Perqué existisse pas

 


Ego sum, ego existo, “soi, existisse”, segon lo fondator de la filosofia modèrna, René Descartes (1596-1650), aquesta proposicion es “necessariament vertadièra, cada còp que la pronóncii.”[1] Soi, existisse. Pasmens, dins la França actuala, sembla ben que i aja encara un fum  d’èstres qu’an pas lo privilègi d’existir, es a dire d’èstre reconeguts dins son drech a viure e perservar dins l’existéncia, o de que l’existéncia es considerada coma reducha, una “existéncia mendra”[2] de que sos dreches son pauc o pas brica respectats: entre d’autres, podèm citar per exemple nosto lengo mespresado, coma ditz lo Mèstre de Malhana, amb totes los grops umans que la parlam. Perqué existissèm mens que Danone o Monsanto —a eles sos dreches e son existéncia coma persona (juridica) pausa pas ges de problèma—? Es segurament çò qu’apelam lo “mesprètz”  —que n’i a pro— cap a “l’occitan”; mès las causas se passan quitament pas antau, per amor que degun mespresa literalament pas “l’occitan” puòi que ne reconoisson pas sa quita existéncia (amai los que sovent ne defendon una expression particulara). Ego sum eg... ah non? Bon, d’acòrdi.
 
Me ramente d’un parelh d’amics que m’avián mostrat un manuau de lenga catalana, non me ramente de la data de parucion, benlèu jos la dictatura franquista, benlèu abans, a l’intencion dels professors de castelhan en Catalonha, una mena de “guida de subrevida” pel professor castizo, es a dire, de bona raça e doncas de bona lenga, paracasut[3] dins la sèlva polaca per fin de redreçar l’arbre tòrt, la lenga dels subjèctes erratics de la còsta mediterranèa de la Peninsula. Plan segur, i aviá de qué èstre trucat. Mès lèu-lèu, en agachar, orrorizats, aquel manuau, se sèm mainats de que aumens, a la diferéncia de çò que se practicava en França, es a dire, se l’arbre catalan aviá aquí tanben besonh d’èstre redreçat, pels espanhòls aumens existissiá, son existéncia catalana èra reconeguda —cèrtas, pas encara sos dreches—, per amor que l’expression “lenga catalana”, o quicòm pròche, figurava ben sus la cobèrta dau manuau.
 
 Res de comparable en França, quora s’agiguèt de faire passar au francés la totalitat dels mainatges occitanofònes, es a dire, a quicòm pròche a la fin dau s. XIX-prumièra mitat dau s. XX; lo patois èra l’equivalent d’una pura “causa” sens forma, o melhor dich un “cause” sens limits clars, sens règlas precisas, umiliant per l’intelligéncia, pertubant l’òrdre lingüistic a establir, res que las categorias intellectualas de l’administration poguèsson pas encapar. Anarquia territòriala aparenta dau lengatge a la quala respondèron per l’anarquia pedagogica e la violéncia sociala pura e jos-institucionalizada[4], sens cap de metòde oficiau, cap de doctrina de l’estat, una violéncia sociala  blosa, aplicada a aqueles pichons de classas popularas, escampats dins un mond de sons e de formas novèlas, lo dels ussard nègres de la Republica, sovent de meteissa lenga qu’eles, mès abandonats per l’administracion indiferenta, levat se, malur!, un gèni coma Perbòsc assagèsse d’i introduire un metòde comparatiu “inovant” coma dison uòi, au contra dau bricolatge antipedagogic (senhal, umiliacions etc.) que se son petaçats coma poguèron. Cap de doctrina oficiala, perqué lo patois au fons existís pas, o deuriá pas existir.
 
Pr’aquò, una politica lingüistica clara, amai ostila a l’oficialitat de l’occitan, auriá permés son identificacion e sa transformacion en objècte comun e democratic d’estudis e de saber, puslèu qu’en tresaur patrimoniau e reservat a d’unes happy few privilegiats. La pura negacion de fach, exprimiguèt antau un non-res de drech: “òc, parlatz patois, pel moment, mès deuriatz pas lo parlar”. “Òc-ben, existissètz encara, vos e lo vòstre patois, mès deuriatz pas existir”. Inexistencialisme: filosofia pedagogica oficiala de la Republica francesa juscas uòi, çò sembla. Los Catalans, eles, avián maugrat tot dejà ganhat la prumièra batalha, amai après aver perduda la de l’Ebre, la batalha de l’existéncia: dins “las Espanhas”, eles e sa lenga existisson, qué que ne pensen los autres.
 
Lo recit de la Genèsi, raconta qu’Adam, lo prumièr uman, foguèt lo que donèt a las causas sos noms. Es pietat que l’Adam francés aguèt agotada tota son inspiracion e bailèt a tot çò parlat dins son jardin, que diferava de sa lenga, l’òrre nom de patois. Verai que s’es un pauc corregit dempùoi que la nomenèt diplomaticament, per los concorses de la fonccion publica, occitan-langues d’oc; atanben espère que tòrnaran lèu batejar l’autre en français-langues d’oïl. Pr’aquò, lo mau èra fach.
 
Bon, cau dire qu’avèm dejà perdut tròp de temps amb los noms e pas pro amb las causas: pense a la refòrma actuala dau licèu que menaça l’ensenhament de l’occitan, l’abséncia de sosten per la premsa occitana en generau, l’abséncia d’espaci public per la lenga, la rarefaccion d’un lectorat occitan, lo caòs politic occitanista, etc. etc. Tot es abséncia, crisi, caòs. Mès ont es nòstra preséncia? Dins quan espaci avèm enfin lo drech d’existir, es a dire per un occitan, de parlar, d’escriure, de pensar?
 
Remarcarai solament una causa, es que tota avançada legislativa, politica, associativa, supausa qu’un drech generau filosofic a l’existéncia siá reconegut per l’autoritat en question e que siá aparat amb totes los mejans possibles per ela. Sens aquesta reconoissença, pasmens dejà presenta dins la lei actuala, mès timida, reducha, mendra, per tot dire, ridicula e vergonhosa, ges de progrès es pas pensable dins las mentalitats ni tanpauc dins las institucions. Alara, coma farem per arribar a ganhar la prumièra de las batalhas, es a dire, a faire reconóisser collectivament, republicanament e occitanament, un grand e bèu nos sumus, nos existimus?