng de la concentracion deus mèdias dens paucas mans que pòrta tòrt grèvament a la diversitat de las opinions, l’eleccion quasi caricaturala de Macron n’estoc un exemple edificant.
 
Après, lo Conselh deus Drets de l’Òme de las Nacions Unidas estudia cada quate ans la situacion dens los 193 paisses-sòcia. Lo rapòrt publicat a la debuta de 2018 muisha 300 (!) punts dambe los quaus l’Estat francés es pas en acòrd (presons subercargadas, leis antiterroristas, dròlles de migrants empresonats…). Solide qu’aquò hascoc pas tròp de brut, vist que l’estat de la premsa es pas bona.
 
Au moment de la refòrma de las regions, las duas comissions deus Drets de l’Òme de l’UE e de l’ONU balhèn un blasme a l’Estat francés dens l’encastre deu non-respècte deus drets d’auto-determinacion deus pòbles, çò qu’estoc largament estonut peus mèdias, deus quaus l’estat, ac cau tornar díser, es pas bon.
 
La democracia es pas respectada en Corsega, on la causida deu pòble, clarament exprimida, es pèhorada peu govèrn refusa de prénguer en consideracion la volontat populara. Aquò pausa un problèma grèu de democracia, mes lo debat es absent deus mèdias, vist que son pas dens un estat pro bon ende’exprimir la diversitat de las opinions.
 
Podèm parlar de democracia quan lo govèrn, au moment de la Lei Trabalh hasèva tot passar per fòrça lavetz que son electorat que l’avèva portat au poder caminava per carrèras ende protestar? Èra l’expression de la volontat populara que miava lo país?
 
Nos podèm pas questionar suu hèit que cada president elegit sia sostengut per una minoritat quan comença d’aplicar sa politica? Aquò son vertadièras demandas sanitosas que poderén hèr debat.
 
Doncas vau milhor pausar questions, quitament brutas, end’ensajar de milhorar la situacion que non pas s’acontentar deu hèit que “sèm pas en Corèa deu Nòrd”.
 
 
 
 



 

Que hasèva longtemps que ne m’èri pas tant esmaliciada per ua rason o ua auta, tan qu’èi près la decision d’at díser dens un article. Qu’ei quan èi vist lo programa de La Dintrada que la sang qu’a virat!
 
Tàus qui ne saben pas çò qu’ei aqueste esveniment, qu’ei ua universitat politica dita ciutadana mes organisada per lo Partit Occitan (lo son jornau e l’ALE). Aquesta annada, l’accent qu’estó hicat sus la joenessa occitana. Hèra plan! Qu’èi vist dens un purmèr temps que i avèva l’intervencion d’ua joena deu Med’Òc de Montpelhièr (Moviment deus Estudiants d’Occitània) tà parlar deu moviment estudiant 2018. Com anciana deu Med’Òc de Pau, que pòdi sonque estar contenta quan vedi que los joens que son invitats a parlar dens esveniments politics.
 
Tà vos diser la vertat a la debuta n’èri pas tròp interessada tàd i anar mes que sòi anada apregondir lo subjècte suu siti internet de La Dintrada, subretot espiar lo programa. E quina susprèsa quan èi vist “lançament d’un moviment de joens occitans au nivèu europenc”. Tàd aver hèit mantuas amassadas politicas dab joens deus autes Med’Òc qu’ei mauaisit de har causas au nivèu nacionau. En contunhar las recèrcas qu’èi vist un article sus aqueste projècte e on se presenta un joen catalan, Zanartu qui ei president de la section joena d’Aliança Libra Europea. Que parlarà dab lo David Grosclaude. Los dus qu’an la tòca de presentar l’organizacion e de convéncer los joens occitans de s’i hicar.
 
Dens un dusau temps, en contunhar la lectura deus articles deu siti, qu’èi trobat causas qui m’an vertadèrament esmaliciada. Sus l’articla “2018: l’Òc dins la crisi” que i quauques punts qui’m hèn cagar. Lo prumèr qu’ei l’ahar deu CFPO de Tolosa. La persona qu’escriu l’article ne vòu pas préner partit, hèra plan, mes qu’ètz dens un partit politic e qu’ei lo vòste dever d’at har e d’at har clarament. Ne voletz pas préner partit, pr’amor personas qu’an demandat de hicar los vielhs entà dehòra, que son eths los arresponsables deu mau anar de l’occitanisme, e s’excomuniar los uns e los autes n’ei pas ua solucion. En díser aquò n’avètz pas comprés lo problèma deu mau anar de l’occitanisme…
 
Si devem sonque deféner la lenga e la cultura deu país en desbrombar los problèmas de la vita vitanta, l’occitan e Occitània que’s van morir. E aquò qu’ei tanben un mesprètz de cap tà la joenessa, çò qui’m hè arribar au dusau punt. N’avetz pas vergonha de díser que las navèras generacions que tròban que militar ei “has been”? N’avem pas consciença que l’accion collectiva e pòt cambiar las causas? E nos prenetz per pècs? Donc que’m vau parlar de la mea experiença a la facultat. Que soi anada au Med’Òc de Pau tà poder deféner la lenga e la cultura. Que’n soi sortida en aver hèit mantuns esveniments e ua eleccion estudiantina. Lo Med’Òc qu’a organizat mantuns Carnavals, dus hestenaus (Planvenguts), Assissas de l’Occitan, qu’avem hèit ne sabi pas quantas d’amassadas tà las eleccions dab los joens de Bascoat e lo sindicat Solidaires, e qu’avem hèit amassadas dab joens d’Occitània. E après que vienetz nos díser que n’avem pas la consciença collectiva e que militar tà nosautes qu’ei “has been”! Quant de personnas qu’an vist lo noste tribalh? Guaire e n’en hètz pas partits aquò qu’ei segur! Alavetz segur qu’ei ua associacion estudianta e los esveniments que son dens un purmer temps tàus estudiants, mes ne sont pas interdits aus de dehòra . Mantuns còps qu’èi arroganhat de la manca de sosteng de la part deus occitanistas. L’associacion qu’estó presenta sus mantuns esveniments occitanistas tad amuishar que los estudiants èran athièu. Sonque Ràdio País, l’Ostau Bearnés, La Setmana e Mediabask nos an sostiengut en parlar deus nostes esveniments o de las eleccions e subretot que son vienuts! Las associacions de Tolosa e Montpelhièr (qui hestèja los sons 20 ans!!!) que militan tàd aver mei d’occitan suu campus e a Pau qu’avem militat tàd aver la dubèrtutra d’ua navèra licencia d’occitan. E sabetz lo diplòma qui a desapareishut de quasi totas las facultats deu pais e qui son a subrevíver a Tolosa e Montpelhièr!
 
E voletz parlar a la joenessa occitana? Alavetz arrestatz de parlar sonque de la lenga e de la cultura qui son a desaparéisher! Prenetz la lenga e la cultura tà parlar a tot lo monde deus problèmas sociaus, com lo feminisme (qui ei ua grana problematica dens lo mitan occitan pr’amor n’existeish pas), d’ecologia (dab presas de posicions vertadèras dab arguments pas com lo PNO e lo son fabulós article contra los Vegans), de democracia (perqué son tostemps los medishs que vedem despuish 30 ans?). Que podetz parlar deus problèmas qu’an los joens tàd anar a la fac dab Parcours Sup (silenci totau de la vòsta part), deus qui deven tribalhar e qui ne pòden pas seguir tots los còrs, deus qui deven anar véder associacions tà poder minjar correctament. Que disètz tanben que ne volem pas a enténer parlar de nacionalisme occitan, mes dab plaser! E son vielhs eths qui jògan dens las equipas de foot occitan e qui arrepresentan lo país a l’internacionau? Nada presa de paraula taus encoratjar! E ei possible tanben de saber perqué lo PÒC de Provença ne milita pas per un navèth nom de la region PACA dab un nom com Occitània de l’est? Pr’amor qu’ei aquò lo vertadèr nacionalisme!
 
Qu’èi creishut dab Plumalhon e Papagai e que’m soi hèita militanta dab La Setmana. Qu’èi militat tà sosténguer David Grosclaude dab la soa cauma de la hami tà la creacion de l’OPLO. Tà qué? Ua traïson de l’OPLO. Qu’èi vist mei de joens que de vielhs arroganhar contra aquò. Per contra, manca Libertat! qui a publicat un comunicat aquesta setmana, los autes partits n’avètz pas briga hèit part deus vòstes sentiments! Alavetz òc, qu’ei plan tàu POC de díser dab aquera jornada de dissabte qu’èm nosautes qui avem hèit mautar la joenessa occitana, mes que s’apèra arrecuperacion politica sonque tà las eleccions europèas. E après? Que van parlar tà qui aquestes joens, çò que van deféner alavetz que peu moment l’occitanisme politic qu’ei en trin de’s poirir!
 
Arrestatz de nos préner per colhons, e quan auratz hèit aqueste tribalh de militantisme e de’vs rensenhar que poderatz díser que los joens ne’s mautan pas, mes pas abans!
 
 
 
 





 

Una règla generala chausiá per lo vivaroalpenc estandard es de marcar –aa la desinéncia feminina, amb las tres realizacions possiblas: ['aja], ['aw], ['a:] (a lòng, mas personalament trobèro en majoritat ['a].
 
   
     
 
Un cas embestiant
 
Coma l’avèm vist, una realizacion ['aja] s’escriu –aa en grafia classica. Demandèro lor avejaire als “savis”, perqué ben fòrt qual a la pretencion de tot saber l’istoric sus un tal ponch detalhat. A Andriu Faure, Felip Martel, eça. lor demanèro “perqué?”. Perqué se ditz que la iòd de *-aia es just un apondon non etimologic (= epentèsi) per evitar l’iat (permete la dierèsi) e se nòta ges. Fa d’ans e d’ans qu’aplico mai o mens aquela règla, mas me laissa un gust estranh dins la bocha e avans d’aver un mal de det probable, vos partajo mas reflexions.
 
Primiera remarca, una mieja vocala coma –i- [j] e de consonantas coma –l- e –v- permeton de defugir la dierèsi en vivaroalpenc e se nòta ben: poièm, polèm (de “poler” per “poer”, mimetisme ambal vèrb “voler”), povèm o poèm (forma sensa epentèsi o “bequilha” se volètz) segon lo parlar vivaroalpenc. Chalguèt o recordar a un gascon que se trufava d’un vivaroalpenc perqué escriviá “polèm”, mas a cadun sos “ahars”, sensa se rire.
 
Se marca ben graficament una epentèsi amb –v- en provençal quora es necita “la cauva” ['kawvɔ] (prov. Maritime) per “la causa” (en niçard avèm la dobla forma “cauva” ['kawva] e la forma sensa ren “la caua” ['kawa]).
 
Lo provençal indica quitament un estatut ambigu per –i- “idèa” mas es indicat entre parentèsis (idèia) cf. “idèa (idèia)” dins lo Diccionari dal CREO Provença, coma epopèa (-èia), espontanèu, èa (-èia). Mas trobam solament –i- dins “chaminèia” dins aquel diccionari (e en provençal popular lo monde ditz ocasionalament “*electricitèia” per “electricitat”). E en gascon es notat “chaminèa” (sensa –i-) dins Rei Bèthvéder o “cheminèia” dins Atau que’s ditz. Alora...
 
Segonda remarca, en vivaroalpenc es diferent justament dal provençal que ajusta –i- coma dins “idè(i)a”. Perqué trobam de parlars vivaroalpencs que se fan –aa ['aja] fan jamai “idea” [id’eja] mas [i'dea]... Una anecdòta. De temps fa, escriguèro un tèxt dal tip: “la mainaia a una idea”. Lo tèxt viatjèt e tornèro trobar la frasa “la mainaa a una idea” çò que se pòt compréner levat qu’èra prononciaa [la maj'na a'yna i'deja]...
 
 
De qué prepausar alora?
 
Segon çò qu’avèm dich, acceptar –i- per –aia seriá ben logic. O alora chal escriure “chaminea” eça.
 
Question conèxa: -àia o –aia alora?
 
Se ditz que –i- es una mieja vocala que pòrta jamai l’accent donca normalament donca –aia implica obligatoriament [‘aja] e ren d’autra prononciacion. Se volèm [a'ija] chal alora “aía” (d’autres nòtan “aïa”, coma en niçard “faía”, o “faïa” per “fasiá”).
 
D’unas armonizacions interdialectalas son ancara necitas per repensar d’unos ponches a l’interior de tal o tal dialècte. Penso que chal veire dins son ensèm per i arribar.
 
Penso a “chal que siòie” (varianta de “sieie” o “shiòie”). Poiriam escriure “siáie” vist que “siá” existe (“sia” quitament en niçard literari) benlèu?
 
Penso per exemple al provèrbi “Abilhar l’arbo” (dire de mal de qualqu’un) en gascon qu’en vivaroalpenc se notariá “Abilhar l’àrbol” (deribacion “arboràs”). Alora –l finala o non?
 
Sabo ben que los gascons an drech d’escriure –ish e –r- per –iss- e –l- perqué son de traches que fan part estructuralament de lor dialècte e que los vivaroalpencs non an drech perqué trobam a l’encòup –iss- e ish- (laissa, laisha, avans, avansh) coma –r- e –l- (saraa, salaa, malaut, maraut) segon los parlars vivaroalpencs (estent entendut que –ish- es ren un trach global). Mas es per tot parier?
 
Parlarem ges de las semblanças entre vivaroalpenc e gascon.
 
Ma vita professionala me permete mens de m’ocupar aüra, mas nòto aicí coma un pensa bèstia per après, que vos fau partajar.
 

 

... e tanben eth capitan Haddòck e eth professor Tornassòl e era Castafiòre. Enquia Milou laire ena lengua de Condò.
 
Ena Associacion Es Paums acabam de revirar ar aranés Es Jòies dera Castafiòre un des títols des aventures deth popular personatge Tintin òbra der autor bèlga Hergé.
 
A estat un encargue de Trilita Edicions e Zephyrum Edicions que ne van a revirar e editar es vint-e-quate títols dera colleccion. Que cau aplaudir era iniciatiua de Trilita e Zephyrum qu’ei ua bona aportacion ara normalizacion dera lengua deth nòste país.
 
Era idèa ei de revirar-ne dus títols per an: un cap Nadau e un aute tara hèsta de Sant Jòrdi. Er an que ven ne reviraram dus títols: Objectiu  era Lua e Auem caushigat era Lua en tot coincidir damb eth 50u aniversari dera arribada der òme ena Lua.
 
Be les n’auem liejut de viatges es aventures d’aguest gojat  deth peu quilhat (sai cap se qui la piente).
 
Jo, coma molti  dera mia quinta aprení a liéger e escríuer francés en tot guardar es comics de Tintin.
 
Es aventures de Tintin qu’ei ua des sèries de comics mès importantes a nivèu mondiau deth segle XXu, dera que se n’an venut mès de 200 milions de albums, ei lèu dit,  en mès d’un centeat de lengües
 
Ara ara fin que la poderam liéger en aranés.
 
Poderam veir as inspectors Dupont e Dupond viradi en es inspectors Bertranet e Bertranon, ath maucarat de Haddock brestegar: Trons deth Montlude!!!. Lampits de Lairissa!!!,.. Mila canaules!!!, a madama Castafiòre se plànher Moria!!!, Moria!!!,  arrespóner damb era afirmación aranesa Tiò!!! e a Milou lairar guau!!! enlòc de woaoh!!!
 
Eth tèxte a estat revirat directamens deth deth francés en tot adaptar es onomatopèies, era toponimia, era patronimia e es insults ara grafia normalizada aranesa.
 
Eth libe que ja ei en fasa de maquetacion e serà ara venda en uns mesi, abans de Nadau.
 
Era publicacion de comics en aranés pensi que ei ua bona notícia tara nòsta lengua e un simbèu de normalitat.
 
Es aventures de Tintin non ei era unica òbra que ena Associacion auem revirat ar aranés: tanben auem revirat eth classic de Lewis Carroll, Alicia en País des Meravilhes que serà editat en uns mesi peth Conselh Generau d’Aran.
 
En encastre musicau veirà lèu era lum un metòde d’aboès des Pirinèus. Eth metòde qu’ei eth resultat dera amassada entre dus apassionadi d’aguesti esturments , Sergi Llena e Pierre Rouch. Tanben l’auem revirat ar aranés ena Associacion.
 
En tot revirar tèxtes ar aranés volem contribuir a que cada còp i age mès materiau a disposicion des que aprenen era nòsta lengua. I creiguem talaments qu’ac auem en nòste lèma…tà promòir era musica, era lengua e era cultura…
 
 
 





 

29 de setembre de 1936: Francisco Franco deven oficialament cap dau govèrn e dei fòrças armadas nacionalistas; 29 de setembre de 2018: quauqueis espanhòus an vougut celebrar a Barcelona la repression policiera dau referendum d'independéncia dau primier d'octòbre passat, e lo pòble catalan, maugrat lei Mòssis d'Esquadra, a sauput resistir. Ansin es tendut l'auton barcelonés, tendut per la realitat dau conflicte d'independéncia.

Quina que ne siegue la sortida ara ben mausegura, Barcelona es, coma a d'autreis occitans conscients de o èstre, ma capitala, non solament la de mon identitat catalana venguda de Malhòrca e refortida per de liames afectius prefonds en Catalonha, mai pereu la capitala de mon occitanitat, maugrat la decision de la consolessa Ada Colau de metre fin a l'oficialitat de l'occitan dins sa vila.

Mon occitanitat la vivi perque, coma d'autres o dison mai que ieu, ma lenga e ma cultura i son pas mespresadas coma encara o son dins mon país qu'es jamai mieu, mai en particular gràcias a una associacion catalana tan discreta coma utila: l'ADÒC. Bensai mens coneguda que lo CAÒC qu'organiza de cors d'occitan dins la Ciutat Comtala, l'ADÒC, en aranés "Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha", jòga un ròtle pasmens fondamentau. Ges d'elei ne son president ni membre dau burèu, mai son anma ten doas tèstas, d'un caire l'escrivan e jornalista Manèl Zabala, que pacientament transmet cada jorn la lenga nòstra a seis enfants, e d'autre caire Ferriòl Macip, òme deis engenhs multiples. Sensa la volontat d'aquestei dos òmes, seguits per d'autres, auriam pas agut lo programa aranés e occitan de la television barcelona Bétévé; l'oficialitat de l'occitan seriá mens efectiva perque la Generalitat trobariá mens de traductors devèrs l'aranés per lei tèxtes oficiaus; e, de segur, sensa l'ADÒC, auriam pas uei Jornalet, estent qu'es l'ADÒC que gerís nòstre e vòstre quotidian en linha en occitan.

Ieu ne siáu un simple sòci, qu'ai aderit a l'ADÒC per que lei relacions entre Jornalet e leis Amics de Jornalet siegon mai estrechas, mai cresi fermament que cau ajudar a aquela associacion a se desvolopar en Catalonha. Fa mestier a nòstra lenga oficiala en Catalonha una associacion de referéncia per que se desplegue plenament l'oficialitat de l'occitan. Encara tròp de catalans desconeisson la situacion de l'occitan dins son pròpri país, e comprendretz doncas quina pòu èstre l'utilitat de l'ADÒC per difusar Occitània en Catalonha!

La còla de l'ADÒC alestisson de projèctes precís e estrambordants. Cresi que ne seretz assabentats lèu-lèu, mai, enterin, ja podètz dar vòstre supòrt a l'ADÒC, coma l'ADÒC ja da son supòrt quotidian desinteressat a nòstra lenga.

Ansin ajudaretz pereu a Jornalet, qu'a de besonh de vosautres, o sabètz ben!

 

---

Lo ponch sus l'operacion "Jornalet: tres meses per 3000 èuros"

En fin finala, sèm pas encara arribats a la tòca dels 3000 èuros. Totun, nos es pervengut d'autres dons, que ne sèm tras que reconeissents, e nos manca 730 èuros per èsser segurs de salvar lo jornal. Un brave mercé a totòm per la necessària solidaritat!

Donadas bancàrias:
 
La Banque Postale (Marselha)
IBAN: FR16 2004 1010 0912 8089 7Y03 009
Còde BIC: PSSTFRPPMON
Al nom de: Los Amics de Jornalet (6 Carrièra Victor Hugo, 11500 Quilhan)
 
Caixa d'Enginyers (Barcelona)
IBAN: ES79 3025 0001 1414 3339 8145
Còde BIC: CDENESBBXXX
Al nom de: Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha







 

Mai d’un còp, dins aquesta rubrica, ai assajat de destriar doas menas de manlèus ai lengas dominantas (francismes, italianismes e espanholismes).
  Lo guepard es un animau exotic d’Africa e d’Asia que, lòngtemps, recebèt pas de nom clar dins lei lengas d’Euròpa. D’autrei grands felidèus exotics coma lo leon, lo tigre e lo laupard, au contrari, s’èran identificats dempuei lòngtemps dins lei lengas europèas. Lo leon, per exemple, foguèt naturalament present en Euròpa meridionala fins a l’Edat Antica e nos a laissat un remembre ininterromput dempuei lo latin leo ~ leonis fins a l’occitan leon. Mai lo guepard, gaire...
 
Es entre lei sègles XVII e XX que de mots per “guepard” se son installats dins lei lengas mai dinamicas d’Euròpa. La màger part se basan sus la forma francesa le guépard: en italian ghepardo, en espanhòu guepardo, en catalan guepard, en romanés ghepard, en alemand Gepard, en polonés gepard, en rus gepard... L’anglés a chausit un mot d’origina diferenta, cheetah, que ven de l’indi. Lo portugués, eu, a pres guepardo au francés e chita a l’anglés.
 
Lo tipe francés e internacionau guépard s’es estabilizat au sègle XVIII. Ven d’un tipe francés un pauc pus ancian gapard dau sègle XVII.
 
Per una evolucion pauc clara, lo francés guépard o gapard ven d’un tipe italian gattopardo, qu’eu tanben apareguèt au sègle XVII. Es un compausat de gatto “gat” e pardo “laupard”: il gattopardo, en italian, es donc un “gat-laupard” e designa tota mena de grand felidèu elegant e pus grand qu’un gat, pas necessàriament un guepard. Es pr’amor d’aquela imprecision que l’italian, per parlar exactament dau “guepard”, a degut manlevar au sègle XIX la forma ghepardo au francés.
 
L’occitan, en aqueste començament de sègle XXI, a pas encara de forma ben fixa. Lei diccionaris occitans de Mistral e d’Alibèrt parlan pas dau guepard. Nòstra tardança revèla la fragilitat de nòstra lenga d’òc per parlar dei realitats exoticas.
 
Ara, sembla evident e rasonable que podèm dire en occitan lo guepard: es un mot que lo manlevarem au tipe francés, italianizant e internacionau le guépard. Coïncidirem amb l’italian ghepardo, lo catalan guepard e l’espanhòu guepardo.
 





 

Èri recentament a Poznań en Polonha ende cantar l’Imortèla dens un encontre esperanto a un public internacionau. Aqueste hestenau s’apèra ARKONES e es un deus mès ancians dens la lenga internacionala.

L’endeman èi agut lo parat d’escotar una conferéncia suus noms de paises en esperanto hèita per ... un tolosan que, de mès, es occitanista e que s’apèra lo Christophe Chazarein.

Lo tèma pòt semblar curiós, mes en vertat es fòrça interessant. Muisha lo rebat d’uns biaishes de pensar que’s pòdon a còps acarar. Cau saber que la Lenga internacionala es basada a l’encòp sus la tradicion e l’istòria mes tanben sus la logica e sus concèptes que pòdon estar acceptats e comprés per totis.

Ende balhar un nom a un país, i a pas que dus biaishes que depenen deu nom vertadièr. Purmèr cas, lo nom deu país es lo rasic de basa e lo nom deus estatjants n’es derivat per l’ajost deu sufixe -ano (que vòu díser “sòci” e se pòt botar a cada rasic): Kanado, kanadano. Aquò’s fòrça simple.

Dusau cas, lo mot de basa es lo nom deu pòble e aqueste còp es lo nom deu país que n’es derivat. E vaquí que los trabucs començan ...

I a haut o baish tres possibilitats: sia ajustar lo sufixe -io, sia lo sufixe -ujo, sia lo sufixe -lando. Atau, un estatjant de las isclas britanicas es un Brito e son país es sia Britio (prononciar britía) sia Britujo (prononciar britóia) o mès rarament Britlando. Quina diferéncia? me demandaratz.
Segon çò que muishèc lo Christophe, las recomendacions de l’académia an evoluït dens l’istòria mes sustot fin finala lo sufixe -io es utilizat ara a 75% peus esperantofònes.

Puèi nòste conferencièr nos demandèc çò que preferam. Lo public èra partatjat. Aquò dessús responoi que personalament prefèri -ujo d’un point de vista filosofic, mes que sona pas tròp polit. Quitament se l’occitan coneish pas terminasons en -óia mes meslèu en -olha on lo “L” es ausit, los mots franceses que s’acaban per -ouille son màgerment pejoratius (pas besonh d’exemples). Los Poloneses, qu’an de lor costat fuj e chuj, sia “foè” e “viet”, èran d’acòrd.

Lavetz me demandèn pr’amor -uj m’agradava d’un point de vista filosofic. Responoi que l’aspèct artificiau conveng plan a l’artificialitat d’uns paises que son Estats e pas brica nacions. Ende mes d’un auditor present, estoc una descobèrta.

Lor digoi que dens los articles qu’escrivi en occitan utilizi l’expression “Estat francés” que non pas “França” pr’amor que’m sembla mès juste. Atau los Catalans parlan de l’Estat espanhòu meslèu que non pas d’Espanha, qu’es en vertat Castelha.

Es doncas possible en esperanto de hèr la diferéncia entre Estat e país, quitament s’aquesta nuança es pas sentida per totis, e de mès l’expression franca ŝtato demòra tanben utilizabla.

Après, l’auta question, pas abordada dens la conferéncia es de saber se cau utilizar lo nom deu país dens sa lenga pròpia o dens sa version coneishuda de pertot. La tendéncia purmèra estoc a la debuta de cap au nom internacionau, puèi mès es anar mès los noms originaus començan de s’impausar, a vesèm ara Barato a costat de Hindio, Kartvelio ende díser Georgio (lo país deu Caucase, pas l’estat deus USA), Kimrio ende País de Galas o quitament Eŭskio end’exprimir l’idèa de Bascoat.

Tot aquò sembla muishar una evolucion meslèu positiva deus biaishes de pensar.
 
 
 
 



 

Adishatz, que soi Pascau Sebat. Que m'avetz dilhèu dejà lejut dens cronicas com Barrem los Tuadèrs o articles vergonhosament autopromocionaus suu men grop de musica.
 
Uei que'vs volerì parlar d'un subjècte important: la sèria Barrem Los Tuadèrs, qui comencè sus aqueste sit e qui s'arrestè en 2015, que ressucitè l'an passat devath ua auta fòrma. Qu'ei ara ua emission setmanèra sus Radiò Païs, e que la podetz escotar en linha com hèra d'autas emisions. Dens aquesta cronica, que trobaratz un tèxte cada setmana, en rapòrt dab las problematicas ligadas aus animaus, a l'antispecisme e/o a l'alimentacion vegetala.
 
Qu'i trobaratz tanben musica de la bona e ua version diferenta de Las Galèras de Sevilha en guisa de generic. A lèu sus internet!