Reparticion e classificacion
Lo vèrb que coneissèm abitualament per la forma cal (regionalament cau, chal, chau) se ditz a l’infinitiu caler (regionalament chaler). Significa basicament “es necessari (de)” o “i a l’obligacion (de)”.
Es un vèrb irregular qu’aperten a la 3a conjugason (o grop C), çò es, la familha dels vèrbs en ‑re o -er.
Es un vèrb defectiu, valent a dire, s’emplega pas a certanas personas e a certans tempses. Se limita a la 3a persona del singular e s’utiliza pas jamai a l’imperatiu.
Aquel vèrb caler (chaler) es frequent dins totes los dialèctes.
Especialament, devèm precisar que caler/cau es d’usatge abitual en provençal, e mai se d’unes creson qu’o es pas. La cresença segon la quala caler/cau seriá pas de provençal es una illusion: s’explica per l’usatge rar d’aquel vèrb en grafia mistralenca e dins lo parlar de Frederic Mistral, ont se preferís lo vèrb equivalent faler/fau. Mas en realitat, caler/cau s’utiliza fòrça dins una partida dels parlars populars de Provença. L’usatge de caler/cau s’es plenament reabilitat dins lo provençal literari escrich en grafia classica. L’òbra abondonsa de Robèrt Lafont l’utiliza fòrça.
Lo vèrb fal (regionalament fau), que pren a l’infinitiu la forma faler, a lo meteis sens que caler e se conjuga exactament coma caler, mas a pas la meteissa etimologia. Faler es rar en lengadocian e niçard.
Formas conjugadas
Vaicí las principalas formas conjugadas de caler e faler (totas las variacions localas pòdon pas figurar dins aqueste tablèu).
Usatge coma vèrb semiauxiliar
Caler e faler son sovent de vèrbs semiauxiliars, çò es, prenon de formas conjugadas que se plaçan davant un autre vèrb que rèsta, el, a l’infinitu.
Extension a totas las personas
Normalament utilizam caler e faler sonque a la 3a persona del singular. Mas una astúcia permet d’estendre l’usatge d’aqueles dos vèrbs a las autras personas, mejançant un pronom d’objècte indirècte plaçat abans (me, te, li, nos, vos, li...), e gràcias a un vèrb a l’infinitiu après.
Usatge davant un nom
Caler e faler se pòdon utilizar davant un nom e significan alara “es necessari d’aver”.
Davant un nom al plural, l’occitan manten puslèu los vèrbs caler e faler a la 3a persona del singular.
Lo catalan, per contra, conjuga puslèu cal al plural, jos la forma calen, davant un nom al plural: ens calen cançons.
[1] En provençal e niçard (e mai dins d’autres dialèctes), al present del subjontiu, las formas classicas dels vèrbs de la 3a conjugason se terminan amb una a (cauga, fauga), mas i a de variantas popularas que se terminan amb una e (caugue, faugue).
Lo vèrb que coneissèm abitualament per la forma cal (regionalament cau, chal, chau) se ditz a l’infinitiu caler (regionalament chaler). Significa basicament “es necessari (de)” o “i a l’obligacion (de)”.
Es un vèrb irregular qu’aperten a la 3a conjugason (o grop C), çò es, la familha dels vèrbs en ‑re o -er.
Es un vèrb defectiu, valent a dire, s’emplega pas a certanas personas e a certans tempses. Se limita a la 3a persona del singular e s’utiliza pas jamai a l’imperatiu.
Aquel vèrb caler (chaler) es frequent dins totes los dialèctes.
Especialament, devèm precisar que caler/cau es d’usatge abitual en provençal, e mai se d’unes creson qu’o es pas. La cresença segon la quala caler/cau seriá pas de provençal es una illusion: s’explica per l’usatge rar d’aquel vèrb en grafia mistralenca e dins lo parlar de Frederic Mistral, ont se preferís lo vèrb equivalent faler/fau. Mas en realitat, caler/cau s’utiliza fòrça dins una partida dels parlars populars de Provença. L’usatge de caler/cau s’es plenament reabilitat dins lo provençal literari escrich en grafia classica. L’òbra abondonsa de Robèrt Lafont l’utiliza fòrça.
Lo vèrb fal (regionalament fau), que pren a l’infinitiu la forma faler, a lo meteis sens que caler e se conjuga exactament coma caler, mas a pas la meteissa etimologia. Faler es rar en lengadocian e niçard.
Formas conjugadas
Vaicí las principalas formas conjugadas de caler e faler (totas las variacions localas pòdon pas figurar dins aqueste tablèu).
| occitan general | provençal | niçard | vivaroalpenc | auvernhat | lemosin | gascon | |
| infinitiu | caler (faler) | caler (faler) | caler (faler) | chaler (faler) | chaler (faler) | chaler (faler) | caler (faler) |
| present de l’indicatiu | cal (fal) | cau (fau) | cau (fau) | chal (fal) | chal (fal) | chau (fau) | cau (fau) |
| present del subjontiu | calga (falga) | cauga (fauga) [1] | cauga (fauga) [1] | chalha (falha) | chalha (falha) | chalha (falha) | calha (falha) |
| imperfach de l’indicatiu | caliá (faliá) | caliá (faliá) | calia (falia) | caliá (faliá) | chaliá (faliá) | chaliá (faliá) | caliá /calèva (faliá /falèva) |
| preterit de l’indicatiu | calguèt (falguèt) | cauguèt (fauguèt) | cauguèt (fauguèt) | chauguèc (fauguèc) | chauguèt (fauguèt) | chauguèt (fauguèt) | calèc /caló/-oc (falèc /faló/-oc) |
| imperfach del subjontiu | calguèsse (falguèsse) | cauguèsse (fauguèsse) | cauguèsse (fauguèsse) | chauguèsse (fauguèsse) | chauguèsse (fauguèsse) | chauguèsse (fauguèsse) | calèsse /calosse (falèsse /falosse) |
| futur de l’indicatiu | caldrà (faldrà) | caudrà (faudrà) | caurà (faurà) | chaudrà (faudrà) | chaudrà (faudrà) | chaudrà (faudrà) | calerà (falerà) |
| condicional | caldriá (faldriá) | caudriá (faudriá) | cauria (fauria) | chaudriá (faudriá) | chaudriá (faudriá) | chaudriá (faudriá) | caleriá /caleré (faleriá /faleré) |
| gerondiu | calent (falent) | calent (falent) | calent (falent) | chalent (falent) | chalent (falent) | chalent (falent) | calent (falent) |
| participi passat | calgut (falgut) | caugut (faugut) | caugut (faugut) | chaugut (faugut) | chaugut (faugut) | chaugut (faugut) | calut (falut) |
Usatge coma vèrb semiauxiliar
Caler e faler son sovent de vèrbs semiauxiliars, çò es, prenon de formas conjugadas que se plaçan davant un autre vèrb que rèsta, el, a l’infinitu.
cal parlar (cau parlar, chal parlar, chau parlar)
caliá parlar (calia parlar, calèva parlar)
que calga parlar (que cauga parlar, que chalha parlar, que calha parlar)
a calgut parlar (a caugut parlar, a chaugut parlar, a calut parlar)
aurà calgut parlar (aurà caugut parlar, aurà chaugut parlar, aurà calut parlar)
caliá parlar (calia parlar, calèva parlar)
que calga parlar (que cauga parlar, que chalha parlar, que calha parlar)
a calgut parlar (a caugut parlar, a chaugut parlar, a calut parlar)
aurà calgut parlar (aurà caugut parlar, aurà chaugut parlar, aurà calut parlar)
Extension a totas las personas
Normalament utilizam caler e faler sonque a la 3a persona del singular. Mas una astúcia permet d’estendre l’usatge d’aqueles dos vèrbs a las autras personas, mejançant un pronom d’objècte indirècte plaçat abans (me, te, li, nos, vos, li...), e gràcias a un vèrb a l’infinitiu après.
me cal partir (me cau partir, mi cau partir, me chal partir, me chau partir)
te cal partir (te cau partir, ti cau partir, te chal partir, te chau partir)
li cal partir (li cau partir, li chal partir, li chau partir)
nos cal partir (nos cau partir, nos chal partir, nos chau partir)
vos cal partir (vos cau partir, vos chal partir, vos chau partir)
lor cal partir (li cau partir, lor chal partir, lor chau partir, los cau partir)
L’occitan utiliza rarament la construccion cal que + subjontiu, coma per exemple: cal que parta (ieu), cal que partas, cal que parta (el), cal que partam, cal que partatz, cal que partan. Per contra, cal que + subjontiu es una construccion fòrça abituala en catalan (cal que parteixi, cal que parteixis...) e en francés (il faut que je parte, il faut que tu partes...).te cal partir (te cau partir, ti cau partir, te chal partir, te chau partir)
li cal partir (li cau partir, li chal partir, li chau partir)
nos cal partir (nos cau partir, nos chal partir, nos chau partir)
vos cal partir (vos cau partir, vos chal partir, vos chau partir)
lor cal partir (li cau partir, lor chal partir, lor chau partir, los cau partir)
Usatge davant un nom
Caler e faler se pòdon utilizar davant un nom e significan alara “es necessari d’aver”.
cal un sac (cau un sac, chal un sac, chau un sac)
te caldrà de temps (te caudrà de temps, ti caurà de temps, te chaudrà de temps, te chaudrà dau temps, te calerà temps)
Davant un nom al plural, l’occitan manten puslèu los vèrbs caler e faler a la 3a persona del singular.
nos cal de cançons (nos cau de cançons, nos chal de chançons, nos chau de las chançons, nos cau cançons)
Lo catalan, per contra, conjuga puslèu cal al plural, jos la forma calen, davant un nom al plural: ens calen cançons.
[1] En provençal e niçard (e mai dins d’autres dialèctes), al present del subjontiu, las formas classicas dels vèrbs de la 3a conjugason se terminan amb una a (cauga, fauga), mas i a de variantas popularas que se terminan amb una e (caugue, faugue).