Que volerén passar a l’alfabet latin
Lo cazac, la lenga de Cazactsan, que’s hè remarcar pr’amor que deuré cambiar d’alfabet en 2025. Que prevesen de’u har passar de l’alfabet cirillic (comun dab lo rus) a l’alfabet latin (lo mei utilizat deu Món).
Lo país de Cazacstan qu’a ua cultura meilèu centreasiatica e musulmana, mes pas solament, que compta tanben ua hòrta minoritat russa de cultura crestiana ortodòxa. Lo cazac qu’ei ua lenga turquesa: qu’ei pròche deu turc de Turquia, deu gagauz, deu tatar de Crimèa, deu tatar de Vòlga, deu bashcòrt, de l’azèri, deu turcmèn, de l’ozbèc, deu quirguiz, de l’oigor, deu iacot, etc.
Reformas complicadas dab motivacions politicas
Lo cazac que s’escrigoc longtemps en alfabet arabi. Dens l’encastre de l’Union Sovietica, que passèc a un primèr alfabet latin en 1929 (dab letras estranhas coma ƣ), puish a l’alfabet cirillic en 1940 per la volontat d’Stalin.
Dempuish l’independéncia de Cazastan en 1991, lo regim politic cazac qu’ei dictatoriau. Lo president Nursultan Nazarbaev que gavidèc l’estat de 1991 a 2019. Cazacstan qu’es paga monuments delirants dens ua capitala fastuosa qui càmbia sovent de nom: Aqmola, Astana... e ara la vila que s’apèra Nur-Sultan (lo prenom de l’èx-president Nazarbaev). Lo navèth president dempuish 1991, Qasym-Jomart Toqaev, que perpetua lo medish regim.
L’alfabet cirillic deu cazac qu’ei demorat oficiau dinc ara. L’estat que mantien duas lengas oficialas, lo cazac e lo rus, totas duas en cirillic. Totun lo regim que mia ua politica timida de rehortiment deu cazac en fàcia deu rus. Donc, lo dictator Nazarbaev qu’a volut latinizar l’escritura cazaca mes lo procès qu’ei lent e contradictòri.
Non soi pas especialista deu cazac e non pòdi pas díser quina version ei melhora. Mes que vesi ensenhaments utils entà Occitània.
Qualitats e defauts de la latinizacion
1) Un alfabet latin en cazac que pòt portar quauques avanç positius.
2) Lo futur alfabet latin cazac, totun, que s’anóncia dab defauts grèus de planificacion lingüistica.
Los futurs comparats deu cazac e de l’occitan
Lo succès futur de l’alfabet latin, en cazac, non ei pas garentit. Non ei pas encara oficializat e non coneishèm pas la sua version definitiva. Latinizar l’escritura qu’ei ua idèa bona mes que’s hè dab impreparacion e superficialitat.
L’occitan qu’ei malaut. Politicians, elegits, pseudopresidents e pseudocongrès que “gerishen” l’occitan en cométer los defauts tipics deu regim politic cazac: autoritarisme, superficialitat, grafia instabla, incompeténcia en lingüistica, non-reflexion suu conflicte entre occitan e francés...
La grana diferéncia entre occitan e cazac qu’ei la fragilitat dramatica de l’occitan. Lo cazac, aumens, que’s parla mei e qu’ei ua lenga d’estat. L’occitan que merita hèra mei d’ambicion.
Complements
Lo cazac, la lenga de Cazactsan, que’s hè remarcar pr’amor que deuré cambiar d’alfabet en 2025. Que prevesen de’u har passar de l’alfabet cirillic (comun dab lo rus) a l’alfabet latin (lo mei utilizat deu Món).
Lo país de Cazacstan qu’a ua cultura meilèu centreasiatica e musulmana, mes pas solament, que compta tanben ua hòrta minoritat russa de cultura crestiana ortodòxa. Lo cazac qu’ei ua lenga turquesa: qu’ei pròche deu turc de Turquia, deu gagauz, deu tatar de Crimèa, deu tatar de Vòlga, deu bashcòrt, de l’azèri, deu turcmèn, de l’ozbèc, deu quirguiz, de l’oigor, deu iacot, etc.
Reformas complicadas dab motivacions politicas
Lo cazac que s’escrigoc longtemps en alfabet arabi. Dens l’encastre de l’Union Sovietica, que passèc a un primèr alfabet latin en 1929 (dab letras estranhas coma ƣ), puish a l’alfabet cirillic en 1940 per la volontat d’Stalin.
Dempuish l’independéncia de Cazastan en 1991, lo regim politic cazac qu’ei dictatoriau. Lo president Nursultan Nazarbaev que gavidèc l’estat de 1991 a 2019. Cazacstan qu’es paga monuments delirants dens ua capitala fastuosa qui càmbia sovent de nom: Aqmola, Astana... e ara la vila que s’apèra Nur-Sultan (lo prenom de l’èx-president Nazarbaev). Lo navèth president dempuish 1991, Qasym-Jomart Toqaev, que perpetua lo medish regim.
L’alfabet cirillic deu cazac qu’ei demorat oficiau dinc ara. L’estat que mantien duas lengas oficialas, lo cazac e lo rus, totas duas en cirillic. Totun lo regim que mia ua politica timida de rehortiment deu cazac en fàcia deu rus. Donc, lo dictator Nazarbaev qu’a volut latinizar l’escritura cazaca mes lo procès qu’ei lent e contradictòri.
— En 2007, que’s presentèc oficialament un segond alfabet latin (après lo primèr de 1929). Que tienèva caractèrs comuns dab lo turc de Turquia coma ç, ı, ö, ș, ü e bèths signes desconeguts en Turquia coma ä, ñ, q. Mes Nazarbaev non l’oficializèc pas entà non vexar pas los interès rus. Totun quauques sits web de l’estat cazac e la Wikipèdia cazaca qu’instituiscón duas versions per lo cazac: en alfabet cirillic e en alfabet latin de 2007.
— En 2017, Nazarbaev que tornèc au son projècte de latinizacion. Que decretèc un passatge a l’alfabet latin qui’s deuré concretizar en 2025. Un tresau alfabet latin que’s presentèc en 2017, mes sens los caractèrs tipics deu turc de Turquia. Que contienèva hèra d’apostròfs: a’, c’, g’, i’, n’, o’, s’, u’, y’. Los apostròfs qu’èran tan nombrós e illegibles qu’entraïnèn protèstas de las hòrtas dens la societat cazaca, maugrat la natura dictatoriala deu regim.
— En 2018, Nazarbaev qu’acceptèc de revisar la sua posicion e que hascoc presentar ua quatava version sens apostròfs. Que hon remplaçats per accents aguts, per ua ı sens punt e per grops de duas letras: á, ch, ǵ, ı, ń, ó, sh, ú, ý. La distància visuala dab lo turc de Turquia que demorava.
— En març de 2019, Toqaev que remplacèc Nazarbaev a la presidéncia pr’amor que Nazarbaev èra vasut hèra vielh. Dempuish novembre de 2019, Toqaev, maugrat la sua fidelitat a Nazarbaev, qu’encoratja ua cinquava version de l’alfabet latin, aqueste còp dab hèra de signes pròches deu turc de Turquia coma ç, ğ, ı, ö, ş, ü mes en tot ahíger signes non anatolians coma q, ŋ, w. La version de 2019 non podèm pas díser encara s’ei definitiva. En tot cas que vien d’un grop de lingüistas qui afirman que lo lor alfabet e respècta mei seriosament los trèits fonetics deu cazac. Que vòlen ahíger quitament quauques cambiaments d’ortografia entà suprimir las influéncias excessivas deu rus.
— En 2025, teoricament, Cazacstan que deuré passar a un alfabet latin definitiu.
— En 2017, Nazarbaev que tornèc au son projècte de latinizacion. Que decretèc un passatge a l’alfabet latin qui’s deuré concretizar en 2025. Un tresau alfabet latin que’s presentèc en 2017, mes sens los caractèrs tipics deu turc de Turquia. Que contienèva hèra d’apostròfs: a’, c’, g’, i’, n’, o’, s’, u’, y’. Los apostròfs qu’èran tan nombrós e illegibles qu’entraïnèn protèstas de las hòrtas dens la societat cazaca, maugrat la natura dictatoriala deu regim.
— En 2018, Nazarbaev qu’acceptèc de revisar la sua posicion e que hascoc presentar ua quatava version sens apostròfs. Que hon remplaçats per accents aguts, per ua ı sens punt e per grops de duas letras: á, ch, ǵ, ı, ń, ó, sh, ú, ý. La distància visuala dab lo turc de Turquia que demorava.
— En març de 2019, Toqaev que remplacèc Nazarbaev a la presidéncia pr’amor que Nazarbaev èra vasut hèra vielh. Dempuish novembre de 2019, Toqaev, maugrat la sua fidelitat a Nazarbaev, qu’encoratja ua cinquava version de l’alfabet latin, aqueste còp dab hèra de signes pròches deu turc de Turquia coma ç, ğ, ı, ö, ş, ü mes en tot ahíger signes non anatolians coma q, ŋ, w. La version de 2019 non podèm pas díser encara s’ei definitiva. En tot cas que vien d’un grop de lingüistas qui afirman que lo lor alfabet e respècta mei seriosament los trèits fonetics deu cazac. Que vòlen ahíger quitament quauques cambiaments d’ortografia entà suprimir las influéncias excessivas deu rus.
— En 2025, teoricament, Cazacstan que deuré passar a un alfabet latin definitiu.
Non soi pas especialista deu cazac e non pòdi pas díser quina version ei melhora. Mes que vesi ensenhaments utils entà Occitània.
Qualitats e defauts de la latinizacion
1) Un alfabet latin en cazac que pòt portar quauques avanç positius.
— Qu’ajuda a sortir de l’influéncia russa e a anar mei vèrs las lengas turquesas influentas qui ja an adoptat l’alfabet latin coma lo turc, l’azèri, lo turcmèn e l’ozbèc. Lo passatge a l’alfabet latin, dens lo món turqués, que hè pensar, en occitan, au passatge de la grafia mistralenca (francizada) a la grafia classica (autonòma e mei pròcha d’autas lengas romanicas).
— Que facilita los escambis tecnics e culturaus entre lo cazac e la màger part de las lengas deu Món.
— Que sembla interessanta aquera volontat de corregir las incoeréncias vienent deu rus dens la version de 2019.
— Que facilita los escambis tecnics e culturaus entre lo cazac e la màger part de las lengas deu Món.
— Que sembla interessanta aquera volontat de corregir las incoeréncias vienent deu rus dens la version de 2019.
2) Lo futur alfabet latin cazac, totun, que s’anóncia dab defauts grèus de planificacion lingüistica.
— Presentar diferentas versions en un periòde tan brèu que da un imatge negatiu e pauc credible de l’alfabet latin. Que’ns dèisha devinar ua manca de seriós deu regim dens la sua pretension de defénder lo cazac en fàcia deu rus, quan lo rus e guarda ua ortografia establa e intocabla. Que’m hè pensar a aqueths occitanistas qui inventan reformas ortograficas inutilas e innombrablas en occitan quan non constèstan pas jamei l’ortografia absurda deu francés ni la dominacion deu francés.
— Qu’ei preocupant que hiquen tostemps, dens cada ensai de reforma, signes curiós e pauc reproductibles coma ƣ (version de 1929), ǵ (version de 2018) o ŋ (version de 2019).
— L’estat cazac que contunha de har servir, dens los sons documents escriuts en anglés, las formas russas en lòc de las formas cazacas: Kazakhstan* (en rus) en lòc de Qazaqstan (en cazac), Baikonur* (en rus) en lòc de Baıqoŋyr (en cazac)... Non son pas capables de valorizar lo nom cazac deu lor pròpri país... Aquò que’m hè pensar aus occitanistas qui disen Occitania* (francisme) en lòc d’Occitània (forma occitana autentica). Aqueths beròis occitans, eths tanpauc, non arriban pas d’utilizar lo nom occitan corrècte deu lor pròpri país...
— B’ei un regim dictatoriau qui promòu l’alfabet latin deu cazac. Totun l’alfabet cirillic que s’impausèc tanben de manèra dictatoriala, devath Stalin.
— L’aspècte emblematic deu cambiament d’alfabet que risca d’amagar questions tant importantas coma la forma parlada deu cazac estandard, la sua modernizacion entà ocupar foncions navèras, l’abandon possible deu rus coma lenga cooficiala, l’adesion deus cazacs d’origina russa a l’usatge de la lenga cazaca, etc.
— Qu’ei preocupant que hiquen tostemps, dens cada ensai de reforma, signes curiós e pauc reproductibles coma ƣ (version de 1929), ǵ (version de 2018) o ŋ (version de 2019).
— L’estat cazac que contunha de har servir, dens los sons documents escriuts en anglés, las formas russas en lòc de las formas cazacas: Kazakhstan* (en rus) en lòc de Qazaqstan (en cazac), Baikonur* (en rus) en lòc de Baıqoŋyr (en cazac)... Non son pas capables de valorizar lo nom cazac deu lor pròpri país... Aquò que’m hè pensar aus occitanistas qui disen Occitania* (francisme) en lòc d’Occitània (forma occitana autentica). Aqueths beròis occitans, eths tanpauc, non arriban pas d’utilizar lo nom occitan corrècte deu lor pròpri país...
— B’ei un regim dictatoriau qui promòu l’alfabet latin deu cazac. Totun l’alfabet cirillic que s’impausèc tanben de manèra dictatoriala, devath Stalin.
— L’aspècte emblematic deu cambiament d’alfabet que risca d’amagar questions tant importantas coma la forma parlada deu cazac estandard, la sua modernizacion entà ocupar foncions navèras, l’abandon possible deu rus coma lenga cooficiala, l’adesion deus cazacs d’origina russa a l’usatge de la lenga cazaca, etc.
Los futurs comparats deu cazac e de l’occitan
Lo succès futur de l’alfabet latin, en cazac, non ei pas garentit. Non ei pas encara oficializat e non coneishèm pas la sua version definitiva. Latinizar l’escritura qu’ei ua idèa bona mes que’s hè dab impreparacion e superficialitat.
L’occitan qu’ei malaut. Politicians, elegits, pseudopresidents e pseudocongrès que “gerishen” l’occitan en cométer los defauts tipics deu regim politic cazac: autoritarisme, superficialitat, grafia instabla, incompeténcia en lingüistica, non-reflexion suu conflicte entre occitan e francés...
La grana diferéncia entre occitan e cazac qu’ei la fragilitat dramatica de l’occitan. Lo cazac, aumens, que’s parla mei e qu’ei ua lenga d’estat. L’occitan que merita hèra mei d’ambicion.
Complements
— La Wikipèdia cazaca. Tot article que i ei disponible en alfabet cirillic o en alfabet latin de... 2007. Non gausan pas passar a versions mei recentas.
— Lo jornau cazac de propaganda Egemen Qazaqstan, disponible en alfabet latin de 2018 e en alfabet cirillic. Non gausan pas passar a l’alfabet latin de 2019.
— Un article de The New York Times qui conta los jòcs de poder en Cazacstan, en 2018, e la panica deu apostròfs.
— Un article qui presenta los arguments deus lingüistas entà l’alfabet latin de 2019, dens The Astana Times.
— Un article recent de Deutsche Welle (en anglés) qui muisha la recepcion sociala de l’alfabet latin.
— Lo jornau cazac de propaganda Egemen Qazaqstan, disponible en alfabet latin de 2018 e en alfabet cirillic. Non gausan pas passar a l’alfabet latin de 2019.
— Un article de The New York Times qui conta los jòcs de poder en Cazacstan, en 2018, e la panica deu apostròfs.
— Un article qui presenta los arguments deus lingüistas entà l’alfabet latin de 2019, dens The Astana Times.
— Un article recent de Deutsche Welle (en anglés) qui muisha la recepcion sociala de l’alfabet latin.