Quantcast
Channel: Jornalet
Viewing all 3401 articles
Browse latest View live
↧

Lo CAPES d’occitan: una injustícia!

June 1, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Lo CAPES (Certificat d’Aptituda al Professorat de l’Ensenhament del Segon gra) es un diplòma professional donat pel ministèri estatal francés de l’educacion. Se passa per concors çò que vòl dire qu’obténer la nòta mejana basta pas. Vist lo nombre limitat de lòcs de trabalh sonque los melhors notats obtenon lo diplòma. Lo CAPES d’occitan foguèt creat en 1991. Permet als titularis d’ensenhar l’occitan dins los collègis e licèus.
 
A la diferéncia dels CAPESses de las autras matèrias (anglés, sciéncias fisicas, istòria-geografia, filosofía, etc.), lo CAPES d’occitan es bivalent. Aquò vòl dire qu’i a una matèria principala e una matèria segondària (a triar pel candidat entre francés, espanhòl, anglés, matematicas o istòria-geografia). En realitat lo CAPES d’occitan es un CAPES doble: en mai de las espròvas d’occitan, lo programa de l’espròva segondària es lo meteis que lo CAPES especializat equivalent. Lo candidat deurà estudiar, integrar e digerir non solament lo programa per l’occitan mas tanben lo programa total del CAPES especializat de francés (o d’espanhòl, anglés, etc.). Lo sistèma educatiu francés fòrça los pretendents a l’ensenhament de l’occitan (e de las autras lengas colonizadas) a èsser d’especialistas dobles. Jamai aquò seriá acceptat per las autras matèrias. Se poiriá imaginar de candidats al CAPES d’alemand que serián obligats de passar tanben lo concors en matematicas? Segur que non! Las corporacions e los sindicats aurián lèu restablit la justícia. Per contra, per l’occitan pas res. Los sindicats franceses d’ensenhaires an pas jamai demandat d’un biais seriós la desaparecion de la bivalença: visiblament se satisfan d’aquesta vergonha impausada a una punhada de professors. Encara un signe de l’occitanofobia…
 
La bivalença —un còp passat lo CAPES— aquò vòl dire qu’un professor pòt ensenhar tanben sa matèria segondària se non i a pas pro d’oras d’ensenhament de l’occitan dins son establiment escolar d’exercici. A la debuta, la bivalença èra pensada coma un “tapatrauc” que permetriá de garentir qu’un ensenhaire faguèsse son orari reglamentari (18 oras d’ensenhament per setmana). Mas pauc a pauc, la politica e los comportaments de descoratjament oficioses, mas reals, cap als corses d’occitan faguèron demesir lo nombre de collegians e de liceans qu’avián causit la Lenga Nòstra (que -o cal rapelar- es opcionala). Uèi un fum de professors d’occitan ensenhan majoritariament lor matèria segondària. Ai una amiga certificada d’occitan que fa 16 oras de francés e sonque 2 oras d’occitan per setmana! Los “astrucs” qu’an mai d’oras d’occitan sovent son obligats d’anar trabalhar dins 2, 3 o 4 establiments diferents amb las dificultats qu’aquò implica tant sus la vida personala (trajèctes esgotants) coma sul quite trabalh (integracion a una dinamica d’establiment dificila quand un trabalha sus plusors sits). E parlarem pas del sentiment de desvalorizacion, de descoratjament e d’injustícia viscut per aquestes professors qu’an degut estudiar çò doble per amor d’una lenga, la nòstra e que, coma recompensa, recebon de condicions de trabalh indignas e totalament a despart de las autras matèrias. Aquestes sentiments negatius son renforçats tanben per l’impossibilitat pels professors certificats de progressar dins lor carrièra. Pòdon pas passar l’agregacion d’occitan (un concors de nivèl superior). L’agregacion d’occitan, tot simplament existís pas!
 
Lo perqué de tot aquò, ben segur, es la possibilitat que se resèrva lo sistèma educatiu francés, de se descargar de l’ensenhament de l’occitan. I a pas pus d’oras d’occitan dins tal collègi, dins tal licèu? Es pas grèu! L’especialista de l’occitan serà reformat cap a sa matèria segondària! Es estatutari: i a pas res a dire. Poirà pas res dire. Es aquò la bivalença: la possibilitat de se desfar de l’ensenhament de l’occitan sens téner cap de professors d’occitan suls braces. La bivalença es un espleit d’engenh per entravar lo desvolopament de l’occitan dins lo segondari e quitament de lo sortir. Se vei plan amb la reforma del collègi: i a de mens en mens de corses d’occitan sens qu’aquò genère de marridas situacions administrativas pels professors que son reorientats devèrs lor especialitat complementària.
 
Tristament darrièr tot aquò i a la joinessa occitana, privada de l’educacion dins la lenga de lor país. Çò mai facil es per l’educacion estatala de suprimir de corses, çò mai facilament ne suprimiràn. Nos cal pas enganar. La bivalença del CAPES d’occitan es una trapèla que non permet pas lo desvolopament de l’occitan.

Siam realistas: la transmession familiala a gaireben totalement desaparegut. L’ensenhament de l’occitan nos fa mestièr, vitalament, urgentament. Sens la generalizacion sistematica de l’educacion en occitan, la lenga, coma lenga viva, serà perduda per de bon. Lo CAPES bivalent non permet pas ni de progressar, ni de manténer lo nivèl quantitatiu d’aqueste ensenhament. Al contrari, n’ajuda la liquidacion. L’occitanisme deu lutar, deu revindicar la fin de la bivalença per poder revindicar la generalizacion de l’occitan per cada mainatge d’Occitània. Es una condicion a la subrevida de la lenga. Cal pas creire los que dison lo contrari. 
↧
Search

I son ancara d’analfabets en França... los occitans!

June 2, 2016, 6:00 pm
$
0
0
E fa de sègles que dura (dura tròup)
 
Se parla de ben escriure EN PRIMIER lo francés. Mas en primier, s’agiria de ben saber escriure sa pròpria lenga, la lenga occitana. E saber ben escriure sa lenga, aver una bòna basa es una necessitat per saber ont anar. E doncas per saber escriure las autras lengas puèi.
 
Per exemple, ieu pichon, sabio jamai coma escriure “c’est fini” (amb una t a la fin o non). E me demandèro perqué pensavo ben a voler ajustar una –t a la fin d’aquel mot? D’ont venia... Ben de l’occitan. E los escolans ancara aüra sabon jamai. Quitament quora parlan “popular” per s’amusar e que dison “c’est pourrit” amb la -t dicha (= francés normat “c’est pourri”).
 
Es un pecat, grand, de la part de l’estat d’aver jamai permés als occitanofòns d’apréner d’escriure lor lenga. Çò que fa qu’arriba que de monde (occitanofòns quitament) sovent diguèsson: “es una lenga que jamai s’escriguèt”.
 
Alora ja que lo nom “patoàs” es un biais de nomenar ren nòstra lenga occitana. E malgrat las apelacions alternativas de resisténcia locala per dire qu’aquela lenga a ben un nom e qu’es ligaia al territòria “a Marselha se parla marselhés, a Niça se parla niçard, a Mentan se parla mentonasc”, ren escriure aquela lenga es un biais de la demesir.
 
Sosentende qu’una lenga ecricha auria mai de valor e de prestigi qu’una lenga de tradicion orala. Mas una lenga, totun, quina que sigue sa tradicion orala o escricha, es un sistèma qu’es obligatoriament coerent e que doncas las doas se valon. Doncas aquel argument es escobat lèu.
 
E mai, manca d’astre, se lo mond incult pilha lo temps de CERCAR (mas sovent lo mond repepilha sensa verificar sas sorças) l’occitan es una lenga de tradicion escricha anciana.
 
Citam un tèxt occitan, conoissut coma “La passion de Jesus Crist” dicha “de Clarmont” datat devèrs 940, que ne’n vaicí los 4 primiers paragrafs:
 
 
1
Hora vos dic vera raizun
de iesu χρisti passiun.
los |sos affanz vol remembrar
per quę cest mund tot a |salvad:
 
2
Trenta tres anț et al |ques plus
des quę carn pres in |terra fu.
per tot obred que verus deus
per tot sosteg quę hom carnals·

3
Peccad negun unquę non fez
per eps los nostres fu aucis
la sua morz vida nos rend.
sa passiuns toz nos redenps.
 
4
 
Cum aproismed sa |passiuns
cho fu nostra redemptions
aproismer vol a |la |ciutat
afanz |per |nos susteg mult grans

cf. www.hs-augsburg.de
 
Notarètz que dins l’introduccion, lo document es presentat sus www.hs-augsburg.de coma “mélangé de formes françaises et méridionales” (meridionalas, o un biais de non dire occitan? O alora cal dire “septentrionales et méridionales”) e sus txm.ish-lyon.cnrs.fr “Catalogue de la Base de français médiéval” es notat “Dialecte de l’auteur: francooccitan”... Lo francooccitan, una nòva lenga estatala republicana probabla.
 
 
Mai regionalament citam:
 
— entre 1046-1066 Cartulari de l’abadia de Lerins
— entre 1070-1081 Cartier de l’abadia de Sant Pònç (Abbaye de Nice)
— entre 1074-1115 Cartulari de Nòstra Dòmna de la Plaça (Ancienne cathédrale de Nice).
 
cf. http://escritori.free.fr/en/index.html
 
 
E personalament, me’n aviso de personas occitanofònas quora lièjon d’articles de jornals en occitan. Lo fan “a l’aurelha”.
 
Ja qu’es una barriera de non saber legir ni escriure nòstra lenga, d’unos depassavan aquela empacha en cercar e en voler.
 
Tanben mon grand per exemple quora legissia un article en occitan (provençal o niçard lo mai sovent, gaire de gavòt) dins Nice Matin, legissia a votz auta çò qu’èra escrich e escotava çò que donava a l’aurelha per veire coma semblava a l’occitan de son endrech qu’avia emparat (aprés)... Imaginatz. Aquel trabalh de decifratge, cercar de decodar. Cal de coratge. E quina manca d’estima de se sentir dins aquela situacion. Mon paigrand se trobava un pauc incomplet. Alora a defaut, coma d’autres, èra aquela cultura e lenga occitana que trobava incompleta.
 
Volguèro qu’escrigue de causas en occitan. Mas èra quasi impossible. Renoncièt. Alora a defaut, enregistrèro.
 
E mai, per los mai curioses cal saber perqué s’escriu en grafia classica o mistralenca e mai cal saber quins son los tèxtes los mai ancians. E l’informacion, la cal trobar! E dins los jornals de basa, i es minga.
 
Sèm dins un estat d’ignorància prefons.
 
França, es un Estat jacobin de l’ignorància, de çò qu’es ren de París. Es al final, al mai lo temps passant e las recèrcas fachas (penso a de libres coma “Petit guide insolent des mots occitans, passagers (clandestins) du français” de Florian Vernet, Région Languedoc-Roussillon. Edicion IEO Lengadòc 2014, o a l’istòria de Contea de Niça jamai emparaia a l’escòla, o a l’istòria coloniala en general), un país de vergonha culturala e dals dreches de l’òme monolingue francofòn.
↧
↧

Compte rendut audiéncia FELCO al Ministèri – 1èr de junh de 2016

June 3, 2016, 6:00 pm
$
0
0
La delegacion de la FELCO (Yan Lespoux, Felip Martel, MJ Verny) foguèt recebuda aqueste dimècres 1èr de junh per lo sÊnher Olivier Noblecourt, director-adjunt del cabinet de la Ministra.
 
La discussion franca e corala foguèt primièr per O. Noblecourt l’escasença d’exprimir son regret de reçaupre un dorsièr compilant los problèmas sens que la FELCO l’aguèsse contactat per expausar directament las situacions de blocatge rescontradas. Rampelèt en particular que, tre que ne foguèt avisat, poguèt reglar la question de l’opcion d’occitan en 6ena al collègi B. Hendrickx d’Aurenja.
 
La delegacion li senhalèt que la collècta dels testimoniatges èra una tasca longa e d’autant mai complicada que totes los CALR se recampan pas e qu’es donc malaisit d’obténer de donadas verificadas. Pasmens, es plan segur dispausada a faire remontar los blocatges autant lèu coma possible.
 
La delegacion senhalèt entre autres
 
— L’abséncia de CALR dins las acadèmias de Lemòtges, Clarmont e Granòble e sa tenguda azardosa dins l’acadèmia de Montpelhièr
 
— La barradura de l’occitan dins d’unes establiments e la demesida globala de las oras dins l’ensemble de l’espaci occitan
 
— La necessitat d’estabilizar l’ensenhament de l’occitan al Puèi (Acadèmia de Clarmont) ont lo collèga afectat sul segond pòste d’occitan creat dins l’acadèmia patissiá d’una situacion de non reconeissença de sa matèria, dins son collègi d’afectacion mai que mai.
 
D’un biais general, la delegacion insistiguèt
 
— sus l’empacha grèva que constituís l’abséncia de mejans especifics dedicats a las lengas regionalas, sol mejan de las protegir dins un contèxte de mesa en concurréncia sovent salvatja
 
— sus l’inegalitat creissenta entre acadèmias, entre departaments, entre establiments dins lo tractament de l’occitan dins l’encastre de la reforma
 
— sul fach que lo contèxt general s’èra fòrça degradat dins lo segond gra mai que mai dempuèi la demesida dels pòstes al CAPES (d’una mejana de 15 / an a la debuta dels ans 2000 a 4, puèi 5 o 6 ara), demesida que foguèt pas jamai compensada a l’auçada dels besonhs (exemple de l’acadèmia de Montpelhièr que passèt de 56 pòstes a un pauc mens de 40 en 10 ans). Aquela penuria de pòstes fa patir los collègas que se tròban escambarlats sus mantun establiment, e los empacha de s’investir pedagogicament coma o supausa la filosofia de la reforma e, d’un biais general, de promòure lor disciplina dins los establiments de restacament.
 
— Sus la diferéncia de tractament de las divèrsas lengas regionalas en matèria de malhatge de pòstes e d’ofèrta d’ensenhament
 
Lo sénher Noblecourt convenguèt de l’existéncia d’aquel cèrcle viciós.
 
Pasmens, per la question dels mejans especifics, tornèt opausar un veto.
 
Per çò qu’es de l’inegalitat entre lengas regionalas, es per el la consequéncia de las diferéncias de pression sociala e politica d’una region a l’autra.
 
Afortiguèt que per el los EPI (Ensenhaments practics interdiciplinaris) èran un atot per l’occitan e que lo benefici de la reforma se poiriá jutjar dins qualque temps. Per el, l’autonomia laissada al terrenh èra una necessitat democratica.
 
***
 
Sus aqueles punts, la delegacion insistiguèt sus la dificultat, pels collègas, de conciliar çò qu’èra en realitat, sul terrenh, una gestion de rapòrts de fòrças amb la serenitat dins l’exercici d’un mestièr dificil e de la promocion d’una disciplina pas totjorn considerada en dignitat.
 
S’enseguiguèt un escambi de punts de vista suls beneficis supausats de la reforma que la FELCO, apielada suls retorns de terrenh, n’es pas convençuda.
 
Se discutiguèt puèi de l’abséncia d’una lei per las lengas regionalas. Per lo sénher Noblecourt, una lei pòt pas tot reglar. Anoncièt per contra que lo Ministèri trabalhava a una nòva circulara per encadrar l’ensenhament de las lengas regionalas.
 
Lo sénher Noblecourt apondèt la necessitat d’una collaboracion amb l’OPLO per la mesa en plaça d’una politica coerenta e incitèt la FELCO a faire de proposicion dins aquel encastre. Prepausèt d’organizar al Ministèri un rescontre de trabalh qu’associariá l’OPLO e la FELCO, après l’audiéncia de la FELCO per l’OPLO lo 4 de julhet.
 
La delegacion exprimiguèt son acòrd tot en senhalar qu’una bona part de l’espaci occitan (3 acadèmias, mai de 10 departaments) èra pas compresa dins l’airal concernit per l’OPLO.
 
***
 
Dins l’encastre temporal limitat d’aquel rescontre, las questions recurrentas de l’agregacion, dels coeficients al bac, de l’estatut d’IPR foguèron son qu’evocadas. De segur que la FELCO contunharà de las portar.
 
A l’incitacion del sénher Noblecourt, dins l’amira d’una reunion dels rectors al Ministèri lo 7 de junh, anam faire remontar aquesta fin de setmana las situacions de blocatge mai grèvas.
 
***
 
E mai ajèssem plan consciéncia qu’una audiéncia de mai al Ministèri menarà pas de miracle, mai que mai dins un contèxt politic trebolat, puèi que los problèmas son globals —çò qu’avèm pas quitat de dire— se lo contact mantengut amb lo Ministèri permet de desblocar d’aquí d’alai qualquas situacions, aurem pas complètament perdut nòstre temps.
 
↧

Lo formatge de Cantal (I)

June 4, 2016, 6:00 pm
$
0
0
L’istorica erupcion del Vesuvi de l’an 79, qu’enterrèt Pompèi, foguèt tanben la qu’enterrèt viu Plini l’Ancian, l’autor de la Naturalis Historia[1], òbra preciosa e multidisciplinària en 37 libres. Al libre XI i a una partida consagrada als formatges:
 
Lo formatge mai apreciat a Roma, ont òm gosta e compara las produccions de totes los païses, es, demest los de las províncias, lo de la zòna de Nimes, Losera e Gavaudan[2]...
 
Pensi qu’avián pas lo marrit gost, los ciutadans d’aquela Roma imperiala, perque, encara uèi, lo formatge de Cantal, descendent dirècte dels mençonats per Plini, es lo mai famós d’Auvèrnhe, qu’es tèrra de bonas pasturas e d'excellents formatges.
 
A l’Edat Mejana comencèt d’èsser conegut per son nom. Dins un document del sègle XV conservat als Archius Departamentals de Tolosa, capital de Lengadòc, s’i mençona lo caseo de Cantal, mas la siá reputacion es fòrça mai anciana perque d’aquel temps èra comercializat regularament per tota Occitània centrala, dempuèi Tolosa fins al bacin de Ròse.
 
A l’Apelacion d’Origina Contrarotlada (AÒC) e, tecnicament, es un formatge de pasta quichada non cuècha, amb un minimum d’un 45 % per cent de matèria grassa. S’elabòra amb de lach de vaca, en forma cilindrica (d’aperaquí 40 cm de diamètre per 50 de nautor), pesa aperaquí 45 kg e se daissa madurar dins de cavas sosterranhas, frescas e umidas, amb la particularitat que lo procès d’elaboracion es semblant al dels melhors formatges angleses: lo premsatge lo cal far en dos còps e cal entremièg desbrenar la rebola. L’airal de produccion atenh dempuèi lo Puèi de Sancí pel nòrd fins als monts de Cantal e d’Aubrac pel sud, valent a dire: sud d’Auvèrnhe e nòrd de Roergue e de Gavaudan.
 
S’i comptan cinc varietats principalas: lo cantal fermièr, lo lachièr, la forma de Salèrn, la forma de La Guiòla e la forma de Ròcafòrt, que malgrat son nom a pas res a veire amb lo famós formatge de Ròcafòrt, entièrament distint e elaborat dins d’un parçan diferent, mai al sud; lo mot forma, mòtle per fabricar lo formatge, es a l’origina etimologica de’formatge’, e, per metonimia, pòt designar lo quite formatge.
 
Lo cantal fermièr es lo que, en comptant amb de tropèls de la raça Salèrn, es estat elaborat pels pastors e a fach sa maduracion dins de burons o de mases, ostalons de montanha provesits de cavas sosterranhas. Aquò’s dire: las produccions artesanalas. Aqueste es lo mai apreciat e se fa sonque  pendent l’ivèrn, mas ven mai car que lo lachièr, de produccion industriala, e en causa d’aquò es en regression. En fach, la poncha de la produccion se concentra l’estiu, qu’es lo moment qu’arriban los melhors formatges, mas alavetz, en estent los meteisses, prenon la denominacion de forma de Salèrn.
 
L’elaboracion vòl fòrça experiéncia e comença per la preparacion de la calhada o toma, un mot d’origina probablament prelatina que s’emplega tanben en Sicília e en Calàbria amb lo meteis significat. La toma, après, la cal separar de la lachada e la premsar fins que venga plan seca. La primièra premsada s’efectua amb lo pes del meteis vaquièr, agenolhat dessús. Traduirai qualque paragraf de Le Massif Central au XIXe siècle, ont Joan Anglada descriu menimosament e amb una cèrta dòsi d’umor la vida d’un vaquièr de Cantal, fabricacion de formatge comprés. Segon çò que ditz, lo vaquièr se deviá metre al dessús d’una faissèla, una sòrta de crivèl de fusta plaçat al dessús d’una taula amb de bòrds e una escoladoira, e un còp que se plaçava ailamont, li caliá trabalhar amb los genolhs per premsar la toma e ne tirar la lachada:
 
“Batifòl, doncas, poja sus la sèla, d’ailà dins la faissèla e comença de premsar, d’amassar feròçament la jaça de toma, pr'amor de li far tirar dels còrs las darrièras gotas de calhada, que raja de la sèla coma se s’agiguèsse d’un truèlh; la talha fòrça còps amb lo cotèl per ne facilitar l’exsudacion, e après la tòrna espotir de tot son pes. En avent trabalhat aital una autra orada, ne retira lo disc blanc e lo daissa amb los sieus parièrs, dins una segonda gèrla, près del fuòc. Amb la doça calor, la fermentacion comença; la toma s’ufla, se pigalha de verd, ven grolosa. Li es arribat benlèu l’ora de se poder pausar un pauc? Las siás torturas son pas encara acabadas. Un còp de mai l’atalhona, l’espèça, l’amicalha; es ara fòrça mai dura, e lo trabalh tanben.”
 
La vida dels pastors es pro sauput qu’a pas res a veire amb las estampas de l’anciana literatura bucolica. Literatura e realitat (sòmis e realitat) son de causas plan desparièras, mal copiadas l’una de l’autra, o çò sembla.
 
 
 

 
[1] Pels latinistas, l'avètz aicí.
 
[2] Laus caseo Romae, ubi omnium gentium bona comminus iudicantur, e provinciis Nemausensi praecipua, Lesurae Gabalicoque pagis, sed brevis ac musteo tantum commendatio.
↧

Viste

June 5, 2016, 6:00 pm
$
0
0
L’occitan manca pas de mots per dire “rapidament” (en anglés “quickly” o “fast”).
 
Podèm utilizar entretant:
 
— lèu
 
— regde
 
— aviat
 
— de cocha, cochosament (en auvernhat, gascon e sud-lengadocian: de coita, coitosament)
 
— promptament
 
— rapidament
 
— lèst (o lèste), a la lèsta
 
— de briu
 
— tot en pòsta
 
— viste, vistament
 
— etc.
 
Aqueste darrièr tipe, viste, es atestat en occitan medieval dempuèi lo temps dels trobadors. Originàriament, viste~vista es un adjectiu que significa “rapid~rapida”. E ne derivan los advèrbis viste e vistament que significan “rapidament”.
 
D’unes supausan que viste seriá un d’aqueles francismes ancians, coma jaune, palais o país, qu’arribèron en occitan tre l’Edat Mejana. De tals francismes son acceptables car venon d’una epòca ont l’occitan èra pas subordenat al francés. Lo francés medieval, de faiçon recipròca, integrava de mots d’origina occitana coma amour, caisse, abeille o escargot. Èran encara d’escambis normals e egalitaris entre lengas vesinas.
 
Se l’occitan viste es ben un francisme, donc, vendriá del francés medieval viste. En francés modèrne se ditz vite. Totun, dins la quita lenga francesa, se sap pas ben l’origina d’aquel mot. Benlèu ven d’una onomatopèia vist qu’exprimís la rapiditat. Benlèu ven del latin visitus. Mas res es pas segur...
 
L’italian ancian utilizava tanben de mots similars coma l’adjectiu visto “fringolhaire, agil” e l’advèrbi vistamente “viste, vistament”. E se supausa que, tanben, aqueles mots venián del francés medieval.
 
Mas davant l’incertitud de l’origina de las formas francesas, e en considerant l’ancianetat dels usatges occitans, fin finala, es pas segur que viste siá un francisme. Es pas absurde de se demandar se l’occitan viste, lo francés vi(s)te e l’italian visto serián pas de formas parallèlas que vendrián del latin.
 
Las formas occitanas viste e vistament son donc plan legitimas en tot cas. Son encara vivas dins certans dialèctes actuals.
 
En parallèl, trobam en occitan de formas sens s coma vite* o vito o vitament* e tanben lo nom la vitessa* que significa “la rapiditat”. Aquelas formas sens s son influenciadas per lo francés modèrne vite, vitement e la vitesse. Se pòdon pas explicar per una evolucion intèrna e normala en occitan. Donc son pas de formas recomandablas.
 
Lo cas de vito, ça que la, es estranh. Es usual en niçard. Es benlèu una mescla entre lo francisme vite* e l’advèrbi latin súbito “tanlèu, sus lo còp, subte”.
 
Lo francisme la vitessa* es realament superflú. Se pòt remplaçar facilament per la velocitat o la rapiditat, que son de formas pus pròchas de çò que se ditz dins d’autras lengas romanicas.
 
↧
↧

Nos cau exigir lo dret de vòte!

June 6, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Vos èi dejà parlat de la “guèrra deus mots”. Es una guèrra que tua pas degun, que hè pas nat nafrat, mes qu’assegura lo poder aus que mestrejan lo subjècte lo mès plan. Sabèm dejà que balhar un nom a quauquarren de normau vos ajuda de’u marginalizar. Balhar a la mangiscla normala lo vocable “biò” ne hè una especialitat, lavetz que la viòca quimica conhida de pesticidas demòra “normala”  o a còps “convencionala” devath la pluma d’uns jornalistas.
 
Sabèm tanben que qualificar una part deus partits politics d’esquèrra “extrèma” permet de’n desviar una bona part deus electors que’s volon “moderats”.
 
Uei vam tocar una batèsta de mots qu’es fondamentala dens l’istòria de la Democracia. Nos an dit que, dens un Estat democratic com los nòstes, am lo dret de vòte e qu’aquò es un dret inalienable e imprescriptible per cada ciutadan quau que sia.
 
Lo problèma, es qu’am pas lo dret de vòte, mes am lo dret d’elegir. Es pas la medisha causa. Un dret de vòte s’exercís dens una votacion, e i a pas qu’uns paises que l’utilizan regularament, se que non la règla generala es l’eleccion.
 
Lo mot “vòte” nos veng deu latin votum que significa “vòt”, capvath l’anglés segon uns diccionaris etimologics. Lo mot “vòt” a unas significacions, mes se’n tiram los aspèctes religioses, lo vòt es un desir, una volontat.
 
Los mot “elegir” nos veng capvath lo latin popular exlĕgĕre deu latin classic elīgĕre que vòu díser “causir”. Lo vòte es doncas una volontat personala, l’eleccion es la causida entre elements que nos son perpausats. Vesètz la diferéncia?
 
Las personas causidas son doncas etimologicament un “elèit”, deu participi passat deu medish vèrbe latin elīgĕre. Au lòc de balhar nòste punt de vista sus una question de politica o d’organizacion de la societat, devèm causir la persona que nos va representar. Es era que decidirà per nosautes.
 
Pensi seriosament que la reïvindicacion màger d’aqueste sègle XXI serà d’exigir la restitucion deu dret de vòte peu pòble.
 
Sovent ausissèm parlar de politicians que volon “politiquejar d’un biaish navèth” o de formacions que’s volon estar “lo rebat de la societat”. Aquestes volontats son de las bonas, mes impossiblas de botar en plaça tant que lo sistèma es lo de l’eleccion e non pas deu vòte.
 
Sustot que lo sistèma d’eleccion es regit per una organizacions de partits politics que son pas que grops barrats, ierarquizats e poderoses, dambe los quaus la comparason dambe la mafia pòt semblar un drin tròp fòrta pr’amor qu’an pas d’activitats illegalas, mes d’un biaish de foncionar pro pròche.
 
Mes aquò es una auta istòria …
 
↧

Que cantavan al temps de Jansemin? Ressons d’una magnifica serada parisenca

June 7, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Desfisant los temperis e las dificultats dins los mejans de transpòrt tocats pels movements socials, mai de cent personas afogadas èran amassadas dijòus 2 de junh al ser dins la sala dels maridatges de la comuna del 16n arrondiment de París per escotar, dins l’encastre del festenal “La Prima dins lo 16n”, nòstre tenòr agenés, Cristian Moulié e sos musicians, lo pianista Jean-Michel Martinez e l’acordeonista Didier Fornt-Torres sul tèma “Que cantavan al temps de Jansemin?”.
 
Pel primièr còp a París, dempuèi las doas visitas memorablas de nòstre poèta agenés, Jacme Boèr dich Jansemin, lo 16n arrondiment, que compta una estacion de mètro, una placeta e una carrèra que pòrtan son nom, festejava dignament nòtra bona vila d’Agen, son poèta e subretot sa lenga l’occitan e la cultura que pòrta. L’inlassable Cristian Moulié èra recompensat per son long trabalh de presas de lenga e de preparacion d’aquel concèrt. Aviá volgut metre al programa tres cançons de Jansemin: “Me cal morir”, “Serena al còr de glaç” e “lo poton” e m’aviá demandat de plan voler, abans que las cante, declamar los vèrses del poèta en francés, dins ma revirada e en occitan, çò representava per io un grand onor. A la fin de son programa de cançons del sègle 19n e del terrador dont tres èran de sa composicion, Cristian Moulié capitèt l’espleit de far cantar lo “Se Canta” als parisencs.
 
Foguèt un triomfe meritat. Maites espectators èran esmoguts e se vejèt quitament de lagremas rajar sus una cara. Vòli rendre omenatge a l’engatjament total del Cristian Moulié per Jansemin e Gasconha. Cal saludar tanben l’acuèlh calorós de la comuna del 16n, de son cossól Senhér Claude Goasguen, deputat e ancian ministre e especialament de son encargada de la cultura, Dòna Céline Boulay-Espéronnier e del Senhér Hubert Demory, president de la Societat istorica d’Auteuil e de Passy, que a de ligams amb Agenés per son esposa. Soi fièr d’aver participat a aquel eveniment e d’èstre estat amb tota la còla lo digne ambaissador d’Agen, de Jansemin, de nòstra lenga e de nòstra cultura a París mas tanben l’ambaissador de nòstre cònsol, Senhér Jean Dionis, del conselh municipal sencer, de la delegada a la cultura, Dòna Laurence Maioroff, del Senhér Robert de Flaujac, president de la Societat academica, del Senhér Guy Delbés, president del Jansemin d’argent e mai que mai del Sénher Jacques Clouché, l’especialista magèr de Jansemin dins lo mond que davant el me senti pichonet.
 
I aurà, se pòt pas far autrament, una seguida a aquel retrobament entre Agen e París per marcar l’actualitat de çò que disiá Jansemin: “Se París me rend fièr, Agen me rend urós”. Afar de seguir. Aguèssi pas qu’un vòt de far seriá que Cristian Moulié nos tornèsse donar aquel concèrt subrebèl pels Ageneses aqueste còp a Agen. E se Agen a besonh d’un autre festenal, perqué pas un festenal Jansemin? Es l’idèa que me foguèt somesa per Jean-Michel Martinez. La tròbi tras que bona e la tòrni prene a mon compte. I aurà probable de mond per criticar lo fach d’anar a París per promòure la lenga e la cultura occitanas dins la capitala d’un Estat que nos empacha de las viure normalament. Mas sèm contra un sistèma politic, pas contra la populacion d’una vilassa ont la diaspòra occitana es importanta e avèm besonh d’ela.
 
N’i aurà d’autres per criticar la causida d’un arrondiment ric per celebrar “l’Omèr sensible dels proletaris”. Benlèu mas la placeta Jansemin, la carrèra Jansemin e l’estacion de metrò Jansemin son dins aquel arrondiment e pas endacòm mai sens parlar de la qualitat de l’acuèlh.
↧

Botar en tren una senhalizacion bilingĂźa dins la Region

June 8, 2016, 6:00 pm
$
0
0


Dins aquestas paginas se tracta d’aver una senhalizacion en doas lengas dins los bastiments de la region, los licèus e los Trens Regionals Express (TER).
 Nos parlan d’aver d’anóncias en occitan dins los trens, de documents sus la lenga, tot aquò sembla ben. Mas çò que me desrenga es l’empleg del condicional “l’integracion […] poiria èsser estudiada”.
Sèm dins un potencial estudi e non dins una mesa en plaça.
Cal notar tanben que parlan pas de las garas, solament dels trens.
Una darrièra remarca sus la senhalizacion:
ieu pensi que se senhalizacion bilingüa avèm, las doas lengas devon èsser tractadas de la meteissa manièra: meteissa talha, estil. E non pas en mai pichon coma una lenga estrangièra. Anirai mai luènh en demandant que l’occitan siasgue en primièra posicion. E òc, lo mond s’arrèstan de legir un panèl multilingüe un còp qu’an trapat l’informacion dins una lenga que comprenon. Se l’occitan es un segond los francofòns faràn pas jamai cas a la lenga occitana.
Segrerai aqueste objectiu en particular mai pel moment ai pas encara trobat d’interlocutor.
 
Una informacion a notar: la nòva region a lançat enquèsta nomenada États Généraux du Rail, nos demandan nòstre vejaire suls servicis ferroviaris. Aprèp unas questions nos daissan un espaci pels comentaris. Aquò es l’ocasion de demandar la preséncia de lenga! Avètz aquí lo ligam: 
http://www.regionlrmp.fr/rail
 
Tocant los bastiments de la regions, aquò vòl dire tanben los licèus. Ongan dos licèus son estats bastits, e l’ancian esquèma previa ja aquela mesura per l’occitan. Alara podèm pensar que los bastiments nòus an una senhalizacion bilingüa. Aquò serà a verificar.
 
↧
Search

Vers un monde vegetarian

June 9, 2016, 6:00 pm
$
0
0
 Dins ma cronica d’auei vos voudriá parlar d’alimentacion, en seguda d’una discussion plan animada sus Facebook. Un amic meu partejet una video canadiana que presentava los resultats d’un estudi sus los avantatges economics e ecologics d’un passatge mai generau a una alimentacion vegetariana, e quitament si sem pusleu d’acòrd, nòstres eschamnhes fugueren vigorós. 
 
D’efiech, la produccion e la consomacion de vianda a daus impactes importants sus l’environament. L’elevatge produtz fòrça gas a efiech de serra e de pollucion coma zo vesem en Bretanha. Dau punt de visda sociala , l’industria agroalimentària es en crisi, per se plaçar dins la concurréncia mondiala e ne podrà pas surtir sens una transformacion prionda de son modele economic.  D’un punt de visda sanitari, nòstra alimentacion tròp charnada nos rend malaude: obesitat, malaudias cardiovaculàrias, diabeta, ipertension, ne son de las consequéncias. De mai la consciéncia de la sofrença animala se desvelopa, notadament per çò de las condicions de vita dins los elevatges industriaus. Recentament tanben, avem vist daus escandales liats au biais de tractar los animaus dins los tuadors.
 
Quò fai de l’annadas que los ecologistas pòrtan lo messatge de la necessària reduccion de la consomacion de vianda.  Deu èssser drastica e acompanhada de la disparicion dau modele productivista dins l’elevatge. Un elevatge que deuriá venir mai respectuós de l’animau dins sa condicion de vita e de tuariá.
 
Veiquí un punt de desacòrd emb mos amics vegetarians: la question morala de tuar. Considere que “tuar per minjar” es una regla fondamentala  dins lo monde animau. Minjar o èsser minjat. Çò que me fai acceptar un tipe d’elevatge respectuós. De segur, l’òme es surtit de la question de subrevivéncia immediata, çò que nos pòt permetre de’vançar vers lo rejet de queu biais d’alimentacion.
 
Una autra question que los ecologistas deurián trabalhar es la plaça de la campanha si ribam a un monde sens elevatge. De segur, demorarà las culturas vegetalas, mas d’espacis importants seràn disponibles. Tornariàn a un estat naturau o vendriàn de la campanha de plasença, coma zo podem veire desja a proximitat de las vilas grandas ont quasiment tota l’agricultura a disparegut?
  
Tot quilhs chamnhaments se faràn pas sens una fòrta consciéncia ecologica de la populacion, mai de las politicas publicas ambiciosas. Çò que me sembla plan aluenhat de la realitat de nòstra societat.
 
↧
↧

Sovent me senti descoratjat

June 11, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Sovent me senti descoratjat. Vivi au nòrd de Provença, dins una vila de Daufinat ont lo sentiment daufinenc es nul –me demandi s’existís una identitat daufinenca, en realitat–. Es la “Droma provençala”, mai degun non ditz l’expression, franc deis oficis de torisme e dei comunas. Mei collègas professors parlan puslèu de “Sud Droma”. Per carrieras, la lenga es absenta dempuei lòng temps, çò’m par. I a de panèus “Pèiro Lato” a l’intrada de la vilòta, mai totei ò quasi totei creson qu’es lo nom latin. S’una autra lenga que lo francés se fai sentir, es lo parlar dei vièlhs nòrd-africans, ò de còps la lenga de toristas. En quauquei moments de l’annada, i a de drapèus provençaus ai doas pòrtas de la vila, mai meis escolans son incapables de leis identificar. Non sabon pas çò que representan. E quand li expliqui, semblan pas d’en voler saber mai. La crotz occitana es pas identificada tanpauc, e lei gents creson sovent qu’es un simbòl religiós.
 
Amb lei cors precaris d’iniciacion a l’occitan que fau dins mon collègi, m’avisi qu’entre meis escolans fòrça pauc an agut un contacte amb lo “patois” (me refusi de tradurre lo mot en occitan), e lo papet d’un d’elei sembla d’aver d’actituds diglossics: accèpta pas d’en parlar amb quin que siga. De fach, l’ensenhament es limitat: tres establiments segondaris de Droma, totei situats au sud. Ren a Montelaimar –ont pasmens lei dròlles son un pauc iniciats a l’escòla primària–, ren en Vivarés (oficialament Ardecha) vesin, ren a Valença, ren a Rumans, la vila dau poèta obrier occitan Calixte Lafòssa e de meis ancessors mairaus. S’a Montelaimar, i a una seccion de l’IEO e tanben una autra entitat qu’a permés a una liceana de Vauriàs d’aprene l’occitan per lo presentar au bachelierat,  a Pèiralata se tròba una associacion Parlarem, que fai cantar en provençau e organiza de cors... lo diluns après miegjorn, a una ora que conven solament a un public de retirats que vòlon recuperar, ò aumens desmembrar pas, la lenga de sei grands, sovent la dau papet. Mon èx-proprietària, de mai de 60 ans, m’a agut contat que son grand li parlava provençau quand èra pichòta.
 
Alora, dins un luòc dei tras que rareis activitats occitanistas, me senti sovent descoratjat. E mila còps, isolat, ai agut vougut abandonar l’occitanisme. En mai d’aquò, lei polemicas sus lo nom de la region vesina, per ara LRMP, me descòran quora vesi tanta energia desplegada per un nom artificiau d’una collectivitat territoriala ela mesma artificiala e sensa grand poder – mentre que se taisam sus la reduccion inquietanta dei cors d’occitan en Provença, mentre que leis especialistas de la lenga son incapables de trabalhar ensems per realizar un diccionari occitan de referéncia, mentre qu’arribam pas d’organizar eficaçament la transmission intergeneracionala de nòstra lenga pasmens en perilh evident de mòrt.
 
Pasmens, mila còps, tòrni au movement occitan, tòrni a la lenga que non pòdi cessar d’aimar. Pr’amòr que s’abandoni la lucha, ai definitivament perdut. Pr’amòr que, maugrat lo descoratjament de l’occitanista isolat, es pas possible de se separar de son arma. 
↧

La mòrga, un mot occitan amb una trajectòria internacionala

June 12, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Aqueste còp, evoquem l’istòria d’un mot del sens sorn.
 
La mòrga, originàriament en occitan, es un “regard de mesprètz” o “un regard de desfís”. Aquel nom femenin deriva del vèrb morgar (amb alternància o/ò: mòrgui...) que significa “regardar amb mesprètz” o “regardar en desfisant”.
 
Lo vèrb occitan morgar sembla de venir d’una forma ipotetica en latin vulgar, murricare°, que derivava ela meteissa d’una racina expressiva murr-°, qu’èra benlèu una onomatopèia per imitar las labras que rondinan. La meteissa racina murr-° a engendrat en occitan lo morre. Lo vèrb morgar, donc, exprimís una certana faiçon de “far lo morre”.
                                                                                                       
Los mots occitans morgar e la mòrga foguèron manlevats en francÊs, al sègle XV, pendent la Guèrra de Cent Ans, dins lo vocabulari militar que de mercenaris de lenga occitana exportèron en França. E aital lo francÊs ne prenguèt lo vèrb morguer e lo nom femenin la morgue.
 
Pus tard, lo francés desvolopèt de senses especials e novèls per la morgue. Al sègle XVII, en partent de “regard de mesprètz”, tanben la morgue devenguèt en francés un “endrech de preson ont los gardians espinchan los presonièrs novèls per se remembrar de lors caras abans de los embarrar”. E pus tard, encara al meteis sègle XVII, la morgue venguèt un “endrech ont se depausa los cadavres per fin de los identificar”. Un luòc precís de París s’apelèt aital La Morgue puèi venguèt l’Institut Médico-Légal de Paris.
 
Es aquel darrièr sens de la morgue, “luòc de depaus dels cadavres”, que s’es internacionalizat a partir del francés parisenc.
 
— Al començament del sègle XIX es devengut un nom corrent en anglés: the morgue [ˈmɔːg].
 
— Es arribat tanben en portugués: a morgue (nom femenin).
 
— Aquel sens es arribat en occitan parièr: la mòrga. Es atestat dins lo diccionari niçard de Castelana (e pus tard, tanben, lo trobam acceptat dins d’obratges en lemosin, auvernhat e provençal).
 
Aital lo mot occitan la mòrga coneis dos senses principals:
 
1º un sens de basa desvolopat de manièra autoctòna en Occitània, “regard de mesprètz”;
 
2º un sens segond e internacionalizat a partir del francés, “luòc de depaus de cadavres”.
 
Los francismes son desconselhats en general perque apaurisson l’occitan. Per contra los francismes son acceptables quand pòrtan en occitan de recorses expressius que l’occitan aviá pas abans. Dins lo cas de la mòrga, lo francisme enriquidor se tròba pas dins la forma del mot mas dins un sens segondari d’aquel mot.
 
↧

Estar anglofòn, un andicap?

June 13, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Lo 25 de noveme de 2014, avèvi escrit un article que’s sonava “L’anglés, purmèra victima de l’anglicizacion” on disèvi que l’utilizacion sistematica de l’anglés dens los escambis internacionaus es a l’encòp injusta e inadaptada. De mès, aquò mia a la neishença d’un pidgin internacionau que’s destaca mès anar mès de l’anglés originau, com ac hèn totis los creòles, lengas qu’an evoluat pr’amor que son parladas per populacions de las qualas son pas la lenga mairala.
 
Vaquí que recentament un article d’un cèrt Spencer Hazel, cercaire deu departament “Lengatge e Interaccion Sociala” de l’universitat de Nottingham paregut suu siti The Conversation, dedicat a las lengas, balhèc un esclairatge complementari d’aquesta situacion.
 
L’article avèva per títol: “Perqué los anglofònes s’escaden pas d’estar compreses en anglés – e i pèrden en comèrci internacionau.” (Why native English speakers fail to be understood in English – and lose out in global business).
 
I ditz que, se los parlaires d’una auta lenga que l’anglés an de l’aprénguer endeus escambis internacionaus, un anglofòne tanben a d’aprénguer l’anglés internacionau se vòu comprénguer e estar comprés. Se tròva dens un baffling predicament, “una situacion desconcertanta” en anglés vertadièr, qu’un bon coneishedor de l’anglés pidgin pòt pas revirar shens un bon diccionari. Lo perpaus de l’article es illustrat per un bon pilòt d’exemples.
 
Tot aquò me bremba efectivament qu’una amiga gallesa me digoc un jorn que, dens un encontre internacionau on se parlava en anglés entre brasilians, chineses, e autas nacionalitats, èra la sola … de pas comprénguer ren de çò que’s disèva!
 
Quan pensatz que los anglofònes eths medishes an sovent problèmas de compreneson entre Americans, Angleses, Sudafricans, Escosseses, Galleses, Australians e Neozelandeses, deven doncas utilizar una lenga fòrça normalizada dambe estrangèrs, en tot baishar encara un còp lo nivèu lingüistic end’estar comprés. La mendra expression o lo mendre idiomatisme se hè lavetz un empach a la comunicacion.
 
Situacion plan coneguda: pendent las conferéncias internacionalas on l’anglés es sovent obligatòri, los public escota los representants africans, asiatics e latins dirèctament, mes s’arronçan suus escotadors quan arriba un anglofòna a la tribuna.
 
Lo chinés, per exemple, es mès adaptat a la comunicacion internacionala, pr’amor qu’es una lenga planificada qu’es gaireben pas la lenga mairala de degun (i a en China unas 100 lengas “etnicas”) e que doncas cada Chinés es acostumat d’escotar los accents e lo biaish de parlar deus autes en tot s’adaptar.
 
Acabarèi pas sens vos díser que la solucion mès bona es la de l’Esperanto, la mès aisida, la mès justa e la mès inventiva, que soi segur qu’ètz dejà convençuts dempuèi longtemps …
 
↧

Era vergonha. Parlar occitan en Tolosa

June 14, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Eth mèn amic Canaules me ditz tostemps que sò un opinaire “quilomètre 0”, pr’amor que lèu tostemp escriui es mèns articles sus eth mèn parçan, sus Aran, sus Lairissa, sus Vilamòs. Tanplan qu’i a tant entà condar ací. Coma ditz Isaac Asimov: “i a d’auti mons, mès son en aguest” .
 
Aguest viatge tiò qu’anè mès luenh, me botgè enquia Tolosa entà passar eth mèn examen deth DCL en lengua occitana.
 
Profitè eth viatge entà passar quauqui dies a çò des mèns parents de Carcassona e Tolosa. Ua magnifica oportunitat entà hèr ua inmersion lingüistica en mèn rolhat occitan, tè. Dilhèu que m’auia bastit ues expectatives massa nautes sus er emplec dera nòsta lengua, mès eth cas ei qu’auí ua decepcion; era visibilitat der occitan ei pòc significativa tant en Carcassona coma en Tolosa, es dues ciutats entre es que repartí eth mèn sojorn ena Occitània grana.
 
Ena catara Carcasona que sagè d’entrar en convèrsa en occitan, mès arrés m’arresponec, “pardon” e a repeti’c en francés. Ne en carrèr, ne enes “bistrots”, ne en eth horn deth pan, ne en burèu de tabac, ne ena banca, ne ena gara deth trèn. Dilhèu, pensè qu’auria mès sòrt londeman ena mia visita peth maitin en mercat dera Plaça Carnot, o pera tarde que la passè  gandiant pes carrèrs plens de mond dera istorica Ciutat. Donques tanpòc aquieu. Lo trapè acornerat en cementèri enes uniques senhaus d’occitan que vedí: es cognòms des marbres des cavòts, a on i anèrem  a portar flors ath praube oncle Jòjò. Domatge.
 
Londeman  en Tolosa en començar era mia pròva de DCL en lengua occitana, dues agradiues naues que me héren plaser: en eth exercici practic calie organizar ua visita lingüistica ena Val de Aran e enes documents de trabalh i auie un article de Jornalet. Pendent es mies interaccions ena pròva deth DCL podí constatar qu’en encastre academic òc qu’i a un naut nivèu de coneishença der occitan. Maugrat açò no trobè pas eth madeish nivèu en carrèr.
 
Enes transpòrts publics er occitan no i é bric: ne en tramvai, ne en autobús ne en trèn TGV ne en es Trens Regionaus Exprés (TER), ne en taxi. En mètro òc qu’anóncien es estacions en occitan, mès non i a pas cap de senhalizacion escrita en occitan.
 
Un aute gèst lingßistic visible ei era dobla rotulacion des carrèrs en francÊs e en occitan, aquerò òc, er occitan en dusau posicion.
 
Damb eth mèn cosin Stephan artista plastic integrant dera avantgarda artistica de Tolosa romèrem per bèri uns des cornèrs e lòcs tamb mes moviment culturau e tamb mès animacion de Tolosa, era Plaça del Capitòli, eth Cai de la Daurada, L’Adresse du Printemps de seteme, a on me presentèren ath Director Artistic Christian Bernard, mos hiquèrem pes carreròts coma era Descente de la Halle aux Poissons, a on vedérem es darrères realizacions deth Centre de Dessenh Bakélite Globau, caushiguèrem era Garoneta, mos acalèrem en Espace Bazacle a on exposaue Olivier Culmann, prenérem er aperitiu enes tauèrnes mès autentiques a on mos floquèrem mès d’un lampit. Enlòc trapè er occitan. Es uniques senhaus de vida dera nòsta lengua, era rotulacion des carrèrs.
 
Ne ena avanguardista École des Beaux Arts a on i auie dat classes Stephane e i podérem veir era exposicion de Maroussia Sallent  i vedí ne escotè arren restacat tamb era lengua des trobadors. Òc escotè, maugrat açò d’autes lengües toristiques desparières ath francés.
 
A on ère er occitan? A on ère Occitània? L’auien aucida e ara èra en “Aucitania”? Ère Occitània ua nocion? Jo que no la trapè enlòc.
 
Er unic occitan que podí practicar siguec damb eth mèn cosin e es sòns amics, entauladi dempús de sopar ath torn d’un litre de cassís: a mesura que baishaue eth nivèu dera ampolha anàuem auançant der aranés ar occitan estandard e damb era dusau ampolha qu’inventèrem, sense cap de vergonha er “occitan cassís”, ua varianta ecumenica que les includís a totes es autes, ena que alongàuem era “r”, ena que chucàuem totes es “h” inspirades o no, quitament es precedides de “l”, “n”, “s”, mos queiguie era bauassa en enfatizar era “s”, fieulàuem es “b” e es “v”, emplegauem de forma indiscriminada es mots proparoxitons e fin finala auançada era net decidírem per unanimitat, prescindir de tota puntuacion ortografica per considerar-la puraments ornamentau e innecessària. Mo’n fotíem nosati ad aqueres ores de “era vergonha”(schizoglossia), tè.


Fin finau qu’acabèrem eth ressopet tàs dues dera maitiada bramant “Aqueres Montanhes” cinc tons e miei mès naut qu’era version mès descrabestada de “Es Paums”, çò que provoquèc es ires deth vesin deth dusau estatge qu’en tot campar pera hièstra clacassèc “Je n’ai marre de cette saloperie d’espagnols”.
 
Encara qu’era frasa deth vesin ei gramaticauments corrècta, demòstre un desconeishement totau deth classament des lengües romaniques; nosati no parlàuem cap espanhòl. E bensè!
 
Londeman, ja de retorn entath mèn país, era grèva generau que paralizèc es trens, m’obliguèc a botjar-me en autobús de gara en gara e de pòble en pòble. Be’n passè d’ores hènt eth fenhantàs, demorant, mès aquiu, ena campanha tanpòc i trobè er occitan. Serà dilhèu protegit en mon academic e sauvat en ua ucha coma un tresaur deth passat o enes musèus? Se deu de publicar en occitan en quauqui mejans que sonque liegen es mès occitanistes?
 
Son Occitània e er occitan sonque ua nocion crestada pes politiques lingüistiques de França e d’Espanha?
 
A on ei Òc?
Jo que no te la trapè enlòc.
 
Dilhèu que me calie hotjar mès? Mès se cates massa tròbes uassi, fòsils e vestigis. Que me’n tornè entara Val de Aran descoratjat pera situacion der occitan enes nòsti vesins deth nòrd, mès tamb mès ganes de trebalhar per aranés. 
 
↧
↧

Lo fantauma de la libertat

June 15, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert; es kommt aber darauf an, sie zu verändern[1] 
 
 
Ελευθερία ή θάνατος?[2]
 
En 1938 Pau Valèri çò escriviå:
 
”LIBERTAT: es un mot dels aissables, dels qu’an mai de valor que non pas de sens; que cantan mai que parlan; que demandan mai que respondon; un dels qu’an fach totes los mestièrs, e dels que sa memòria es pintorlejada de Teologia, de Metafisica, de Morala e de Politica, mots plan bons per la controvèrsia, la dialectica, l’eloquéncia; tan pròpris a las analisis illusòrias e a las subtilitats infinitas coma a las fins de frasas que descadenan la tronada.”[3]
 
Pensi que, per lo cas de las culturas minorizadas, lo mot “independéncia” el tanben gaudís del meteis privilègi e patís de la meteissa problematica, qu’es non pas talament d’èsser desprovesit de significacion, mai puslèu, per tornar prene l’analisi valeriana dins de tèrmes autres, d’aver mai de fòrça del punt de vista del “significant” que non pas dempuèi lo del “significat.” Es segurament atanben la leiçon del cineasta Luís Buñuel dins son Fantôme de la liberté  (1974), a qual manlevam lo títol, quora, a explicitar lo sens de sa causida, çò disiá:
 
”D’una collaboracion entre Marx e ieu. La primièra linha del manifèst del partit comunista çò ditz:’Un fantauma trèva Euròpa…’, eca. Quant a ieu, vesi la libertat coma un fantauma qu’ensajam de trapar e… trapam pas qu’una forma neblosa que nos daissa pas qu’un pauc d’umiditat dins las mans.”[4]
 
Sens ensajar de trapar lo “fantauma de la libertat” çò que m’agradariá, seriá puslèu d’un punt de vista mai teoric, o filosofic, en tot seguir Valèri e Buñuel e en tot collaborar un pauquet amb Marx, ensajar d’evaluar e de comprene çò que dona tant de poder incantatòri e mobilizator a aqueste significant.
 
 
Subditum e subjectum
 
Cossí comprene aqueste poder misteriós de que gaudisson los mots “libertat”, “independéncia”? Dins l’istòria de las idèas, l’istòria del concèpte de libertat acompanha la del de subjècte. E aquò se vei tre lo sègle Ièr de nòstra èra: las consideracions estoïcianas sus çò qu’Epictèt e Marc-Aurèli apelavan “la facultat egemonica” (to hegemonikòn) a la sorça de l’accion pratica e qu’èran ja una sentida de la nocion de “subjècte”, se foguès pas anacronic atal dich.
 
Un autre moment poiriá èsser la controvèrsia sus la libertat e la Gràcia, al sègle IV, entre Pelagi e Augustin – el qu’es estat l’inventor de la nocion “d’òme interior”, controvèrsia que Jansen e Pascal reviscolèron al sègle XVII, sègle de la fondacion cartesiana del subjècte modèrn e de la nòstra concepcion modèrna de la libertat individuala, concepcion que culminarà dins un sens particular al sègle de las Luses, amb la “libertat civila” de Rousseau e “l’autonomia” de Kant; pensaires màger eles tanben, de la subjectivitat.
 
L’istòria del concèpte de subjècte (subjectum e subditum) es almens autant complicada coma la del concèpte de libertat. D’un punt de vista contemporanèu, la filosofia e las sciéncias umanas al sègle XX (dels dos costats de l’Atlantic) aguèron tendéncia a criticar o nuançar l’afirmacion de la libertat cartesiana e dels subjèctes modèrns, absoluts, autarcics coma essent pas que de somiadisses filsosofics o ben lo produch de rapòrts socials o encara de fonccions performativas d’identitat sens ges d’assetament ontologic solide. Mas l’ontologia o la metafisica (e sa critica) aquò’s pas çò parièr que la reflexion politica; las conclusions de l’una trapan pas forçadament sa revirada dins l’autra.
 
D’un punt de vista politic, la nocion de “libertat” es pas estada tre la debuta al centre de las concepcions filosoficas occidentalas: la fondacion de la filosofia politica modèrna en cò de Maquiavèl, Bodin e Hobbes, aqueste darrièr contemporanèu de Descartes, plaçan pas brica l’idèa de libertas al centre de çò politic. Dins Hobbes (Leviathan, 1651) en particular, la legitimitat principala que fonda l’estat sobeiran es la securitat qu’el deu garentir contra la violéncia innada dels òmes, eles que per un pache an totes consentit a perdre lor “libertat naturala” per venir los subdits d’un estat sobeiran e ganhar aquesta securitat que “l’estat de natura” lor permetiá pas, essent un estat de “guèrra de totes contra totes” (bellum omium contra omnes).
 
Cal esperar la critica d’aqueste absolutisme per Rousseau dins lo Contrat Social (1762) per veire emergir la nocion de “libertat civila”, una libertat qu’es pas exactament lo fach de “far tot çò volèm”, (aquò’s “l’independéncia” segon el, dins un sens negatiu), mas pus exactament, e Kant mercejarà Rousseau per aiçò, una libertat dins “l’obeíssença a la lei qu’òm se’s prescricha.” Legiscam tornarmai aqueste tèxt fondamental, font de mantunas filosofias de la democracia:
 
Un pòble liure obeís, mas non servís; el a de caps e non de mestres; obeís a las leis, mas pas qu’a elas e es per la fòrça de las leis que non obeís als òmes. (...) Un pòble es liure, quina forma qu’aja son govèrn, quora dins lo que lo govèrna non vei brica l’òme, mas l’organa de la lei. En un mot, la libertat sempre seguís lo sòrt de las leis, règna o morís amb elas; non sabi res de mai solide.
 
La concepcion francesa de la libertat republicana que fa l’orguèlh del “país dels dreches de l’òme” (...mascle, blanc, eterò, borgés, crestian e francofòn), concepcion eissida de la Revolucion e de las Luses, pretend pauc o pro se definir en continuitat amb la filosofia del Contrat Social, que segon la legenda auriá acompanhat Robespierre tota la santa jornada (dusca a la Guilhotina).
 
Ça que la, la pensada borgesa europèa doblida aisidament que la democracia representativa qu’an bastit o volgut bastir, tot lo long dels sègles XIX-XX, menaçada per lo bonapartisme, lo monarquisme, puèi pel fascisme, seriá pas brica estada considerada per Rousseau coma vertadièrament democratica, ja que, segon el, los elegits, dins un sistèma tròp representatiu, serián menats per la fòrça de las causas a abusar del poder politic maldespièch de l’interés del pòble.
 
Aimava mai l’autor de l’Emile un sistèma de democracia mai locala e mai dirècta, dins lo quadre de pichons territòris restrenchs coma l’organizacion federala dels cantons de Soïssa; cal se sovenir que Rousseau èra ciutadan de Genèva, ciutat que la dedicaça del Contrat Social li es adreiçada.
 
Guèrra de las raças, lucha de las classas
 
Per terminar aqueste primièr camin de reflexion, pensi doncas que l’estrambòrd que son capables de generar los significants libertat e independéncia proven primièr d’aquela concepcion modèrna e individuala de l’umanitat de l’òme coma subjectum liure, autonòm e responsable, subjècte pasmens menaçat per l’assubjectiment, es a dire la condicion politica de subditum de la quala desira naturalament s’emancipar, primièr coma individú (aquò’s: l’autonomia), puèi coma collectiu o coma pòble (aquò’s: l’independéncia), çò que foguèt lo ròtle istoric del concèpte modèrn de nacion politica, coma o remarca Lafont:
 
”La Revolucion francesa representèt, dins l’esperit deis gènts, una liberacion; aquí naisseguèt lo concèpte liberator de Nacion politica, tan liberator que lo modèl ne correguèt lo mond. Aquela adesion a França, es un fach fondator pèr la Nacion e un fach inscrich en consciéncia collectiva pèr leis occitans. Mai la Revolucion francesa degenerèt dau fach de sa confiscacion, lèu jogat, pèr la classa de poder qu’èra la borgesia, e pèr una regression ideologica dins l’Ancian Regim: l’Imperialisme territoriau exterior e la territorialitat interiora (centralisme administratiu e culturau).”[5]
 
Michel Foucault (Il faut défendre la société, 1975-1976) explica que la filosofia e las ficcions “contractualistas” que la pensada borgesa manlevèt per se justificar coma actor istoric e revolucionari, serviguèt puèi a escriure una istòria “oficiala” de l’estat coma la d’un sol e meteis subjècte collectiu (pòble o nacion) per tal de legitimar son imperium novèl, e per calar los modèls d’intrepretacion istorica que fasián de la “guèrra”, o dels conflictes la dinamica passada e presenta de las societats.
 
Lo concèpte modèrn de “nacion politica”, aquò va solet, preexistiguèt pas a la fondacion o la sasida de l’imperium (estat, poder, empèri) per la borgesiá liberala europèa, ben al contrari, d’un cèrt biais, ne foguèt la resulta e la consequéncia estrategica. 
 
Es d’efièch lo discors “oficial”, la narracion identitària e mitologica de l’estat que revertiguèt l’òrdre d’aparicion de las causas dins sos racontes istorics, notadament en cò de l’istòrian emblematic de França, Jules Michelet, ont la França liberala, borgesa e revolucionària es personificada coma un subjècte autonòm que s’acomplís dins l’Istòria segon una teleologia immanenta als eveniments: tot aquò se passèt coma se deguèt passar (segon una lei istorica non escricha) e væ victis...
 
De discorses coma la filosofia hegeliana de l’Istòria per exemple, ont l’istòria umana es l’Istòria universala de l’Esperit e de la Libertat dont la teleologia culmina en se realizant dins la democracia representativa e l’imperium de la borgesiá liberala europèa, aguèron segon Foucault per tòca d’escafar justament la conflictualitat, la violéncia originària, inerenta e indefugibla de tota fondacion d’estat, valent a dire, la prigonda contingéncia de totes los assentaments identitaris sus los quals l’estat fonda sa legitimitat, en fasent creire als ciutadans “liures” que l’interés de l’estat es totjorn l’interés de cadun e que la libertat vertadièra aquò’s l’obeíssença a la lei de l’imperium de la borgesiá. 
 
Avèm d’exemples d’aquesta tradicion istorica alternativa, citats per Foucault coma una font d’inspiracion possibla pel tèma de la “lucha de classas” (per se justificar Foucault s’apièja dins son cors sus una lètra dobtosa de Marx), tradicion que plaçarián lo conflicte al quite còr de tota societat.
 
Aquò’s la tradicion istoriografica romantica, d’autors coma Augustin Thierry (1795-1856), explicant que l’istòria de França es la d’una “guèrra de las raças”, entre francs e gallo-romans (es atal qu’intreprèta el la Crosada albigesa per exemple) e qu’aquesta “guèrra de las raças” (e la dominacion del Franc sus lo demai) es un mena de motor del devenir de las societats.
 
Aqueste esquèma se pòt aplicar per mantuns estats-nacions borgeses d’Euròpa eissits de vièlhas monarquias e trevats per d’escurs desirs egemonics. Dins lo discors romantic contemporanèu de Walter Scott (Ivanhoe, 1819) per exemple, amb lo cas celebre de l’eròi Robin Hood, lo gentleman Saxon, esposant Mariana la Normanda, après un longa guèrra de legitimitat del pòble Saxon contra los inics barons Normands, union simbolica concluda fin finala jos l’agach benevolent del sobeiran, lo filh d’Alienòr d’Aquitània, rei d’Anglatèrra.
 
Segon lo filosòf francés, al sègle XIX, d’aquela tradicion del concèpte de “guèrra de las raças” per explicar lo devenir istoric, òm seriá passat a lo de “lucha de las classas” dins la democracia borgesa, biais de pensar que lo marxisme portarà al cimèl amb un procès d’epistemologizacion, es a dire en la rendent mai “scientifica” e en usant d’ara endavant de tèrmes economics, istorics e sociologics pro empirics e materials.
 
La pensada politica de la borgesiá europèa, per escafar aquela tradicion istoriografica minorizada, que sapava la legitimitat de son imperium, en lo tornar menar a d’originas contingentas violentas e purament batalhièras (car se “França” es atal, çò ditz, es que los francs son estats la raça mai fòrta sul camp batalhièr de l’istòria) deguèt farlabicar e implantar dins lo cap dels ciutadans un “imaginari nacional” pre prene los tèrmes de l’istorian Benedict Anderson, una “comunautat imaginària” (al mejan de l’escòla, l’armada, l’industria, lo mercat nacional, puèi la TV, l’espòrt...) per tal de far acreditar l’idèa que los representants del Pòble Sobeiran, majoritariament eissits de la borgesiá ça que la, exprimisián la “volontat generala” d’aquela nacion etèrna (universala segon unes) e indivisibla, e tot aquò per la Gràcia de l’estat de Drech e de la Democracia Representativa.
 
Es fòrça curiós de constatar cossí dempuèi lo projècte teoric e emancipator de las Luses, lo d’una autonomia en drech del subjècte individual e del pòble sobeiran coma subjècte de l’istòria (e pas pus subdits dels reis), la pensada borgesa ne venguèt a defendre en fach l’eteronomia dels sieus nòus subdits (assubjectits dins la relacion proletari-capitalista) a la mercé de “l’imperium dels proprietaris” (per usar d’una expression de Frederic Lordon dins un discors a Nuit Debout, París);  se’s vertat que l’homo œconomicus e son Dieu, lo Mercat, son per la pensada liberala lo sol subjècte possible d’una non-istòria (aquò’s: lo mite de “la fin de l’istòria”) es a dire de cap d’evolucions o de revolum institucional imaginable e desirable: la borgesiá liberala manten amb plaser lo mite de son eternitat.
 
 
DĂŹu vi salvi, Regina...
 
Lo desir d’independéncia, d’èsser se meteis lo mestre de sa pròpria destinada e de sa pròpia lei, literalament d’auto-nomia (auto: se meteis; nomia: la lei) s’inscriu doncas dins l’istòria occidentala de las filosofias modèrnas del subjècte, es a dire en tot traçar lo camin partent del subditum d’un poder sobeiran absolut, exterior a sa volontat pròpria, fins al subjectum autonòm de las Luses e de las democracias modèrnas, lo qu’obeís a la lei que se’s prescricha el meteis.
 
Ça que la dins lo Contrat Social la libertat individuala es negada dins lo pèugue del concèpte tras que complèxe de volontat generala e qu’es encara de mal comprene pel legeire modèrn de Rousseau: la volontat generala se distinguís de la volontat de totes e pòt s’opausar legitimament a de volontats particularas. Lo ciutadan d’una republica liura e democratica, en tot obeïr a ela, obeïrà pas qu’a sa lei pròpria e serà donc liure tant coma individú que coma pòble, aquò’s gràcias a la lei, que sens ela ges de pòble poiriá existir. Ajusta Rousseau que s’una volontat particulara, un ciutadan (o un grop de ciutadans) la refusa, aquesta libertat civila, “lo forçarem d’èsser liure” (Lib. I cap.7)  e aquela proposicion, de segur, los de 93 (o del 49.3) l’an pas doblidada...
 
Tanben, sens far la lista de totes los punts de convergéncia o divergéncia entre la Realpolitik de la Revolucion o quitament amb nòstra republica actuala e lo regime ideal elaborat per lo filosòf de Genèva, cal se remembrar que lo Contrat Social aplicat ad literam seriá estat sens dobte quicòm pròche de l’organizacion dels cantons soïsses[6], o encara del Projècte de Constitucion per Còrsega qu’escriguèt lo filosòf el meteis – o saique quicòm coma las Comunas de 1871  ...  çò segur es que Rousseau, contra l’avís de qualques politicians franceses de nòstre temps, reconeissiá a cèrts “pòbles” (uèi non reconeguts) e cèrts “païses” (uèi non sobeirans) una “capacitat de legislacion”, d’evolucion veire de revolucion e doncas, d’istòria:
 
I a encara en Euròpa un país capable de legislacion: es l’iscla de Còrsega. La valor e la constància amb la quala aqueste brave pòble saupèt recovrar e defendre sa libertat, s’ameritariá plan que qualque òme sàvi li aprenguès a la servar. Ai qualques pressentiments qu’un jorn aquesta iscla espantarà Euròpa. [7]
 
E nosautres, sèm encara “capables de legislacion”?
 
[1]. “S’acontentèron los filosòfs d’intepretar lo mond de diferentas manièras; çò d’important es de lo transformar.” Karl MARX, Ad Feuerbach (tanben: Tesis sus Feuerbach), XIena tèsi (ieu reviri, mal)
[2]. Eleftheria i Thànatos (La libertat o la mòrt) Es lo lèma nacional grèc, usat durant la Guèrra d’independéncia de 1832
[3].Paul VALERY, Regards sur le monde actuel, “Fluctuations sur la liberté” (1938)
[4]. Luís BUÑUEL, Entretiens 1975-1979 http://www.cineclubdecaen.com/realisat/bunuel/fantomedelaliberte.htm
[5]. Robèrt LAFONT, Nàni Moussur, Vent Terral, 1979, p.78
[6]. Es lo vejaire de Raymond TROUSSON dins Jean-Jacques Rousseau, lib. II, Paris, Tallandier, p. 278
[7]. Veire J-J ROUSSEAU, Le contrat social, lib. 2. cap 10, tanben: E. Dereck-HĂŠry, J.-J. Rousseau et le Projet de constitution pour la Corse, Philadelphie, 1932.
↧

De qué “Occitània” es lo nom?

June 16, 2016, 6:00 pm
$
0
0
La question merita d’èsser pausada al moment que lo Conselh Regional de la region Lengadòc-Rosselhon-Miègjorn-Pirenèus ven de lançar una consulta populara per causir cossí nomenar aquela novèla region.
 
Demest las cinc causidas possiblas somesas al vòte figuran Occitània e Occitània-País catalan. Ara Occitània dins sas raras etnolingüisticas desbòrda plan largament dels limits d’aquela region e cobrís lo terç Sud de l’Estat francés levat lo Bascoat Nòrd e la Catalonha Nòrd. S’espandís fins a las valadas alpinas occitanofònes del Piemont italian a l’Est e a la Val d’Aran enclausa dins la “Generalitat” catalana de l’Estat espanhòl.
 
Los sondatges recents mòstran un cèrt afogament per Occitània coma nom per la novèla region.
 
Es legitim de considerar que la causida d’Occitània seriá importanta sul plan simbolic. Fariá apareisser Occitània sus la “mapa de França” e sus la mapa del mond e li assegurariá un debut de reconeissença oficiala.
 
Es tan legitim de considerar que seriá una causida reductritz exclausent de fach de pans sencèrs d’Occitània:  Provença (çò qu’agradariá fòrça als provençalistas anti-occitans), Auvèrnha, Lemosin, una partida de Guiana et de Gasconha.
 
Sola la causida: Occitània-País catalan prendriá en compte Catalonha Nòrd quitament se la reivindicacion dels partits e movements catalans es puslèu la de la creacion d’una collectivitat territoriala pròpria, en esperant la reünificacion amb los Catalans del Sud dins un Estat catalan independent.
 
De segur, las populacions occitanas de las novèlas regions Auvernha-Ròse-Alps e Aquitània-Lemosin-Peitau-Charentas se mobilizan gaire per donar un nom occitan a lors regions mas es pas una rason per quitar de proclamar lor caractèr occitan.
 
Lo Partit de la Nacion Occitana contunha de recomandar lo nom d’Occitània centrala coma mai justificat mas estant que aquela proposicion es pas estada retenguda, considerariá coma un mendre mal la causida d’Occitània o, a la rigor, d’Occitània-País catalan.
 
Pr’aquò, se pòt que le Conselh Regional fin finala causisca un nom que devesisca mens e que siá mens identitari qu’Occitània. E mai Occitània foguèsse retengut, i auriá encara los filtres del Conselh d’Estat e del govèrn que generalament seguís lo vejaire “consultatiu” del Conselh d’Estat.
 
Rampelem que lo primièr ministre, Manuel Valls, totben que siá d’origina catalana e catalanofòne, es ferotjament jacobin e a dich publicament son regèt de noms identitaris per las novèlas regions.
 
I a d’excepcions a aquela intransigéncia de principi.
 
E d’en primièr la de Bretanha, region mantenguda tal coma èra, dins la crenta, sens dobte, que i aja de trebolici identitari ligat a una renaissença de las “bonetas rojas”.
 
En Corsega, ont los nacionalistas-independentistas son al poder, an paur, vist de París, que los movements clandestins tornen far d’atemptats.
 
L’identitat occitana dins sas diferentas manifestacions es pas pro fòrta e los Occitans aiman de se devesir. Provòcan pas las meteissas crentas. Lo Partit de la Nacion Occitana encoratja pas los Occitans a la violéncia mas sèm forçats de reconeisser que l’Estat jacobin recula solament davant son usatge.
 
Manuel Valls, coma la classa politica francesa, d’esquèrra tant coma de drecha, sobereinista o non, son los contunhaires dels jacobins de la revolucion francesa de 1789. Aqueles creèron los departaments e lor donèron de noms geografics de montanhas o de rius justament per escafar los païses istorics e tota identitat etnica.
 
Cal pas aver paur dels mots, se tracha d’un etnocidi (assassinat de nacion) planificat per que los Bretons, los Flamencs, les Alsacians, los Còrses, los Catalans, los Bascs e los Occitans perdan lor lenga e lor cultura e vengan exclusivament franceses dins una republica una e indivisibla. Urosament, aquela entrepresa d’assimilacion, amb l’ajuda de l’escòla de Jules Ferry, de l’armada puèi dels medias parisiano-centralistas, a pas completament capitat.
 
Mas lo vertadièr problèma d’aquelas novèlas regions es endacòm mai. Son eissidas d’una reforma territoriala que contunham de denonciar. E, coma las que las precediguèron, demòran de nans politics sens poders vertadièrs, especialament sul plan fiscal e legislatiu. Res a veire amb los “Länder” alemands o las “autonomias” de l’Estat espanhòl.
 
Lo fach que los occitanistas sián redusits a se batre per lo nom d’una region e sián silencioses dins las autras regions es una avoacion d’impoténcia politica.
 
Lo Partit de la Nacion Occitana pensa que tant que i aurà pas un nombre significatiu d’elegits occitanistas a tots los nivèls del milafuèlhas administratiu, serà pas possible d’afeblir seriosament lo jacobinisme que nos vòl assimilar cap e tot per tots los mejans, amai la colonizacion de pòblament.
 
De campanhas electoralas s’anoncian per 2017: las eleccions presidencialas per laquala soetam que un candidat dels pòbles de França siá present, puèi las eleccions legislativas que devèm pas daissar monopolizadas pels partits franceses e lors sucursalas.
 
Tots los militants politics occitans s’i devon engatjar, pas al nom d’una region mas al nom de lor nacion, Occitània. Existirà vertadièrament als uèlhs de la populacion occitana son que se an d’elegits e se son determinats a prene lo camin de l’independéncia.
 
↧
Search

Senter-me catalana entà poder èster aranesa

June 17, 2016, 6:00 pm
$
0
0

Guairi de vosati sabíetz qu’Aran non ei ua comarca mès un territòri singular damb govèrn pròpri, dret d’autodeterminacion e identitat nacionau occitana arreconeishuda per ua lei deth Parlament de Catalonha?
 

Guairi de vosati sabíetz qu’era lengua occitana, nomentada aranés en Aran, ei oficiau en tota Catalonha, dempús hè 10 ans?
 

Guairi de vosati sabíetz qu’eth Govèrn d’Aran a largues competéncies transferides e decidís e gerís dirèctaments servicis coma sanitat, miei ambient, urbanisme o benèster sociau?
 

Guairi de vosati sabíetz qu’auem un dret civiu pròpri, arraïtzes ara desbrembada grana nacion occitana, que demoram ena cara nòrd deth Pirenèu, que hèm immersion lingüistica d’aranés ena escòla, qu’existís ua comission bilaterau Catalonha-Aran entre es dus govèrns, qu’auem esquipes de fotbòl que jòguen ena liga regionau francesa o qu’eth 17 de junh ei era nòsta hèsta nacionau?
 

Aran, pera grana majoria de vosati ei pòca causa mès que 20 menutes de notícies en 3/24, 4 interminables ores de coche, es pistes d’esquí plies de madrilencs de Vaquèira-Beret e un parlar qu’encara non sabetz s’ei dialècte deth catalan o lengua pròpria. Èm ua singularitat, incomòda dilhèu, en discors independentista. Èm ua especificictat a respectar, incomòda dilhèu, entà fòrça conselheries deth Govèrn dera Generalitat. Açò ei un hèt deth que cada còp ne sò mès convençuda.
 

Anem pòc a pòc, qu’èm de celebracion: eth 17 de junh de 1991, aué hè 25 ans, se restituïe eth Govèrn d’Aran, eliminat damb era implantacion deth sistèma de províncies der Estat espanhòu de 1834. Aquera arrecuperacion dera maximala institucion aranesa ère era culminacion d’ua revendicacion nacionau que comencèc en 1977, quan eth movement vesiau Es Terçons, format per un grop d’aranesi e araneses de diferentes ideologies politiques, mandèc as parlamentaris qu’elaborauen er Estatut de Sau era volontat d’arrecuperar es nòstes institucions politiques e administratives tradicionaus e, ath madeish temps, auer ua arreconeishença lingüistica e culturau, damb er ensenhament ena escòla e er usatge public dera nòsta lengua pròpria. E ac heren, mos escotèren. E Catalonha dèc ua leiçon de democracia e de respècte en çò que tanh ara libertat des pòbles.
 

Mès era arreconeishença triguèc encara mès de 10 ans en materializar-se, maugrat que se hègn petiti passi fèrmi e convençudi, coma era normalizacion der aranés enes escòles des ans 80. Era arrecuperacion deth maximal organ de govèrn aranés se codinèc en Parlament de Catalonha, damb era Lei de Regim Especiau d’Aran de 1990. Max Cahner e Pilar Busquet sigueren es relators dera ponéncia de lei e, un an mès tard, era, ère escuelhuda prumèra Sindica d’Aran.
 

E en 25 ans semble que s’age auançat pòc. Poderíem criticar eth quasi inexistent desplegament dera Lei der occitan, aranés en Aran, dempús 2010. Poderíem criticar era inexisténcia d’ua convencion de finançament (que tostemp semble èster insufisent) des competéncies traspassades pera Generalitat. Poderíem criticar e demanar a Barcelona, qu’açò ac hèm ben es aranesi quan baisham ena ciutat, mès jo non ac harè ací, qu’èm de celebracion e es laci se bastissen tostemp en positiu, non damb retrèti, testosterona e còps de punh sus era taula.
 

M’estimi mès parlar-vos deth respècte e dera arreconeishença deth pòble catalan a ues institucions tradicionaus damb mès de 700 ans d’istòria.
 

M’estimi mès hèr pedagogia dera nòsta realitat lingüistica inquietanta, a on solet 17% des aranesi utilizen era lengua pròpria abituauments, ei a díder, ues 1700 persones. M’estimi mès utilizar eth mèn dret a parlar er occitan en Parlament maugrat èster criticada pes omogeneizadors culturaus.
 

M’estimi mès arreconéisher que s’Aran a pogut mantier era sua lengua, cultura e institucions, a estat prumèr pr’amor qu’es aranesi ac auem volut e lutat, mès tanben pr’amor qu’auem tostemp agut es institucions e eth pòble catalan deth nòste costat. Nacions fraies, leiaus companhes, amigues leiaus que s’an comprenut, respectat e estimat. E atau deu contunhar. E vos ac digui clar der independentisme mès convençut estant: era Republica serà de Catalonha e Aran o per nosati dificilaments serà.
 

Guairi de vosati contunharatz de demanar de relegar era oficialitat der aranés solament en Aran, en tot tractar eth nòste territòri de comarca e en tot voler-lo laguens deth sistèma de vegueries, o qualificant-mos d’espanholistes botiflèrs per, demani desculpes, non èster catalans e patir que Bárcenas vengue a esquiar en cò nòste? Mos auetz, mos auem, de conéisher mès, e veir que parlar de Païsi Catalans non excludís de prepausar-se quina relacion volem auer damb Occitània. Veir que se mos excludim toti perdem eth respècte e es libertats entà toti es pòbles.
 

E fàcia ath futur atau aurie d’èster, qu’aquera luta, maugrat èster poqui e luenh, tanben ei nòsta. Èm dus trocets de dues nacions que trabalhen amassa, ua ath costat dera auta, entà un futur melhor, e que les ac cau hèr damb era madeisha estimacion e respècte damb qu’ac heren es nòsti ancessors, aqueri que compreneren qu’era melhora manèra qu’auien es aranesi entà èster aranesi, entà non desaparéisher ena omogeneitat der estat centralista, ère justaments poder e voler senter-se tanben catalans. E atau mos sentem molti.




 

Article publicat originalament sus Vilaweb.
↧

Lo formatge del Cantal II

June 18, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Après èsser estada salada per sisas, la toma se met dins una premsa elementària, ont, amb un pes de mai de cinc cent quilos dessús, deurà demorar tota la nuèch. L’endeman, finalament, se mena dins la cròta e daissam que lo temps la faga madurar lentament. Daissem que nos o acabe de contar Joan Anglada:
 
“Los laguis del vaquièr s’arrèstan pas aquí. Cada jorn fa la vesita a las siás mòlas, las vira, las revira, las lava, las rascla, las freta, las lisa, las poponeja. I a pas de soldana dins son serralh que recépia tant de suènhs. Segon lo temps, i caldrà donar mai o mens d’aire, mai o mens de calor. De còps, una demest elas s’enfonza, sos flancs s’alargisson: Batifòl, i auràs mes tròp pauc de sal o i auràs daissat tròp de gaspa! I a pas grand causa a far, solament constatar l’evolucion de la malautiá. Qualque còp, aquò s’arrèsta. D’autres, la gangrena interiora seguís sos degalhs: la pèça s’esclafa, se fendascla, un matin la tròbas per tèrra, formiguejanta de vermena. E se la causa se passa cinc o sièis còps, auràs degalhat ton estivada. Sens parlar del desonor que te n’arribarà. Òm cita lo cas d’un vaquièr que se pengèt après una malparada parièra”.
 
Segon lo temps de maduracion, de dos a dotze meses, la crosta pòt èsser mai o mens dura e espessa, amb una coloracion grisenca o daurada, sovent pigalhada de pichonas ’flors’ òcras o rojas. La pasta es dura mas flexibla, d’una color crèma o jaune palha, e segon las pasturas lo gost pòt èsser leugièrament avelanat o pòt remembrar la gençana o la regalécia. Al cap de tres meses la crosta es leugièra e la pasta es encara mòla e tendra, al cap de sièis es ja un vertadièr formatge e, al cap d’un an, amb la crosta fendasclada e atacada per de pichons acars parasits, es lo mai estimat per la populacion autoctòna, e es aital tanben que s’emplega dins la cosina per far de sopas e condiments. La forma de Salèrn a fòrça renom, tanplan coma las de Mauriac e Murat, vilatjons totes tres plaçats suls monts de Cantal.
 
La de Salèrn a dempuèi 1961 una apelacion d’origina pròpria, qu’es sasonièra. Segon la nòrma, un formatge quin que siá fabricat a l’estiu (del 15 d’abril al 15 de novembre) suls monts de Cantal, que siá o siá pas lo lach provenent de Salèrn o de vacas d’aquela raça, a drech a aquela apelacion. Es una disposicion qu’ensaja de donar de sosten a las elaboracions artesanalas en tot aprofechar l’atrach de l’apelacion.
 
Lo cantal lachièr, al sieu torn, es lo que produson las formatjariás dins las planas, amb de procediments industrials qu’atenhon pas la finesa de sabor dels fermièrs, mas son los qu’an mai de succès comercial e se’n fan per milièrs de tonas. Se devesisson en tres categorias, segon l’atge: lo jove es lo qu’a entre un e dos meses, l’entre dos n’a de dos a set, e lo vièlh n’a d’aver uèch o mai.
 
Amb de vacas de la raça Aubrac s’elabòra la forma de La Guiòla, qu’es lo mai presat de totes e que, de mai, a l’apelacion d’origina pròpria e se comercializa pas coma Cantal, perque se fa pas sus aqueles monts, mas suls d’Aubrac, amb de vacas e de pasturas desparièras; doncas, malgrat d’èsser çò meteis, a una personalitat diferenciada. La pasta es mai grassa onchosa e, al dire de qualques especialistas de paladar privilegiat, un pauc mens picant. Lo gastronòm francés Jean Ferniot lo preferís a tot autre de la siá familha, coma o escriguèt dins Carnet de croûte (1980):
 
”Personalament, ieu placi lo La Guiòla, version avaironesa del Cantal, e que ieu tròbi mai gostosa, que gaireben ten pè al Ròcafòrt. E certifiqui que jamai, quitament dins lo país, n’ai manjat de tan gras, de tan perfumat, de tant onchós coma aquel que fasiá venir d’en cò sieu, deu far un bon vintenat d’annadas, Roger Cazes, de la braçariá Lipp, a París. Quand arribava mièjanuèch e, dins l’atmosfèra enfebrada e gaia de la sala, mentre que s’afrontavan verbalament “camelots du roi”[1] e estalinistas, n’èrem qualques unes los que nos restauràvem a còps d’arencs de la Baltica e de chocrota. Alavetz Roger fasiá menar sus la taula un tròç enòrme de La Guiòla e nosautres los’n chapàvem”.
 
Lo poèta lengadocian Alexandre Langlada (1820-1900) lo mençona dins L’alèrta[2]
 
Es dòrs aquí que s’acamina,
A prima aubeta dau matin,
Tota la frapa de segaires
E de ligairas, gais, en trin,
Portant, per caçar los desaires
Dau trabalh, los barralets plens
De bòn vinet de las Plantadas,
De dolhas d’aiga, e de sacadas
De ceba, de pan mitadenc,
De bòn formatge de La Guiòla,
De pòts d’anguilons en chauchòla
E puòi de missons a l’alhet.
 
Finalament, lo cantalon (o forma de Ròcafòrt) es un pichon cantal d’aperaquí vint e cinc o trenta centimètres de diamètre e de sièis a uèch quilos de pes. Lo fan amb de lach de vaca holstein per qualques luòcs de las montanhas de Sant Circ (Ròcafòrt e d’autres comunas vesinas).
 
Per los distinguir al comèrci cal saber que lo fermièr pòrta una placa identificatòria, que per la forma de Salèrn la placa es roja e que la de La Guiòla es blanca e pòrta las inicialas LA.
 
Mas lo grand meriti culinari d’aquel formatge, que solide que l’a, se deu pas a las provadas bontats de las divèrsas variantas, ni tanpauc a las sopas que i intervenon, mas al formatge fresc (la toma) que se comercializa sens emmotlar. Dins una zòna que lo formatge es la ressorsa principala, es logic que s’emplegue per tota causa, e es per aquò que qualques unes dels plats mai tipics d’aqueles parçans se fan a basa de toma, coma lo celèbre aligòt o las popularas trufada e patranca, qu’i fa d’aglomerant e i balha lo gost leugièrament agre de l’acid lactic. Contràriament al formatge, la melhora toma es la d’ivèrn, nomenada toma grassa.

 
 
[1]  Pels occitans qu’an pas la dicha d’èsser franceses, la  Fédération Nationale des Camelots du Roi foguèt una organizacion paramilitara d’extrèma drecha, èra lo “servici d’òrdre e de proteccion” del movement de l’Action Française.
 
↧
↧

L’accentuacion dels mots en -ia

June 19, 2016, 6:00 pm
$
0
0
Los mots terminats per ‑ia pòdon aver tres tipes d’accent tonic. Es encara frequent de rescontrar d’usatgièrs de l’occitan que comprenon pas facilament aqueste ponch.
 
(Dins los exemples çai jos, la plaça de l’accent tonic es soslinhada.)
 
(1)
 
En general, un mot en ‑ia pòrta l’accent tonic sus la i que se tròba abans la ‑a finala. Se considèra qu’aquò es la situacion per defaut, donc, en aquel cas, s’escriu pas cap d’accent grafic.
 
geografia
democracia
psicologia
Russia
Maria
Asia
 
Remarquem que la i que pòrta l’accent tonic se pronóncia [i] coma una vocala franca, plena e un pauqueton longueta.
 
(2)
 
De còps, un mot en ‑ia pòrta l’accent tonic abans aquesta terminason. En aquel cas es obligatòri d’escriure l’accent tonic en metent un accent grafic.
 
rĂ bia
OccitĂ nia
sciĂŠncia
matèria
justĂ­cia
anĂłncia
parròquia
astĂşcia
 
Remarquem que la i que se tròba après l’accent tonic se pronóncia [j] (‘y’), amb un son pus brèu qu’apelam tecnicament una semivocala (o una semiconsonanta o un glide).
 
Observem tanben que la vocala que pòrta l’accent tonic (e l’accent grafic) pòt aver de sons variables que son precisats gràcias a l’usatge d’un accent grèu (`) o d’un accent agut (´). Ansin fasèm una diferéncia fonetica entre é e è (sciéncia es diferent de matèria) e entre ó e ò (anóncia es diferent de parròquia).
 
(3)
 
Enfin es possible de trobar un accent tonic sus la ‑á finala qu’es après i.
 
borgesiĂĄ
voliĂĄ
sabiĂĄ
DiĂĄ
 
Remarquem que la á amb un accent agut se pronóncia [ɔ] (‘ò’) dins la màger part dels dialèctes. Mas se pronóncia [e] (‘é’) en provençal. Tanben podèm trobar la pronóncia [ɛ] (‘è’) dins certanas varietats sosdialectalas e mens estendudas coma, per exemple, en lengadocian montpelhierenc.
 
Lo niçard tend a refusar la terminason ‑iá e preferís la terminason ‑ia amb un accent tonic sus la i: borgesia en luòc de borgesiá, volia en luòc de voliá, sabia en luòc de sabiá. Ça que la, lo niçard accèpta á prononciada [e] (‘é’) dins los vèrbs siáu e siás, que son de formas conjugadas d’èsser. E tanben lo niçard pòt acceptar á quand es dins la forma locala d’un nom de luòc, coma Diá.
 
Lo gascon e lo vivaroalpenc coneisson sens cap de problèma lo tipe general –iá (mas certanas varietats d’aqueles dos dialèctes preferisson lo tipe ‑ia amb l’accent tonic sus i, coma en niçard).
 
*
 
Aital venèm de resumir la correspondéncia entre la prononciacion e la manièra d’escriure.
 
Ara, una autra question es de saber: ont devèm plaçar l’accent tonic dins los mots en -ia? Cossí fasèm quand trobam pas la forma corrècta e quand mancam de bons diccionaris? Cal dire la sèria o la seria? Elòdia o Elodia? Austràlia o Australia? La còpia, la copia o la copiá? Es un autre problèma que tractarem dins un article avenidor.
 
↧

Una deputada assassinada

June 20, 2016, 6:00 pm
$
0
0
La deputada trabalhista Helen Joanne “Jo” Cox estoc assassinada lo 16 de junh de 2016 a Birstall (Nòrd d’Anglatèrra) supausadament per Thomas Mair un òmi de 52 ans. Uns testimònis dison que l’an ausit cridar “Britain first!” au moment de la hèita, çò que mia los enquistaires sus la tralha d’un murtre politic. Autes testimònis, per contra, dison qu’an pas ausida la frasa. Lo suspècte, de tot biaish, sembla aver ligams dambe movements politics de dreta extrèma, e uns jornalistas descriven lo pertrèit d’un òmi que seguís un tractament psiquiatric. Vaquí on ne sèm au moment quan escrivi aquestas linhas, benlèu l’enquista aurà progressat au moment de lor parucion e lo perpaus d’aqueste article serà vengut shens nada validitat, es lo risc de la cronica setmanèra.
 
Es mauaisit d’ac escríver atau, mes un sentit de malaisèr me prengoc quan ausiscoi aquesta informacion. A uns dias d’un escrutin sus la preséncia de Bretanha Grana dens l’Union Europenca e a un moment quan los sondatges balhavan lo brexit vencedor, aqueste murtre òrre pòt cambiar las cartas deu referéndum. Eveniment que s’escad au “bon moment” (caleré mílhor díser: ad un moment estrategic) o azard totau? Dejà lo dimenge los sondatges muishavan un revirament de l’opinion publica britanica.
 
S’ètz un policièr que mia l’enquista sus un murtre, la règla purmèra es de pas deishar nada tralha abans d’estar convençut au 100% que mia enlòc.
 
Mes d’un aute costat, se consideratz que’s pòt agir d’una temptativa de manipulacion de l’opinion, podètz vos hèr pegar lèu l’etiqueta de “complotista” e tot çò qu’i es ligat (fascista, antisemita, psicopata), sustot se l’escrivètz dens una cronica sus un jornau en linha au lòc de’n referir pas sonque aus vòstes amics dens un estanquet a l’entorn d’un pastagà.
 
Aquò rai, cau assumir, pensi clarament qu’i a una possibilitat de haut o baish 50% que sia una embrolha politica que mira a cambiar la resulta de la consulta. Notatz tanben que demòra, segon jo, 50% de las possibilitats que’n sia pas.
 
Deisharèi totun aus complotistas vertadièrs e professionaus de trobar “irregularitats” dens los testimònis, los rapòrts oficiaus o sus las vidèos de l’arrestacion. Aquestas irregularitats s’explican sovent fòrça simplament.
 
Totun, mon atencion estoc apelada i a pauc per una hèita drin estranha, una mena de rebomb istoric, senhalada per un article dens Libération deu 17 de junh. L’assassinat d’aquesta deputada britanica nos bremba un aute assassinat, dens condicions pro similaras.
 
Lo 12 de seteme de 2003, au bèth miei d’una campanha (!) per un referéndum (!) sus Euròpa (!) e l’adesion de Suèda a la zòna de la moneda unenca, una joena deputada d’esquèrra umanista e pro-europenca, Anna Lindh, mair de dus dròlles, favorabla au “òc”, estoc assassinada per un suedés de soca sèrba dens un centre comerciau. Vos èi hèit gràcias de totis los (!) que senhalan los punts comuns entre los dus ahars.
 
Tot escàs après lo murtre, los sondatges avèvan muishat un reviradís de l’opinion publica a favor deu “ja”, mes fin finala, lo “nej” avèva ganhat.
 
Pensi que la question centrala, au bèth miei deus elements de totis com per exemple s’a cridat o pas ende senhar sa hèita, es de saber se un assassinat politic manipulat es impensader en 2016 dens un país europenc democratic. Es la clau de la soscadissa e cadun a lo dret de pensar çò que vòu.
 
Se la responsa es de “òc”, lavetz la possibilitat que sia un ensag ende hè’s revirar l’opinion demòra sancèra.
 
Se la responsa es de “non”, cau díser qu’es un deus eveniments deplorables que’s pòt pas evitar a còps dens una societat modèrna.
 
↧

Crear una formacion lingĂźistica e culturala pels operators del torisme

June 21, 2016, 6:00 pm
$
0
0
P40 Crear una formacion lingĂźistica e culturala pels operators del torisme
P40 Crear una formacion lingĂźistica e culturala pels operators del torisme

 
Çò interessant amb lo torisme es que sa tòca es de mostrar l’identitat del país, sa singularitat. La lenga occitana aurà segurament un ròtle dins lo nom del quite país, de sos lòcs, sas tradicions, sos plats. L’esquèma fa lo constat que los operators del torisme an pas de coneissença en occitan, doncas fan pas la promocion del païses occitans amb tots los elements de cultura que caldriá.
 
Per illustrar aquò vaquí l’ensag —mancat— de l’ofici de torisme de Caors: tota una pagina web sul francitan sens jamai parlar d’occitan nimai d’una lenga. Aquela ignorància a menat l’emplec d’una grafia fonetica.
 

Dins un cas coma aqueste, cal lor escriure per:
 
— far la correccion en grafia normalizada
— dire qu’es de l’occitan
— lor prepausar d’aprene la lenga del país ont trabalhan
 
L’ai fach e an cambiat la pagina, es un pauquet milhora.




 
L’esquèma prepausa pas que de crear una formacion, pas cap d’obligacion mentre que per aver uns labèls los oficis de torisme devon emplegar de mond que parlan de lengas estrangièras. Per l’occitan, pas res es obligatòri. Seriá pas a la region de demandar qu’aquel mond ajan un nivèl minimum en occitan...en Occitània?
 
Occitans, demandatz la lenga chas vosautres! Los toristas cèrcan las diferÊncia, vaquí!
↧
Viewing all 3401 articles
Browse latest View live
Search
<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>