Aquest article, l'escrivi quauqueis oras après apréner l'òrre assassinat d'un professor d'istòria-geografia francés, dins la banlèga parisenca, que pareis d'èsser copable, ais uelhs criminaus de son agressor, d'aver mostrat en classa de caricaturas de premsa dau profèta de l'islam, en nom de la defensa de la libertat d'expression.
Ara ne'n sabèm pas tot, e au fons ne'n sabèm ren. Coma se passèt lo cors dau paure professor? Quinei reaccions manifestèron seis escolan·a·s? Coma anèt que d'aqueu cors ne'n siguèsse assabentat lo jovenòme de dètz e uech ans que l'assassinèt? Quina es l'istòria d'aqueu jovenòme d'origina chechèna nascut a Moscòu? Se saup que son país lo marquèron d'annadas de violéncia, mai que s'endevenguèt per que devenguèsse un assassin? Siáu conscient de mon ignorància e m'es de grèu qu'un còp de mai, la polícia ague tuat, coma tostemps en França, lo presumit terrorista avans que se conegue, dins un jutjament public, lei motivacions que lo compeliguèron a levar de maniera coarda la vida a un òme. Crenhi que l'ignorància noirigue l'emocion e que leis esmogudas descadenen l'òdi.
Sensa desencusar un crime que m'indigna, sensa oblidar la dolor dei pròches de la victima mai pereu de l'assalhidor, que belèu comprenon ges son gèst dessenat, preferissi de tenir lo sang freg, e mai me bolhigue dedins. Dins l'istòria umana, es tristament banau que religion e politica s'apàrien e mainaden lo mostre dau fanatisme, qu'es tanben la figura de la volontat de dominacion.
Leis occitans ne'n sabèm de l'intolerància religiosa aliada a la politica, de l'exterminacion dei catars, dau secutament dei vaudés ò dei jusieus, puei dei protestants tre l'epòca dei guèrras de religions qu'ensagnosiguèron nòstre país. Entendèm lo desir d'unificacion, d'uniformizacion en nom dau poder estatau, e França a finit qu'a installat una religion dau dieu Estat, amb sa Lenga Unica, son Istòria Oficiala, sa trinitat Republica-Estat-Nacion. Belèu, precisament, quau se reconeis pas dins aquela religion, sovent perque es luench dau poder, voudriá tant afortir una identitat autra que tombariá dins un fanatisme invèrs?
Aquesta nuech, mentre qu'escrivi aquestei linhas, pensi a un pastor reformat que coneguèri a París. Li disián Aimé Esposito-Farèse. Pintre, un còp convidat a la ràdio per Jacques Chancel quand sa glèisa èra en region parisenca, coautor d'un libre sus Cesar e Jèsus-Crist qu'ai pas legit pr'amòr que ne'n desconeissiáu l'existéncia fins a ièr, a l'azard d'una recèrca, èra un pènegre anticolonialista qu'encara parlava arabi amb lei dònas que venián ajudar a netejar. S'interessava en tot, coneissiá de París estant Lluís Llach, parlava amb totei, crestians non protestants, jusieus, musulmans, agnostics, atèus, en nom de la ferma cresença en lo dialògue dei culturas. Aimavi aquel òme dei Mediterranèas, uei sepelit a Montpelhier, e me siáu jamai consolat de sa mòrt; li aviáu pas pogut dire adieu.
Pensi a tu, Aimé. Que diriás d'aquela violéncia? Te coneissiáu ben, a tu que visquères la violéncia de la guèrra d'Argeria, auriás pas tengut un mot còntra l'islam, e auriam charrat ensems sus l'istòria dei pòbles e dei colonizacions. Auriam pregat per la patz, e auriás convidat un responsable musulman per ne'n parlar amb nosautres. Jamai ai oblidat coma parlaves dei catars: disiás que lei crosats li avián donat rason en pensant que lei chaplar fins au darrier èra la solucion. Se siam violents, demostram tostemps qu'avèm tòrt.
E amb tu que ton còrs repausa ara en Occitània, auriam parlat de civilizacion occitana, dau besonh de trobar la patz sus nòstre gran de poussa, e ieu, ara que siáu occitanista, t'auriáu dich que cresi en lo dialògue dei culturas que presicaves coma practicaves, per bastir un autre país. Cèrtas, se i condemnariá lo fanatisme e l'integrisme, e sei potencialei violéncias, mai totei se i demandarián, avans de lei reprimir, coma empedir qu'espeliguèsson.
Se luchariá per que degun de senat tròbe normau de tuar per una caricatura, per que degun se senta identificat au murtre en nom d'una identitat.
Encara mens en nom d'un Dieu qu'un tèxte sagrat li ditz misericordiós.
![abonar los amics de Jornalet]()
Ara ne'n sabèm pas tot, e au fons ne'n sabèm ren. Coma se passèt lo cors dau paure professor? Quinei reaccions manifestèron seis escolan·a·s? Coma anèt que d'aqueu cors ne'n siguèsse assabentat lo jovenòme de dètz e uech ans que l'assassinèt? Quina es l'istòria d'aqueu jovenòme d'origina chechèna nascut a Moscòu? Se saup que son país lo marquèron d'annadas de violéncia, mai que s'endevenguèt per que devenguèsse un assassin? Siáu conscient de mon ignorància e m'es de grèu qu'un còp de mai, la polícia ague tuat, coma tostemps en França, lo presumit terrorista avans que se conegue, dins un jutjament public, lei motivacions que lo compeliguèron a levar de maniera coarda la vida a un òme. Crenhi que l'ignorància noirigue l'emocion e que leis esmogudas descadenen l'òdi.
Sensa desencusar un crime que m'indigna, sensa oblidar la dolor dei pròches de la victima mai pereu de l'assalhidor, que belèu comprenon ges son gèst dessenat, preferissi de tenir lo sang freg, e mai me bolhigue dedins. Dins l'istòria umana, es tristament banau que religion e politica s'apàrien e mainaden lo mostre dau fanatisme, qu'es tanben la figura de la volontat de dominacion.
Leis occitans ne'n sabèm de l'intolerància religiosa aliada a la politica, de l'exterminacion dei catars, dau secutament dei vaudés ò dei jusieus, puei dei protestants tre l'epòca dei guèrras de religions qu'ensagnosiguèron nòstre país. Entendèm lo desir d'unificacion, d'uniformizacion en nom dau poder estatau, e França a finit qu'a installat una religion dau dieu Estat, amb sa Lenga Unica, son Istòria Oficiala, sa trinitat Republica-Estat-Nacion. Belèu, precisament, quau se reconeis pas dins aquela religion, sovent perque es luench dau poder, voudriá tant afortir una identitat autra que tombariá dins un fanatisme invèrs?
Aquesta nuech, mentre qu'escrivi aquestei linhas, pensi a un pastor reformat que coneguèri a París. Li disián Aimé Esposito-Farèse. Pintre, un còp convidat a la ràdio per Jacques Chancel quand sa glèisa èra en region parisenca, coautor d'un libre sus Cesar e Jèsus-Crist qu'ai pas legit pr'amòr que ne'n desconeissiáu l'existéncia fins a ièr, a l'azard d'una recèrca, èra un pènegre anticolonialista qu'encara parlava arabi amb lei dònas que venián ajudar a netejar. S'interessava en tot, coneissiá de París estant Lluís Llach, parlava amb totei, crestians non protestants, jusieus, musulmans, agnostics, atèus, en nom de la ferma cresença en lo dialògue dei culturas. Aimavi aquel òme dei Mediterranèas, uei sepelit a Montpelhier, e me siáu jamai consolat de sa mòrt; li aviáu pas pogut dire adieu.
Pensi a tu, Aimé. Que diriás d'aquela violéncia? Te coneissiáu ben, a tu que visquères la violéncia de la guèrra d'Argeria, auriás pas tengut un mot còntra l'islam, e auriam charrat ensems sus l'istòria dei pòbles e dei colonizacions. Auriam pregat per la patz, e auriás convidat un responsable musulman per ne'n parlar amb nosautres. Jamai ai oblidat coma parlaves dei catars: disiás que lei crosats li avián donat rason en pensant que lei chaplar fins au darrier èra la solucion. Se siam violents, demostram tostemps qu'avèm tòrt.
E amb tu que ton còrs repausa ara en Occitània, auriam parlat de civilizacion occitana, dau besonh de trobar la patz sus nòstre gran de poussa, e ieu, ara que siáu occitanista, t'auriáu dich que cresi en lo dialògue dei culturas que presicaves coma practicaves, per bastir un autre país. Cèrtas, se i condemnariá lo fanatisme e l'integrisme, e sei potencialei violéncias, mai totei se i demandarián, avans de lei reprimir, coma empedir qu'espeliguèsson.
Se luchariá per que degun de senat tròbe normau de tuar per una caricatura, per que degun se senta identificat au murtre en nom d'una identitat.
Encara mens en nom d'un Dieu qu'un tèxte sagrat li ditz misericordiós.
